Бино ва иншоотларни қайта тиклаш ва таъмирлаш

Бино ва иншоотларни қайта тиклаш ва таъмирлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3624.5 KB

Ko'chirib olish

Бино ва иншоотларни қайта тиклаш ва таъмирлаш Режа: 1. Бино ва иншоотларни қайта тиклаш. 2. Бино ва иншоотларни қайта таъмирлаш. 3. Бино ва иншоотларни конструкцияларни тиклаш ва таъмирлаш

Қурилиш конструкцияларини кучайтириш учун у ёки бу усулни танлаш, бино реконструкциясининг техник вазифасига боғлиқ. Унга ҳажмий-тархий ечимнинг мумкин бўлган ўзгаришлари, юклар ва эксплуатация шароити киради. Қурилиш конструкцияларини кучайтиришнинг оқилона вариантини танлашда уларни ҳақиқий иш тавсифини ва қандай юклар таъсири остида бўлишини аниқлаш муҳимдир. Масалан, мавжуд устуннинг еформацияланган схемада ҳисоблаш унинг ҳисобий юк кўтаришини ошириш имконини беради. Шу мақсадга йиғма ригелларни, ораёпмаларни, томёпмаларни ва умуман қурилиш конструкцияларни бирга ишлашини ҳисобга олиш орқали бунга эришиш мумкин. Мавжуд конструкцияга тушадиган юкни аниқлашда технологик қурилманинг ва қурилиш материалларининг хусусий оғирлиги ҳақидаги маълумотлардан фойдаланиш лозим, чунки бу катталикларнинг янги қурилаётган иншоотларни лойиҳалаш учун меъёрлаштирилган қийматини қабул қилиш, ҳақиқий таъсир этувчи юкни ошиишига ва бунинг натижасида конструкцияни асоссиз, иқтисодий нуқтаи назардан ортиқча ҳаражатларни кўпайтиришга олиб келади. Текширув ҳисобларини бажаришда пўлат ва бетоннинг мустаҳкамлик тавсифларини ҳисобга олиш қурилиш материалларидан ва ортиқча ишларнинг камайтиришнинг маълум заҳираси ҳисобланади. Бунда, материалларнинг ҳақиқий мустаҳкамлик тавсифларидан фойдаланиш айрим конструкцияларнинг ва умуман иншоотнинг эксплуатацион ишончлилигига зарар етказмасдан амалга оширилиши лозим. Қурилиш конструкцияларини, хусусан, темирбетон конструкцияларни кучайтириш, аксарият ҳолларда кўп меҳнат талаб қиладиган ва иқтисодий жиҳатдан қиммат жараён, шу сабабдан кучайтириш бўйича қарор қабул қилишдан олдин янги эксплуатация шароитларида авжуд конструкциялардан фойдаланиш имкониятини чуқур таҳлил қилиш лозим.

Кучайтириш вариантларини танлашда, асосий эътиборн кучайтириладиган конструкцияларнинг кучайтириш элементлари билан биргаликда ишлашини таъминловчи ва қўшимча тушувчи юкнинг юқори аниқлик билан топишга имкон берувчи ечимга қаратиш лозим. Бунда кучайтириш бўйича тавсиялар нафақат юкнинг истиқболда ошишини ҳисобга олиш, шу билан бирга текшириш вақтида аниқланган нуқсонларни: ҳимоя қатлами катталиги бўйича лойиҳадан чекиниш, арматуранинг диаметри, синфи ва миқдори бўйича хатолар, бетоннинг лойиҳавий синфининг пасайиши, устундаги вертикал бўйича йўл қўйилмайдиган оғиш, дарз, синиқ, ўйиқ ва бошқаларни йўқотишни назарда тутиш лозим. Кучайтириш лойиҳаси кўпгина дастлабки маълумотларни ҳисобга олиш орқали ишлаб чиқилади: қурилиш конструкция ва ижро схемаларининг ишчи чизмалари, кесим ва узелларнинг хақиқий ўлчамларини лойиҳавий ечимдан чекиниши, майдоннинг мухандислик ва гидрогеологик шароити, чўкиш, эгилиш, оғиш, силжиш ва бошқаларни аниқлаш учун бинонинг геодезик съемкаси: технологик юкнинг катталиги ва тавсифига кўра эксплуатация муддати, бетон ва арматуранинг физик-механик тавсилотлари ва ҳ.к. Конструкцияни мустаҳкамлаш икки схема бўйича амалга оширилиши мумкин 1. Қўшимча юкни тўла ёки қисман ўзига қабул қилувчи янги юксизлантирувчи ёки алмаштирувчи конструкция барпо қилиш; 2. Мавжуд конструкциянинг юк кўтарувчанлигини ошириш (уни ҳисобий схема ва зўриқиш ҳолатини ўзгартирмасдан ёки ўзгартириб, кучайтиришнинг махсус усулларини қўллаб амалга ошириш мумкин). Кучайтирилувчи элементлар учун: 1) Зўриқтирилмаган конструкциялар учун А-Қ, А-ҚҚ, А-ҚҚҚ синфли ишчи арматураларни қўллаш;

2) Олдиндан зўриқтирилган конструкцияларни кучайтириш учун (шпренгеллар, тортқичлар) - А - ҚҚҚ b , А-ҚV, А -V, А-VҚ. 3) Агрессив шароитларда эксплуатация қилинадиган конструкция учун - A T -ҚV K , A T -V CK қўллаш тавсия қилинади. Пўлат арқонлар ва юқори мустаҳкамликка эга бўлган симли боғламлар очиқ ёки ёпиқ пазларда жойлашган кучайтирув конструкцияларини фақат агрессив бўлмаган ва айрим ҳолларда бироз агрессив муҳитларда қўллаш рухсат этилади. Темирбетон конструкциясини кучайтириш, ҳисоблаш материалларининг ҳақиқий мустаҳкамлик тавсилоти ва арматуралаш орқали амалга оширилади. Кучайтириш элементининг бетон синфи, кучайтирилувчи элемент бетонидан бир синф юқори бўлиши лозим, аммо В15 дан ер усти конструкциялари учун ва пойдеворлар учун В12,5 кам бўлмаслиги лозим. Тешикларни беркитиш, ҳимоя сувоғи ва бошқалар учун ишлатиладиган қоришманинг мустаҳкамлиги 150 дан ошиқроқ қабул қилинади. Портландцемент маркаси 400 дан ортиқ бўлиши керак. Темирбетон конструкцияларни кучайтиришнинг самарадорлиги бетон қоришмасининг сифати, тўлдирувчининг тури ва йириклиги орқали аниқланади. Қуюқ арматураланган кучайтириш элементларида тўлдирувчининг йириклиги арматура стерженлари орасидаги тоза масофанинг 0,4қисмидан ошиши керак эмас. Қумнинг йириклик модули 2,2- 2,5 дан кам бўлмаслиги ва ғоваклик миқдори 40% дан ошмаслиги керак. Кучайтириш элементидаги олдиндан зўриқтирилган арматуранинг бетон ҳимоя қатлами 20 мм қабул қилинади. Кучайтирилувчи конструкцияларни ҳисоблаш, чегаравий ҳолатларнинг Қ ва ҚҚ гуруҳлари бўйича амалга оширилади. Одатдаги эксплуатация шароитларида жойлашган конструкциялар учун кучайтириш дефектлар ва юк кўтаришининг пасайиши билан боғлиқ бўлган бўлса, ҳисоблаш фақат чегаравий ҳолатларнинг Қ гуруҳи бўйича амалга оширилади.

Кучайтирилган элементларни мустаҳкамликка ҳисоблаш худди одатдаги конструкциялардагидек, бўйлама ўққа нисбатан ва қия кесим бўйича амалга оширилади. Кучайтирувчи элементлар учун бетон ва арматуранинг мустаҳкамлик тавсифларини меъёрий ва ҳисобий қийматларигa кўра қабул қилинади. Пойдеворларни кучайтириш усуллари Пойдеворларни кучайтириш, уларнинг товонини кенгайтириш ёки турли хилдаги қозиқлар ёрдамида амалга оширилиши мумкин. Бикир пойдеворлар деформацияси ҳисобга олмаса бўладиган даражада кичик, пойдевордаги кучланишга ва остидаги грунтдаги босимга жиддий таъсир этмайдиган конструкциялар сирасига киради. Реконструкция қилинадиган объектларда пойдеворининг юк кўтаришини пойдевор материалини ва замин грунтининг ҳақиқий мустаҳкамлиги ва деформациясини, қозиқ пойдеворларда эса дала синовлари, яъни зондлаш ва статик синов натижаларини ҳисобга олган ҳолда аниқланади. 1-расм. Пойдеворларни темирбетон қоплама билан кучайтириш: 1-кучайтирилаётган пойдевор; 2-темирбетон қоплама; 3-кучайтириш арматураси; 4-кучайтирилаётган устун; 5-устун боғламаси. 1-расмдапойдеворларни темирбетон қоплама билан товон қисмининг юзасини кенгайтириш билан кучайтириш усули кўрсатилган. Бу усул меҳнатсарфлилиги бўйича мураккаб бўлишига қарамасдан самарали ҳисобланади.

Юк ошганда, грунтнинг юк кўтарувчанлиги етарли бўлмаганида ҳамда пойдевор шикастланганда пойдевор товонининг ўлчамини кенгайтириш лозим бўлади. Кучайтиришнинг самарали воситалари: 1. Темирбетон қоплама; 2. Узайтириш; 3. Янги кучайтирилган тасмасимон пойдеворни қисман ёки тўла бириктириш . 2-расм. Тасмасимон пойдеворни ёрдамчи таянч билан кучайтириш. 1-кучайтирилаётган пойдевор; 2-юксизлантирувчи тўсин; 3-остки қўйилма; 4- тақсимловчи ростверк; 5- домкрат. 2-расмда эса тасмасимон пойдеворни ёрдамчи таянч билан кучайтириш технологияси кўрсатилган. Бу усулни қўллашда ҳам пойдеворни ташқи ва ички томонларидан ёрдамчи тақсимловчи ростверк ётқизилиб, пойдеворни тешиб ўтувчи юксизлантирувчи тўсин домкрат ва остки қуйилма орқали бириктирилади.

Темирбетон қоплама мавжуд пойдеворнинг ҳамма томонини ўраб турувчи яхлит қуйма қобиқни акс эттиради. Қобиқ арматураси фазовий каркас ҳосил қилади ва эски пойдеворнинг кучайтириш конструкцияси билан албатта олдиндан очиб ялонғочланган арматура билан пайвандлаш орқали уланиши ва биргаликда ишлашини таъминлаб бериш керак. 3-расмда тасмасимон тош ва ғиштдан қурилган пойдеворларни бетон ёрдамида таг қисми (товони)ни кенгайтириш йўли билан кучайтириш усули кўрсатилган (а). 3-расм. Тасмасимон тош ва ғиштдан қурилган пойдеворларни кучайтириш. а-бетон ёрдамида пойдеворнинг таг қисмини кенгайтириш; б-йиғма темирбетон элементлар ёрдамида пойдеворнинг таг қисми-юзасини кенгайтириш 1-пойдевор; 2-бетон; 3-зичлаштирилган грунт қисми; 4-тош-ғишт терим; 5гидроизоляция; 6-қўшимча қўйиладиган элемент; 7-тешик (суюқ цемент қоришмаси билан тўлдирилади); 8-анкер; 9-ғиштли девор. Йиғма темирбетон элементлар ёрдамида пойдеворни кучайтириш учун (3.9брасм) мавжуд пойдеворнинг пастки қисмидан кўндаланг йўналишда тешиклар очилиб, тешиклар орқали металл анкерлар ўтказилади. Анкерлар пойдеворнинг иккала томонига чиқарилади ва ўша чиқишлар ўлчамида

пойдеворнинг иккала томни бўйича бетон қуйилади. Бу билан пойдеворнинг товони юзаси оширилади. Агар пойдевор кучайтирилишидан ташқари, устунни ҳам кучайтириш лозим бўлса, у ҳолда ҳалқани бетонлаш, пойдевор ва устун учун бир вақтда бажариш лозим. Пойдеворни узайтириш (кенгайтириш) усули билан кучайтиришда, унинг товонини 1 ва 2 ёки 3 томонидан амалга оширилади. Узайтириш усулида ҳам худди қоплама усулидагидек эски пойдевор очилиб, ялонғочланган арматурасини кучайтириш конструкциясининг янги арматураси билан пайвандланишини таъминлаш зарур. Пойдеворнинг янги қисмини қуйиш, мавжуд пойдевор билан ёнма-ён тарзда амалга оширилиши мумкин. Буҳолда юк кўтарувчи элементдан пойдеворга ва металл узатувчи ёки темирбетон қопламага узатилади. Янги пойдеворни қўйишда унинг товани эски пойдевор товони билан зич бўлишини таъминлаш зарур. Тасмасимон пойдевор остига ёрдамчи тўсин киритиб кучайтириш конструкциясини максимал юкли параллел участкаларга жойлаштириш тавсия этилади, чунки янги пойдеворларни узелларда ва кесишув жойларида киритиш мураккаб вазифа бўлиб, қийинчилик туғдиради. Пойдеворларни устун қозиқ ёрдамида кучайтириш мавжуд пойдевор контури бўйлаб ёки остига устун қозиқ ўрнаташ йўли билан амалга оширилади. Бундай кучайтириш пойдеворда юк жуда ошиб кетганда, замин грунтида сезиларли ва нотекис чўкиш юзага келганда, заминнинг кўндаланг ва бошқа кучлар таъсири ҳолларида амалга оширилади. Қозиқ конструкциясини танлаш, бино ёки иншоотнинг ички ўлчамларига, таъсир этувчи юкнинг тавсифига, кучайтириладиган пойдеворнинг конструкциясига, устун қозиқ ишларини олиб боришда тегишли қурилмаларнинг борлигига боғлиқ.

4-расм. Устун ости пойдеворини кучайтириш. а-темирбетон пойдеворининг таянч қисми юзасини кенгайтириш; б-ғиштли устундан тушадиган юкнинг бир қисмини тўсинга узатиш учун мослама; 1-пойдевор; 2-қўшимча қўйиладиган бетон; 3-пойдеворнинг ишчи арматураси; 4-қўшимча қўйиладиган арматура; 5-синдириб олинган бетон қисми; 6-пайванд; 7-бетон тўшамаси; 8-ғиштли устун; 9-металлдан тайёрланган тўсин; 10-пойдевор; 11-қумли тўшама; 12-металл пластинка; 13- тортувчи болтлар. Пойдеворларни кучайтириш учун самарали восита, унча катта габаритлар талаб қилинмайдиган ва киритилиши билан ишга киришиб кетувчи йиғма устун қозиқ ҳисобланади. Устун қозиқларнинг камчилиги, иш жараёнининг

сермеҳнатлилиги ҳамда пойдевор товони остига чуқур қазишдир. Бу эса кучайтириш жараёнида юк кўтаришини камайтиради. Пойдеворларни кучайтиришда турли ҳилдаги яхлит қўйма устун қозиқлар ҳам қўлланилади: l) Бурғулаб уриладиган (қурилма баҳайбат, лекин ҳар қандай грунт шароитларида қўлланиши мумкин); 2) Босим остида штампловчи; 3) Виброштампловчи (ҳар қандай гидрогеологик шароитда қўлланилиши мумкин, мураккаб қурилма талаб қилмайди); 4) Страус устун қозиқ (сизот суви бўлмаган ҳолларда). Пойдеворларни кучайтиришни ҳисоблаш тегишли меъёрий ҳужжатлар ҚМҚ талабларини ҳисобга олган ҳолда чегаравий ҳолатларнинг иккала гуруҳи бўйича бажарилади. Биринчи гуруҳ бўйича пойдевор конструкциясининг мустаҳкамлиги ва замин грунтининг юк кўтариш қобилияти бўйича ҳисобланади. Иккинчи гуруҳ бўйича заминни деформация бўйича ҳисоблаш, унда бино билан заминнинг биргаликда ишлашини ҳисобга олиш талаб қилинади. Девор, устунларни кучайтириш усуллари Тош-ғишт конструкциялардан қурилган бино ва иншоотларни реконструкция қилишда юк кўтарувчи элементларнинг ҳақиқий мустаҳкамлигини баҳолаш муҳимдир. Бу баҳолаш арматураланган ва арматураланмаган конструкциялар учун бузувчи юклар усули билан заминда, ғиштнинг, қоришманинг ҳақиқий мустаҳкамлиги, арматура пўлатининг оқиш чегарасини ҳисобга олиб бажарилади. Бунда конструкциянинг юк кўтариш қобилиятини пасайтириши мумкин бўлган барча омилларни: дарзлар, жиддий шикастланишлар, терманинг вертикалдан оғиши, юк кўтарувчи конструкциялар орасидаги боғланишни бузилиши ва шу кабиларни ҳисобга олиш зарур. Тош-ғишт конструкциялари асосан сиқилишга ишлаганлиги учун, кучайтиришнинг самаралироқ усули пўлат, темирбетон ва арматураланган қоришмали ҳалқалардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ (3.11-расм).

Тош-ғишт термасихалқада ҳар тарафлама сиқилган шароитда ишлайди. Бунда унинг кўндаланг деформацияси камаяди ва унинг оқибатида бўйлама кучга бўлган қаршилик кўпаяди, натижада конструкциянинг юк кўтариш қобилияти ортади. Пўлат халқа 2та асосий элементдан иборат: 1.Тик пўлат бурчаклар, деразалар орасидаги деворга ёки устунларнинг бурчакларига ўрнатилади; 2.Камар (полоса) ли ёки доира кесимли пўлатдан хомутлар. Ҳалқанинг терма ишига киришишини таъминлаш учун терма орасидаги тирқишларни яхшилаб цемент қоришмаси билан инъекция килишлозим. Металл халқа ўрнатиб бўлингандан сўнг, уни коррозиядан сақлаш мақсадида сим тўр ўрнатиб, қалинлиги 25-30 мм цемент қоришмаси билан сувалади. Темирбетон халқа синфи В10 ва ундан юқорироқ бетондан бажарилиб, бўйлама арматура синфи АҚ, АҚҚ, АҚҚҚ, кўндаланг арматуранинг ораси 5 см дан кўп бўлмаслиги лозим. Халқанинг қалинлиги хисоблаш орқали аниқланиб 12-14 см атрофида қабул қилинади. Арматураланган қоришмали халқа темирбетондан шуниси билан фарқ қиладики, унда бетон ўрнига маркаси 75-100 бўлган цемент қоришмаси ишлатилади. Халқанинг узунлиги қалинлигидан 2 ва ундан кўпроқ марта ошиқ бўлса, унинг элементларини биргаликда ишлашини таъминлаш учун қўшимча кўндаланг боғловчилар қўйиш зарур, уларни термага режада ораларидаги масофани кўпи билан 1 м қилиб, сонини эса камида 2та олинади. Уларнинг баландлик бўйича қўйилиши 75 см дан ошиқ бўлмаслиги лозим.

5-расм. Тош-ғишт устунларни пўлат (а), темирбетон (б), арматураланган қоришмали ҳалқа (в) билан кучайтириш. 1-35х5...60х12 мм ли планка; 2- бурчакликлар; 3- пайванд; 4- Ø5...12 мм ли стержнлар; 5- Ø4...10 мм ли хомутлар; 6- В12,5... В14 бетон; 7- Ø6...12 мм ли стержнлар; 8- 50...75 маркали қоришма; 9- терма. Деворни халқалар билан кучайтириш билан бир вақтда термадаги мавжуд дарзларни цемент қоришмасини қўллаб инъекциялаш тавсия этилади. Инъекциялашнинг самарадорлигини ошириш учун маркаси камида 400 майдаланиш даражаси камида 2400 см 2 /гр ва цемент қоришмасининг қуюқлиги 20-25% бўлган портландцемент, йириклик модули 1-1,5 бўлган майда қум қўлланилади. Инъекциялаш шикастланган термага цемент ёки полимер қоришмасини босим остида киритиш йўли билан амалга оширилади. Бунда терманинг умумий яхлитланишига эришилади, юк кўтаришининг қайта тикланиши, баъзан эса ўсиши кузатилади.

6-расм. Ғиштли деворларни кучайтириш усуллари. а, б-оралиқ деворларни кучланган тортқилар билан кучайтириш (фасад ва тарҳ); в- оралиқ деворларни учбурчаклардан иборат каркас билан кучайтириш; 1- 50х50 учбурчак; 2-50х10 накладкалар. Инъекцияловчи қоришмаларга етарли даражада қаттиқ талаблар қўйилади: кам сув ажратиш, етарли даражада қовушқоқлик, сиқилишга бўлган мустаҳкамлик ва юқори тишлашиш, юқори даражадаги совуққабардошлилик. Термада дарзлар кам бўлганда эпоксид смола ЭД 20, ЭД 18асосидаги полимер қоришмасини, ҳамда цемент қум қоришмаси қўлланилади. Дарзларнинг кўпроқ очилиш ҳолларида цемент-полимер қоришмалар (1:0,15:0,3-цемент: полимер: қум) ёки цемент-қум қоришмалар қўлланилади. Қоришма дарзга 0,6 МПа босим остида ҳайдалади. Дарзнинг тўлалик зичлигини 28 кундан кейин бузмайдиган усуллар билан аниқланади. Инъекциялаш учун ишлатиладиган қоришманинг сиқилишга мустаҳкамлиги 15-20МПа ни ташкил этади. Термани пўлат ҳалқа ва инъекциялари билан биргаликда кучайтириш, унинг юк кўтарувчанлигини анча ошириш имконини беради.

à) 6 7-расм. Ғиштли деворни кучайтириш. а-горизонтал ҳолда тортиш учун мослама; б-қаватлараро қўйиладиган тортқич девор; 1- ғиштли девор; 2- Г шаклидаги таянч элементи; 3марказлаштирувчи элемент; 4-кучни ёйувчи плита; 5-тортқич; 6-ораёпма; 7прокат материалдан тайёрланган тиргак; 8-резбали тортқич; 9-шайба; 10тортиш учун гайка; 11-девордаги тирқиш. Ғиштли деворларни метал прокатлар ёрдамида кучайтириш усуллари кўрсатилган. Бу усуллар бажарилиши бўйича мураккаб бўлмасдан, амалиётда кенг қўлланилади. Металл прокатлар ёрдамида тортиш натижасида бинонинг деворларига ва бутунлай бинонинг бикирлигини, устиворлигини оширишга имкон беради. ғиштли деворларни арматурали сим тўр билан қоплаб, устидан цемент сувоқ қилиш билан кучайтириш усуллари кўрсатилган. Деворнинг иккала вертикал юзаси тарафидан арматура сеткаси ётқизилиб, улар ҳар бир метрда деворларни тешиш билан хомутлар ёрдамида ўзаро боғланади (3.14- расм, а).

à) 8-расм. Деворнинг кесим юзасини ошириш орқали кучайтириш. а-арматура ёрдамида кучайтириш; б- зўриқтирилган халқа тортқич ёрдамида кучайтириш. 1-девор; 2-пўлат арматура d=10-14 мм; 3-боғловчи хомутлар d=10 мм; 4девордаги тирқиш; 5-арматурали сим тўр, арматурали стерженга маҳкамланган; 6-бетон қоплама; 7-тасма учун металл пластинка; 8-боғловчи тасма; 9девордаги тирқиш тасма учун; 10-пластинкага пайвандланган арматура; 11тортқич; 12-цементли сувоқ.

Деворнинг иккала вертикал юзаси тарафидан арматура тўри ётқизилиб, улар ҳар бир метрда ўзаро деворларни тешиш билан тортқичларга бириктирилган ҳолда боғланади (3.14- расм, б). Юқоридаги қараб чиқилган иккала усул қўлланилганда кесим юзаси ортади. Бу усуллар бажарилиши бўйича ҳам мураккаб эмас ва амалиётда кенг қўлланилади. Металл прокатлар ёрдамида тортиш, бинонинг деворларига ва бутунлай бинонинг бикрлигини, устиворлигини оширишга имкон беради. à) á) 1-1 2-2 9- расм. Ғиштли деворнинг бирлашган қисмини кучайтириш. а-тасма ёрдамида ташқи ва ички деворларни бирлаштириш; б-ораёпма плита билан ташқи деворни бирлаштириш; 1-ташқи девор; 2-ички девор; 3-ораёпма; 4-деворнинг бирлашган қисмидаги ёриқ; 5-тасма; 6-металдан тайёрланган бурчаклик; 7-болтлар; 8- девордаги тирқиш; 9-тортиш учун гайка; 10-темирбетондан тайёрланган ораёпма тўсин; 11-тўсиннинг ҳимоя қатламидан тозаланган ишчи арматура; 12-тўсиннинг арматурасига пайвандланган пластинка; 13-пластинкага пайвандланган тасма; 14-қистирма шайба (тасмани маҳкамлаш учун).

Ғиштли бино ва иншоотларни устқурма ва реконструкция қилишда ҳамда деворнинг авария ҳолатида, тош-ғишт конструкцияларни тўла алмаштириш тавсия қилинади. Дераза ораси деворини алмаштириш лозим бўлганда, дераза ости участкаларига таяниб перемичкаларни ушлаб турувчи тиргович ўрнатилади. Дераза ораси деворининг кенглиги 1 м дан ортиқ бўлганда 2 ёки ундан кўп тиргаклар қўйилади. Янги терма юқорироқ мустаҳкамликка эга бўлган, маркаси 100 дан кам бўлмаган тош-ғишт материаллардан ва қоришмадан бажарилади. Бунда термадаги чок юпқа бўлиши учун ғишт зич ўтириши керак. Янги терманинг тепасини эскисига қадар 3-4 см га етказилмайди ва бу тирқиш, маркаси 100 ва ундан ортиқ бўлган қуюқ цемент қоришмаси билан беркитилади. Зарур ҳолларда эски ва янги терманинг зич туташиши ҳали қотмаган қоришмага текис пўлат поналар қоқиш орқали таъминланади. Вақтинча қўйилган маҳкамлагич-тиргаклар янги терма қоришмаси ўзининг лойиҳавий мустаҳкамлигининг 50% олиб бўлгандан сўнг олиб ташланади. Устунларни кучайтириш. Темирбетон устунларни кучайтиришнинг самарали усулларидан бири уларга темирбетон ёки металл ҳалқалар ўрнатишдир (3.16-расм). Энг оддий темирбетон ҳалқанинг бўйлама ва кўндаланг арматураси кучайтирилаётган устун арматураси билан боғланмаслиги мумкин. Аммо, кучайтиришнинг бундай усулида эски ва янги бетоннинг биргаликда ишлашини таъминлаш муҳим аҳамиятга эra. Бу эса кучайтирилаётган конструкция бетон юзасига қум сепувчи аппарат билан чизиқлар тушириш ёки металл чўтка билан ишлаш ҳамда бетонлашдан олдин босим остида эски бетон юзасини ювиш орқали эришилади. Адгезияни яхшилашга ҳамда агрессив муҳитларда бетон ва арматурани ҳимоялаш учун полимербетон қўллаш тавсия этилади. Устун ҳалқасининг қалинлиги ҳисоблаш ва конструктив талаблардан (бўйлама ва кўндаланг арматуралар диаметрлари, ҳимоя қатламининг қалинлиги ва ҳ.к.) келиб чиққан ҳолда аниқланади, одатда 300 мм гача қабул қилинади. Бўйлама ишчи арматуранинг кесим юзаси ҳам ҳисоблаш

орқали аниқланиб, диаметри сиқилишга ишлайдиган стерженлар учун камида 16 мм, чўзилишга ишлайдиган стерженлар учун 12 мм қабул қилинади. Кўндаланг арматура боғлаш усулида диаметри камида 6 мм, пайвандлаш усулида эса камида 8 мм бўлган симдан бажарилади. Кўндаланг арматуралар қадами бўйлама арматура диаметрининг 15 баробарида олинади, лекин 200 мм дан ошмаслиги лозим. Мавжуд ва қўшимча арматуралар орасидаги боғлиқлик таъминланган темирбетон халқалар самаралироқ ҳисобланади (лекин кўп меҳнат сарфланади). Бундай халқалар мавжуд арматуранинг ёки бетон ҳимоя қатламининг жиддий шикастланган ҳолатида тавсия этилади. Бундай ҳолларда кучайтирилаётган конструкциянинг арматураси тоза металл даражасига етгунча яхшилаб тозаланади, бузилган хомутларни бетонда кўндаланг ариқчалар очиш орқали қайта тикланади ва янги хомутлар ўрнатиб, уларни бўйлaмa арматуралар билан бириктирилади. 10- Расм. Устунни темирбетон ҳалқа билан кучайтириш: 1-кучайтириладиган устун; 2-халқа; 3-халқанинг бўйлама арматураси; 4 ҳалқанинг кўндаланг арматураси. Қўшимча бўйлама арматурани мавжуд арматурага бириктирув қаламчалари (диаметри 10  16, А Қ синфли арматура) ёрдамида пайвандланади. Устун деворга ёпишган, халқани алмаштиришнинг иложи

бўлмаган ҳолда, бир томони беркитилмаган қоплама (рубашка) бир томонлама бетонлаш тавсия этилади. Устунларда бундай амал, хомутларни устун арматурасига пайвандлаш йўли билан бажарилади. Иш олиб бориш муддатлари қисқа бўлганда ва устун кесим юзасини оширишнинг иложи бўлмаганда, кучайтириш учун устун томонларига бурчаклар ўрнатилади ва бириктирув планкалари билан ўрнатилган бурчаклардан иборат металл халқалар тавсия қилинади (3.17-расм). Устуннинг ишлаши метал бурчакларнинг устун юзасига зич ёпишувига ва кўндаланг планкаларнинг олдиндан зўриқтирилишига боғлиқ. Металл бурчакларнинг бетон юзасига зич ёпишуви учун устун томонлари нотекисликларни йўниб ва цемент қоришмаси билан тўлдирилиб текисланади. à) á) 11-расм. Устунларни кучайтириш. а-монтаж даврида икки томонлама тиргакни ўрнатиш; б-икки томонлама тиргакни ишлаш жараёнидаги кўриниши; 1-устун; 2-ўрнатиладиган бурчаклик тиргак; 3-тортадиган монтаж болти; 4бирлаштирувчи пўлат тахтача (тиргак ишчи холатга келганидан сўнг пайвандланади); 5-тиргак элементлари. Бириктирув планкаларига олдиндан зўриқтириш бериш иссиқлик усули билан амалга оширилади. Бунинг учун планкалар бир тарафидан ҳалқа

бурчакларига пайванд қилинади, сўнгра газ горелкаси ёрдамида 100-120°С гача қиздирилади ва қизиган ҳолда планканинг иккинчи тарафи пайвандланади. Планкалар совуганда устун кўндаланг кесим юзасида сиқилиш рўй беради, бу эса устуннинг юк кўтаришини оширади. Юкланган устунларнинг кучайтиришни самарали воситаси, олдиндан зўриқтирилган метал ҳовонлар (распорка)дир. Устунларнинг бир томонида жойлашган олдиндан зўриқтирилган устун-тиргакли катта ёки кичик эксцентриситетли номарказий сиқилувчи устунларнинг юк кўтарувчанлигини ошириш учун қулланилади. Устунларнинг икки томонида жойлашган олдиндан зўриқтирилган устун-тиргакли металл ҳалқалар ёрдамида эгувчи моментнинг ишораси ҳар хил бўлган номарказий сиқилган устунларнинг юк кўтарувчанлиги оширилади. Олдиндан зўриқтирилган бир томонлама ҳовонлар бир-бири билан металл планкалар орқали бириктирилган икки бурчаклардан иборат. Ҳовоннинг юқориги ва пастки зоналарида қалинлиги 15 мм дан кам бўлмаган махсус планкалар пайвандланади, улар юкни таянч бурчакларига узатиб берадилар ва ҳовон кесим юзасига тенг кесим юзага эга бўладилар. Планкалар ҳовон бурчагининг чеккасидан 100-120 мм чиқиб туради ва тортқич болтлари учун иккита тешикча билан таъминланган бўлади. Консолли устунларнинг консол қисмида турли таъсир ва юклар ёки нотўғри арматуралаш натижасида ёриқлар пайдо бўлиши билан шикастланиш ҳолатлари учрайди. Устунларни консол қисмини кучайтиришда консолнинг иккала томонидан олдиндан зўриқтирилган тасма ёрдамида тортиладиган швеллерлар билан кучайтирилади (3.18-расм).

13-расм. Устунннинг консол қисмини кучайтириш. а-горизонтал ҳолда қўйилган тасма билан б-қия ҳолда қўйилган тасма 1- консол; 2-тўсин; 3-олдиндан зўриқтирилган тасма; 4-гайка; 5-швеллер; 6- пўлат тахтача шайба тасмани маҳкамлаш учун; 7-пастки тиргак пластинка; 8- юқори тиргак стержен ва пластинка; 9-қия ҳолда қўйилган шайба. Тасмани гайка ёрдамида керакли даражагача тортиш имконияти устуннинг консол қисмига зарурий мустаҳкамликни таъминлаши мумкин. 3.19-расмда устунни тўсин билан бирлашган қисмини кучайтириш схемасининг иккита варианти келтирилган. Биринчи вариантга тўсиндан чиқиб турган ишчи арматура 50 мм гача юқорига сурилган ҳолда қўшимча тасмалар пайвандлаш орқали устунга боғланади. Тўсиннинг устунга таянган қисми эса кўндаланг ҳолатда бурчаклар ва уларни бирлаштирувчи анкерли хомутлар ёрдамида тортилади. Бу билан тўсиннинг устунга маҳкамланган жойини кучайтиришга эришилади.

14-расм. Устуннинг тўсин билан бирлашган қисмини кучайтириш. а-тўсиндан чиқиб турган ишчи арматура 50 мм гача сурилган ҳолда; б- устундан чиқиб турган ишчи арматурани ишлатиш имкони бўлмаган ҳолда; 1-тўсин; 2-устун; 3-тўсиндан чиқарилган арматура; 4-устундан чиқарилган арматура; 4-устундан чиқарилган арматура; 5-улаш учун қўшимча арматура; 6ваннали пайванд; 7-анкерли хомутлар; 8-бурчакли шайба; 9-бетон билан тўлдирилган; 10-горизонтал лист; 11-тасмали пўлат тахтача; 12-анкерли қовурға; 13-устуннинг ишчи арматураси. Маълумки, балкон плитаси ва биноларда учрайдиган шунга ўхшаш консолли конструкцияларда вақт ўтиши билан ортиқча юкланиш, агарда бу конструктив элемент атмосфера таъсиридан ҳимояланмаган бўлса, унда

жисмоний емирилиш натижасида унинг юк кўтариш қобилиятига путур етиши мумкин. Бундай конструкцияларни кучайтиришда қуйидаги усуллар қўлланилади. Балкон плитасининг кўндаланг кесим юзасини ошириш билан кучайтириш схемаси 3.20 а-расмда келтирилган. Бу усулга асосан, плита усти тозаланиб, унга бутун юзаси бўйлаб арматура сеткаси ташланади ва бу сетканинг бир қисми албатта деворнинг ичкарисига ҳам киритилади. Ишни амалга ошириш жараёнида плитанинг остига вақтинчалик тиргак қуйилади. Бундан ташқари, балкон плитасининг остки қисмини девор билан туташган жойига металл прокатлардан бурчак қўллаш орқали (3.20-расм, б) консол плитанинг кўтариш қобилиятини ошириш мумкин. à) 1 á) 2 1 1-1 2-2 15-расм. Балкон плитасини кучайтириш. а- арматураланган бетон ётқизиш усули; б-металл таянч столча ўрнатиш усули. 1-девор; 2-балкон плитаси; 3-ётқизилган бетоннинг ҳимоя қатлами; 4арматурали сим тўр; 5-девордан ўйилган қисм (бетон билан тўлдирилади); 6эски бетон юзаси; 7-вақтинчалик ўрнатилган тиргак; 8-таянч столча

швеллердан; 9-таянч столчанинг пластинкаси; 10-бикрликни ошириш учун қовурға; 11-анкерли болт; 12-пластинка шайба; 13-девордаги тешик (болт киргизиш учун); 14-металл пластинка қистирма. Бу усулга асосан, плитанинг девор билан туташган қисми бўйича қўшимча планкалар билан кучайтирилган бурчак, деворнинг орқа томонига анкерли болт орқали метал пластинкага тортилади. Том ёпма конструкцияларини кучайтириш усуллари. Яхлит қуйма ораёпма плиталарни қалинлаштириш усулини қўллаб, яъни мавжуд плита устига қўшимча темирбетон плитани бетонлаш орқали ҳамда яхлит қуйма темирбетон ёки металл тўсин кўринишидаги қўшимча таянчлар қўйиш орқали кучайтириш мумкин. Йиғма темирбетон тешикли плиталарни тешикларидан фойдаланиб кучайтириш мумкин, бунинг учун канал жойлашган зонанинг устки қисмини олиб ташлаб, арматура каркаси ўрнатилади. Фақатгина плитанинг таянч қисмини кучайтириш керак бўлганда каркаслар оралиқнинг шуқисмига, керак бўлганда эса плитанинг бор бўйича жойлаштирилади. Шундан кейин канални майда чақиқ тошли бетон билан тўлдириб (3.21-расм), плитани қўшимча арматураларини ҳисобга олган ҳолда ҳисобланади. Йиғма темирбетон қовурғали плиталарнинг бўйлама қовурғалари қовурға оралиғини камайтирувчи қўшимча металл таянчлар, шпренгелли конструкция сифатида ишга қўйиладиган қўшимча металл тўсинлар киргизиш орқали кучайтирилади. Нормал кесим бўйлаб плиталарнинг бўйлама қовурғаларни кўчайтиришнинг самарали усули плиталар орасидаги чокларга қўшимча арматура ўрнатиб, сўнгра уни бетонлашдир. Шу билан бирга бўйлама қовурғаларни қўшимча арматура билан унинг мавжуд ишчи арматураси орасидаги боғланишн таъминлаб, баландлигини ошириш мумкин. Агар остига бетон қуйиш мумкин бўлмаса, контур бўйлаб таянувчи плитани кучайтириш учун плита остига иккита бир-бири билан кесишувчи шпренгелдан иборат конструкция ўрнатиш тавсия этилади. Шпренгелнинг

устки камари плита остига зич киритилади, пастки камари эса механик ёки термо-механик усулда олдиндан зўриқтирилади. 20-расм.Бўшлиқли ораёпма плиталарини кучайтириш . 1-кучайтирилаётган плита; 2- таянч; 3-қўшимча арматура каркаси; 4кучайтириш бетони. Йиғма ораёпма ва томёпма плиталарнинг ригелларга ва стропил конструкцияларга таянишини кучайтириш учун, уларнинг таянчлари остига метал бурчаклардан тиргаклар қўйиш ва уларни қўшни конструкцияларга ёки ригел ва стропил конструкцияларнинг устки камарларига тортқич ёки халқа билан маҳкамлаш тавсия этилади. Қўшимча қўйилма деталларни ўрнатиш ва уламаларни кучайтириш. Реконструкциялашда кўпинча қўшимча қўйилма деталлар ўрнатишга ёки конструкцияни тайёрлаш жараёнида қолдириб кетилган деталларни қайта тиклаш эхтиёжи туғилади. Бунда кўп кучланиш берилмайдиган конструктив қўйилма деталлар ва катта эгувчи моментлар ва юлиб чиқарувчи кучларни қабул қилувчи қўйилма деталларни фарқлаш зарур. Биринчи гуруҳга юк кўтарувчи конструкцияларга ўрнатиладиган элементларни бириктириш учун қўйилган қўйилма деталлар киради. Бу қўйилма деталлар сиқувчи ёки озгина силжитувчи кучлар таъсирида ишлайди, уларни махсус металл хомутлар ёрдамида осон ўрнатилади. Масалан, темирбетон элемент устига таянч металл листни

маҳкамлаш учун икки бурчак арматура стерженларининг ҳимоя қатламларини олиб ташлаш уларга арматура қаламчалари ёки полосали пўлатдан қовурға пайванд қилинади ва унга янги қўйилма деталининг бурчаги ёки листи пайвандланади. 21-расм. Саноат биноларидаги ораёпма плитанинг таянч қисмини кучайтириш. а- столча қўйиш усули билан; б-столчани тортиш усули билан; 1- ораёпма плитаси; 2-ригель; 3-столчанинг вертикал қовурғаси; 4столчанинг горизонтал токчаси; 5-столчанинг орқа таянч пластинкаси; 6ригелнинг қўйилма деталлари; 7-столча учун пластинка; 8-пайванд; 9- столча; 10-бикрликни ошириш учун қуйилган қовурға; 11-таянч қисмига қўйилган пластинка; 12-гайкали тортқич; 13- тортқич тагига қўйиладиган пластинка. Бетон юзаси билан қўйилма детални бир текисда қўйиш лозим бўлганда, бетоннинг ҳимоя қатламида кенглиги қўйилма деталнинг кенглигидан 10-20

мм ошиқроқ, чуқурлиги бўйича эса пластина қалинлигидан 5-10 мм кўпроқ бўлган чуқурча очилади. Пластина янги цемент коришмасига ботирилади ва арматура қаламчалари орқали каркаснинг ишчи арматурасига пайвандланади. Реконструкция жараёнида кўпинча қўшимча кучайтирувчи арматурани анкерлашга ёки мавжуд темирбетон конструкцияда янги қўйилма деталлар ўрнатишга эхтиёж туғилади. Бундай ҳолларда бетонда перфоратор ёрдамида арматуранинг 20 диаметридан кам бўлмаган чуқурча бурғулаб унга арматурани эпоксид елими билан ёки қуюқ цемент-қум қоришмаси билан тиқиштириб маҳкамланади. Эпоксид елимда текис ёки даврий профилли арматурани бетоннинг горизонтал ёки вертикал текислигига ҳамда остки текислигига маҳкамлаш мумкин. Цемент-қум қоришмасида эса арматурани фақат бетоннинг горизонтал текислигига махкамлаш мумкин. Саноат биноларидаги ораёпма плитанинг таянч қисмини кучайтиришни, плиталар таянган жойни қўшимча столча қуйиш усулида (3.22-расм, а) ёки столчани тортиш усули (3.22-расм, б) ёрдамида амалга ошириш мумкин. Столча қўйиш усулига асосан, ригелга ўтирган иккита қовурғали плитанинг бирлашган жойида остки қисмидан ригелга ўтирадиган қилиб бурчак қўйилади ва бурчак горизонтал ва вертикал қовурғалар билан кучайтирилган столчанинг орқа таянч пластинкасига пайвандланади. Столчани тортиш билан кучайтириш усули (3.22-расм, б) гайкали тортқич ёрдамида амалга оширилади. Фуқаро ва маъмурий бинолардаги ораёпма плиталарининг таянч қисмини столикни тортиш усули билан ҳамда ―шайин‖ усули ёрдамида кучайтириш вариантлари 3.23-расмда кўрсатилган. Плитанинг ригел ёки деворга ўтирган жойининг пастки қисмига мос равишда бурчак танлаб қўйилиб, бурчак орқа томондан ҳам жойлаштирилади (ўрта деворлар учун, 3.23-расм, а).

22-расм. Фуқаро ва маъмурий бинолардаги ораёпма плиталарининг таянч қисмини кучайтириш. а-столчани тортиш усули билан; б-столчани ―шайин‖ усули билан; 1-ораёпма плита; 2-ригель; 3-бурчакли столча плитанинг эни бўйича; 4гайкали тортқич; 5-тешик; 6-бикрликни ошириш учун қўйилган қовурға; 7таянч қисмига қўйилган пластинка; 8-тортқич тагига қўйиладиган пластинка; 9пайванд; 10-қоришмали тўшама; 11-бурчакли ―шайин‖; 12- марказлаштирувчи пўлат пластинка. Бурчаклар ўзаро гайкали анкер ёрдамида ригель ёки деворнинг тепа қисмидан осилган ҳолатда бурчак остида боғланади. Бунда гайкали анкер плитанинг тешигидан қўшимча тешик очиш билан бурчакка боғланади. Гайкали анкер остига девор ёки ригел устида уларни эзмаслиги учун пластинка қўйилади. Пластинка анкерга пайвандланади.

Ўзаро боғланган бурчакли шайин ёрдамида плиталар таянчини кучайтириш 3.23- б расмда кўрсатилган. Бу усул ҳам ташкилий жиҳатдан худди олдинги усулга ўхшайди. Бироқ бурчакларни ўзаро боғловчи гайкали тортқич бурчак остида эмас, балки плитани тешиш орқали тўғри тепага, плитанинг устига чиқарилади. Симметрик томондан ҳам худди шундай бажарилиб, тепага чиққан анкерлар ўзаро яна бурчакли шайин ёрдамида боғланади. à) 23-расм. Темирбетон тўсинларни кучайтириш. а-арматурадан тайёрланган ҳавонларни ўрнатиш; б-арматурадан тайёрланган ҳавонларни тортиш; 1-тўсин; 2-олдиндан зўриқтирилган арматурадан (ёки прокатдан) тайёрланган ҳавон; 3-таянч қисми; 4-тиргак; 5-тортувчи хомутлар. Темирбетон тўсинларни кучайтиришнинг арматурадан тайёрланган ховонларни ўрнатиш ёки уларни тортиш ёрдамида кучайтириш вариантлари 3.24- расмда кўрсатилган. Кучайтириш элементи бўлган ҳовонлар арматурадан ёки прокат профиллардан тайёрланиши мумкин. Бу жуда содда кучайтириш схемаси бўлиб, тўсинни керакли даражада кучайтиришга имконият яратади. Биринчи вариантда (3.24-расм, а) ҳавоннинг иккала учи, 4 45

тўсиннинг иккала чеккасидаги юқоридаги бурчагига таянган ҳолда ўрта қисмлар эса тўсиннинг остидан махсус таянчлар ёрдамида тортилади. Бу усулни ―тўсинни ташқаридан арматуралаш усули‖ дейиш мумкин. Иккинчи вариант ҳам юқоридаги усул каби амалга оширилиб, ҳавонлар учи анкерли болт шаклида бўлади ва ҳавонни тортиш имконияти пайдо бўлади. Темирбетон стропил тўсинларни кучайтиришда олдиндан зўриқтирилган ҳавонли тортқичнинг ёки олдиндан зўриқтирилган ҳавонли тортқичнинг тузилиши ва тўсиннинг бетон билан тўлдириш вариантлари 3.25- расмда келтирилган. Кучайтириш элементи сифатида олдиндан зўриқтирилган ҳавонли тортқичлар ишлатилади. Улар ҳам арматура ёки прокат профиллардан тайёрланиши мумкин. Темирбетон стропил тўсинини кучайтириш юқорида келтирилган темирбетон тўсинни кучайтиришга ўхшаб кетади. Биринчи вариантда (3.26-расм, а) ҳовонли тортқичнинг иккала учи, стропил тўсиннинг иккала чеккасидаги юқоридаги бурчагига кийдирилган махсус платинкага пайвандланади. Стропил тўсинининг камида иккита жойидан (остки қисмида) тўсиннинг икки тарафидан келувчи параллел ҳовонли тортқичлар тўсиннинг остидан махсус таянчлар ёрдамида бирлаштирилади. Иккинчи вариантда эса ҳавонли тортқич стропил тўсинининг иккала тарафидан олдиндан зўриқтирилган арматуралар сифатида тортилиб, стропил тўсинининг тешиклари беркитилади. Темирбетон стропил фермани кучайтиришда олдиндан зўриқтирилган швеллерлар ёрдамида ферманинг пастки қисмини кучайтириш ҳамда арматура ёрдамида чўзилувчи ҳавонни кучайтириш вариантлари 3.26-расмда кўрсатилган. Бу ерда кучайтириш элементи сифатида олдиндан зўриқтирилган швеллерлар ишлатилади.

1-1 24-расм. Темирбетон стропил тўсинини кучайтириш. а-олдиндан зўриқтирилган ҳавонли тортқичнинг тузилиши; б-олдиндан зўриқтирилган ҳавонли тортқичнинг тузилиши ва тўсиннинг туйнугини бетон билан тўлдириш; 1-тўсин; 2-ҳавонли тортқич; 3-таянч қисми; 4-тортқич қисмининг тузилиши; 5-бетон билан тўлдирилган тешик (В35); 6-олдиндан зўриқтирилган тортқич (d25…40 AҚҚҚ); 7- тортиш учун гайка; 8- ён 1 2 3 1

томондан қуйилган таянч пластинка; 9-таянч қисмидаги қуйилма детали; 10- осма; 11- тўсин деворидаги тешик. à) 25-расм. Темирбетон стропил фермани кучайтириш. а-олдиндан зўриқтирилган швеллерлар ёрдамида ферманинг пастки қисмини кучайтириш; б-арматура ёрдамида чўзилувчи ҳавонни кучайтириш; 1-ферма; 2-олдиндан зўриқтирилган швеллерлар; 3-бирлаштирувчи пўлат тахтача; 4-тиралган винт; 5-ён томондан қўйилган таянч пластинка; 6ферманинг чўзилишига ишлайдиган ҳавони; 7-арматурадан тайёрланган

тортқич; 8-тортқичнинг муфтаси; 9-бирлаштирувчи пўлат тахтача; 10- том ёпма плитасининг қовурғаси. Биринчи вариантда (3.26-расм, а) темирбетон стропил ферманинг пастки прогони баландлиги бўйича икки томонлама швеллердан кучайтириш элементи тортилиб, швеллерлар бўйлаб горизонтал ҳолатда винтлар ўрнатилади. Ферманинг остки прогони бўйлаб икки томонлама ўрнатилган швеллерлар ферманинг ўртасида махсус бирлаштирувчи пўлат пластиналар орқали пайвандлаш орқали бириктирилади. Иккинчи вариантда келтирилган усул биринчидан умуман фарқ қилади. Бу усулга асосан, кучайтирувчи элемент сифатида ферманинг чўзилишга ишлайдиган ҳавони бўйлаб арматура тортилади. Арматура ферманинг пастки ва устки прогонларини ҳавон бўйлаб туташтиради. Кучайтирувчи элемент, яъни ҳавон бўйлаб йўналган арматура пастки ва устки прогонларнинг ҳавонлар билан бирлашган тугунларида бирлаштирувчи пўлат платинкаларга пайвандлаш орқали бириктирилади. Темирбетон стропил ферманинг таянч қисми тугунларинини кучайтиришнинг схемаси 3.27-расмда кўрсатилган. 1-1 27-расм.

Темирбетон ферманинг таянч қисмини кучайтириш. 1-ферманинг таянч қисми; 2-бурчакли халқа; 3-кўндаланг қўйилган бирлаштирувчи пўлат тахтача; 4-кўндаланг қўйилган бирлаштирувчи бурчакли планка; 5-гайкали тортувчи болтлар. Бу ерда алоҳида тугунларни кучайтириш бурчаклардан ясалган халқаларни кўндаланг қўйилган бирлаштирувчи пўлат пластинкалар билан гайкали тортувчи болтлар ёрдамида бириктирилиб, тугуннинг мустаҳкамлигини оширишга ёрдам беради. 28-расм. Оралиқ тугунларга металл халқа ўрнатиш. 1-ферманинг оралиқ тугуни; 2-бурчакли ҳалқа; 3-кўндаланг қўйилган бирлаштирувчи пўлат тахтача; 4- кўндаланг қўйилган бирлаштирувчи бурчакли планка; 5-гайкали тортувчи болт. Темирбетон стропил ферманинг оралиқ тугунларини кучайтиришнинг схемаси 3.28-расмда кўрсатилган. Бу ерда оралиқ тугунларни кучайтириш худди таянч тугунларни кучайтириш каби бурчакли халқалар- кўндаланг қўйилган бирлаштирувчи пўлат пластинкалар билан гайкали тортувчи болтлар ёрдамида бириктирилиб, оралиқ тугунларнинг мустаҳкамлигини оширишда қўлланилади. Конструкцияларнинг таянч қисмларини кучайтириш, масалан, устун ва плитанинг остига ўрнатилган столикнинг усутунга маҳкамланиш схемаси ва

столчанинг таянч қисмини тасма билан тортиш усуллари схемаси 3.29- расмда кўрсатилган. 29-расм. Конструкциянинг таянч қисми. а-столчанинг таянч қисмини устунга маҳкамлаш; б-столчанинг таянч қисмини тасма билан тортиш; 1-стропил конструкцияси; 2-устун; 3-швеллерли устун; 4-столчанинг таянч пластинаси; 5-столчага ён томонда қўйилган пластинка; 6-бикрликни ошириш учун қўйилган қовурға; 7-қистирма пластинка; 8-швеллерни маҳкамлаш учун ўрнатилган хомут; 9-том ёпма плитаси; 10-стропил конструкциясининг қўйилма детали; 11-том ёпма плитасидаги қўйилма детал; 12-бурчаклик таянч столчаси; 13-пластинка; 14-тасма, гайкаси билан; 15пайванд.

Адабиётлар руйхати : 1. Асқаров Б.А., Низомов Ш.Р., Ерматов И.Т. Проектирование и расчет инженерных сооружений. Электронное учебное пособие, Т., 2003. 2. Вахненко П.Ф., Вахненко В.П. Железобетонные конструкций сельскохозяйственных зданий. Киев, Будивельник, 1982. 3. Бергер Р.И. и др. Инженерные конструкции. М., 1989. 4. Зурнаджи В.А., Николаев В.В. Механика грунтов, основания и фундаменты. М.,1987. 5. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т. ‖Ўзбекистон‖ 1995. 6. Каримов И.А. Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги Ўз кучқудратимизга, халқимизнинг ҳамжихатлиги ва букилмас иродасига боғлиқ. Т. ―Ўзбекистон‖ 2004. 7. Мухин Н.В. Статика сооружений в примерах. М., 1972. 8. Руководство по проектированию подпорных стен и подвалов для промышленного и гражданского строительства. ЦНИИпром зданий. М., 1984. 9. Сборные железобетонные подпорные стены межотраслевого применения с высотой подпора грунта 1,2 - 4,8 м. Типовая серия 3.002.1-1. М., ЦИТП 1983 вып. 0-2

O'xshashlar

Бино ва иншоотларни пардозлашда ранг танлаш

Бино ва иншоотларни барпо этиш технологиясидаги асосий холатлар

Нокулай иклим шароитларида бино ва иншоотларни барпо этиш технологиясига хос хусусиятлар

Қурилиш ва қурилиш монтаж ташкилотларида қурилишни амалга ошириш

Объектни композиция ва шакл жиҳатидан ўхшашларини топиш ва тадқиқ қилиш