Узлукли ечимлар

Узлукли ечимлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

192 KB

Ko'chirib olish

Узлукли ечимлар Агар вариацион масаланинг жавобини ҳосилалари узлуксиз ўзгарувчи эгри чизиқлар ичидан топиш мумкин бўлмаса, масала жавобга эга бўлиш зарурлиги кўзда тутилганда унинг жавобини бошқа хил функциялар ичидан излашга тўғри келади. Масалан, ёруғлик босиб ўтган йўл бўйича олинган         11 00 , , 2 1 , ух ух dx у у х  интегралнинг 1-вариацияси нолга тенг.  у х,  - муҳитнинг синдириш кўрсаткичи. Бир муҳитдан иккинчисига ўтишда нур синади. Интегралнинг экстремали ўзи узлуксиз бўлса ҳам, синганлиги сабабли, унинг у бурчак коэффициенти синиш нуқтасида узилишга эга. Муҳитларнинг чегарасига ўтказилган MN нормаль ,илан тушган РМ ва синган М Q нурлар ҳосил қилган бурчакларни 1 ва 2 , муҳитларнинг синдириш кўрсаткичларини мос равишда 2 1,  десак, синиш нуқтасида 1 2 2 1 sin sin      муносабат ўринлидир. Мисол.      1 1 2 21 dx у у интеграл      1,1 , 0,0 , 0,1 B O A  синиқ чизиқ бўйлаб олинса,  0,1 бўлакда у=0 бўлгани ва  1,0 да 1y бўлгани сабабли бу қиймат минимал қиймат бўлади. Равшанки,  0,0 нуқтада АОВ синиқ чизиқ синади ва у узилишга эга. Эндибундай экстремалларнинг умумий назариясини (1) интегралга татбиқ қилайлик. А ва В нуқталарни туташтирувчи чизиқлар ичида интегралга экстремум қиймат берувчи чизиқ  2 2,у х нуқтада синади деб фараз қилайлик. Шу билан бирга А ва В нуқталардан ўтувчи мумкин бўлган қўшни чизиқлар ҳам балки синиш нуқтасига эга бўлиши мумкин. Изланаётган чизиқ учун  2 2,у х синиш нуқтасида бажарилиши керак бўлган шартларни кўрайлик. Чизиқнинг   1 2 2 0 , , , х х х х қисмларига тегишли нуқталар учун Эйлер тенгламаси ўринлидир.

А ва В нуқталар бириктирилганлиги сабабли бу нуқталардаги у х   , вариациялар нолга тенг. Демак, умумий вариациянинг (41) ифодасидан бу ҳолда қуйидаги қолади:         2 0 2 0 2 0 2 0 2 2 2 2 y F y F x Fy F x Fy F I x y x y x y x y                      Энди 2 2, у х   нинг ихтиёрийлигидан экстремаль мавжуд бўлган ҳолда синиш нуқтасида     2 0 2 0 2 2 x Fy F x Fy F x y x y                2 0 2 0 2 2 y F y F x y x y        (60) Вейерштрасс-Эрдманн шартлари бажарилиши зарур. Бу шартлардан синиш нуқтасида yFy F    ва yF  ифодалар y нинг узилишига қарамай, узлуксиз бўлиши зарурлиги кўринади. Ҳар қандай вариацион масалани ечишда масала ечими охиригача аниқланиши мумкинлигини кўриш керак. Масалан, юқорида кўрилаётган масалада   1 2 2 0 , , , х х х х қисмларнинг ҳар бири учун Эйлер тенгламаси алоҳида ечилади. Бу ечимлар  2 1, , C Cx y  ва  4 3, , C Cx y  бўлсин. Бу ерда 4 та 4 3 2 1 , , , C C C C ва синиш нуқтасининг абсциссаси 2x ни топиш учун қуйидаги 5 та шартни келтирамиз: 2 та шарт экстремалнинг четки А ва В нуқталардан ўтиши, яна 2 та (60) шарт, ниҳоят 5- шарт синиш нуқтасида экстремалнинг узлуксизлиги, яъни  2 1, , C C x   4 3, , C C x  . Экстремалнинг синиш нуқтаси бирор тайин чизиқ устида ётса, у ҳолда бу нуқтада трансверсаллик шартига кўра қуйидаги тенглик бажарилиши керак:         0 1 0 1 2 2            x y x y F y F F y F   (61) Синиш нуқтасининг ўзи эса (61) ва  2 1 2 х у  тенгликлардан топилади. Бу шартларни 1-мисолга қўллайлик. Интегрални қуйидагича ёзамиз:          11 00 , , 2 1 , ух ух dx у у х  =      2 0 2 1 , х х dx у у х  +      1 2 2 1 , х х dx у у х  ,

                       0 2 1 2 2 2 1 2 1 1 , хх у у у у у х       0 2 1 2 2 2 2 2 1 1 ,                  хх у у у у у х                   0 2 1 2 2 1 2 1 1 , хх у у у х     0 2 1 2 2 2 2 1 1 ,            хх у у у х   (62) М синиш нуқтасида х у 1 нинг бурчак коэффициенти     tg х   2 1 , экстремаль 1-бўлагининг коэффициенти 1 02  tg yx   , 2-бўлагининг бурчак коэффициенти эса 2 02 tg yx   бўлсин. Буларга асосан    2 1 2 2 2 1 2 1 2 cos cos 1 1 1 1                     tg tg tg t tg tg Муҳитларни ажратувчи сирт билан нурлар ҳосил қилган бурчаклар косинуслари нисбати синдириш кўрсаткичларига тескари пропорционалдир (Декарт қонуни). Бир томонлама вариация (1) функционалга экстремал қиймат берувчи чизиқ А ва В нуқталардан ўтишидан ташқари, бу нуқталар орасида исталганча вариацияланар эди. Энди кўрмоқчи бўлган масалада АВ чизиқнинг баъзи бўлаклари маълум шартлар билан чегараланган бўлади, унинг PQ бўлаги тенгламаси   0 ,  у х Ф ёки  х у  бўлган эгри чизиқ ёйи билан устма-уст тушиб, эгри чизиқнинг 2- томонига ўта олмайди. Бу ҳолда бир томонлама вариация ҳақида сўз юритилади. Чизмадан кўринадики, АР ва QB бўлакларда икки томонлама вариация ўринли. Р Q ёйда  у х Р , ва  y x Q , нуқталар  х у  чизиқ бўйича ҳаракатланади, шунинг учун АР ва QB бўлакларда бир учи ҳаракатда бўлган экстремаль масаласи деб қаралади. Бу Р ва Q нуқталарда экстремалнинг характеристикаси, яъни шу умумий нуқталарда экстремаль билан  х у  чизиқ орасида қандай боғланиш борлигидир. Буни АР бўлакдаги  у х Р , нуқтада кўрсак кифоя.

          AP x x dx y y x F dx y y x F I 0 , , , , 1функционал юқори чегараси  х у  чизиқ бўйича ҳаракатчан ҳолга тўғри келади. Шунинг учун (47) га асосан:     xd F y F I xx y         , бу ерда   x y x      , 2-томондан, Р нуқтага  х у  чизиқ бўйлаб келганимизда      x x dx y y x F I , , 2 иртегралнинг  y x, қуйи чегараси ҳаракатда бўлиб, бу нуқта атрофида интегралга экстремум қиймат берувчи  х у  чизиқ вариацияланмайди; шунинг учун бу интегралнинг ўзгариши – орттирмаси фақат қуйи чегара ўзгариши ҳисобига бўлишимумкин:       x x x dx y y x F I  , , 2 -     x x dx y y x F , , =-      x x x dx y y x F  , , =-          x x x dx x x x F    , , чунки  x x x  , да  х у  дир. F функциянинг узлуксизлигини ҳисобга олиб, ўрта қиймат ҳақидаги теоремани қўлласак:         x x x x x F I xx           , , 2 , бу ерда  билан 0 x . Орттирманинг бош қисми – функционалнинг вариацияси:         xxxxFI xx       ,, 2 . Энди Р нуқтага ўнг вачапдан яқинлашишни ҳисобга олсак:                   x F y x F y y x F x x F x y y x F y y y x F I I I xx y xx xx y                                 , , , , , , , , , , 2 1 Экстремалда 1-вариациянинг нолга тенглиги ва x нинг ихтиёрийлигидан фойдаланиб, x x да           0 , , , , , ,        y y x F y x F y y x F y    1-иккита ҳад айирмасига ўрта қиймат ҳақидаги теоремани қўлланиб, қуйидагини ҳосил қиламиз:         0 , , , ,         xx y y y y x F y x F y   бу ерда   ифода  x  ва  x y орасидаги қиймат. Катта қавслар ичидаги ифодага Яна ўрта қиймат ҳақидаги теоремани қўлаймиз:

       0 , ,         xx yy y x F y y     x   ифода  x  ва  x y орасидаги қиймат. Сўнгги тенгликда: 1.   0 , ,   y y x F yy деб оламиз; 2. юқоридаги белгилашга кўра 0  y  . Демак, тенглик фақат    x x y    бўлгандагина бажарилиши мумкин. Бу эса  y x P , нуқтада экстремаль эгри чизиққа уринма бўлиши керак деган сўздир.

O'xshashlar

Махсус ечимлар. Хосилага нисбатан ечилмаган биринчи тартибли дифференциал тенгламалар

ИМСларни яратилиш тарихи

Чизикли тенгсизликлар системасини график усулда ечиш

Иккинчи тартибли биржинсли булмаган чизикли дифференциал тенгламалар

N-тартибли дифференциал тенгламаларни ечиш