Космик астрофизик текшириш асбоблари - Astronomiya - Referatlar

Космик астрофизик текшириш асбоблари

Yuklangan vaqt:

12.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5 KB

Ko'chirib olish

Космик астрофизик текшириш асбоблари Режа: 1. Космик астрофизик текширишларнинг мохияти. 2. Óëüòðàáèíàôøà àñòðîíîìèÿ(ÓÁ). 3. Ðåíòãåí âà ãàììà òåëåñêîïëàð.

1. Êîñìèê àñòðîôèçèê òåêøèðèø àñáîáëàðè. Îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðè íóðëàíèøèíèíã êуï кèñìè Åð þçèãà åòèá êåëìàéäè. Áóëàð кèñкà òуëкèíëè ãàììà(  0,1 À), ðåíòãåí(0,1  100 À), óëüòðàáèíàôøà(100  2950 À) âà óçóí òуëкèíëè èíôðàкèçèë(0,75   1 ìì ) íóðëàðäèð.Áó íóðëàðäà òåêøèðèøëàð áàæàðèø ó÷óí уë÷àø àñáîáèíè Åð àòìîñôåðàñèäàí òàøкàðèãà îëèá ÷èкèø êåðàê áуëàäè. Áó èøíè áàëàíä ó÷àð ãåîôèçèê ðàêåòàëàð âà ñàìîë¸òëàð, àýðîñòàòëàð, Åðíèíã ñóíèèé éуëäîøëàð âà àâòîìàòèê ñòàíöèÿëàð áàæàðàäè. Îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðè ñïåêòðèíèíã áó äèàïîçîíëàðèäà ìàхñóñ òåëåñêîïëàð âà íóðëàíèø ïðèåüíèêëàðè куëëàíèëàäè. 2. Óëüòðàáèíàôøà àñòðîíîìèÿ(ÓÁ). ßкèí óëòðàáèíàôøà íóðëàð(  1200 À)äà êóçàòèøëàð ó÷óí àëþìèíëàíãàí êуçãóëè òåëåñêîï åòàðëè. Òуëкèí óçóíëèãè 1000 À äàí êàòòà íóðëàíèøíè àëþìèíëàíãàí êуçãó ÿõøè кàéòàðèøè ó÷óí ó þïкà ôòîðëàíãàí ìàãíèé кàòëàì áèëàí кîïëàíàäè. Îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèíèíã ÓÁ íóðëàíèøè îäàòäà êàì èíòåíñèâëèêêà ýãà. Øóíèíã ó÷óí ÓÁ íóðëàðäà êóçàòèøëàðãà ìуëæàëëàíãàí òåëåñêîïëàðäà íóð кàéòàðóâ÷è ñèðòëàð(êуçãóëàð) ñîíè ìèíèìàë áуëèøè êåðàê. Ìàñàëàí áó íóðëàðíè ñïåêòðãà ¸éèøäà áîòèк êóçãóñèìîí äèôðàêñèîí ïàíæàðà èøëàòèëàäè. Áó áèëàí êîëëåìàòîð âà êàìåðà êуçãóëàðè èøèíè áîòèк äèôðàêñèîí ïàíæàðà áàæàðàäè. Òуëкèí óçóíëèãè 400 À äàí кèñкà íóðëàð êуçãó þçèãà êè÷èê áóð÷àê îñòèäà òóøãàíäà óëàрíè êуçãóäàí àêñ кàéòèøè þкîðè äàðàæàäà кó÷ëè áуëàäè. Áó äèàïîçîíäà òåëåñêîïíèíã áîø êуçãóñè ÿõøè ñàìàðà áåðèøè ó÷óí óíèíã ñèðòèãà íóð кèÿ õîëäà òóøèøè êåðàê. Óëüòðàáèíàôøà ñïåêòðíè îëèøäà øóìàí ôîòîýìóëüñèÿñè èøëàòèëàäè. Áó ýìóëüñèÿäà æåëàòèí êàì. Ìàúëóìêè îääèé

ýìóëüñèÿäàãè æåëàòèí ÓÁ íóðëàíèøíè êó÷ëè þòàäè âà êó÷ëè øóúëàëàíàäè. Áó ìàкñàääà ôîòîýëåкòðèê ïðèåìíèêëàð õàì куëëàíèëàäè. Òуëкèí óçóíëèãè 1600 À äàí кèñкà íóðëàð Ãåéãåð- Ìþëëåð ñàíîк÷èñè ¸ðäàìèäà кàéä кèëèíèøè ìóìêèí. Ñàíîк÷è, è÷èãà укè áуéëàá èíãè÷êà ìåòàëë(âîëüôðàì) ñèì òîðòèëãàí öèëèíäð áуëèá óíèíã äåâîðëàðè âà ñèì îðàñèäà êàòòà кàðøèëèк îðкàëè þкîðè äàðàæàäà ïîòåíöèàëëàð àéèðìàñè õîñèë кèëèíàäè. Ñèì ìàíáàúà íèíã ìóñáàò, öèëèíäð ýñà ìàíôèé кóòáèãà óëàíàäè. Êуï÷èëèê áóíäàé ñàíîк÷èëàð öèëèíäðè ýòèëü ñïèðòè, àçîò îêñèäè âà õëîðëè ìåòèë àðàëàøòèðèëãàí (10 %) àðãîí áèëàí òуëäèðèëàäè.ÓÁ âà ðåíòãåí(Õ) êâàíòëàðíè þòãàí àðàëàøìà ãàç àòîìëàðèäàí ýëåêòðîí âà èîíëàð õîñèë áуëàäè. Ñèì áèëàí öèëèíäð îðàñèäàãè ýëåêòð ìàéäîí òàúñèðèäà áó çàðÿäëàð кàðàìà-кàрøè òîìîíãà òåçëàíèø îëàäèëàð âà íåéòðàë àòîìëàð áèëàí òукíàøèá óëàðíè õàì èîíëàíòèðàäèëàð. Íàòèæàäà õàðáèð þòèëãàí êâàíò 10 4 æóôò çàðÿäëàíãàí çàððà õîñèë кèëàäè âà óëàð ýëåêòðîäëàðãà óðèëèá çàíæèð îðкàëè îкà¸òãàí òîêíè êåñêèí êàìàéòèðàäè. Ñàíîк÷è áóíäàé æàðà¸íëàðíè ñàíàéáîøëàéäè. Øóíäàé àñáîá ¸ðäàìèäà кó¸øíèíã ÓÁ ñïåêòðè(100 À äàí 2950 À ãà÷à) þкîðè ñïåêòðàë àæðàëèø áèëàí îëèíãàí. E у XE íîìëè Åð éуëäîøèãà уðíàòèëãàí 40 ñì ëè òуðòòà òåëåñêîï áóòóí îñìîííè 100- 1000 À îðàëèкäà êóðèá ÷èкèøãà èìêîí áåðäè. 3 Ðåíòãåí âà ãàììà òåëåñêîïëàð. Îñìîí ¸ðèòкè÷ëàðèäà ðåíòãåí íóðëàðè ðåëÿòèâèñòèê ýëåêòðîíëàðíè ìàãíèò ìàéäîíëàðäà òîðìîçëàíèøè ¸êè ýëåêòðîííè îãèð àòîìëàð ÿäðîñèãà ýíã ÿкèí ýëåêòðîí кîáóккà (Ê-кîáóã) òóøèøè íàòèæàñèäà õîñèë áуëàäè. Áèðèí÷è õîëäà òóòàø ñïåêòð õîñèë áуëñà èêêèí÷è õîëäà ÷èçèкëè ñïåкòð õîñèë áуëàäè âà óíèíã ýíåðãèÿñè òàõìèíàí ýëåìåíò àòîìè ÿäðîñèíèíã òàðòèáèé íîìåðè

êâàäðàòèãà ïðîïîðñèîíàë áуëàäè. Áóíäàé æàðà¸íëàð, ìàñàëàí, кó¸øíèíã òîæ кàòëàìëàðè øàðîèòëàðèäà ðуé áåðàäèëàð. Áó ðåíòãåí êâàíòëàðèíèíã ýíåðãèÿñè áèðíå÷à Êýâ (êèëîâîëüò)ãà òåíã áуëàäè. Ãàììà êâàíòëàð õîñèë áуëèøèíèíã áèðíå÷à ìåõàíèçìëàðè áîð. Àââàëî þëäóçëàðàðî ìóõèòäà ãàç àòîìëàðèíè þкîðè ýíåðãèÿëè ïðîòîíëàð áèëàí òукíàøèøè íàòèæàñèäà óëàð ÿäðîëàðèíè óéãîíãàí õîëàòãà уòèøè áèëàí áîãëèк æàðà¸íëàð ãàììà êâàíò õîñèë áуëèøèãà ñàáàá÷è áуëèøè ìóìêèí. Áó æàðà¸íëàð ÿäðîíè íîðìàë õîëàòãà êàéòèøèãà âà ýíåðãèÿñè 10 Ìýâ(ìåãàýëåêòðîíâîëüò)äàí îøìàéäèãàí ãàììà êâàíòëàðíè ÷èкàðèøèãà ñàáàá÷è áуëàäè. Øóíèíãäåê ýëåêòðîí âà ïîçèòðîí òукíàøóâèäà ýíåðãèÿñè 0,5 Ìýâ áуëãàí èêêèòà ãàììà êâàíò õîñèë áуëàäè. Êîñìèê íóðëàð þëäóçëàðàðî ìóõèòäàãè àòîìëàð ÿäðîëàðè áèëàí òукíàøãàíäà  ìåçîíëàð õîñèë áуëàäèëàð. Áèðîк  ìåçîíëàð øó äàкèкàäà¸к ýíåðãèÿñè 50 Ìýâ äàí îðòèк èêêèòà ãàììà êâàíòãà àæðàëàäè. Øóíäàé кèëèá ðåíòãåí âà ãàììà êâàíòëàð êîñìèê ôàçîäàãè íîèññèкëèк õóñóñèÿòãà ýãà áуëãàí æàðà¸íëàðäà õîñèë áуëàäèëàð âà óëàðíè òåêøèðèø áó æàðà¸íëàð òàáèàòèíè уðãàíèøãà èìêîí áåðàäè. Ðåíòãåí âà ãàììà íóðëàð Åð àòìîñôåðàñèäà þòèëàäèëàð âà øóíèíã ó÷óí óëàð Åð þçèãà åòèá êåëìàéäèëàð. Áó íóðëàðíè кàéä кèëèø âà уë÷àø у÷уí àñáîáíè Åð àòìîñôåðàñèäàí òàøкàðèãà ÷èкàðèø êåðàê. Ðåíòãåí âà ãàììà íóðëàðíè éèãóâ÷è âà кàéä кèëóâ÷è àñáîá ìîñ ðàâèøäà ðåíòãåí âà ãàììà òåëåñêîï äåá àòàëàäè. Ðåíòãåí íóðëàð Õ-íóðëàð äåá õàì þðèòèëàäè. Ðåíòãåí òåëåñêîï .

Äàñòëàáêè ðåíòãåí òåëåñêîï ðåíòãåí ôîòîíëàðíè ãàçãà òàúñèðè íàòèæàñèäà õîñèë áуëàäèãàí èîí âà ýëåêòðîíëàðíè ñàíàøãà àñîñëàíãàí âà ó ãåéãåð ñàíîк÷èñèãà уõøàø áуëãàí. Ó ìàõñóñ òàíëàíãàí ãàç, ìàñàëàí, àðãîí òуëäèðèëãàí ãåéãåð ñàíîк÷èñè áуëèá óíèíã íóð òóøàäèãàí òóéíóãèãà áåðèëëèéäàí ÿñàëãàí, уí ìèêðîí кàëèíëèêäàãè ôîëüãà(þïкà øèкèëäîк кîãîçãà уõøàø) òîðòèëàäè. Áóíäàé ñàíîк÷è 1,5-6 Êýâ ýíåðãèÿëè (  =2-8 À) êâàíòëàðíè кàéä кèëàîëàäè. Áóíäàé ñàíîк÷èëàðäàí èêêè õèëè(óëàð õàðõèë äèàïîçîíëàðäà ñàíàéäè) õîçèð îðáèòàäà ó÷èá þðãàí гЕО S -7 íîìëè Åð éуëäîøèãà уðíàòèëãàí âà óëàð кó¸øäàí êåëà¸òãàí ðåíòãåí íóðëàíèøíè(ðåíòãåíäà ÷àкíàøëàðíè )кàéä кèëàäè. Áó éуëäîøãà кó¸øäàí êåëà¸òãàí ýëåêòðîíëàð âà ïðîòîíëàð îкèìè кóââàòèíè уë÷àéäèãàí àñáîáëàð õàì уðíàòèëãàí. Óëàð êåíã äèàïîçîíäà(1000 Ìýâ ãà÷à) ïðîòîíëàð îкèìèíè уë÷àøãà èìêîí áåðàäè. Þкîðè ýíåðãåòèê àæðàòàîëèø кîáèëÿòãà ýãà áó àñáîáëàð ïàñò áóð÷àêèé àæðàòàîëèø êó÷ãà ýãà, ÿúíè óëàð кó¸ø þçèäàãè îкèì ìàíáàúàëàðèíè àæðàòàîëìàéäèëàð âà áóòóí кó¸ø þçèäàí êåëà¸òãàí îкèìíè áèòòà ìàíáàúàäàí êåëà¸òãàí îкèì ñèôàòèäà уë÷àéäèëàð. Òàñâèð õîñèë кèëóâ÷è ðåíòãåí òåëåñêîï ðåôëåêòîð ñèíãàðè ïàðàáîëèê âà ãèïåðáîëèê êуçãóëàðäàí èáîðàò áуëàäè. Ìàúëóìêè êуçãóãà òèê òóøà¸òãàí ðåíòãåí íóðëàðè óíäàí àêñ êàéтмàéäè. Áèðîк, àãàð ðåíòãåí íóðëàð êуçãó þçèãà êè÷èê áóð÷àê îñòèäà( êуçãó þçèãà óðèíìà øàêëäà) òóøñàëàð óëàð óíäàí øóíäàé áóð÷àêêà àêñ кàéòàäèëàð. Ðåíòãåí òåëåñкîï èêêèòà õàðõèë ýãðèëèê ðàäèóñèãà ýãà (áèðè ïàðàáîëà èêêèí÷èñè ãèïåðáîëà ) õàëкàñèìîí êуçãóëàðäàí èáîðàò áуëàäè. Óëàðíèíã áèð èêêèí÷èñè è÷èãà ñèììåòðèê ðàâèøäà øóíäàé æîéëàøòèðèëàäèêè óëàðäàí áèðèí-êåòèí àêñ кàéòãàí(ñóâ þçèãà кèÿ îòèëãàí ïóëàê÷à òîø ñèíãàðè) ïàðàëëåëü íóðëàð òåëåñêîïíèíã ôîêàë òåêèñëèãèäà êåñèøàäèëàð âà ¸ðèòкè÷(ìàñ.кó¸ø)íèíã òàñâèðèíè õîñèë

кèëàäèëàð. Êуçãóëàð îëäèãà õàëкàñèìîí òåøèêëè òуñèк âà íóð ñàðàëàãè÷(ôèëüòð) куéèëàäè. кàëèíëèãè 13  áуëãàí áåðèëëèé ôîëüãà 3,5 À äàí òî 14 À ãà÷à áуëãàí, ëàâñàí ïëåíêà ýñà 44 -60 À äèàïîçîíäàãè òуëкèíëàðíè уòêàçàäè. Áåðèëëèé ôîëüãà îðкàëè îëèíãàí òàñâèð кàòòèк, ëàâñàí ïëåíêà îðкàëè îëèíãàí òàñâèð ýñà þìøîк ðåíòãåí òàñâèð äåá àòàëàäè. кó¸øíèíã ðåíòãåí òàñâèðè S Ê YLAB âà YOH Ê OH íîìëè Åð éуëäîøëàðèãà уðíàòèëãàí ðåíòãåí òåëåñêîïëàð ¸ðäàìèäà îëèíãàí âà îëèíìîкäà. YOH Ê OH äà кó¸øíèíã òàñâèðè ÑÑ D êàìåðà ¸ðäàìèäà кàòòèк âà þìøîк Õ-íóðëàðäà îëèíàäè. Áó òàñâèðëàðäà õàðáèð ïèêñåëü(ìàòðèöà ýëåìåíòè)ãà 5  ¸é ñåêóíäè òуãðè êåëàäè. Àãàð ðåíòãåí êâàíòëàðè ñàíîк÷èëàðè îëäèãà êуïëàá èíãè÷êà íàé÷àëàð äàñòàñèíè уðíàòñàê áó кóðèëìà õàì òåëåñêîï âàçèôàñèíè áàæàðèøè ìóìêèí.Áóíäàé кóðèëìà íàé÷àëè êîëëèìàòîð äåá àòàëàäè. âà êàìåðà-îáåñêóð ñèíãàðè ðåíòãåí òàñâèð õîñèë кèëàäè âà ðåíòãåí ìàíáàúàëàðíè îñìîíäà уðíèíè àíèкëàøäà куëëàíèëàäè. Êó÷ëè êîñìèê ðåíòãåí ìàíáàúàëàðíèíã ñïåêòðè êðèñòàëëèê áðýã ñïåêòðîìåòð ¸ðäàìèäà îëèíàäè. Ñïåêòðîìåòð äèôðàêöèÿëîâ÷è êðèñòàëëäàí( ìàñ., ôòîðëàíãàí ëèòèé) âà ãåéãåð ñàíîк÷èñèäàí, êðèñòàëëíè àéëàíòèðóâ÷è âà äåòåêòîðíè ÿúíè ïðèåìíèêíè þðãèçóâ÷è ìåõàíèçìëàðäàí èáîðàò áуëàäè. Áó àñáîáíèíã êèðèø òåøèãè îëäèãà òàíëàíãàí íóð ñàðàëàãè÷ куéèëàäè. Ôòîðëàíãàí ëèòèé êðèñòàëè 1,3-3,1 À äèàïîçîíäàãè ñïåêòðíè 0,01 À ñïåêòðàë àæðàëèø áèëàí îëèøãà èìêîí áåðàäè. Áàëàíä ó÷àð ðàêåòàëàð âà Åðíèíã ñóíèèé éуëäîøëàðèãà уðíàòèëãàí ðåíòãåí òåëåñêîïëàð ¸ðäàìèäà áèðíå÷à ìèíã ðåíòãåí íóð ìàíáàúàëàðè òîïèëãàí. Áóëàð îðàñèäà õàðõèë òèïäàãè ÷àкíîâ÷è уçãàðóâ÷àí þëäóçëàð, îк êàðëèêëàð, ðåíòãåí ïóëüñàðëàð, ÷àкíîâ÷è ðåíòãåí ìàíáàúàëàð(áàñòåðëàð) âà уòàÿíãè þëäóçëàð

кîëäèкëàðè áîð. Àéðèì ðåíòãåí ìàíáàúàëàð Ãàëàêòèêàäàí òàøкàðèäà æîéëàøãàí(ìàñ. ðåíòãåí êâàçàðëàð). Åðíèíã ñóíèèé éуëäîøëàðè Óõóðó, Ýéíøòåéí íîìèäàãè îáñåðâàòîðèÿ, Õ EAO -2, OSO - 7-8, Àñòðîí, îðáèòàë ñòàíöèÿëàð Ñàëþò-4-7 âà áîøкàëàðãà уðíàòèëãàí ðåíòãåí òåëåñêîïëàð ÿõøè íàòèæàëàð áåðäè. Ðåíòãåí ìàíáàúàëàð þëäóç òóðêóìè áåëãèñèäàí êåéèí Õ õàðôè âà òàðòèáèé ðàкàì куéèø áèëàí áåëãèëàíàäè. Ìàñàëàí, Cy гХ-1 ¸êè Cy гХ-2, ÿúíè Îккóø þëäóç òóðêóìèäàãè áèðèí÷è âà èêêèí÷è ðåíòãåí ìàíáúà. Ãàììà òåëåñêîï. Ãàììà òåëåñêîï þкîðè ýíåðãèÿëè (0,1 Ìýâ äàí 10 16 ýâ ãà÷à) ãàììà(  ) êâàíòëàð уë÷àøãà ìуëæàëëàíãàíäèð. Ó ãàììà êâàíò ìîääà áèëàí òукíàøãàíäà õîñèë áуëàäèãàí ýëåêòðîí+ïîçèòðîí æóôòëèãèíè кàéä кèëèøãà àñîñëàíãàí. Ãàììà òåëåñêîï õàì Ãåéãåð ñàíîк÷èñè ñèíãàðè èøëàéäè âà óíäà çàðÿäëàíãàí çàððàëàð òàúñèðèäà õîñèë áуëàäèãàí áîøкà æàðà¸íëàð õàì кàéä кèëèíàäè. Øóíèíã ó÷óí ãàììà êâàíòëàðíè êîñìèê íóðëàðäàí(çàðÿäëàíãàí çàððàëàð) àæðàòèø êåðàê áуëàäè. ×óíêè çàððàëàð îкèìè ãàììà êâàíòëàð îкèìèäàí 10 3 - 10 4 ìàðòà êó÷ëèäèð âà óëàðíè àæðàòèø çàðóð. Ãàììà êâàíò куðãîøèí êîíâåðòîð(îëìàøòèðãè÷)äàí ¸êè êуï кàòëàìëè êðèñòàëëäàí уòà¸òãàíäà ýíåðãèÿñèíèíã áèð кèñìèíè ýëåêòðîíëàðãà áåðàäè(íàòèæàäà êîìïòîí ñî÷èëèøè ðуé áåðàäè) ¸êè êîíâåðòîðäà þòèëàäè âà ýëåêòðîí+ïîçèòðîí æóôòëèãè õîñèë áуëàäè. Áó çàððàëàðíè ýíäè кàéä кèëèø ìóìêèí. Áó ìàкñàääà ó÷ õèë äåòåêòîð(кàéä кèëóâ÷è) куëëàíèëàäè: ñöèíòèëÿöèîí âà ÷åðåíêîâ ñàíîк÷èëàðè, ÷àкíàø êàìåðàñè âà àòîì ÿäðîëàðèíè кàéä кèëóâ÷è ìàõñóñ ôîòîýìóëüñèÿ. Áó äåòåêòîðëàð ñöèíòèëÿöèîí ñàíîк÷è è÷èãà уðíàòèëàäèëàð. Áó кàëïîк ñàíîк÷è çàððàëàð õîñèë кèëãàí ÷àкìîкëàðíè ñàíàéäè âà ó êåéèí áàð÷à ÷àкíàøëàð ñîíèäàí îëèá òàøëàíàäè. Ãàììà êâàíòëàð кàëïîкäàí уçãàðèøñèç уòàäèëàð

âà êîíâåðòîðãà òóøàäèëàð. Óíäà ãàììà êâàíò ýëåêòðîí+ïîçèòðîí æóôòëèãè õîñèë кèëàäè. Õîñèë áуëãàí áó çàððàëàð ãàììà êâàíò òàðкàëèøè éуíàëèøèäà  = m e c 2 /  ( áó åðäà m e - ýëåêòðîí ìàññàñè,  - ãàììà êâàíò ýíåðãèÿñè, ñ-ёðóãëèê òåçëèãè) áóð÷àêëè êîíóñ è÷èäà òàðкàëàäèëàð. Àãàð çàððà ìîääàäà ¸ðóãëèêíèíã ôàçîâèé òåçëèãè( ñ/ n , ñ-¸ðóãëèê òåçëèãè, n -ìóõèòíè ñèíäèðèø êîýôèöèåíòè)äàí êàòòà òåçëèêäà õàðàêàò кèëñà ó ÷åðåíêîâ( êàøô ýòãàí îëèì íîìèãà куéèëãàí) íóðëàíèøè ñî÷àäè. Áó íóðëàíèø çàððà éуíàëèøèäà  = arc cos ( c / nv ) áóð÷àê îñòèäà ñî÷èëàäè. Çàððàëàð êåòìà-êåò ñöèíòèëÿöèîí ñàíîк÷è, ÷àкìîк êàìåðàñè, ñöèíòèëÿöèîí âà ÷åðåíêîâ ñàíîк÷èëàðè îðкàëè уòàäèëàð. Ñàíîк÷èëàðäà ðуé áåðà¸òãàí ÷àкíàøëàð óëàð è÷èãà уðíàòèëãàí ôîòîýëåêòðîí êуïàéòãè÷ëàð(ÔÝÊ) ¸ðäàìèäà кàéä кèëèíèá áîðèëàäè. ×àкíàø êàìåðàñè ìàõñóñ îïòèê òèçì ¸ðäàìèäà êèíî(âèäåî)ãà òóøèðèëèá òóðèëàäè. Ñöèíòèëÿöèîí ñàíîк÷èëàð áàð÷à çàððàëàð(øó æóìëàäàí ýëåêòðî+ïîçèòðîí æóôòëèãè õàì) áåðãàí ÷àкìîкëàðíè кàéä кèëàäèëàð. кàëïîк ñàíîк÷è êуðñàòãè÷èíè óíèíã è÷èãà уðíàòèëãàí ñöèíòèëÿöèîí ñàíîк÷è êуðñàòèøèäàí àéèðìàñè ãàììà êâàíòëàð õîñèë кèëãàí ýëåêòðîí+ïîçèòðîí æóôòëèãè áåðãàí çàððàëàð ñîíèãà òåíã áуëàäè. Ýëåêòðîí âà ïîçèòðîí ÷àкíàø êàìåðàñèäà ¸ðóã èç кîëäèðàäè. Óëàðíè õàì êèíîëåíòàëàðäà ñàíàø ìóìêèí. Íèõîÿò ýëåêòðîí âà ïîçèòðîí õàñèë кèëãàí ÷åðåíêîâ íóðëàíèøè ÷åðåíêîâ ñàíîк÷èñè ¸ðäàìèäà ñàíàëàäè. ×åðåíêîâ ñàíîк÷èñè ãàììà êâàíòëàð ýíåðãèÿñèíè âà éуíàëèøèíè àíèкëàøãà èìêîí áåðàäè. Ãàììà êâàíòëàð Åð àòìîñôåðàñèäà õàì æàëàñèìîí ÷åðåíêîâ íóðëàíèøè õîñèë кèëàäè. Áó íóðëàíèø ÷àкìîк ñèíãàðè æóäà кèñкà(10 -8 ñåê) âàкò è÷èäà ðуé áåðàäè âà ó ìàúëóì  áóð÷àêêà ýãà êîíóñ è÷èäà òàðкàëàäè. Øóíèíã ó÷óí óíè êàéä êèëèø ìàúëóì кèéèí÷èëèêëàð òуãäèðàäè. Åð þçäà òóðèá ãàììà êâàíòëàð

àòìîñôåðàäà õîñèë кèëãàí ÷åðåíêîâ íóðëàíèøèíè кàéä кèëèø ìàкñàäèäà êàòòà þçàãà ýãà ðåôëåêòîðëàð ¸êè óëàðäàí òàøêèë òîïãàí òèçìëàð ÿñàëàäè âà óëàð ¸ðäàìèäà êåíã þçà íàçîðàò кèëèíèá òóðèëàäè. Àäàáè¸тлар руйхати: 1. Астрофизика. Маърузалар матни È. Ñàòòîðîâ 2. www.ziyonet.uz 3. Ìàðòûíîâ Ä.ß. Êóðñ ïðàêòè÷åñêîé àñòðîôèçèêè, Íàóêà, Ì. 1977, 161-182. 4. Êëèìèøèí È.À., Àñòðîíîìèÿ íàøèõ äíåé, Íàóêà, Ì. 1986, 200-225. 5. Ñþíÿåâ Ð.À., ðåä., Ôèçèêà êîñìîñà, Ýíöèêëîïåäèÿ, Ì., 1986, 560-564, 580-595, 203-209.

O'xshashlar

Астрофизик инструментлар

Астрофизик инструментлар. Телескоплар ва уларнинг вазифалари

Асрономия укитиш услубиёти фанининг максад ва вазифалари

Астрономиянинг бошка фанлар билан богликлиги

Тадкикот объектлари