logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Grafning geometrik ifodalanishi

Grafning geometrik ifodalanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74.5 KB
Ko'chirib olish
Grafning geometrik ifodalanishi Graflarning turlicha berilish usullari mavjud.Grafning abstrakt matematik ta&#39;rifi uning berilish usullaridan biridir. Grafning abstrakt matematik ta&#39;rifi uni tasawur qilish, anglash, uning xossalarini o&#39;rganish va bu xossalarni amalda qo&#39;llash jarayonida ba&#39;zi qiyinchiliklar tug&#39;dirishi tabiiydir. Shuning uchun grafning boshqa berilish usullaridan ham foydalaniladi. Masalan, grafning elementlarini, ya&#39;ni uchlari va qirralarini (yoylarini) yozish yoki aytish grafning berilish usuli sifatida qaralishi mumkin. Albatta, grafning yana boshqa berilish usullari ham mavjud. Quyida bu usullarning bir nechasi bilan tanishamiz. Grafning uchlarini tekislikda yoki fazoda nuqtalar bilan, qirra larini (yoylarini) esa mos uchlarni tutashtiruvchi uzluksiz chiziqlar bilan ifodalab, qandaydir diagrammaga — grafning ko&#39;rgazmali tasviriga ega bo&#39;lamiz. Agar uchlar to&#39;plami va bu uchlarning tutashishlarini ko&#39;rgazmali qilib taqdim qilish kerak bo&#39;lsa, grafning geometrik tasvirlanishiga mos shaklni qog&#39;ozda chizib grafni tasvirlash mumkin. Shuni ta&#39;kidlaymizki, ba&#39;zi hollarda diagrammada graf uchlari doirachalar yordamida yoki qandaydir boshqa usulda ifodalanadi. Grafning qirralariga (yoylariga) mos chiziqlarning to&#39;g&#39;ri yoki egri bo&#39;lishi va ularning uzunligi ahamiyatga ega emas. Muhimi, bu chiziqlar uzluksiz bo&#39;lib, grafning qandaydir ikkita uchlarini tutashtirishi lozim. Agar qirra yo&#39;nalishga ega bo&#39;lsa (ya&#39;ni u yoy bo&#39;lsa), u holda bunday qirrani ifodalovchi chiziqda yo&#39;nalish biron usul bilan, masalan, strelka bilan ko&#39;rsatiladi. Ixtiyoriy graf uchun bunday diagrammalarni istalgancha tuzish mukinligi ravshan.Agar biron diagrammada grafning uchlariga mos keluvchi nuqtalar ustma-ust tushmasa, qirralarga mos keluvchi chiziqlar, chetki nuqtalarni hisobga olmaganda, umumiy nuqtalarga ega bo&#39;lmasa, bunday diagramma grafning geometrik ifodalanishi deyiladi.Shuni ta&#39;kidlash kerakki, bitta graf turlicha geometrik ifodalanishi mumkin. Graflar izomorfligining ta&#39;rifi va grafni geometrik ifodalashning mohiyatidan kelib chiqadiki, abstrakt ta&#39;rif yordamida ifodalangan graf va uning geometrik ifodalanishi o&#39;zaro izomorf bo&#39;ladi. Tabiiyki, izomorf graflar turlicha geometrik ifodalanishlari mumkin. 1-teorema. Наr qanday chekligrafni 3 о&#39;Ichovli Evklid 1 fazosida 2 geometrik ifodalash mumkin. Isboti. Teoremaning quyidagi konstruktiv isbotini keltiramiz.Grafning abstrakt ta&#39;riflga binoan, uning hech bo&#39;lmasa, bitta uchi mayjud.Agar grafda faqat bitta uch bo&#39;lsa, u holda uni 3 o&#39;lchovli Evklid fazosining biron nuqtasi sifatida ifodalaymiz. Agar grafda uchlar bittadan ko&#39;p bo&#39;lsa, u holda ularni uch o&#39;lchovli Evklid fazosidagi biror to&#39;g&#39;ri chiziqning (hech qaysi ikkitasi ustma-ust tushmaydigan) nuqtalariga mos keladi deb hisoblaymiz. Shu to&#39;g&#39;ri chiziqdan qirralarning (yoylarning) har biriga mos keluvchi turli yarimtekisliklarni o&#39;tkazamiz (graf chekli bo&#39;lgani uchun buning imkoniyati bor). Har bir qirrani (yoyni) unga mos yarim-tekislikda, chetlari mos uchlarni ifodalovchi nuqtalarda bo&#39;lgan hamda bu to&#39;g&#39;ri chiziq bilan boshqa umurniy nuqtasi bo&#39;lmagan qandaydir chiziq vositasida ifodalaymiz. Yarimtekisliklarning tuziUshiga ko&#39;ra, bu chiziqlar, chetki nuqtalarni hisobga olmaganda, umurniy nuqtalarga ega emas.■ Shuni ham ta&#39;kidlash kerakki, 1-teoremadagi 3 ni 2 ga almash-tirib bo&#39;lmaydi, chunki tekislikda qirralari (yoylari)ni ifodalovchi kesishmaydigan (aniqrog&#39;i, chetki nuqtalaridan boshqa umurniy nuqtalari bo&#39;lmagan) chiziqlar yordamida tasvirlash imkoniyati faqat ba&#39;zi graflargagina xos, ya&#39;ni har qanday grafning 2 o&#39;lchovli Evklid fazosida (tekislikda) geometrik ifodalanishi mayjud bo&#39;la-vermaydi. Graflarning geometrik ifodala- nishiga doir misoUar keltiramiz. 1-misol. 1-shakldatasvirlangan grafni G=(V,U) debbelgilaymiz. Berilgan G graf belgilangan graf bo&#39;lib, 4 ta uch va6 ta qirraga ega. Demak, u (4,6)-grafdir. Bu graf uchun: V= {1,2,3,4}, U= <u v u 2 , u 3 , u 4 , u 5 , u 6 >, u = ( l , 2) , 1 Evklid (E OK ^ SI 8 TI £, eramizdan oldingi III asrda yashagan) — qadimgi yunon olimi. 2 n o&#39;lchovli Evklid fazosida ikkita x=(x l ,x 2 ,...,x n )eR&#34; va y=(y v y v ...,y)^R&#34; < П \ vektor orasidagi masofa (metrika) d(x,y)= formula bo&#39;yicha V^ 1 ) aniqlanadi. u=u={\, 3), и =(2, 3), и 5 =(3, 4), u={2, 2). G grafning barcha и . (/=1,6) qirralari oriyentirlanmagan (chunki uchlarini tutashti-ruvchi chiziqlarda yo&#39;nalish ko&#39;rsatilmagan) bo&#39;lgani uchun G oriyentirlanmagan grafdir. Grafning qirralaridan biri, aniqrog&#39;i, u 6 sirtmoqdir, u 2 va и ъ esa karrali qirralardir. Bu grafda, masalan, 1 va2 uchlar qo&#39;shni, 1 va 4 uchlar esa qo&#39;shni emas. Undagi 2 va3 uchlar w 4 qirraga insident va, aksincha, u A qirra 2 va 3 uchlarga insi- dentdir. Bu yerda, u 4 va u 5 qirralar qo&#39;shni qirralardir, chunki ular umurniy uchga (3 uch) ega, и , va u 5 qirralar esa qo&#39;shni emas. ■ 2-misol. Geometrik ifodalanishi 2-shakldagi ko&#39;rinishda bo&#39;lgan oriyentirlangan grafni qaraymiz. Bu grafda o&#39;n bitta element bor: 5 ta uch va 6 ta yoy, ya&#39;ni shaklda (5,6)-orgraf berilgan. Bu grafni G=(V,U) bilan belgilaymiz, bu yerda F={1,2,3,4,5}, U= <(1,2), (1,3), (5,2), (4,1), (4,5), (5,4)> yoki U= < и 1 , и 2 , и 3 , и л , и 5 , и 6 >. Berilgan G orgrafda sirtmoq ham, karrali yoylar ham yo&#39;q. Bu graf ning (1,3) yoyi uchun 1 boshlan-g&#39;ich, 3 uch esa oxirgi uchdir. ■ 3-misol. XVT1I asrda Kyonig- sberg ko&#39;priklari haqidagi masalaning qo&#39;yilishi va L. Eyler tomo-nidan yechlishi graflarning matematik nazariyasi paydo bo&#39;lishiga xizmat qilganligi yuqorida ta&#39;kidlangan edi. Kyonigsberg shahridagi Pregel daryosi ustida qurilgan yettita ko&#39;priklar joylashuvi 3-shaklda tasvirlangan (bu shakl L. Eylerning birinchi sahifasi ushbu bobning 1- paragrafda keltirilgan ilmiy ishidan olindi). Kyonigsberg ko&#39;priklari ha- qidagi masalada quyidagi savolga javob berish so&#39;raladi: «Sha-harning to&#39;rt A, B, С va D qis-midan birida joylashgan uydan chiqib, yetti ko&#39;prikning har biridan faqat bir marta o&#39;tgan holda у ana o&#39;sha uyga qaytib kelish mumkinmi?» Bu savolga javob izlash maqsadida ko&#39;priklardan o&#39;tish-lar muhimligini e&#39;tiborga olgan holda qo&#39;yilgan masalani tahlil qilish uchun 4-shaklda tasvirlangan grafni qaraymiz. Bu grafning uchlari shaharning A, B, С va D qismlariga, qirralari esa ko&#39;priklarga mos keladi. Qaralayotgan graf oriyentirlanmagan graf bo&#39;lib, 4 ta uch va7 ta qirradan tashkil topgan. Uning qirralari orasida karralilari bor, lekin sirtmoqlar yo&#39;q. Kyonigsberg shahridagi ko&#39;priklardan faqat bir marta o&#39;tgan holda yurish boshlangan joyga qaytib kelish muammosi, 4-shakl-dagi grafdan foydalangan holda ushbu bobning 5-paragrafida hal qilinadi. ■ 4-misol. 5-shaklda tasvirlangan grafiar bir-biriga izomorfdir.■ 5-misol. 6-shaklda tasvirlangan graflarning har biri olti uch va yetti qirraga ega boiib, ular izomorf emas. ■ Hammasi bo&#39;lib, beshta qavariq muntazam ко &#39;pyoqli mavjudligi qadimdan ma&#39;lum (Evklid isbotlagan): tetraedr, kub, oktaedr, dodekaedr va ikosaedr. Bu ko&#39;pyoqlilarning umumiy nomi ham bor — Platon 1 jismlari. Shunisi qiziqki, barcha Platon jismlariga 1 Platon ( ГШтгау , eramizdan oldingi 428 yoki 427-yil — eramizdan oldingi 348 yoki 347-yil) — yunon faylasufi. mos grafiar tekislikda geometrik ifodalanadi. Masalan, tetraedr va kubga mos graflaming geometrik ifodalanishi 7-shaklda tasvirlangan. Darvoqe, Platon jismlaridan tetraedr, kub va dodekaedr kubik grafga misol bo&#39;ladi. Petersen 1 graft 1 deb ataluvchi 8-shaklda tasvirlangan graf ham kubik grafdir. Agar graf tekislikda geometrik ifodalanishga ega bo&#39;lsa, u holda bunday graf tekis (yassi) graf, deb ataladi. Bunday graf tekislikda yotuvchi graf deb ham atahshi mumkin. Boshqacha aytganda, tekis grafning barcha uchlari bir tekislikda yotadi hamda barcha qirralari (yoylari) o&#39;sha tekislikda yotuvchi o&#39;zaro kesishmaydigan uzluksiz chiziqlar bo&#39;lib, ular faqat o&#39;zlari insident bo&#39;lgan uchlardagina umumiy nuqtalarga ega. Platon jismlariga mos barcha grafiar tekis graflardir.Tekis grafga izomorf graf planar graf deb ataladi. Tekis bo&#39;lmagan grafga ajoyib misol uch uy va uch quduq haqidagi boshqotirma masalaga mos grafdir. Uchta u v u 2 ,u 3 uy va uchta q v q 2 ,q 3 quduq bor. Har bir uydan har bir quduqqa ixtiyo-riy ikkitasi kesishmaydigan qilib uzluksiz yo&#39;lakchalar o&#39;tkazish mumkinmi? Qog&#39;ozda masala shartini qanoatlantira-digan grafni chizishga urinishlar muvaffaqiyat- siz tugaydi.Shunday uri- nishlardan biri 9-shakl-da keltirilgan 1 Petersen (Julius Peter Christian, 1839—1910) — Daniya matematigi.

O'xshashlar

Chizmalarda geometrik yasashlar
Graflarda turg’unlik to’plami. Grafning ichki va tashqi turg’unliklar soni
Graflar nazariyasi
Daraxtlar Graf, uch, qirra, daraxt, о'rmon, asiklik graf
Eng katta daraxt haqida, eng qisqa vaeng uzun yo’l haqida, tarmoqli rejalashtirish, kommunikatsiyalar turlari oqimi