Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Monoton funksiyalar uzluksizligi. Uzilish nuqtalari va uzluksizli
Monoton funksiyalar uzluksizligi. Uzilish nuqtalari va uzluksizli
Yuklangan vaqt:
16.12.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
417.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Funksiyaning nuqtada va to’plamda uzluksizligi. Bir tomonlama uzluksizlik, uzilish nuqtalari
Mоnоtоn funksiyalar va ularning diffеrеnsiallanuvchanligi
Bir va ko`p o`zgaruvchili funksiya
Funksiyaning uzluksizligi
Differensiallanuvchi funksiyaning uzluksizligi
![2 0 . A gar f ( x )funksiya 0x nuqtada uzluksiz, f ( 0x )>0 ( f ( 0x )<0) bo`lsa, u holda x ning 0x ga yetarlicha yaqin qiymatlarida f ( x )>0 ( f ( x )<0) bo`ladi. Teorema . (Bolsano-Koshining birinchi teoremasi) . A gar f ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda uzluksiz bo`lib, kesmaning chetki nuqtalarida qarama-qarshi ishorali qiymatlarga ega bo`lsa, u holda f ( c )=0 tenglikni qanoatlantiradigan c ( a < c < b ) son topiladi. Isbot. f ( a )>0, f ( b )<0 bo`lsin, [ a ; b ] ni teng ikki [ 2 , b a a ] va [ b b a ; 2 ] qismga bo`lamiz. A gar f ( 2 b a )=0 bo`lsa, teorema isbot qilingan bo`ladi. f ( 2 b a ) 0 bo`lsin, u holda bo`lakchalarning birining uchlarida funksiya qarama-qarshi ishorali qiymatlarga ega bo`ladi. Usha kesmani [a 1 ;b 1 ] orqali belgilaymiz. f ( a 1 )>0, f ( a 2 )<0 bo`ladi. Endi [a 1 ;b 1 ] ni teng ikkiga bo`lamiz va yuqoridagi mulohazani [a 1 ;b 1 ] ga nisbatan takrorlaymiz va hakoza. Umuman quyidagi ikki holdan biri yuz beradi: 1) biror 2 n n b a nuqtada f ( x ) funksiya 0 ga teng bo`ladi, yoki 2) Barcha n uchun f ( 2 n n b a ) 0 bo`lib, bu jarayon cheksiz davom etadi. Bunda 1) holda teorema isbot qilingan bo`ladi; 1) holda esa [a 1 ;b 1 ], [a 2 ;b 2 ], ..., [a n ;b n ], ... ichma-ich joylashgan segmentlar ketma-ketligi hosil bo`ladi. Bunda f(a n )>0, f(b n )<0, n=1, 2, ... bo`ladi. Ichma-ich joylashgan segmentlar haqidagi teoremaga binoan nlim a n = nlim b n =c [a;b], f(x) funksiya uzluksiz bo`lgani uchun f(c)= nlim f(a n ) 0, f(c)= nlim f(b n ) 0 bo`ladi. Bulardan f(c)=0 kelib chiqadi. Bu teoremadan tenglamalarning yechimi mavjudligini ko`rsatishda foydalanish mumkin. Misol. x 7 +x 3 +1=0 tenglamaning [-1;0] segmentda yechimga ega ekanligini ko`rsating.](/data/documents/1e88e28f-0a18-46c2-b140-1b5a1e445eab/page-3.png)
![f ( x )= x 7 +x 3 +1=0 deb olsak, f(-1)=-1<0, f(0)=1>0 bo`ladi. f(x) funksiya [- 1;0] segmentda uzluksiz bo`lganligidan yuqoridagi teoremaga binoan birorta c (- 1;0) son topilib, f(c)=0 bo`ladi. 2. Uzluksiz funksiyaning oraliq qiymatlari haqidagi teorema Teorema. (Bolsano-Koshining ikkinchi teoremasi)A gar f ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda uzluksiz bo`lib, f ( a )= A , f ( b )= B va A < B bo`lsa, u holda A < C < B ni qanoatlantiruvchi har qanday C son uchun shunday c ( a ; b ) son topilib, f ( c )= C bo`ladi. Isbot . Yordamchi (x)=f(x)-C funksiyani olamiz. ( x ) Bolsano-Koshining birinchi teoremasining barcha shartlarini qanoatlantiradi. Haqiqatan, 1) ( x ) funksiya [ a ; b ] da uzluksiz, chunki f ( x ) funksiya [ a ; b ] da uzluksizdir. 2) (a)=f(a)-C<0, (b)=f(b)-C>0. Shuning uchun ( a ; b ) da shunday c nuqta topiladiki, ( c )=0, yoki f ( c )- C =0, ya`ni f ( c )= C bo`ladi. Demak, [ a ; b ] da uzluksiz bo`lgan funksiya o`zining ikki qiymati orasidagi barcha qiymatlarni qabul qiladi. Natija. A gar f ( x ) funksiya X oraliqda aniqlangan va uzluksiz bo`lsa, uning qiymatlari biror Y oraliqni tutash to`ldiradi. Teorema. ( Veyershtrassning birinchi teoremasi ). A gar f ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda aniqlangan va uzluksiz bo`lsa, funksiya shu segmentda chegaralangan bo`ladi. Isbot. Teoremani teskaridan faraz qilish orqali isbotlaymiz. Faraz qilaylik f ( x ) funksiya yuqoridan chegaralanmagan bo`lsin. U holda ixtiyoriy n son uchun f ( x n ) >n ni qanoatlantiradigan x n [a;b] nuqta topiladi. Bolsano-Veyershtrass teoremasiga binoan ( x n ) ketma-ketlikdan yaqinlashuvchi ( knx ) qismiy ketma-ketlik ajratib olish mumkin. kn n xlim = 0x [ a ; b ] deylik. Funksiya uzluksiz bo`lganligi](/data/documents/1e88e28f-0a18-46c2-b140-1b5a1e445eab/page-4.png)
![uchun f ( xkn ) f ( 0x ) bo`ladi. Ikkinchi tomondan f ( knx )> n k dan f ( knx ) kelib chiqadi. Bu qarama-qarshilik farazimizning noto`g`ri ekanligini ko`rsatadi. Eslatma : Teoremadagi har bir shart muhim bo`lib, ularning birortasi bajarilmasa teoremaning xulosasi ham o`rinli bo`lmasligi mumkin. Misol. y= t gx funksiya (- ; 2 2 ) da uzluksiz, lekin chegaralanmagan. Misol. f ( x )= 0, 0, 1 , 0 1 õ x x funksiya [0;1] da aniqlangan, lekin chegaralanmagan. Teorema. ( Veyershtrassning ikkinchi teoremasi ). A gar f ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda aniqlangan va uzluksiz bo`lsa, funksiya shu segmentda o`zining aniq quyi va aniq yuqori chegaralariga yerishadi. Isbot. Teoremaning xulosasini quyidagicha aytish mumkin, ya`ni [ a ; b ] segmentda shunday x 1 va x 2 nuqtalar topiladiki, f ( x 1 )= ];[sup ba x { f ( x )}, f ( x 2 )= ];[inf ba x { f ( x )} bo`ladi (ya`ni f ( x 1 ) - f ( x ) funksiyaning [ a ; b ] segmentdagi eng katta qiymati, f ( x 2 ) esa eng kichik qiymati). f ( x ) funksiya [ a ; b ] da uzluksiz bo`lgani uchun Veyershtrassning birinchi teoremasiga binoan f ( x ) [ a ; b ] da chegaralangan, demak aniq yuqori va aniq quyi chegaralarga ega: ];[sup ba x { f ( x )}= M , ];[inf ba x { f ( x )}= m deylik. Endi [ a ; b ] da biror x 1 nuqtasi uchun f ( x 1 )= M bo`lishini ko`rsatamiz. Teskarisini faraz qilaylik, ya`ni barcha x [ a ; b ] larda f ( x )< M bo`lsin. ) ( 1 ) ( x f M x funksiyani tuzib olaylik. ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda uzluksiz, Veyershtrassning birinchi teoremasiga binoan u quyidan chegaralangan bo`ladi, ya`ni shunday >0 son topilib, ( x ) bo`ladi. Bundan f ( x )< M - 1 bo`lib, M - 1 f ( x ) funksiyaning yuqori chegarasi ekanligi kelib chiqadi. Bu qarama-qarshilik farazimizning noto`g`ri ekanligini ko`rsatadi.](/data/documents/1e88e28f-0a18-46c2-b140-1b5a1e445eab/page-5.png)
![Eslatma. Teoremadagi har bir shart muxim bo`lib, ularning birortasi bajarilmasa uning xulosasi ham o`rinli bo`lmasligi mumkin. Misol. f ( x )= x -[ x ] funksiya ixtiyoriy b 1 uchun [ a ; b ] segmentda qiymatlar to`plami E( f )=[0;1) bo`lib, [ a ; b ] da o`zinig yuqori chegarasiga erishmaydi. 3. Teskari funksiyaning mavjudligi va uzliksizligi. Teorema. A gar f ( x ) funksiya X oraliqda aniqlangan, uzluksiz va qat`iy o`suvchi (qat`iy kamayuvchi) bo`lsa, bu funksiyaning qiymatlar to`plami Y da unga teskari funksiya mavjud bo`lib, u uzluksiz va qat`iy o`suvchi (kat`iy kamayuvchi) bo`ladi. Isbot. f ( x ) funksiya uzluksiz bo`lgani uchun Bolsano-Koshining ikkinchi teoremasiga binoan uning qiymatlari oraliqni tutash to`ldiradi. Shuning uchun har bir y 0 Y ga mos kel a digan 0x X topilib, f ( 0x )= y 0 bo`ladi. Bu tenglikni qanoatlantiruvchi 0x yagona bo`ladi. Haqiqatan, 0x dan farqli x 1 nuqta olsak, f ( x ) funksiya monoton bo`lib, 0x x 1 bo`lgani uchun f ( 0x ) f(x 1 ) bo`ladi. Shunday qilib Y oraliqdan olingan har bir y ga X da f ( x )= y tenglikni qanoatlantiradigan yagona x mavjud. Demak, Y oraliqda y=f ( x ) funksiyaga teskari bo`lgan x= ( y ) funksiya mavjud. y = f ( x ) funksiya o`suvchi bo`lsa, x= ( y ) ni ham o`suvchi bo`lishini ko`rsatamiz, ya`ni y 1 <y 2 bo`lganda x 1 <x 2 tengsizlik o`rinli bo`lishini ko`rsatamiz. Teskarisini faraz qilaylik: y 1 <y 2 bo`lganda x 1 >x 2 bo`lsin. U holda y = f ( x ) funksiya qat`iy o`suvchi bo`lganligi uchun f(x 1 )>f(x 2 ) , ya`ni y 1 >y 2 bo`ladi. Bu esa y 1 <y 2 deb olinishga ziddir. Demak, x= (y) funksiya Y da qat`iy o`suvchi. Monoton funksiyaning uzluksizligi haqidagi teoremaga binoan, x= ( y ) funksiya Y oraliqda uzluksiz bo`ladi. y=f ( x ) funksiya kamayuvchi bo`lganda ham teorema yuqoridagidek isbotlanadi.](/data/documents/1e88e28f-0a18-46c2-b140-1b5a1e445eab/page-6.png)
![4. Tekis uzluksiz funksiya. Kantor teoremasi y=f ( x ) funksiya X to`plamda uzluksiz va 0x X bo`lsin. U holda uzluksizlik ta`rifiga ko`ra har bir >0 uchun shunday >0 son topilib, |x- 0x |< tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha x X lar uchun |f(x)-f( 0x )|< tengsizlik o`rinli bo`ladi. Bu yerda son ga bog`liq. Ikkinchi tomondan son 0x nuqta o`zgarishi bilan ham o`zgarishi mumkin. Demak, son ham ga, ham 0x nuqtaga bog`liq. Ba`zi bir funksiyalar mavjudki, topilayotgan son faqat >0 ga bog`liq bo`lib, 0x nuqtaga bog`liq emas. Ta`rif: A gar har bir >0 son uchun shunday >0 son topilib, | x `- x ``|< tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha x `, x `` X nuqtalar uchun | f ( x `)- f ( x ``)|< tengsizlik o`rinli bo`lsa, f ( x ) funksiya X to`plamda tekis uzluksiz deyiladi. Ta`rifdan ko`rinadiki X to`plamda tekis uzluksiz bo`lgan funksiya shu to`plamda uzluksiz bo`ladi, aksinchasi har doim to`g`ri bo`lavermaydi. Ya`ni shunday uzluksiz funksiyalar mavjudki, lekin tekis uzluksiz emas. Misol. f ( x )= x 1 funksiya X=(0:1] da uzluksiz, lekin tekis uzluksiz emas. Haqiqatan, =1 songa mos kelgan >0 mavjud emas. Ya`ni, qanday >0 son olmaylik x `, x `` sonlar topilib, | x `- x ``|< bo`lib, | f ( x `)- f ( x ``)| 2 1 bo`ladi. 1 1 " , 1 ' n x n x nuqtalarni olaylik. | x `- x” |= = )1 ( 1 1 1 1 n n n n . n nomerni shunday tanlash mumkinki )1 ( 1 n n bo`ladi. Lekin | f ( x `)- f ( x ``)|=| n -( n +1)|=1 bo`ladi. Demak, f ( x )= x 1 funksiya tekis uzluksiz emas. Endi, uzluksiz funksiyalar qaysi vaqtda tekis uzluksiz bo`ladi degan savol tug`iladi, bu savolga ushbu teorema javob beradi. Teorema. ( Kantor teoremasi ) A gar f ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda uzluksiz bo`lsa, u holda f ( x ) funksiya shu segmentda tekis uzluksiz bo`ladi.](/data/documents/1e88e28f-0a18-46c2-b140-1b5a1e445eab/page-7.png)
![Isbot. Teoremani teskaridan faraz qilish yo`li bilan isbotlaymiz. Ya`ni [ a ; b ] da uzluksiz bo`lgan f ( x ) funksiya bu kesmada tekis uzluksiz bo`lmasin. Demak, biror >0 son mavjudki, >0 sonni har qancha kichik qilib olmaylik, [ a ; b ] segmentda shunday x ` va x `` nuqtalar topiladiki, | x `- x ``|< bo`lsa ham | f ( x `)- f ( x ``)| bo`ladi. Nolga intiluvchi n n 1 ,...,2 1 ,1 2 1 ,…, ketma-ketlikni olamiz. n ning har bir qiymatiga mos ikkita " ' , n n x x [ a ; b ] topiladiki, ular uchun nxxnn 1"' bo`lib, ) ( ) ( '' ' n n x f x f bo`ladi. } { 'nx [ a ; b ], demak } { 'nx chegaralangan. Undan Bolsano-Veyershtrass teoremasiga binoan yaqinlashuvchi ( 'knx ) qismiy ketma- ketlik ajratib olish mumkin: 'knx 0x . Geyne ta`rifiga binoan f( 'knx ) f( 0x ) . nxxnn 1"' tengsizlikka asosan 0 " x x n ekanligi kelib chiqadi. Bundan f( "n x ) f( 0x ) . Bulardan 0)()("' kknnxfxf ekanligi kelib chiqadi. Ikkinchi tomondan )()( "' kknnxfxf tengsizliklardan )()( "' kknnxfxf ning 0 ga intilmasligi kelib chiqadi. Bu qarama-qarshilik farazimizning noto`g`ri ekanligini ko`rsatadi. Teorema isbotlandi. Ta`rif: X x sup { f ( x )}- X xinf { f ( x )} a yirma f ( x ) funksiyaning X to`plamdagi tebranishi deb ataladi va = X x sup { f ( x )}- X xinf { f ( x )} orqali belgilanadi. Natija . A gar f ( x ) funksiya [ a ; b ] segmentda uzluksiz bo`lsa, u holda ixtiyoriy >0 son uchun shunday >0 son topilib, [ a ; b ] segmentni uzunliklari dan kichik bo`laklarga bo`linganda funksiyaning har bir bo`lakdagi tebranishi dan kichik bo`ladi.](/data/documents/1e88e28f-0a18-46c2-b140-1b5a1e445eab/page-8.png)
