Ko’rsatkichli funksiya trigonometric va giperbolik funksiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

209.5 KB

Ko'chirib olish

K o’rsatkichli funksiya trigonometric va giperbolik funksiyalar Reja: 1. K o’rsatkichli funksiya 2. Trigonometrik va giperbolik funksiyalar

K o’rsatkichli funksiya Ushbu n n z n z 1 lim е        k o’rinishdagi funksiyaga ko’rsatkichli funksiya deyiladi ,bunda z  C son uchun limitni mavjudligini isbot qilamiz . 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 ) 1( n n n n n n y x n x n y n x n yi n x n iy x n z                                     Shuning uchun x ny xnx ny xnx y xnxn n n n e e n y x xn n z n                               2 2 lim 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 22 2 1 lim 1 lim n x 1 n y narctg n z 1argn n z 1arg n            n 1 n x 1 n y arctg lim n x 1 n y narctg lim n z 1 arg lim n n n n             Lapital koidasiga ko’ra y n x n xy n x y n x n x n y n x n y n n x n y n n                                            2 2 2 2 2 2 1 1 lim 1 1 1 1 1 1 lim Demak, y n z 1 arg lim n n       

Shunday qilib, n n n z 1 arg lim       mavjud ekan . Demak,   iSinyCosye n z 1lime xn nz        ya’ni ,   iSiny Cosy e e x iyx    formula o’rinli ekan . 0 x desak iSiny Cosy eiy   Eyler formulasini hosil qilamiz. Xossalari. 1)  z  C nuqtada ze W  funksiya hosilaga ega, chunki Cosye yV xU x     Siny e y U x V x       Koshi-Riman shartlari bajariladi. ( V, U lar differensiallanuvchi).           ' z z x x x e e e Cosy iSiny e Cosy iSiny e x x          zRe x z e e e   bo’lganligi uchun hamda 0 ex ekanligidan   0 e e ' e x z z    ekanligi kelib chiqadi. 2) ze W  akslantirish barcha z  C nuqtalarda konformdir. 3) 2 1 z, z  nuqtalar uchun 2 1 2 1 z z z z e e e   haqiqatan …. ham         2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 z z y yi x x 2 1 2 1 x x 2 2 x 1 1 x z z e e ) y y( iSin ) y y( Cos e iSiny Cosy e iSiny Cosy e e e                4) ze funksiya mavhum davrga ega bo’lib, uni asosiy davri i 2 ga teng. Haqiqatan ham     1 k2 iSin k2 Cos e ik2       bo’lgani uchun (3) xossaga ko’ra

z ik2z ik2z e ee e     Ikkinchi tomondan, agarda z Tz e e   bo’lsa, bu tenglikning ikkala tomonini z e ga ko’paytirsak 1 eT  ni hosil qilamiz. 2 1 iT T T   bo’lsa,   1 iSinT CosT e 2 2 T1   Bundan 1 CosT 2 , 0 SinT 2 ekani kelib chiqadi . Bu tenglikni yechsak    k2 T,0 T 2 1 larni hosil qilamiz . Shuning uchun i k2 k2i 0 iT T T 2 1       Agar qandaydir D soha i k2 z z 21    tenglikni qanoatlantiradigan 2 1 z, z juftliklarni saqlamasa ze W  akslantirish bu D sohada bir varaqli bo ’ ladi . Chunki ze W  tenglama z ga nisbatan bir qiymatli aniqlanadi. Bunday sohaga misol sifatida      2 Jmz 0:z D polosani olish mumkin . Y 2π O x Bu polosadagi      2 y 0, y y 0 0 to’g’ri chiziq ze W  yoki iy x z , e W y e i x        desak akslantirish natijasida  0y  nurga o’tadi. Xuddi shuningdek      2 y 0, x x 0 interval ze W  akslantirish natijasida   0 , 0 2x e       bitta nuqtada kesilgan aylanaga o’tadi. Xulosa. Demak      2 Jmz 0:z D polosa musbat yarim o’q chiqarib tashlangan   W tekislikka akslanar ekan.    Jmz0:z polosa esa yuqori yarim tekislikka akslanadi. Trigonometrik va giperbolik funksiyalar Trigonometrik hamda giperbolik funksiyalar ko’rsatkichli funksiyalar orqali kiritiladi. Ta’rif 1.

$Ushbu 2 e e Сosz iz iz    , i2 e e Sinz iz iz    iz iz iz iz e e e ei tgz      , iz iz iz iz e e e ei ctgz      ko’rinishdagi funksiyalar trigonometrik funksiyalar deyiladi. Sinz W  va W=Cosz funksiyalar butun ko’mpleks tekislik C da aniqlangan, W=tgz funksiya С \          ,...2 ,1 ,0 k;2 k z:C z to’plamda W=ctgz funksiya esa C\   ,...2 ,1 ,0 k; k z: C z       to’plamda aniqlangan. Quyidagiga 2 e e Сhz z z    , 2z z e e Shz    z z z z e e e e thz      z z z ze e cthz e e     aniqlangan funksiyalar giperbolik funksiyalar deyiladi. Trigonometrik hamda giperbolik funksiyalar o’zaro quyidagi cosz=chz , sinz=–ish iz , thz=–itgiz, chz=cosiz, shz=–isin iz, cthz=ictg iz munosabatlar bilan bog’langan. Biz ulardan birini, masalan shz=–isin iz bo’lishini ko’rsatamiz: (1) va(2)munosabatlardan foydalanib top a miz:       Shzi 1 2 e e i 1 e ei2 1 e ei2 1 Siniz z z z z izi izi           Demak , shz=–isin iz. Biz quyida trigonometrik funksiyalarning ba’zi xossalarini keltiramiz Ushbu 1) 1 cos sin 2 2   z z 2)   2 1 2 1 2 1 Sinz Cosz Cosz Sinz z z Sin     $ $3)   2 1 2 1 2 1 Sinz Sinz Cosz Cosz z z Cos      4) , Cosz 2 z Sin       Sinz 2 z Cos       5)   Sinz z Sin     , Cosz z Cos   Bu formulalarning o’rinli bo’lishini ko’rsatish qiyin emas. W=Sinz va W=Cosz funksiyalarning ta’riflaridan foydalanib topamiz: 1 4 e 2 e 4 e 2 e 2 e e i2 e e z Cos z Sin iz2 iz2 iz2 iz2 2 iz iz 2 iz iz 2 2                              qolgan tengliklar ham shunga o’xshash isbotlanadi. W=Sinz toq funksiya,W=Cosz esa juft funksiya bo’ladi . Bu xossaning o’rinli bo’lishini W=Sinz,W=Cosz funksiyalarning ta’riflaridan bevosita kelib chiqadi . Trigonometrik funksiyalar davriy bo’lib, W=Sinz, W=Cosz funksiyalarning davri 2  ga, W=tgz, W=Ctgz funksiyalarning davri esa  ga teng . Haqiqatan , W=Sinz, funksiya ta’rifi hamda 1 e i2   bo’lishini etiborga olib topamiz:           )z( W Sinz i2 e e e 1 e e e i2 1 e ei2 1 2 z Sin 2 z W iziz i2izi2iz2zi2zi                   Demak,   Sinz 2 z Sin    Bu esa W=Sinz davriy funksiya va uning davri 2  ga teng bo’lishini bildiradi . W=tgz funksiya ta’rifidan foydalanib, ushbu               tgz e e e ei e e e e e e e ei e e e ei z tg iz iz iz iz i2 iz iz i i2 iz iz i zi zi zi zi                          tenglikka kelamiz. Demak, tg(z+  )=tgz . Shunga o’xshash W=Cosz, W=Ctgz funksiyalarning davriy funksiya ekanligi ko’rsatiladi. 1. W=Sinz va W=Cosz funksiyalar C z  da hosilaga ega bo’lib (Sinz)  =Cosz, (Cosz)  =–Sinz, bo’ladi . W=tgz funksiya           ,...1 ,0 k:2 k z: C z \ C z da hosilaga ega bo’lib$ $  z Cos 1 ' tgz 2  bo’ladi. W=ctgz funksiya   ,...1 ,0 k: k z: C z \ C z        da hosilaga ega bo’lib, ………………………………   z ctgz 2 sin 1  bo’ladi. Haqiqatan ham,     1 sin cos 2 2 2iz iz iz iz iz ize e e e z e i e i z i i                        1 cos sin 2 2 2 2 iz iz iz iz iz iz iz iz e e e e e e z e i e i z i                      Xuddi shunga o’xshash (3) va (4) formulalarning to’g’riligi ko’rsatiladi. Izoh. Haqiqiy argumentli x y x y cos , sin   funksiyalarning qiymatlari [–1,1] kesmada bo’lishini bilamiz. Kompleks argumentli z z cos, sin funksiyalarning qiymatlari modul jihatdan birdan katta bo’lishi ham mumkin: 1 2 2 1 cos    e e i$

Adabiyоtlar: 1. Шабат Б.В. Введение в комплексный анализ. 2-nashri, 1- ч .- М , “ Наука ”, 1976. 2. Xudoyberganov G., Vorisov A., Mansurov X. Kompleks analiz. (ma’ruzalar). T, “Universitet”,1998. 3. Sadullaev A., Xudoybergangov G., Mansurov X., Vorisov A., Tuychiev T. Matematik analiz kursidan misol va masalalar to’plami. 3-qism (kompleks analiz) “O’zbekiston”,2000. 4. Волковыский Л.И., Лунц Г.Л., Араманович И.Г. Сборник задач по теории функций комплексного переменного. 3- nashri . – М. “Наука”, 1975.

O'xshashlar

Ratsional ko’rsatkichli darajali funksiya. Irratsional ko’rsatkichli darajaning mavjudligi

Ko‘rsatkichli va logarifmik funksiyalar. Ko‘rsatkichli funksiya

Uzluksiz bo’lgan funksiyalarning xossalari Teskari funksiyaning mavjudligi va uzluksizligi

Funksiya tushunchasi. Funksiyaning berilish usullari, elementar funksiyalar va ularning grafiklari. Darajali funksiya

Funksiya