Минерал богловчи моддалар - Arxitektura - Referatlar

Минерал богловчи моддалар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.5 KB

Ko'chirib olish

Минерал богловчи моддалар Режа: 1. Минерал боғловчи моддалар ҳақида умумий маҳлумотлар. 2. Минерал боғловчи моддаларнинг турлари. 3. Цементлар.

Минерал боғловчи моддалар ҳақида умумий маҳлумотлар Минерал боғловчи моддалар деб кукун ҳолидаги шундай материалларга айтиладики, бундай материаллар сув билан қориштирилганда қоришма аста- секин қота бошлайди ва қаттиқ ҳолатга ўтади. Боғловчи моддаларнинг бундан 4-5 минг йил аввал су]ний йўл билан ҳосил килинган ма]лум. Миср, Греция, Рим ва Вавилонда оҳак қоришмаси ва гидравлик кўшимчалардан тайёрланган бетон иншоотлар қадимги вақтлардан ҳозирги давргача сақланиб келмоқда. Эрамиздан олдинги тўртинчи асрда курилган қадмги Хоразм чор атрофи ҳалик деворлар билан ураб чиқилган тўртта цилиндрсимон минорадан иборат. Минораларнинг усти текис қилиб ишланган. Бундай иншоотларни қуришда қўшилмалар билан ганч қоришмаси ва гил тупроқдан пиширилган япалоқ ғиштлар ҳамда табиий тошлар ишлатилган. Қоришма тайёрлашда ўзбек қурувчилари хилма-хил қўшилмалардан кенг фойдаланганлар. Жумладан, вулкан шишаси, оқ гил (каолин); ҳайвон кони, тухум сариғи, суяк аклми, ширали моддалар қоришманинг мустаҳкамлиги ва чидамлилигини оширувчи модда вазифасини ўтади. Самарқанддаги Улуғбек мадрасаси, Қўқондаги Худоёрхон саройини қуришда бундай қоришмалар билан бирга чанг-ғишт қоришмасидан ва оҳак- ғишт қоришмасидан иборат бетонлар кўп ишлатилган. Х1Х асрнинг охири ва ХХ асрнинг бошларидан эса цемент саноати тез тараққий эта бошлади. Цементнинг ихтиро қилиниши бетон хоссаларининг яхшиланишига, қурилиш техникасида янги давр очилишига олиб келди. Гидротехник иншоотлар қуриш зарурати сувга чидамли боғловчи моддалар изланишни талаб этса, темир-бетон конструкцияларнинг қурилишда кенг ишлатилиши портландцементнинг янги, тез қотувчи, мустаҳкам турларини яратиш эхтиёжини туғдирди. Цементнинг денгиз суви таҳсирида бузилиши аниқлангач, бу борадаги тадқиқотлар натижасида янги цемент тури-сулфатга чидамли портландцемент ихтиро қилинди.

Ҳозирги вақтда гидротехник ва транспорт иншоотларида, темир-бетон буюмлар саноатида, денгиз ва океанда олиб бориладиган қурилишларда, автомобиль йўллари ва аэродром қурилишларида, нефть ва газ қудуқларини бурғулашда, асбестцемент махсулотлари, ўтга чидамли бетон ва бошқалар ишлаб чиқаришда махсус цементлар ишлатилмоқда. Булардан ташқари, улар ҳар қандай об-ҳаво шароитида, йилнинг турли фаслида ишлатилиши мумкин. Ўзбекистонда, цемент саноатининг биринчи тунгич Бекобод цемент заводи қурилган 1926 йилдан ҳозиргача ўтган вақт ичида бир қанча замонавий ва тўла автоматлаштирилган цемент заводлари ва қурилиш материаллари комбинатлари қўрилди. Республикамизда қурилиш материаллари, айниқса цемент ишлаб чиқарувчи заводлар юқори унумли машина ва агрегатлар билан жиҳозланган. Қурилиш материалларининг “нони” бўлган портландцементнинг салмоғи кун сайин ортиб бормокда. Минерал боғловчи моддаларнинг турлари Котиш шароитига кўра минерал боғловчи моддалар куйидаги 2 турга бўлинадилар: 1. Ҳавода қотадиган боғловчи моддалар. 2. Ҳавода ва сувда қотадиган боғловчи моддалар. 1-гурухга сув билан қориштирилгандан кейин фақатгина ҳавода қотадиган боғловчи моддалар киради. Бундай боғловчи моддаларга ҳавода қотадиган оҳақ ва гипс боғловчилар мисол бўлади. 2-гуруҳга мансуб боғловчи моддалар эса сув билан қориштирилгандан сўнг фақатгина ҳавода эмас, балки сувда ҳам қотиш хусусиятига эга. Шунинг учун ҳам бу гуруҳдаги боғловчи моддалар гидравлик боғловчи моддалар деб аталади. Буларга гидравлик оҳак ва цементлар киради. Ҳавода қотадиган оҳак оҳактош, бор доломитларни ҳамда таркибида СаСО 3 бўлган ва кўпи билан 5% миқдорда гил моддалар аралашган саноат чиқиндиларини куйдириб тайёрланади.

Оҳак сундирилмаган йирик бўлаклар, сундириланган оҳак, сундирилган оҳак буткаси ва оҳак сути тарзида ишлаб чиқарилади. Ҳавода қотадиган оҳак химиявий таркибига кўра кальцийли, магнийли ва доломитли оҳакка бўлиниб, 1,2,3 навларда ишлаб чиқарилади. Булар бир- биридан актив СаО+МgО, сунмай қолган зарралар миқдорига, туйилиш майинлиги ҳамда суниш тузлигига қараб фарқ қилади. Ҳавода қотадиган оҳақ Ўузбекистонда асосан Жиззахдаги оҳақ заводида, Қувасойдаги оҳақ комбинатида, Бекободдаги цемент комбинатида ва Қуқондаги қурилиш материаллари заводида ишлаб чиқарилади. Булардан ташқари, кўпгина вилоятларда ҳам оҳак тайёрлайдиган маҳаллий корхоналар бўлиб, улар ҳудудидаги қурилиш ташкилотларини оҳак таъминлайди. Гидравлик оҳак таркибида 6 процентдан купроқ миқдорда гил бўлган мергелли оҳактошни куйдириш йўли билан тайёрланади. Куйдирилганда ҳосил бўладиган кальций силикат ва кальций алюминатлар материалга боғловчи хоссаларини беради. Гидравлик оҳакнинг мустаҳкамлик чегараси 2,5 МП гача. У зах хоналарни сувашда сувоқ қоришмаларини тайёрлаш учун ишлатилади. Буш ҳолдаги ўртача зичлиги 0,7...0,8, зичланган ҳолатдагиси 2,1 т/м 3 гача Ўзбекистонда ишлаб чиқарилмайди. Гипс боғловчилар икки молекула сувли гипс СаSО 4 . 2 Н 2 О ёки ангидрид СаSО 4 ни термик усулда ишлаш ва туйиш йўли билан олинади. Паст температура ва юқори температурада қуйидирилган гипс боғловчилар бўлади. Паст температурада йуйдирилган гипслар Юқори айтилган хом ашёга 110-180 о С температурада иссиқлик билан ишлов бериш орқали олинади. Охирги маҳсулот таркибида асосан ярим молекула сувли гипс СаSО 4 . 0,5Н 2 О бўлади. Паст температурада куйдирилган гипслар жумласига қурилиш гипси, қолипбоп ва ўта мустаҳкам гипслар киради.

Қурилиш гипси Ўзбекистон заводларида чиқариладиган оқ ёки оч кулранг модда бўлиб, ранги гипс тошдаги аралашмалар миқдорига ва пишириш сифатига боғлиқ. Қурилиш гипси тез қотадиган ўзига хос ботловчидир. Қотиш муддатига кура гипс боғловчилар 3 гуруҳга бўлинади: А - тез (2-15 минутда) қотадиган гипс; Б - нормал (6-30 минутда) қотадиган гипс; В - секин (30 минутдан кейин) қотадиган гипс. Мустахкамлигига кура барча гипслар 12 маркага ажратилади (Г-2...Г- 25). Қурилиш гипсидан ташқари, ўта мустаҳкам ва қолипбоп гипслар ҳам ишлаб чиқарилади. Юқори температурада куйдирилган гипслар Бундай гипслар сувсиз гипслар деб ҳам аталади. Улар гипс тоши СаSО 4 . 2Н 2 О га 600-900 о С температурада иссиқлик билан ишлов бериб олинади. Юқори температурада куйдирилган гипс қурилиш гипсидан секинроқ қотади: қорилгандан сўнг 30 минутдан кейин қота бошлаб, узори билан 24 соатда қотиб бўлади. Сув таъсирига анча чидамроқ. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 1-20 Мпа. Сувоқ қоришмалари ва сунъий мармар тайёрлаш учун ишлатилади. Гипснинг бўш ҳолатдаги ўртача зичлиги ҳолатдагиси 1,5 т/м 3 гача. Ўзбекистонда Кувасойдаги цемент комбинатида, Когон шахридаги график- гипс комбинатида ишлаб чиқарилади. Ўта мустаҳкам гипс Ангрендаги керамика комбинатида ишлаб чиқарилади. Цементлар Цементлар ҳавода ҳам, сувда ҳам қота оладиган гидравлик боғловчилар гуруҳига киради. Қурилишда цементларнинг куйидаги турлари кўпроқ қулланилади:

Портландцемент (кўкимтир кулранг кукун) Портландцемент гидравлик боғловчиларнинг асосий тури бўлиб, боғловчиларнинг бошқа турлари ана шу портландцемент асосида тайёрланади. У оҳактош ва гилни бирга 1450 о С температурада куйдириш йўли билан олинади. Портландцемент клинкерини куйиб солиштирма юзаси 3000 см 2 /г бўлган кукун ҳосил қилинади. Бунда цементнинг қотиш муддатларини ростлаш ва уни сувга чидамли қилиш учун 10% гача миқдорда актив минерал моддалар кўшилади. Портландцемент 400,500,55) ва 600 маркаларда ишлаб чиқврилади. Портландцементнинг маркасини аниқлаш учун 1 нисбат цементга 3 нисбат қум қушиб тайёрланган қоришмадан ўлчамлари 40х40х160 мм бўлган балкачалар тайёрланади. Кейин бу балкачалар 28 сутка давомида температураси 20 о С  2 о С бўлган сувда сақланади. Шундан сўнг улар сувдан чиқарилиб артилади ва Михаилис асбоби ёрдамида ёки МИИ-100 машинасида эгилишга синаб кўрилади. Эгилишга синаб кўриш натижасида ҳосил бўлган яримталик белкачалардан олтитаси гидравлик пресс ёрдамида сиқилишга синаб кўрилади. Портландцементнинг мустаҳкамлигига нисбатан кўйиладиган талаблар куйидаги жадвалда келтирилган.

Портландцемент маркалари Цемент маркалари 40х40х160 мм ўлчамли намуналарнинг 28 кундан кейинги мустаҳкамлик чегараси, МПа сиқилишда эгилишда 400 500 550 600 40 50 55 60 5,5 6,0 6,2 6,5 Портландцементнинг қотиши қоришма тайёрлангандан сўнг 45 минутдан кейин бошланиб, узоғи билан 10 соатда қотиб бўлади. Ўзбекистонда портландцемент Кувасой цемент комбинатида, Бекобод цемент комбинатида, Охангарон ва Навоий цемент комбинатларида ишлаб чиқарилади. Оқ портландцемент Оқ портландцемент таркибида темир ва марганец оксидлар деярли бўлмаган оқ гил ва соф оҳактошларни куйдириш билан олинади. Цемент массасига нисбатан кўпи билан 10% миқдорда оқ минерал қўшилма қўшишга рухсат этилади. Оқ портландцемент М 400 ва М 500 маркаларда ишлаб чиқарилади. Сақлаш пайтида уни ифлосланишдан асраш зарур. Қимматли декоратив материал бўлиб, саноат ва граждан қурилишида биноларнинг ичини ва сиртини пардозлаш учун ишлатилади. Сувоқ қоришмалари тайёрлашда оқ ёки керакли рангдаги қумдан фойдаланиш даркор.

Ўзбекистонда Ангрендаги қурилиш материаллари комбинатида ишлаб чиқарилади. Рангли портландцементлар Рангли портландцементлар оқ клинкерни 20-25% минерал буёвчи моддалар билан бирга туйиш йўли билан тайёрланади. Буёвчи моддалар ёруғлик ва ишқорлар таҳсирига чидамли бўлиши керак. Ўзбекистонда Оҳангарон қурилиш материаллари комбинатида ишлаб чиқарилади. Пуццоланли портландцемент Пуццоланли портландцемент клинкери ва нормалайдиган миқдордаги қўшилмаларни биргаликда туйиш йўли билан ёки уларнинг ҳар бирини алохида-алохида туйиб, кейин аралаштириш йўли билан тайёрланади. Қўшилманинг активлиги қанча юқори бўлса, у шунчалик кам миқдорда қушилади. Туйилган ҳолатда кальций оксид гидрати билан ўзаро реакцияга киришиб эримайдиган бирикмалар ҳосил қила оладиган табиий ёки суъний қўшилмалар актив минерал қўшилмалар деб аталади. Пуццоланли цементларда актив минерал қўшилмалар миқдори 20-30% атрофида бўлиши керак. Пуццоланли портландцементлар оддий портландцементларга нисбатан секинрок қотади. 300,400 маркаларда ишлаб чиқарилади. Пуццоланли портландцемент сувни кўп шимади, шунинг учун у қотаётган пайтда, айниқса, бошланғич даврда қоришмани тез-тез намлаб туриш керак бўлади. Шу сабабли гидротехник иншоотлар қуришда кўпрок ишлатилади. Шлакопортландцемент Гидравлик боғловчи бўлиб, клинкер, гипс гранулланган домна шлагини биргаликда майдалаш йўли билан олинади. Шлак масса бўйича 21-60% миқдорда қўшилади. 300,400,500 маркаларда чиқарилади. Намлик катта жойларда ва ер ости иншоотларида ишлатилади. Ўзбекистонда ишлаб чиқарилмайди.

Адабиётлар руйхати: 1. В.К. Синяков, А.Ю.Николский, Н.Н.Фролов. Строителне материал и работ. Москва, Стройиздат, 1986. 2. Э.Қосимов, Т.Отакузиев. Минерал ботловчилар ва улардан тайёрланадиган буюмлар. Тошкент, Укитувчи, 1984. 3. Л.Н.Попов. Қурилиш материаллари ва деталлари. Тошкент, Ўқитувчи, 1991. 4. Г.Ступаков, Л.Кондратева. Бетончилар учун қўлланма. Тошкент, Мехнат. - 1988.

O'xshashlar

Минерал боғловчи моддалар

Минерал боғловчи моддалар

Минерал боғловчи моддалар

Гидравлик боғловчи моддалар

Органик боғловчи моддалар