logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Предикатлар. Кванторлар

Предикатлар. Кванторлар

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.5 KB
Ko'chirib olish
Предикатлар. Кванторлар Режа: 1. Предикатлар ҳақида тушунчалар. 2. Кванторлар ва уларнинг турлари. 3. Предикатли формулалар. 4. Мулоҳазаларни мантиқий белгилар ёрдамида ёзиш . Мулоҳазалар алгебраси ёрдамида содда мулоҳазалардан мураккаб мулоҳазалар ҳосил қилишни 1,2- маърузаларда ўргандик. Лекин мулоҳазалар мантиқи камчиликларга эга, яъни унинг ёрдамида обектларнинг хоссалари ва улар орасидаги муносабатларни ёритиш мумкин эмас. Бундай камчиликларни бартараф қилишда предикат тушунчаси муҳимдир. Таъриф. Таркибида эркин ўзгарувчилар қатнашиб, бу ўзгарувчиларнинг қабул қилиш мумкин бўлган қийматларида мулоҳазага айланадиган дарак гапга предикат дейилади. х объектнинг бирор Р хоссага эга бўлиши Р(х) каби белгиланиб, уни бир ўринли предикат дейилади. Предикат икки, уч,…, n ўринли ҳам бўлиши мумкин. n ўринли предикат Р (х 1 ,х 2 ,...,х п ) орқали белгиланиб, бу предикат бирор А тўпламнинг х 1 ,х 2 ,...,х п элементлари орасидаги Р муносабатни билдиради. Бир ўринли предикатни унар, икки ўринли предикатни бинар, уч ўринли предикатни тернар предикатлар дейилади. Ноль ўринли предикат ўзгармас мулоҳазани билдиради. Масалан, Р(х): »х- туб сон»- бир ўринли предикат, Р(х;у): «х+у=5» - икки ўринли предикат, Р(х;у; z ): «х+2у+ z =0»- уч ўринли предикат бўлади. Таъриф. М тўпламнинг Р(х) предикатни рост мулоҳазага айлантирувчи Д қисм тўпламига Р(х) предикатнинг ростлик соҳаси дейилади. Таъриф. Агар Р(х) предикат М тўпламнинг барча элементларида рост (ёлғон) бўлса, у ҳолда Р(х)предикат М тўпламда айнан рост (айнан ёлғон) дейилади. Бундан ташқари бажарилувчи предикат ҳам мавжуд бўлиб улар [1,2] да келтирилган. n ўринли предикатлар учун ҳам айнан рост, айнан ёлғон предикатлар тушунчасини аниқлаш мумкин. Масалан, «х<0» - предикат N тўпламда айнан ёлғон, «х-мусбат « -предикат N тўпламда айнан рост предикат, «х- тоқ сон» - предикат эса N тўпламда бажарилувчи предикат бўлади. Предикатлардан мулоҳаза ҳосил қилишнинг қуйидаги иккита усули билан танишайлик: Бирор М тўпламнинг «Барча (ихтиёрий) х элементлари учун» деган жумла қисқа  х  М, «Баъзи бир х элементи учун» деган жумла эса  х  М орқали белгиланиб, улар мос равишда умумийлик (ихтиёрийлик ) ва мавжудлик кванторлари дейилади. «А тўпламнинг барча (ихтиёрий) х элементлари учун f (х) предикат рост» деган жумла қисқача (  х  А) f (х) кўринишда ёзилади. (  х  А) f (х) ёзувда  х  f (х) белги эса «А тўпламнинг шундай х элементи мавжудки (топиладики), бу элемент учун f (х) предикат рост» деган маънони билдиради. f (х) предикат А тўпламнинг барча элементлар учун рост бўлгандагина (  х  А) f (х) мулоҳаза рост қийматга эга, f (х) предикат айнан ёлғон бўлганда (  х  А) f (х) мулоҳаза ёлғон,яъни  х  f (х) ёлғон бўлади. Икки, уч,..., n ўринли предикатлар орқали ҳам кванторли мулоҳазалар ҳосил қилиш мумкин. Бу мулоҳазаларнинг ҳар бири айнан рост ёки айнан ёлғон бўлиши мумкин. М тўплам қаралаётган предикатларнинг ростлик соҳаси бўлсин. Таъриф. 1) М тўпламда аниқланган ҳар қандай мулоҳаза ва предикат предикатлар логикасининг формуласидир; 2) Агар F i ( i = n,1 ) формула бўлса, у ҳолда  F i ,  F i ,  F i лар ҳам формуладир; 3) Агар F ваФ формула бўлса, у ҳолда ( F  Ф),( F  Ф),( F =>Ф) ва (Ф=> F ) лар ҳам предикатлар логикасининг формуласи бўлади; 4)Предикатлар мантиқидаги формулалар факат 1),2),3) формулалар оркали тузилади. Математик мулоҳазаларни мантиқий белгилар ёрдамида ёзиш учун одатда чекли сондаги базис предметлар танлаб олинади. Колган хосса ва муносабатлар базис предикатлар ҳамда эркли ўзгарувчилар ёрдамида тузилган таъриф, теоремалар орқали ифодаланади. Мисол. 1. А тўпламда аниқланган  транзитив муносабат қуйидагича бўлади: ( а, b , c  А)((а  b )  ( b  c ))=> a  c ). 2. f ( x ): «х- тўртбурчак»,  (х): «х-квадрат « предикат бўлса, у ҳолда «Баъзи тўртбурчаклар квадратдир» деган тасдиқ  х  f (х)=>  ( x ), «Ихтиёрий квадрат тўртбурчакдир» деган тасдиқ эса  х   (х)=> f (х) кўринишларда ёзилади.

O'xshashlar

Предикатлар. Предикатнинг ростлик сохаси
Предикатлар хисоби. Хосилавий келтириб чиқариш қоидалари
Математик назариялар
Евклид фазоси
Хос вектор ва хос қийматлар