logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Integrallanuvchi funksiyaning maxsusligini susaytirish

Integrallanuvchi funksiyaning maxsusligini susaytirish

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113.5 KB
Ko'chirib olish
Integrallanuvchi funksiyaning maxsusligini susaytirish REJA: 1. Vazn funksiyasini ajratish. 2. Bo’laklab integrallash. Amaliyotda ko’pincha xosmas integrallarni hisoblashga to’g’ri keladi. Bunday integrallar cheksiz oraliq bo’yicha olingan integrallardan yoki chekli oraliq bo’yicha olingan bo’lib, integral ostidagi funksiya integrallash oralig’ining ayrim nuqtalarida cheksizlikka aylanadi. Cheksiz chegarali maxsusmas integrallarni o’zgaruvchilarni almashtirish yuli bilan chekli chegarali xosmas va xatto, xos integralga keltirish mumkin. Masalan, 2 1 2) 1( ) (    x x  integralda х = almashtirish bajarsak u chekli chegarali xos integralga keltiriladi:    1 0 2 1 y dyy I Cheksiz chegarali integralni hisoblash uchun uni chekli, lekin shunday yetarlicha katta chegarada olish kerakki, tashlab yuboriladigan qismi integralning berilgan hisoblash xatosidan ortmasin. Masalan, integralni xato bilan hisoblamokchi bo’lsak, uni        a a b a dx x f dx x f dx x f ) ( ) ( ) ( ko’rinishda yozib olamiz va b ni shunday katta qilib tanlaymizki, 2 ) (     b dx x f tengsizlik bajarilsin. Endi  a dxxf )( xos integralning 2  aniqlikdagi 2 taqribiy qiymatini biror kvadratur formula yordamida topamiz: 2 ) (      b a dx x f Bu paytda      a dxx f ) ( bo’ladi. Shunday qilib, cheksiz chegarali xosmas integralni har doim chekli chegarali integralga keltirish mumkin. Shuning uchun ham, biz chekli chegarali xosmas integrallarning maxsusliklarini susaytirishning ayrim usullarini ko’rib chiqamiz. 1. Vazn funksiyasini ajratish. Faraz qilaylik, 2 12)1()( xx   b a dx x f I ) (integralni hisoblash talab qilinsin va f(x) funksiya [ a, b ] oraliqning bir yoki bir necha nuqtalarida cheksizlikka aylansin. Bu funksiyani ) ( ) ( ) ( x x x f    ko’rinishda yozib olamiz,  ( х ) funksiya [a, b] oraliqda chegaralangan va yetarlicha uzluksiz hosilalarga ega hamda (x)>0 yetarlicha sodda ko’rinishga ega. Bu yerda  ( х ) ni vazn funksiyasi deb olib, yuqoridagi usullar bilan vaznli kvadratur formula tuzamiz. Misollar ko’raylik. Aytaylik,    1 1 4 1 x dx I Integralni hisoblash kerak bo’lsin. Integral ostidagi funksiya ±1 nuqtalarda cheksizga aylanadi. Bu funksiyani ko’rinishda yozib, deb olamiz. U holda Meler kvadratur formulasini qo’llash mumkin:              1 1 1 2 4 2 1 2 cos 1 1 1 n k k k n k x x n x dx  Bundan n= 10 deb olsak:                481 cos 1 2 63 cos 1 2 45 cos 1 2 27 cos 1 2 9 cos 1 2 10 2 0 2 0 2 0 2 0 2  I Integralning qiymati verguldan keyin olti xona aniqlik bilan quyidagiga teng: 2. Additiv usul. L.V.Kantorovich maxsuslikni susaytirishning quyidagi usulini taklif etgan. Faraz qilaylik integral ostidagi funksiya ) ( ) ( ) ( x c x x f a   (10.2) ko’rinishga ega bo’lib, s [a, b], a > -1 va (x) funksiya [a, b] oraliqda k-tartibli hosilaga ega bo’lsin. U holda f(x) ni quyidagicha yozish mumkin: 2 4 4 1 1 1 1 1 1 x x x      21 2) 1( ) (    x x                    k j j j a k j aj j c x j c c x c x x f c x j c x f x f x f x f 1 )( 2 0 )( 1 2 1 ) ( ! )( )( ) ( ) ( ) ( , ) ( ! )( ) ( ), ( ) ( ) (    Bu yerda f 1 (x) darajali funksiya bo’lgani uchun oson integrallanadi. Kvadrat qavs ichidagi ifoda va uning k-tartibli hosilasigacha x=s nuqtada nolga aylanadi. SHuning uchun ham, f 2 (x) funksiya x=s nuqtada maxsuslikka ega emas. Bundan tashqari, x=s nuqtada bu funksiya k+[a] tartibli uzluksiz hosilaga ega. Shuning uchun ham  b a f 2 (x)dx ga biror kvadratur formulani qo’llab natija olish mumkin. Misol. Quyidagi            21 0 ... 5707963,1 2 ) 1(  x x dx I integral taqribiy hisoblansin. Integral ostidagi funksiya 21 21 ) 1( ) (     x x x f integrallash oralig’ida yagona x=0 maxsuslikka ega, funksiyani darajali qatorga yoyib x4 xadigacha saqlaymiz, u holda 0 )0( , 128 35 16 5 8 3 2 1 1 1 1 ) ( , 128 35 16 5 8 3 2 1 1 ) ( 2432 21 2 432 21 1                           f x x x x x x x f x x x x x x f Berilgan integralni     5,0 0 2 5,0 0 1 ) ( ) ( dx x f dx x f I ko’rinishda yozib olamiz. Birinchi integral aniq hisoblanadi:    5,0 0 1 5691585,1 2 645120 715801 ) ( dx x f Ikkinchi integralni n=10 va qadam h=0,05 deb olib, Simpson formulasi yordamida hisoblaymiz:   5,0 0 2 0006385,0 ) ( dx x f 21 ) 1( ) (    x x  Demak, 570797,1 0006385,0 5691585,1   I Bu usulni, integrallash oralig’ida bir necha maxsus nuqta bo’lgan holda ham qo’llash mumkin. 2. Bo’laklab integrallash. Ayrim hollarda integral ostidagi funksiyaning maxsusligini bo’laklab integrallash yuli bilan susaytirish mumkin. Masalan, integral ostidagi funksiya (10.2) ko’rinishga ega bo’lsin. U holda (10.1) integralni      b a b a c a dx x f dx x f dx x f ) ( ) ( ) ( ko’rinishda yozib olib, qar biriga bo’laklab integrallash formulasini qo’llaymiz, u holda   dx x c x c a a c b b dx x c x b a b a a ) ( ) ( 1 1 ) )( ( ) )( ( 1 1 ) ( ) ( 1 1 1                         Bundan ko’rinishicha, o’ng tomondagi integral xos integralga aylandi. Bu yerda s nuqta oraliqning chetki nuqtalari bilan ustma-ust tushishi ham mumkin. Misol. Quyidagi    1 0 ) 1( x x dx I integralni bo’laklab integrallaymiz:          1 0 2 2 1 0 1 0 ) 1( 2 1 ) 1( 2 1 2 x dxx x dx x x x I Oxirgi integral xos integraldir. Yuqorida keltirilgan usullarni qo’llab, integral ostidagi funksiya ) ( ) ( ln ) ( ) ( x c x c x x f n a     ko’rinishda bo’lganda ham maxsuslikni susaytirish mumkin, bu yerda n natural son bo’lib, s, a,  (x) yuqoridagi shartlarni qanoatlantiradi. Yuqorida keltirilgan usullarni faqat xosmas integrallarni hisoblash uchun emas, balki integral ostidagi funksiya chegaralangan, lekin kerakli tartibli hosilalari chegaralanmagan hol uchun ham qo’llash mumkin. Bunday holda kvadratur formulalarning katta xatoga ega bo’lishlarini ularning qoldiq hadlarining qiymatlaridan bilish mumkin. Maxsuslikni susaytirish usullari ko’pincha integral ostidagi funksiya aniq integrallanuvchi va yetarlicha silliq funksiyalar yig’indisi ko’rinishida yozishga imkon beradi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Соболев С.Л. В в е д ение в теорию кубатурных формул. –М.: «Наука». - 2004 . 2. Никольский С.М. Квадратурные формулы. 2-е изд. –М.: «Наука». -1992г. 3. Крылов В.Н. Приближённые вычисления интегралов. –М.: «Наука». -1997г. 4. Коробов Н.М. Теоретика – числовые методы в приближённом анализе. –М.: Физматгиз. -1993г. 5. Лануош К. Практические методы прикладного анализа. –М.: Физматгиз. - 1991г. 6. Ермаков С.М. Методы Монте-Карло и сменные вопросы. 2-е доп. изд. –М.: «Наука». -2009г. 7. Қобулов В.К. Функционал анализ ва ҳисоблаш математикаси. –Т.: “Ўқитувчи”. -1976й. 8. Исроилов М.И. Ҳисоблаш методлари. –Т.: “Ўзбекистон”. -2203й. 9. Шодиметов Х.М. Введение в теорию квадратурных формул. –Т.: Фан. - 2005й. 10. Расулов И.Г., Хасанов Б., Самадова М. Составная кубатурная формула. Бухоро давлат университетининг илмий ахборотномаси. 2009 й., №1. 96-101 бетлар.

O'xshashlar

Murakkab funksiyaning hosilasi. Teskari funksiyaning hosilasi. Ko‘rsatkichli funksiyaning hosilasi
Funksiyaning uzluksizligi
Funksiyaning limiti
Teskari funksiyaning hosilasi. Asosiy elementar funksiyaning hosilasi
Funksiyalar. Funksiyaning grafigi