Takrorli kombinatsiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60 KB

Ko'chirib olish

Takrorli kombinatsiyalar Reja: 1. Takrorli o'rin almashtirishlar 2. Takrorli о 'rinlashtirishlar

Kombinatsiya, takrorlanish, birlashmalar, takrorli o'rin almashtirish, o'rinlashtirish va grappalashlar, ko'phad formulasi, ko'phadiy koeffitsiyentlar, umumlashgan Nyuton binomi. 1. Takrorli o'rin almashtirishlar . Kombinatorikada oldin qaralgan birlashmalardan tashqari, tarkibidagi elementlari takror- lanishi mumkin bo'lgan boshqa birlashmalar ham o'rganiladi. Masa- lan, takrorlanuvchi elementlar qatnashgan o'rin almashtirishlar, o'rinlashtirishlar va grappalashlar. Awal o'rganilgan o'rin almashtirishlar shunday tuzilmalar ediki, ular tarkibidagi elementlar bir-biridan farq qilardi.Endi o'rin almashtirishlar tarkibidagi elementlar takrorlanishi mumkin bo'l gan holni qaraymiz.Tabiiyki, aynan bir xil elementlar o'rinlari almashtirilishi natijasida yangi o'rin almashtirish hosil bo'lmaydi.Shuning uchun tarkibidagi elementlari soni o'zgarmaganda ele mentlari takrorlanishi mumkin bo'lgan o'rin almashtirishlar soni turli elementlardan tashkil topgan o'rin almashtirishlar soniga qaraganda kichik bo'ladi. Faraz qilaylik, qandaydir kortejning n ta elementlari orasida bir xil (aynan bir xil) n x ta birinchi tur, bir xil n 2 ta ikkinchi tur va hokazo, bir xil n k ta k-tm elementlar bo'lsin, bu yerda, n v n 2 , ...n k — hech bo'lmaganda bittasi 1 dan farqli natural sonlar. Bu n ta elementlarning o'rinlarini imkoniyati boricha almashtirishlar natijasida hosil bo'lgan kortejlar (kombinatsiyalar) takrorlanuvchi elementlar qatnashgan o'rin almashtirishlar (qisqacha, takrorli o'rin almashtirishlar), deb ataladi. n ta elementlari orasida n x ta birinchi tur, n 2 ta ikkinchi tur va hokazo, n k ta k-tm bir xil elementlar bo'lgan takrorli o'rin almash tirishlar sonini C„{n v n 2 ,...,n k ) bilan belgilaymiz. 1-teorema. Takrorli о 'tin almashtirishlar soni uchun formula o'rinlidir, bu yerda n } +n 2 +...+ n = n — elementlar soni, k— turlar soni. Isboti. Har bir o'rin almashtirishdagi elementlar soni n x + + n 2 + ...+n=n ga teng. Bu nta elementlarni quyidagi tartibda joylashtirib, o'rin almashtirishlardan birini qaraymiz: birinchi bo'Ub barcha n x ta birinchi tur, ulardan keyin barcha « 2 ta ikkinchi tur va hokazo, oxirida barcha nta. k-tm elementlar joylashgan bo'lsin. Qaralayotgan takrorli o'rin almashtirishda birinchi tur elementlar soni n x ga teng bo'lgani uchun

$ularning mumkin bo'lgan hamma o'rin almashtirishlari soni n x \ ga teng.Ammo bu elementlar bir-biridan farq qilmaganligi sababli, ularning o'rinlarini almash tirish natijasida, yangi takrorli o'rin almashtirish hosil bo'lmaydi. Qaralayotgan takrorli o'rin almashtirishda ikkinchi tur element larning o'rinlarini almashtirishlar soni n 2 !bo'lib, bu yerda ham bir-biridan farq qilmagan elementlar o'rinlarini almashtirishlar jarayonida yangi takrorli o'rin almashtirish hosil qilinmaydi. Ikkinchi tur elementlarning o'rinlarini almashtirishlar birinchi tur element larning o'rin almashtirishlariga bog'liqsiz ravishda amalga oshirilishi mumkinligini ta'kidlaymiz. Uchinchi tur elementlarning o'rinlarini almashtirishlar soni « 3 !bo'lib, ularning ham hech qaysi biri yangi takrorli o'rin almash tirish hosil qilmaydi. Bu o'rin almashtirishlar n x \ ta birinchi tur elementlarning o'rinlarini almashtirishlarga va n 2 \ ta ikkinchi tur elementlarning o'rinlarini almashtirishlarga, jami, ko'paytirish qoidasiga asosan, n x \ n 2 \ ta o'rin almashtirishlarga bog'liqsiz ravishda amalga oshirilishi mumkin. Shunday davom etib, qaralayotgan takrorli o'rin almashtirishda oxirgi k- tur elementlar o'rinlarini almashtiramiz. Bunday o'rin almashtirishlar soni n fc !ga teng bo'lib, bu o'rin almashtirishlar ham yangi takrorli o'rin almashtirishni hosil qilmaydi. Bu o'rin almashtirishlarni birinchi tur, ikkinchi tur va hokazo (A;—1) tur elementlarning jami soni, umumlashgan ko'paytirish qoidasiga asosan, « x ! nj....n kl \ bo'lgan o'rin almashtirishlariga bog'liqsiz ra-vishda bajarish mumkin. Shunday qiUb, n r l ta o'rin almashtirishlarni har birida n { \ n 2 \...n^. tadan bir xil o'rin almashtirishlar bo'lgan qismlarga ajratildi, deb hisoblash mumkin. Demak, biz izlagan takrorh o'rin almashtirish- n \ larsoni C n (n l ,n 2 ,...,n k )= —j—p ---- -. bo'ladi,bunda n { +n 2 +...+ П \ ' Щ . •■ ■ • n k ■ + n=n. ■$ $1-misol. Ikkita a, bitta b va ikkita с harflardan tashkil topgan kortej uchun barcha takrorli o'rin almashtirishlarni tuzing. Bu misolda uch turdagi (k=3) harflar soni beshga teng (n—5) bo'lib, n=2 (ikkita a), n=\ (bitta b) va n=2 (ikkita c). Dastlabki ikki harming (xuddi shuningdek, oxirgi ikki harming ham) o'r-nini o'zaro almashtirsak, yangi o'rin almashtirishlar hosil bo'lmay-di. Barcha takrorli o'rin almashtirishlar soni 5' 1- 2- 3 - 4- 5 C 5 (2,1,2) = = = 30 bo'ladi. Bu o'ttizta o'rin almash- tirishlarning hammasi quyida keltirilgan: 2. Takrorli о 'rinlashtirishlar . n ta elementlardan tashkil topgan to'plam berilgan bo'lsin. Bu elementlardan foydalanib, m ta elementdan tashkil topgan kortejlarni shunday tuzamizki, bu kortejlarga har bir element xohlagancha marta (albatta mdan oshmagan miqdorda) kirishi mumkin bo'lsin va bu kortejlar bir-biridan ularni tashkil etuvchi elementlar turlari bilan yoki bu elementlarning joylashishlari bilan farq qilishsin. Shunday usul bilan tuzilgan kortejlarning har biri n ta turli elementlardan takrorlanuvchi elementlar qatnashgan m tadan о 'rinlashtirish (qisqacha, takrorli о 'rinlashtirish), deb ataladi. n ta turii elementlardan m tadan takrorli o'rinlashtirishlar sonini An bilan belgilaymiz. 2-teorema.n ta turli elementlardan m tadan takrorli о 'rinlashti- rishlar soni n m ga teng, ya 'ni A n — П . Isboti. Berilgan n uchun takrorh o'rinlashtirishdagi elementlar soni m bo'yicha matematik induksiya usulini qo'llaymiz. Baza: takrorli o'rinlashtirishlar m= 1 bo'lganda, bitta elementdan tuziUshi ravshan. Tabiiyki, bunda hech qanaqa takrorlanish haqida gap bo'lishi mumkin emas. Bu holda elementlar soni n bo'lgani uchun$ $takrorli o'rinlashtirishlar soni ham n ga teng: A n — П — П . Induksion o'tish: teoremaning tasdig'i m=k bo'lganda to'g'ri, — к lr ya'ni A n =n bo'lsin. Bu tasdiq m=k+\ bo'lganda ham to'g'ri bo'lishini isbotlaymiz. Buning uchun n ta turli elementlardan к tadan takrorli o'rinlashtirishning istalgan birini olib, unga n elementU to'plamning ixtiyoriy bitta elementini (&+l)-element sifatida kiritamiz. Natijada qandaydir (k+1) tadan takrorli o'rinlashtirishni paydo qilamiz. Tabiiyki, qaralayotgan к tadan o'rinlashtirishlarning har biridan yangi n ta (&+l)tadan takrorli o'rinlashtirishlar hosil qilish mumkin. Shunday usul bilan ishni davom ettirsak, barcha mumkin bo'lgan (£+1) tadan takrorli o'rinlashtirishlarni hosil qilamiz, bu yerda bironta ham (£+1) tadan takrorli o'rinlash tirishlar qolib ketmaydi va hech qaysi ilgari ko'rilgan (£+1) tadan takrorli о 'rinlashtirish qaytadan paydo bo'lmaydi. Ko'paytirish qoidasiga asosan, «ta turli elementlardan (k+1) tadan takrorli o'rinlashtirishlar soni к tadan takrorli o'rinlashtirishlar soniga — k+l ~ к £+1 nisbatan n marta ortiqdir, ya'ni A n =nA n = nn =n . 2-misol. Oila a'zolari besh kishidan iborat bo'lib, ular ikki ishni bajarishlari zarur (masalan, non sotib olish va uni bo'lak-lash), bunda oilaning har bir a'zosi har ikki ishni ham bajarish imkoniyatiga ega. Oila a'zolariga bu ishni taqsimlashda mumkin bo'lgan imkoniyatlar soni aniqlansin. Bu masalani hal qilish uchun oila a'zolarini a, b, c, d va e harflari bilan belgilab, ishlar ikkita bo'lgani uchun beshta turli elementlardan ikkitadan barcha takrorli o'rinlashtirishlarni tuzamiz:$

Hammasi bo'lib 25 ta ( As =5 =25 )takrorli o'rinlashtirishlar tuzildi. Demak, besh kishidan iborat oila a'zolariga ikki ishni taqsimlashda mumkin bo'lgan imkoniyatlar soni 25 dir. ■ 3-misol. O'zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportining raqami ikki qismdan iborat: lotin alifbosining ikkita harfi va yetti xonali son. O'zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportining barcha mumkin bo'lgan raqamlari sonini aniqlang. Lotin alifbosidagi yigirma oltita turli harflar yordamida 676 ta {Ai6= 26 =676) ikkitadan takrorli o'rinlashtirishlar tashkil etish mumkin. O'nta 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 va9 raqamlardan esa 10.000.000 ta ( Лш =10 7 =10000000) turli yetti xonaU raqamlarni (bu raqamlarda dastlabki nollar tashlab yuborilmaydi) hosil qilish mumkin. Shunday qilib, O'zbekiston Respublikasi fuqarosi pasportining raqamlari soni 6.760.000.000 ga ( Ax Aw =6760000000) teng. ■

O'xshashlar

Takrorli gruppalashlar

O'rin almashtirishlar

Gruppalashlar

Ko‘p o‘lchovli statistik tahlil usullari

Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish (amaliy mashg‘ulot)