Teskari matritsa va uni qurish - Algebra - Referatlar

Teskari matritsa va uni qurish

Yuklangan vaqt:

14.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

153 KB

Ko'chirib olish

Teskari matritsa va uni qurish Reja: 1. Teskari matritsa haqida tushuncha 2. Chiziqli tenglamalar sistemasi

n – tartibli kvadratik A = (a i κ ) matritsa berilgan bo`lsin. Agar A matritsa determinanti noldan farq qilib, uning rangi tartibi n ga teng bo`lsa, matritsaga maxsusmas matritsa deyiladi. Agarda det(A) = 0 bo`lib, ran-gi n dan kichik bo`lsa, A matritsaga maxsus matritsa deyiladi. Teorema. Ikki teng tartibli kvadrat matritsalarning ko`paytmasi, ko`paytuvchi matritsalarning har biri maxsusmas bo`lgandagina, maxsusmas matritsadan iborat bo`ladi. To`g`ridan-to`g`ri ko`paytirish yo`li bilan n - tartibli birlik E va n – tartibli har qanday A matritsalarning o`zaro o`rin almashinuvchi ekanli- gini, ko`paytma A matritsani berishini, ya`ni A  E = E  A = A tengliklar o`rinli bo`lishini misollarda tekshirib ko`rish qiyin emas. Berilgan A kvadratik matritsaning teskari matritsasi deb, tartibi A mat- ritsaning tartibiga teng va A matritsaga chapdan yoki o`ngdan ko`paytmasi birlik E matritsaga teng bo`lgan A -1 matritsaga aytiladi: A -1  A = A  A -1 = E. Yuqoridagi teoremaga asosan E birlik matritsaning maxsusmas ekanligini e`tiborga olsak, maxsus matritsaning teskari matritsaga ega emasligini xulosa qilamiz. Har qanday maxsusmas kvadrat matritsaning yagona teskari matritsasi mavjudligi quyidagi teoremadan kelib chiqadi. Teorema. Teskari matritsa mavjud bo`lishi uchun det(A) ≠ 0 bo`lib, A matritsaning maxsusmas bo`lishi zarur va yetarli. 2. Teskari matritsa qurish algoritmlari Berilgan maxsusmas kvadrat matritsaning teskari matritsasini qu- rishning «klassik» va Jordan usullari mavjud.

Berilgan A = (a i κ ) kvadratik matritsa har bir elementini o`zining ad`yunkti bilan almashtirib, so`ngra hosil bo`lgan matritsani transponirlasak, quyidagi A matritsa elementlari mos ad`yunktlari matritsasining transponirlangan matritsasi A  ni hosil qilamiz:             nn n2 n1 2n 22 12 1n 21 11 A ... A A ... ... ... ... A ... A A A ... A A A A  matritsaga A matritsaning qo`shma matritsasi deyiladi. n - tartibli determinantning 6 va 7 xossalariga asosan:                                      A det ... 0 0 ... ... ... ... 0 ... A det 0 0 ... 0 A det A ... A A ... ... ... ... A ... A A A ... A A a ... a a ... ... ... ... a ... a a a ... a a nn n2 n1 2n 22 12 1n 21 11 nn 2n 1n n2 22 21 n1 12 11 Tenglikni ixcham shaklda A  A  = det A  E ko`rinishda yozish mum-kin. Tenglamaning ikkala tomonini noldan farqli det A ga bo`lsak, E A A det 1 A  . Ikkinchi tomondan teskari matritsa ta`rifiga binoan A  A -1 = E. Teng-lamalarni solishtirib, A kvadratik maxsusmas matritsaning teskari mat-ritsasi A -1 uchun quyidagi formulani olamiz:    A A det 1 A 1 Oxirgi formula A maxsusmas matritsaning teskarisini qurish klassik usul formulasi deyiladi. Umuman olganda, klassik usulda teskari matritsa qurish jarayoni quyidagi ketma-ket bajariladigan qadamlarni o`z ichiga oladi:

1. Berilgan A kvadrat matritsa determinanti kattaligi hisoblanadi. Agar detA ≠ 0 bo`lsa, keyingi qadamga o`tiladi. Agarda detA = 0 bo`lsa, A matritsa maxsus va teskari matritsa mavjud emas; 2. A = (a i κ ) matritsa elementlarining mos ad`yunklari hisoblanadi va tartib saqlangan holda, matritsa elementlari mos ad`yunktlari matritsasi (A i κ ) tuziladi; 3. (A i κ ) matritsa transponirlanadi va A matritsa elementlari mos ad`yunklari matritsasining transponirlangan matritsasi yoki shuning o`zi qo`shma A  = (A κ i ) matritsasi tuziladi; 4. A  = (A κ i ) matritsa har bir elementi detA ga bo`linadi va A -1 teskari matritsa quriladi. Masala.         2 1 4 3 A maxsusmas matritsaning teskari matritsasini klassik usulda quring. Klassik usulda ikkinchi tartibli maxsusmas matritsa teskarisi               22 12 21 11 1 22 21 12 11 A A A A A det 1 a a a a formula asosida quriladi. Formulani qo`llab,                 3,0 1,0 4,0 2,0 3 1 4 2 10 1 A 1 natijani olamiz. Teskari matritsa to`g`ri qurilganini ta`rif asosida tekshirib ko`ramiz: E 1 0 0 1 3,0 1,0 4,0 2,0 2 1 4 3 AA 1                      Demak, berilgan A matritsaning teskarisi          3,0 1,0 4,0 2,0 A 1 . Berilgan A kvadratik matritsa teskarisi A -1 Jordan usuli asosida quyidagicha quriladi: A matritsaga o`ngdan tartibi uning tartibiga teng birlik E matritsa qo`shiladi va kengaytirilgan (A | E) matritsa tuziladi.

Parallel ravishda kengaytirilgan matritsaning chap va o`ng qismlari satrlari ustida elementar almashtirishlar bajarilib, chap qism birlik matritsa ko`rinishiga keltiriladi. Kengaytirilgan matritsaning chap qismi birlik E matritsa ko`rinishiga keltirilganda uning o`ng qismida teskari A - 1 matritsa hosil bo`ladi. Teskari matritsa qurish Jordan usuli algoritmi quyidagi sxema shaklida ifodalanishi mumkin: (A | E) ~ (E | A -1 ). Masala.        4 4 0 2 3 1 1 2 5 A matritsaning teskarisini Jordan usuli yordamida quramiz.         1 0 0 0 1 0 0 0 1 | | | 4 4 0 2 3 1 1 2 5              4 1 0 0 0 1 0 0 0 1 | | | 1 1 0 2 3 1 1 2 5                4 12 14 1 0 0 1 0 0 1 | | | 1 1 0 0 1 1 0 1 5                 4 32 14 1 1- 0 1 0 1- 1 | | | 1 0 1 0 1 1 0 0 4                4 32 116 1 4 1- 4 1 1- 0 1 0 | | | 1 0 1 0 1 1 0 0 1                  16 13 4 5- 4 1 16 9 4 5 4 1 16 1 4 1- 4 1 | | | 1 0 1 0 1 1 0 0 1 . Oxirgi ko`rinishdagi kengaytirilgan matritsa o`ng qismida teskari mat- ritsa shakli hosil bo`ldi. Teskari matritsa to`g`ri qurilganini ta`rif asosida tekshirib ko`rish mumkin. Teskari matritsa o`zining quyidagi xossalariga ega: 1) (A –1 ) -1 = A; 2) (A T ) –1 = (A –1 ) T ; 3) (AV) –1 = V –1 A –1 . Chiziqli tenglamalar sistemasi

1. Chiziqli tenglamalar sistemasi haqida tushuncha. Sistema- ning yechimi Iqtisodiy masalalarning aksariyati bir necha noma`lumli (aytaylik m ta) chekli sondagi (aytaylik n ta) chiziqli tenglamalarni o`z ichiga olgan va ushbu tenglamalarning umumiy yechimini topish masalasi qo`yilgan quyidagi             n m nm 2 2 n 1 1 n 2 m m 2 2 22 1 21 1 m m 1 2 12 1 11 b x a ... x a x a ....... .......... .......... .......... .......... b x a ... x a x a b x a ... x a x a (1) chiziqli tenglamalar sistemasiga keltiriladi. Bu yerda, a i κ – haqiqiy sonlar bo`lib, sistemaning koeffitsientlari; b i - haqiqiy sonlar esa uning ozod hadlari deyiladi. Sistemaning (1) ko`rinishdagi shakliga m ta noma`lumli n ta chiziqli tenglamalar normal sistemasi deyiladi. a ... a a ... ... ... ... a ... a a a ... a a A nm 2n 1n m2 22 21 m1 12 11              - koeffitsentlar yoki asosiy matritsa,

kengaytirilgan matritsa deyiladi. (1) sistemaning yechimi yoki yechimlari to`plami deb, uning har bir tenglamasini sonli ayniyatga aylantiradigan mumkin bo`lgan barcha m ta haqiqiy sonlarning tartiblangan (x 1 ; x 2 ; … ; x m ) tizimlari to`plamiga aytiladi. Sistemani yechish deganda – uning barcha yechimlarini topish yoki yechimga ega emasligini ko`rsatish tushuniladi. Chiziqli tenglamalar sistemasi yechimga ega bo`lsa - birgalikda , yagona yechimga ega bo`lsa - aniq , cheksiz ko`p yechimga ega bo`lsa - aniqmas va umuman yechimi mavjud bo`lmasa – birgalikda bo`l- magan sistema deyiladi. Tenglamalar sistemasining biror-bir tenglamasi zid (qarama-qarshi) tenglama bo`lsa, sistemaning o`zi ham zid, ya`ni birgalikda bo`lmagan sistemani tashkil etadi. Aynan teng yechimlar to`plamiga ega tenglamalar sistemalariga esa teng kuchli (ekvivalent) sistemalar deb ataladi. 2. Chiziqli tenglamalar sistemasining yechimi mavjudligi va yagonaligi haqida teoremalar. (1) umumiy ko`rinishdagi chiziqli tenglamalar sistemasining birgalikdalik va aniqlik masalasini quyidagi teorema ochib beradi. – matritsaga esa b ... b b a ... a a ... ... ... ... a ... a a a ... a a )B| A( n 2 1 nm 2n 1n m2 22 21 m1 12 11             

Kroneker-Kapelli teoremasi. Chiziqli tenglamalar sistemasi birgalikda bo`lishi uchun uning asosiy matritsasi rangining kengaytirilgan matritsasi rangiga teng bo`lishi zarur va yetarli. Agar asosiy A matritsa rangi kengaytirilgan (A | B ) matritsa rangiga teng bo`lib, teng ranglar o`z navbatida noma`lumlar soni m ga teng bo`lsa, ya`ni rang(A) = rang(A | B) = m, sistema aniq bo`ladi. Agar A matritsa rangi kengaytirilgan (A | B ) matritsa rangiga teng bo`lib, teng ranglar noma`lumlar soni m dan kichik bo`lsa, ya`ni rang(A) = rang(A | B ) < m, sistema aniqmas bo`ladi. Agarda asosiy matritsa rangi kengaytirilgan matritsa rangidan kichik bo`lsa, sistema birgalikda bo`lmaydi. n ta noma`lumli n ta chiziqli tenglamalar sistemasi normal ko`rinishda berilgan bo`lsin:              n n nn 2 2 n 1 1 n 2 n n 2 2 22 1 21 1 n n 1 2 12 1 11 b x a ... x a x a ....... .......... .......... .......... .......... b x a ... x a x a b x a ... x a x a (2) (2) sistema uchun uning aniqlik sharti muhimdir. Kramer teoremasi. n ta noma`lumli n ta chiziqli tenglamalar sistemasi aniq bo`lishi uchun uning asosiy matritsasi determinantining noldan farqli bo`lishi zarur va yetarli. Yagona yechim   A det A det 1 ; A det A det 2 ; …; A det A det j ; …;   A det A det n tartiblangan tizimdan iborat bo`ladi, bu yerda A j asosiy A matritsadan j-ustunning ozod hadlar ustuni bilan almashtirilgani bilan farq qiluvchi matritsa. Agarda detA = 0 bo`lsa, (2) sistema yoki aniqmas yoki birgalikda bo`lmaydi. Masala. Quyida berilgan chiziqli tenglamalar sistemalarini birga-

likda va aniqligini tekshiring. Birgalikdagi sistemalarni Kramer formulalari yordamida yeching: 1)             1 x 2 x 3 x 5 x 3 x 2 x 4 7 x x x 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 2)             1 x 2 x 3 x 5 x 3 x 5 x 4 7 x x x 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3)             1 x 2 x 3 x 4 x 3 x 5 x 4 7 x x x 2 3 2 1 3 2 1 3 2 1 Berilgan sistemalar uch noma`lumli uchta chiziqli tenglamalar sistemasi bo`lgani uchun, dastlab, Kramer teoremasini tatbiq etamiz: 1) 0 27 2 3 1 3 2 4 1 1 2 A det       bo`lgani uchun - sistema aniq. Yagona yechim Kramer formulalari yordamida topiladi: 3 27 81 27 2 3 1 3 2 5 1 1 7 x1       , 2 27 54 27 2 1 1 3 5 4 1 7 2 x2        , 1 27 27 27 1 3 1 5 2 4 7 1 2 x3      . Sistema yechimi: ( -3; 2; 1). 2) 0 2 3 1 3 5 4 1 1 2 A det       . Kramer teoremasiga ko`ra, sistema yoki aniqmas yoki birgalikdamas. Kroneker-Kapelli teoremasiga murojaat etib, sistema kengaytirilgan matritsasi rangini Gauss algoritmi yorda- mida aniqlaymiz:             1 5- 7 | | | 2 3 1 3 5 4 1 1 2                  2 9 9 7 | | | 2 5 2 7 0 5 7 0 1 1 2        097 ||| 0 0 0 5 7 0 1 1 2 .

rang(A) = 2 = 2 = rang(A | B ) < 3 (noma`lumlar soni) shartlar bajarilgani uchun sistema aniqmas va quyidagi sistemaga teng kuchli:          . R x 5 x 3 x 5 x 4 7 x x x 2 3 3 2 1 3 2 1 Oxirgi sistemani Kramer formulasi yordamida yechish mumkin: , 7 20 x 5 4 1 2 5 5 x3 1 7 x x 3 3 3 1       . 7 9 x5 5 4 1 2 5 x3 4 7 x 2 x 3 3 3 2        Sistema yechimi: . , ; 7 9 5 ; 7 20 3 3 3 3 R x x x x         3) detA = 0 bo`lgani uchun sistema yoki aniqmas yoki birgalikdamas. Sistema kengaytirilgan matritsasi rangini nollar yig`ib, hisoblaymiz:             1 4- 7 | | | 2 3 1 3 5 4 1 1 2          29107 ||| 25 27 0 5 7 0 1 1 2                 2 1- 10 7 | | | 0 0 0 5 7 0 1 1 2 rang(A) = 2 < 3 = rang(A | B ) munosabat o`rinli bo`lgani uchun sistema birgalikdamas. 3. Bir jinsli chiziqli tenglamalar sistemasining nolmas yechimlari mavjudlik shartlari. Agar (1) sistema tenglamalari barcha ozod hadlari nolga teng bo`lsa, chiziqli tenglamalar sistemasi bir jinsli sistema deyiladi. Agarda tenglamalar ozod hadlaridan hech bo`lmaganda bittasi noldan farqli bo`lsa, sistema bir jinsli bo`lmagan sistema deb ataladi. Chiziqli bir jinsli tenglamalar sistemasi doimo birgalikda, chunki rang(A) = rang(A | O) tenglik har doim o`rinli. Bundan tashqari, bir jins-

li sistema har doim m ta nollar tizimi - nolli yoki trivial (0; 0; …; 0) yechimga egaligi bilan xarakterlanadi. Chiziqli bir jinsli tenglamalar sistemasi uchun uning nolmas ye- chimlarga egalik shartini bilish muhimdir. Javob Kroneker–Kapelli teoremasidan kelib chiqadi. Teorema. Chiziqli bir jinsli tenglamalar sistemasi nol yechimdan tashqari nolmas yechimlarga ham ega bo`lishi uchun sistema asosiy matritsasi rangining noma`lumlar sonidan kichik bo`lishi zarur va yetarli. Teoremadan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin. 1-xulosa. Agar bir jinsli sistemaning noma`lumlari soni uning tenglamalari sonidan katta bo`lsa, sistema nol yechimdan tashqari nolmas yechimlarga ham ega. 2-xulosa. n ta noma`lumli n ta chiziqli bir jinsli tenglamalar sistemasi nol yechimdan tashqari nolmas yechimlarga ham ega bo`lishi uchun sistema asosiy matritsasining determinanti nolga teng bo`lishi zarur va yetarli.

O'xshashlar

Funksiyalarning kompozitsiyasi. Teskari funksiya

Teskari teorema va bernshteynning ikkinchi teoremasi natijalar

Determinantlar, matritsa va chiziqli tenglamalar matritsalar va ular ustida amallar

Tеskari matritsa. Tеnglamalar sistеmasini matritsalar usulida еchish

Uzluksiz bo’lgan funksiyalarning xossalari Teskari funksiyaning mavjudligi va uzluksizligi