Matematika fanini o`qitishda mathcad imkoniyatlaridan foydalanish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

186 KB

Ko'chirib olish

Matematika fanini o`qitishda mathcad imkoniyatlaridan foydalanish REJA: 1. Mathcad tizimining analitik imkoniyatlari. 2. Mathcad tizimida matematik hisoblashlarni tashkil etish.

Mathcad tizimining analitik imkoniyatlari Mathcad tizimining afzalliklaridan biri bu ifodani matematik ko`rinishda hech qanday o`zgarishsiz kiritishdadir. Bunda fakat tizimda joylashgan buyruqlar vazifasini bilish kerak bo`ladi. A va B – massivlar (vektor yoki matritsa); u va v – haqiqiy yoki kompleks elementli vektorlar; M – kvadrat matritsa; z va w –haqiqiy yoki kompleks sonlar; x va y –haqiqiy sonlar; m va n –butun sonlar; i –o`zgaruvchilar diapozoni; t –o`zgaruvchining istalgan nomi; f – funksiya; X va Y –o`zgaruvchi yoki ixtiyoriy tipdagi ifoda. Operator Mathcad da yozilishi Tugmalardagi ifodasi mazmuni Yarim global o`zgaruvchining qiymatini (massiv elementi, matritsa ustuni) o`zlashtirib, foydalanuvchining funksiyasini aniqlaydi. ■ := ■ a := b + c M i,j := 5 M <2> := V z(x, [y, …]) := x+5 : O`zgaruvchining qiymatini o`zlashtirib(massiv elementi), mavjud operatorning o`ngroq va pastrokda ko`rinadigan foydalanuvchining funksiyasini aniqlaydi. Global o`zgaruvchining qiymati (massiv elementi, matritsa ustuni)ni o`zlashtirib, foydalanuvchining funksiyasini aniqlaydi. ■  ■ a  b + c M i,j  5 M <2>  V z(x, [y, …])  x+5 ~ O`zgaruvchining qiymatini o`zlashtirib, Mathcad hujjatida kurinadigan barcha funkyiyalarni aniqlaydi. Lokal o`zgaruvchining qiymati (massiv elementi, matritsa ustuni)ni o`zlashtiradi. ■  ■ a  b + c M i,j  5 M <2>  V Faqat programmalar blokida ko`rinadigan o`zgaruvchining qiymatini o`zlashtiradi. Sonli belgilarni hisoblash ■ = ■ [■] a = 23.45 L = 34.56 m f(x) = 21 V i = 5 Birinchi operanda yozilgan sonli belgilarni , o ` zgaruvchi ifoda va funksiyalarni hisoblaydi va ekranda ikkinchi operandga chiqaradi . Aylana q avslar (X) ` Operatorlar guru h i Quyi indeks A n [ Massivning indeksli elimenti

$Yuqorigi indeks A <n> [Ctrl]6 A matritsadan n kolonkani tanlash. VektorlashtirishX [Ctrl]- X ekspressiya bo`yicha bir elementni boshqa son bilan almashtirish operatsiyasini utkazish imkonini beradi. Xning barcha vektor yoki matritsalari bir xil o`lchovli bulishi kerak. Faktorial n! ! n(n-1)(n-2)…ni ifodalaydi.n-butun son, manfiy bulla olmaydi. Y o pi q kompleks X “ X ning mavhum qismining invert signali Transponirlash A T [Ctrl]1 A matritsaning satr elementlarini ustunga, ustun elementlarini satrga almashtiradi. Daraja z w ^ Z ni W darajasini ifodalaydi. Matritsaning darajasi, matritsa inversiyasi M n ^ n th – M kvadrat matritsaning darajasi (matritsalar ko`paytmasidan foydalanish). n- butun son. M -1 Mga teskari matritsa. Boshqa manfiy darajadagilar inversiya darajasi bo`ladi. Ayirish -X - Xni -1ga ko`paytmasi Vektor yigindi  v [Ctrl]4 V vektor elementlarining yigindisi. Skalyarni ifodalaydi Kvadrat ildiz z \ Musbat Zning musbat kvadrat ildizi. Kompleks Zning yoki manfiy Zning absolyut kattaligini ifodalaydi. n- darajali ildiz z n [Ctrl]\ Z ning n-ildizini, yani imkoni boricha xamma vaqt ildizini, aniq qiymatini belgilaydi. O`lchov  z   Re( ) Im( ) z z 2 2  ni ifodalaydi Vektor o`lchovi  v   Vektor elementlari haqiqiy bo`lsa v v* ni ifodalaydi, kompleks bo`lsa v v* ni ifodalaydi Determinant  M   M kvadrat matritsaning qiymatini ifodalaydi Bulinma X/z / X ifodani Z skalyarga bulish, (Z≠0). Agar X massiv bo`lsa uning xar bir elementi Zga bulinadi Ko`paytma X  Y  Agar X va U skalyar bo`lsa, ularning ko`paytmasini ifodalaydi. Agar U massiv va X skalyar bo`lsa, unda Uning xar bar elementi Xga ko`paytirilada . Kross- ko`paytma u  v [Ctrl]8 u va v vektor elementlar uchun uchinchi kross hosilani ifodalaydi.$

Yigindiga olishX im n   [Ctrl] [Shift]4 i=m, m+1,... n. uchun X yigindisini hisoblash. X ixtiyoriy ifoda, m va n lar butun sonlar. Hosilaga olish X im n   [Ctrl] [Shift]3 i=m,m+1,...n. uchun X hosilani hisoblash. X ixtiyoriy ifoda m va n lar butun sonlar Yigindi chegarasi X i  $ i o`zgaruvchi katorning X yigindisini hisoblaydi. Hosilaning chegarasi X i # I o`zgaruvchi kator ustida X hosilani ifodalaydi. Limit x a f x lim () [Ctrl]L x aga intilganda,f(x) funksiya limitini hisoblaydi. Limit x a f x   lim () [Ctrl]B X a ga ung tomondan intilganda, f(x) funksiyaning imkoniyatini ifodalaydi. Limit x a f x   lim () [Ctrl]A X a ga ung tomondan intilganda, f(x) funksiya limitini ifodalaydi. Integral f tdt a b ()  & f(t) funksiyani [a, b].intervalda aniq integralini ifodasi. a va b skalyarlar f(t) o`zgaruvchi ifoda. Noaniq integral f t dt( )  [Ctrl]I f(t). funksiyaning noaniq integrali. Hosila d dt f t() ? f(t) funksiyaning t o`zgaruvchi bo`yicha hosilasini ifodalaydi. f(t)ning barcha o`zgaruvchilari aniqlanishi kerak t skalyar. f(t) skalyar ko`rinishda ifodalanadi. n-tartibli hosila d dt f t n n() [Ctrl]? f(t) funksiyaning t o`zgaruvchi bo`yicha n -hosilasini ifodalaydi. f(t)ning barcha o`zgaruvchilari aniqlanishi kerak t skalyar. f(t) skalyar ko`rinishda ifodalanadi Qo` shish X+Y + X, Y yoki ikkalasi xam skalyar bulganda skalyar kushishni bajaradi. X va U bir xil o`lchovli vektor yoki matritsa bo`lsa, elementlari yigindisini ifodalaydi. Ayirma X-Y - X va U lar skalyar bo`lganda skalyar ayirmani bajaradi. X va U bir xtl o`lchovdagi vektor yoki matritsa bo`lsa, ularning elementlari o`rtasida ayirmani bajaradi.. B o` lakli k o` shish X ... + Y [ Ctrl ][  ] Xuddi oddiy qo`shishdek bajariladi. …dan katta x  y S1>S2  X o`zgaruvchi Udan katta bo`lsa 1ni boshqa holatlarda 0ni ifodalaydi. X va U lar skalyarlar b o` lishi lozim. …dan kichi k x  y  X o`zgaruvchi Udan kichiq bo`lsa

S1  S2 1ni , boshqa h olatlarda 0ni ifodalaydi. X va U skalyar. …dan katta yoki teng x  y S1  S2 [Ctrl]0 X o`zgaruvchi Udan katta yoki teng bo`lsa 1ni, boshqa xollarda 0ni anglatadi X va U skalyar. Kichiq yoki teng x  y S 1  S 2 [Ctrl]9 X o`zgaruvchi Udan kichiq yoki teng bo`lsa 1ni, boshqa xollarda 0ni anglatadi X va U skalyar Teng emas z  w S1  S2 [Ctrl]3 Agar Z o`zgaruvchi w bilan teng bo`lsa 1ni boshqa xolatlarda 0ni ifodalaydi.Z va W skalyar bulishi kerak. S1 va S2 matnli o`zgaruvchilar uchun S1 o`zgaruvchining ASCII – kodirovkasi S2 o`zgaruvchini ASCII- kodirovkasi bilan bir xil bo`lmasa 1 ni ifodalaydi. Teng z=w [Ctrl]= Agar Z bilan W teng bo`lsa 1 ni boshqa xolatda 0 ni anglatadi. Simvolli belgini hisoblash ■  Ifodaning simvolli belgisini hisoblash. Uzluksiz vergul bilan ■ float [, n ]  Simvolli hisoblashda ekranga chiqariladigan undan birdan keyin belgilar sonini, istalgancha. Hisoblash ■ solve ■  Berilgan uzgruvchili analitik tenglamani yoki berilgan vektorli o`zgaruvchidan iborat tenglamalar sistemasini hisoblash. Ko`paytuvchilarga ajratish ■ factor  ■   Ifodani ko`paytuvchilarga ajratadi, agar bunga imkon bo`lsa. Berilgan o`zgaruvchi bo`yicha alohida oddiy radikallaridan iborat bir yoki bir necha radakallarga taxlaydi. Qismlarga ajratish ■ collect, ■, ■, ...,■  Berilgan ifodani berilgan o`zgaruvchi bazisda jamlangan boshqa ifoda bilan almashtirishni yoki qismlarga ajratishni ta`minlaydi. Fur`e ifodasi ■, fourier ■  Berilgan o`zgaruvchiga nisbatan Fur`e almashtirishni amalga oshiradi.. Fur`e ifodasiga teskari ifoda ■, inv fourier ■  Berilgan o`zgaruvchiga nisbatan Fur`e ifodasiga teskari ifodani bajaradi. Kompleks ko`rinishga keltirish ■ complex  Ajratilgan ifodani kompleks ko`rinishga keltiradi. Ifodani soddalashtirish ■ simplify  Analitik almashtirishlarni amalga oshirib, o`xshash kushiluvchilarni kiskartirib, umumiy maxrajga keltirib va trigonometrik ayniyatlardan foydalanib ajratilgan

$ifodani soddalashtiradi. Darajalar bo`yicha yoyish ■ expand,  ■   Berilgan ifodani murakkab funksiyadan oddiylariga, berilgan o`zgaruvchi bo`yicha ifodalar yigindisiga ajratadi. Katorga ajratish ■ series, ■, ■  Ajratilgan ifodani berilgan o`zgaruvchi bo`yicha berilgan sonli kator elementlarini Teylor katoriga keltiradi Laplas ko`rinishiga keltirish ■ laplace, ■  Berilgan o`zgaruvchiga nisbatan Laplas almashtirishini bajaradi. Laplas ko`rinishiga teskari almashtirish ■ invlaplace, ■  Belgilangan o`zgaruvchiga nisbatan Laplas ko`rinishiga teskari almashtirishini bajaradi. Alohida simvolli almashtirishga buysunmaslik ■ assume, ■  Ayrim yunalishdagi simvolli almashtirishga buysunmaydi: o`zgaruvchi kompleks emas balki haqiqiy va h .k. O` rnatish ■ substitute, ■ = ■  Ifodani shunday almashtiradiki, bunda berilgan o`zgaruvchi boshqasi bilan yoki ifoda bilan almashtiriladi. Polinom koeffitsiyentlar ■ coeffs, ■  Ifodaning koeffitsiyentini aniqlaydi, agar bu ifoda polinom bo`lsa yoki berilgan o`zgaruvchi bo`yicha polinom ko`rinishga keltirish mumkin bo`lsa. Elementar kasrlarga ajratish ■ convert parfrac, ■  Ajratilgan ifodani berilgan o`zgaruvchiga nisbatan butun tugri kasrlar yigindisi ko`rinishida ifodalaydi.. Z -o`zgartirish ■ ztrans, ■  Berilgan o`zgaruvchiga nisbatan z o`zgartirmani amalga oshiradi. Z-o`zgartirishga teskari o`zgartirish ■ invztrans, ■  Berilgan o`zgaruvchiga nisbatan z o `zgartirmaga teskari o `zgartirishni amalga oshiradi Matematikada qiyinchilik tug`diradigan bir qancha masalalarni bu tizimda tez va oson hal etish mumkin. Masalan, yig`indi yoki ayirmani istalgan daraja ko`rsatkichi bo`yicha yoyish, berilgan ko`phadni ko`paytuvchilarga ajratish, tenglamalarni yechish va hokazo imkoniyatlari mavjud. Quyida bu imkoniyatlarga doir misollar ko`rib chiqamiz: 1. 2 ( 1) 2 ( ) x z z x z     ko`phadni standart ko`rinishga keltiring. Yechish: Mathcad menyular satridan Simvolics punktini tanlaymiz. So`ngra ushbu punktdagi Expand komandasini tanlaymiz. 2 2 2 ( 1) 2 ( ) exp , , 2 x z z x z and x z x z x z          Javob: 2 2 2 x z x z   $

2. 2 2 2 2 2 2a b a b a b c b c a c b c              ifodani ko`paytuvchilarga ajrating. Yechish: Mathcadning Simvolics punktidan Faktor komandasini tanlaymiz. Javob: ( ) ( ) ( ) b c c a a b      3. 22 9 1 1 1 3 1 3 1 x x x x                    ifodani soddalashtiring. Yechish: Mathcadning Simvolika punktidan Simplify komandasini tanlaymiz. 2 2 9 ( 3 ) 1 1 1 3 1 3 1 (3 1) x x x simplify x x x x                         Javob: ( 3 ) (3 1) x x x    4. 2 2 2 3 7 ( 1) ( 1) x x x x x       ifodani sodda kasrlarga aylantiring. Yechish: Avvalombor x o`zgaruvchi belgilab olinadi. So`ngra Mathcadning Simbolics punktidan Variable komandasini tanlaymiz 2 2 2 3 7 ( 1) ( 1) x x x x x       belgilangan x da Simvolics .. Variable .. Convern to Partial Fraction Javob: 5 2 2 3 ( 1) 1 3 x x      5. ( ) : sin( ) cos( )f x x x   funksiyaning grafigini chizing. ( ) : sin( ) cos( )f x x x   10 5 0 5 10 2 1 0 1 2 fx() x 6. Parametr holda berilgan tenglamalar ham "Ñèìâîëèêà" asboblar panelidan "solve" operatori tanlanib noma`lum son kiritiladi. "="tugmasi bosish orqali natijani ko`rish mumkin. 2 4 2 2 2 2 1 ( 1) , 1b b а z a b z b solve z a a                          

2 2 1 0.414 2 1 , 2.414 1 2x x solve x                      2 2 2 5 6 , 3 3 x x solve x                4 2 1 1 1 1 6 5 , 5 2.236 2.236 5 x x solve x                                   7. Mathcad muhitida ikkinchi, uchinchi va tartibi yuqori bo`lgan determinantlarning son qiymatini osongina hisoblash mumkin. Buning uchun "Kàëüêóëÿòîð" panelidan kerakli tugma tanlanib, determinant kiritiladi va "=" tugmasini bosish orqali natijaga erishish mumkin. Quyidagi keltirilgan determinantlar ham shu usulda bajarilgan. 1. 2 3 5 5 1 4        2. 11 2 47 7 3         3. 3 4 6 2 1 7 116 3 4 2             4. 1 2 3 1 2 4 5 0 186 1 0 3 3 6 5 4 2                 5. 2 1 1 4 2 6 0 1 2 3 286 3 3 4 1 0 6 5 5 6 1 2 4 3 4 1                         8. 2 3 7 3 2 5 3 x y z x y z x y z               tenglamalar sistemasini Gauss usulida yeching. Yechish: Berilgan sistemani Gauss usulida yechish uchun berilgan sistemaning noma`lum oldidagi koeffitsiyentdan asosiy A matritsa tuzib olib, asosiy matritsaning birinchi ustunini ozod hadlar bilan almashtirib, qo`shimcha b matritsani tuzib olamiz. Matritsa uskunalar panelidagi "Ìàòðèöà" dan kiritiladi. 2 3 7 3 2 5 3 x y z x y z x y z              1 2 3 : 1 3 2 1 1 1A             7 : 5 3 b        So`ngra A matrisaning determinantni hisoblanadi. Bu determinantni hisoblash uchun uskunalar panelidagi “____________” qilamiz. 1 : 9 : A x A b     1 : 0 2x           

9. 10 0 1 ! n n  yig`indini hisoblash. Yechish : Ushbu yig`indini hisoblash uchun ifoda "Êàëüêóëóñ" asboblar panelidan foydalanib ifoda kiritiladi, "=" klavishi bosiladi va natija hosil bo`ladi, yoki "Crtl+Shift+to`rt" klavishidan ham yigindini hosil qilish mumkin va "=" belgisi bosilib, natija hosil qilinadi. 10 0 1 2.718 ! n n    Quyidagi shu usulda yechilgan misollardan bir nechtasini keltiramiz. 1. 10 2 0 385 n n    4. 20 19 0 ( 1) 5.109 10 n n      2. 100 3 7 1 2.55 10 n n     5. 10 2 13 1 1.317 10 i i     3. 145 2 5 1 6.984 10 i i     6. 9 21 1 ! 1.835 10 i i     10. 2 5 4 1 1 2 cos( )i n i n n i      ifodani hisoblang. Yechish: Bu ifodani hisoblash uchun asboblar panelidagi Yechish: Bu ifodani hisoblash uchun "Êàëüêóëóñ" asboblar panelidagi belgilardan ketma ket foydalanib ifoda kiritiladi va natijani olish uchun "=" tugmasi bosiladi. belgilardan ketma-ket foydalanib ifoda kiritiladi va natijani olish uchun “=” tugmasini bosiladi. 2 5 4 1 1 2 cos( )i n i n n i      4 3.661 10  Quyida shu usul bilan bajariladigan misollar keltirilgan. 1. 4. 1 5 i 1 4 j i j  ( ) i 2i      29.514  1 4 i 1 3 k 7i 2 k    i k  8k      2.955 10 4   2. 2 4 k 3 6 i i k  ( ) k i k2      364.392  5. 2 6 n 3 5 j n8 5j    7 j3      3.277 10 12   3. 6. 1 4 k 2 5 n n2 k3    3 n k     8.93 10 5   4 9 i 1 5 k i2 k 3      239.706  Bundan tashqari Mathcadda limitlarni ham hisoblash mumkin. Quyida keltirilgan limitlarni hisoblashda "Kàëüêóëóñ" uskunalar panelidan tanlanib ifoda yoziladi, natijani ko`rish uchun "Ïîäñ÷åò" panelidan belgi tanlanib, "=" tugmasini bosish kifoya, ekranda natija hosil bo`ladi.

1. 2 0 lim 1 1 1x x     2. 3 0 3 1 1 lim 0.25 4 4x x x x        3. 2 4 2 3 3 lim 0 0 1x x x x       4. 3 2 2 2 3 2 lim 6x x x x x x       5. ( 2)! ( 1)! lim 0 0 ( 3)! x n n n         6.   1 0lim 1 exp(1) 2.718 x x x     7. lim 1 1 2 n n n      8. 2 2 2 1 lim exp(2) 7.389 1 x xx x           9. 1 lim 1 exp(1) 2.718 x x x           10. 4 1 625 lim 1 2.441 256 x x x          11. 2 2 3 3( 2) ( 3) 0x x    tenglamani yeching. Yechish: Ushbu tenglamani Simbolics asboblar panelidan solve tanlanadi va noma`lum x kiritilib, "=" klavishi bosiladi va natija hosil bo`ladi. Javob: x=2.5 12. ( ) x f x x  funksiyaning birinchi va ikkinchi tartibli hosilalarini toping. '( ) (ln( ) 1) x f x x x    2 ''( ) (ln( ) 1) x x x f x x x x   

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 1. Матросов А. Решения задачи математики и механики системе М aple - 6 . Санкт-Петергбург . 2000 2. Савотченко С.Е., Кузьмичева Т.Г. Методы решения мате-матических задач в Maple . : Учебное пособие - Белгород: Изд. Белаудит, 2001. - 116 с 3. Алексеев Е.Р., Чеснокова О.В. Решение задач вычислитель-ной математики в пакетах Mathcad 12, Mathlab 7, Maple 9. 2007 4. Очков В.Ф. "Советы пользователям Mathcad ". (Второй выпуск, советы 100-...) 5. Mathcad 2001 - что нового. КомпьютерПресс, 4`2001 6. Гандмахер Р. Теория матриц. М.: Наука, 1985.

O'xshashlar

Matematika fanini uqitishda Yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishning ba’zi xususiyatlari

Zamonaviy matematik paketlarning imkoniyatlari va kamchililklari

Matematika o`qitish metodikasi predmeti

Mathcad tizimi va unda ishlash texnologiyasi

Maple tizimidagi grafik muhit va undan foydalanish