Нукта, сирт, фазо, туплам, кесишув, тенглама - Algebra - Referatlar

Нукта, сирт, фазо, туплам, кесишув, тенглама

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

263 KB

Ko'chirib olish

Нукта, сирт, фазо, туплам, кесишув, тенглама Режа : 1. Иккинчи тартибли сиртлар ҳақида тушун ч а . Иккинчи тартибли сиртнинг умумий тенгламаси. 2. Айланма сирт

10 – Иккинчи тартибли сиртлар ҳақида тушунча. Иккинчи тартибли сиртнинг умумий тенгламаси. Декарт координаталар системасида координаталари 0 ) , , (  z y x F (28.1) тенгламани қаноатлантирувчи нуқталарнинг геометрик ўрни сирт дейилади. Сиртнинг бу таърифи умумий бўлиб, (28.1) тенглама чекли сондаги нуқталар тўпламини, чексиз кўп нуқталар тўпламини ёки умуман нуқталар тўпламини ифодалаши мумкин. Масалан: 0 )1 ( )2 ( 2 2 2      z y x тенглама битта (0,2,1) нуқтани ифодалайди, 0 4 2 2 2     z y x тенглама эса умуман нуқтани ифодаламайди. Демак x, y, z қатнашган ҳар қандай тенглама сиртни ифодалайвермас экан. Энди сирт тенгламасини қатъий таърифини берамиз: 0 ) , , (  z y x F (28.2) тенглама бирор S сиртнинг тенгламаси дейилади, агар шу сиртда ётган ҳар бир нуқтанинг координаталари (28.1) тенгламани қаноатлантирса ва сиртда ётмаган нуқтанинг координаталари (28.1) тенгламани қаноатлантирмаса. Фазода сирт тенгламаси берилган бўлса, сирт берилган дейилади. Сиртлар учун ҳам қуйидаги икки масала ечилади: 1. Фазода сиртнинг умумий хоссасидан фойдаланиб, унинг тенгламасини тузиш. 2. Фазода бирор сирт тенгламаси билан берилган бўлса, шу тенглама билан берилган сиртни ясаш. Масала: C (a;b;c) нуқтадан баробар узоқликда тўрган нуқталар геометрик ўрнининг тенгламасини тузинг. Ечиш: Масалада тенгламаси тузилиши талаб қилинаётган сирт бу, равшанки – сферадир. Фзода Декарт координата системасини қараймиз. Сирт устидан координаталари ўзгарувчи ) ; ; ( z y x M нуқта оламиз, масала шартига кўра  CM ўзгармас R  ёки

R c z b y a x       2 2 2 ) ( ) ( ) ( ёки 2 2 2 2 ) ( ) ( ) ( R c z b y a x       (28.3) z y o x (28.3) тенглама сферанинг каноник тенглама C (a;b;c) унинг маркази ва R радиуси дейилади. Хусусий ҳолда 0   c b a бўлса (28.3) қуйидаги 2 2 2 2 R z y x    (28.4) кўринишни олади. (28.4) тенглама маркази координата бошида ва радиуси R бўлган сферани ифодалайди. Қуйидаги 0 2 2 2 2 2 2 1 1 1 3 2 1 2 2 2           F z C y B x A yz E xz E xy E Cz By Ax (28.5) тенглама билан ифодаланадиган сиртда иккинчи тартибли сирт дейилади, бу ерда 0 23 22 21 2 2 2       E E E C B A .

(28.5) тенглама иккинчи тартибли сиртнинг умумий тенгламаси дейилади. Биз 0 3 2 1    E E E бўлган ҳолни, яъни 0 2 2 2 1 1 1 2 2 2        F z C y B x A Cz By Ax (28.6) тенгламага қараймиз. Равшанки (28.3) тенгламада қавсларни очиб чиқсак (28.6) тенглама ўхшаш тенглама ҳосил бўлади. Демак сфера иккинчи тартибли сирт экан. Такидлаймизки (28.6) тенгламада А = В = С бўлса, тенглама сферани ифодалайди. Умуман айтганда барча иккинчи тартибли сиртларни бирор хоссасига асосланиб тенгламасини чиқариб бўлмайди. Кўпинча аналитик геометрияни иккинчи масаласини ечишга, берилга тенгламакга асосан уни ясашга тўғри келади. Бу масала кўпинча параллел кесимлар усули деб аталувчи усул оркали ечилади. Бу усулнинг мохияти қуйидагидан иборат: 0 ) , , (  z y x F сирт координата текисликлари x = 0, y = 0, z = 0 ва уларга параллел бўлган 3 2 1 ; ; h z h y h x    текисликлар билан кесиши текширилади. Сўнгра кесиш натижасида ҳосил бўлган эгри чизиқларни таҳлил қилиб сиртнинг ўзи ясалади. Масалан: қандайдир номаълум сирт берилган, уни x = 0, y = 0, z = 0 текисликлар билан кесиш натижасида бирхил радиусни айлана ҳосил бўлсин. Равшанки бундай хоссага эга бўлган сирт сферадир. 11– Айланма сирт. Иккинчи тартибли сиртлар орасида айланма сиртлар учрайди. Масалан: 2 2 2 R y x   айланани ОХ ўқи атрофида айлантирсак 2 2 2 2 R z y x    сфера ҳосил бўлади. Энди айланма сиртлар ҳақида тушунчалар билан танишамиз: УОZ текисликда бирор L чизиқ (r – 40) F (y;z) = 0 тенглама билан берилган бўлсин. L чизиқнинг OZ ўқ атрофида айланашидан ҳосил бўлган сирт тенгламасини тузамиз. Қулайлик учун L

чизиқнинг ҳамма нуқталари учун 0 y бўлсин. ) , , ( z y x M нуқтаизланаётган айланма сиртнинг ихтиёрий нуқтаси бўлсин. ) , , ( z y x M нуқтаси L чизиқнинг ) , ,0( z y N нуқтасини айланиш вақтидаги бирор ҳолати деб қараш мумкин N нуқтаOZ ўқи атрофида айланганда маркази ) ,0,0( z P нуқтада бўлим радиуси У га тенг бўлган айлана ҳосил бўлади, бу айлана ҳамма вақт ХОУ текисликка параллел текисликда ётади. Шунинг учун М ва N нуқталарнинг аппликаталари бир хил, яъни Z=z бўлади. ) ,0,0( z P , ) , , ( z y x M бўлганидан Y PN PM y x PM     ;2 2 бўлганидан 2 2 y x Y   Z ва У ларнинг ифодаларини L чизиқнинг тенгламаси F (y;z) = 0 га қўйсак 0 ), ( 2 2   z y x F ҳосил бўлади. Бу тенглама айланма сирт тенгламасидир. Агар L чизиқни ҳамма нуқталари учун 0 y бўлмаса, у ҳолда 0y бўлади, бу ҳолда PN = - Y, 2 2 y x Y   . Бу ҳолда айланма сирт тенгламаси. 0 ) , ( 2 2    z y x F бўлади. Иккала ҳолни бирлаштирсак 0 ), ( 2 2    z y x F тенглама ҳосил бўлади. Демак YOZ текисликдаги L чизиқни OZ ўқи атрофида айланишидан ҳосил бўлган айланма сирт тенгламасини тузиш учун чизиқ тенгламасидаги у ни 2 2 y x   билан алмаштириш керак экан. Агар L чизиқнимос равишда ОХ ва ОУ ўқлари атрофида айлантиришдан ҳосил бўлган айланма сирт тенгламасини тузсак мос равишда 0 ) , ( 2 2    z x x F ва 0 ) , ( 2 2    z x y F тенгламалар ҳосил бўлади. Масала: YOZ текисликда жойлашган: 1) 1 9 16 2 2   z y эллипс, 2) 1 16 25 2 2   z y гипербтла, 3) z y 4 2 параболаларнинг OZ ўқ атрофида айланишидан ҳосил бўлган айланма сиртларнинг тенгламалари тузилсин.

Ечиш: чизиқлар YOZ текисликда берилагн бўлиб, OZ ўқи атрофида айланишидан ҳосил бўлган сиртларни тенгламаларини тузиш кераклигида у ни 2 2 y x   , яъни 2y ни 2 2 y x  га алмаштирамиз: 1 916 222  zyx , 1 16 25 2 2 2    z y x , z y x 4 2 2   . Ҳосил бўлган тенгламалар билан ифодаланадиган айланма сиртларга мос равишда айланма эллипсоид, айланма гиперболоид ва айланма параболоид деб айтилади.

Асосий адабиётлар : 1. Х.Латипов, Ш.Тожиев, Р.Рустамов- “Аналитик геоиетрия ва чизиқли алгебра” тошкент 1995йил. 2. М.Камолов – “Аналитик геометрия” Тошкент 1972йил. 3. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Сирт интеграллари

Арифметик вектор фазо

Иккинчи тур сирт интеграллари

Биринчи тур сирт интеграллари

Эхтимоллликнинг статистик ва геометрик таърифлари. Шартли эхтимоллик. Ходисалар богликсизлиги