Gauss tipidagi kvadratur formulaning xususiy hollari - Algebra - Referatlar

Gauss tipidagi kvadratur formulaning xususiy hollari

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

214.5 KB

Ko'chirib olish

Gauss tipidagi kvadratur formulaning xususiy hollari REJA: 1. Gauss kvadratur formulasi. 2. Meler kvadratur formulasi.

1. Gauss kvadratur formulasi. Gauss kvadrat formulasi Gauss tipidagi kvadratur formulalarning xususiy holi bo`lib, bu hol 1 ) (  x  va [a, b] da oraliq cheklidir. Ixtiyoriy oraliqni chiziqli almashtirish yordamida [-1, 1] ga keltirish mumkin, shuning uchun ham integral ko`rinishga keltirilgan deb faraz qilamiz. Ma`lumki, [-1,1] oraliqda 1 ) (  x  vazn bilan ortogonal bo`lgan funksiyalar sistemasini Lejandr ko`phadlari tashkil etadi. Bu ko`phadlarning ortogonal sistema tashkil etishi funksiyalarni yaqinlashishidan ravshandir. Lekin buni bevosita tekshirish ham mumkin. Ixtiyoriy k < n uchun, bo`laklab integrallash yo`li bilan ushbuga ega bo`lamiz: (5.1) O`ng tomondagi birinchi had nolga teng, shuning uchun: dx dx x d x k S n n n k k 1 2 1 1 1 1 )1 (         Shunga o`xshash                     1 1 2 2 2 2 1 1 2 )1 ( ...3 2 1)1 ( ... )1 ( )1 )( ( dx dx x d k dx dx x d x k k S kn n kn k n n n k k Bundan ko`rinadiki, ixtiyoriy к = 0,1,..., п - 1 uchun S k = 0 bo`lib, L n (x) ortogonal sistemani tashkil etadi. L n (x) ko`phad  n (x) dan faqat doimiy ko`paytuvchi bilan farq qiladi. (5.1) formuladan: )2.5( ... )!(2 )!2( )( 2   n n n x n n x L Demak, )3.5( )( )!2( )!(2 )( 2 x L n n x n n n    1 1 ) ( dx x f n n n n n x dx d n x L )1 ( ! 2 1 ) ( 2    1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 )1 ( )1 (                n n k n n n k k dx x d x dx dx x d x S dx dx x d x k n n n k       1 1 1 2 1 1 )1 (

kelib chiqadi. Endi (5.2) ni hisobga olib, bo`laklab integrallash yo`li bilan ( S k ni hisoblashdagidek)           1 0 2 2 2 1 1 2 2 2 1 1 2 ) 1( )! ( 2 )! 2( 2 )1 ( )! ( 2 )! 2( )1 ( ) ( dx x n n dx x n n dx x L n n n n n n ni hosil qilamiz. Ma`lumki, )!1 2( )!( 2 !)!1 2( !)! 2( ) 1( 2 2 1 0 2        n n n n dx x L n n Demak 1 2 2 ) ( 1 1 2    n dx x Ln Bizga L n (l) va L n (-1) ning qiymatlari kerak bo`ladi. Buni topish uchun Leybnits formulasidan foydalanamiz:                               nk k n k kn n k n nk k kn n nk kk n k n k n kn n n n nn n n x x C x k n n x kn C n x dxd x dxd C n x x dxd n x L 0 2 00 )1 ( )1 ( 21 )1 ( )! ( ! )1 (!! ! 2 1 )1 ( )1 ( ! 2 1 )1 ( )1 ( ! 2 1 ) ( Bundan esa xususiy holda )5.5( )1( )1( ,1 )1( n n n L L     ga ega bo`lamiz. Endi Gauss kvadratur formulasining      n k k k xf A dxxf 1 1 1 )6.5( ) ( )( tugunlari va koeffisiyentlarini aniqlashga o`tamiz.Tugunlarni topish uchun L n (x) =0 algebraik tenglamaning barcha ildizlarini aniqlash kerak. Tugunlar aniqlangandan so`ng koeffisiyentlarni     1 1 ) ( ) ( ) ( dx x L x x x L A k n k n k yordamida aniqlash mumkin. Lekin bu formula hisoblash uchun noqulay, shuning uchun ham boshqa yo`l tutamiz. Buning uchun (5.6) formulani shunday ko`phadga qo`llaymizki o`ng tomonda faqat birgina had holsin. Masalan, ) ( ) ( 2 ) ( , , x L x L x f kn kn   kabi olsak, bu yerda

       n kj j j k n kn x x C x x x L x L ,1 , ), ( ) ( ) (u holda , ) 1( 4 ) 1( )1( 4 ) 1( )1 ( ) 1( )1( ) ( ) ( ) ( 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 2, 1 1 , , k k k n k k n k n kn kn kn x x x L x x L x L x L dx x L x L              chunki (5.5) ga ko`ra 1 )1 ( )1( 2 2    n n L L . Ikkinchi tomondan, (5.6)ga ko`ra )8.5( ) ( ) ( 2 )( )( 2 , , 1 1 , , k kn k kn k kn kn x L x L A dxx Lx L     chunki (5.6) dagi holgan hadlar nolga aylanadi. Quyidagi tenglikni ) ( ) ( ) ( , x L x L x x n kn k   ikki marta differensiallab, х = х к deb olsak ga ega bo`lamiz. Bu qiymatlarni (5.8) ga qo`yib, so`ngra uni (5.7) bilan taqqoslab, quyidagini topamiz: )9.5( ) ( ) ( 1 ) 1( 4 22 k n k n k k k x L x L x x A      Ma`lumki, Lejandr ko`phadi L n (x) ushbu 0 ) ( )1 ( ) ( 2 ) ( )1 ( 2        x L n n x Lx x L x n n n tenglamani qanoatlantiradi. Buni bevosita tekshirib ko`rish mumkin. Bu tenglamada х - х к deb va L n (x k ) = 0 ni hisobga olsak 0 ) ( 2 ) ( )1 ( 2      k n k k n k x L x x L x kelib chiqadi. Bundan esa 2 1 ) ( 2 ) ( k k n k k n x x L x x L     Bu ifodani (5.9) ga qo`yib, А к uchun kerakli formulaga ega bo`lamiz:  2 2 ) ( ) 1( 2 k n k k x L x A    Endi Gauss formulasining qoldiq hadini aniqlaylik. Faraz qilaylik f(x) funksiya [-1,1] oraliqda 2n - tartibli uzluksiz hosilaga ega bo`lsin. U holda 3-§ dagi 3-teoremaga ko`ra ) ( ) ( 2), ( ) ( , , k n k kn k n k kn x L x L x L x L     

  1 1 2 )2( ) ( )! 2( ) ( ) ( dx x n f f R n n n  Bu yerda (5.3) va (5.4) formulalarga ko`ra           1 1 2 4 2 )2( 2 2 4 2 )2( 1 2 2 )! 2( )!( 2 )! 2( ) ( ) ( )! 2( )!( 2 )! 2( ) ( ) ( n n n n f dxx L n n n f f R n n n n n n   Shunday qilib, Gauss formulasining qoldiq hadi   ) ( )1 2( )! 2( )!( 2 ) ( )2( 3 4 1 2  n n n f n n n f R    bo`ladi Quyida Gauss formulasining tugunlari, koeffisiyentlari va qoldiq hadlari n =1,2, 3, 4, 5, 6 uchun keltirilgan: n = 1 ) ( 3 1 ,2 ,0 1 1 1  f R A x    

); ( 50 6489844861 1 , 4679139446,0 , 3607615730,0 , 1713244924,0 , 2386191861,0 , 6612093865,0 , 9324695142,0 6 ); ( 1237732650 1 , 5688888889,0 , 4786286705,0 , 2369268851,0 0 , 5384693101,0 , 9061798459,0 5 ); ( 3472875 1 ; 6521451549,0 , 3478548451,0 ; 3399810436,0 , 8611363116,0 4 ); ( 15750 1 ,9 8 ,9 5 0 , 7745966692,0 3 ); ( 135 1 1 , 5773502692,0 2 )12( 6 4 3 5 2 6 1 4 3 5 2 6 1 )10( 3 3 4 2 5 1 3 4 2 5 1 )8( 4 3 2 4 1 3 2 4 1 )6( 3 2 3 1 2 2 1 )4( 2 2 1 2 1      f R A A A A A A x x x x x x n f R A A A A A x x x x x n f R A A A A x x x x n f R A A A x x x n f R A A x x n                                                          V.I. Krilovning [3] kitobida Gauss formulasining tugunlari va koeffisiyentlari p = 1(1)16 uchun o`n beshta o`nli rahami bilan berilgan. Ixtiyoriy [ a, b ] oraliq bo`yicha olingan  b a dt t f )( integralni t = 2 2 b a xa b    almashtirish yordamida [- 1,1 ] oraliqqa keltirish mumkin:             1 1 2 2 2 )( dx b a xa b f a b dtt f b a

Bu integralga Gauss formulasini qo`llasak     n k k k b a t f A a b dtt f 1 ) ( 2 )( ni hosil qilamiz, bu yerda 2 2 b a xa b t k k     х к va A k lar [-1,1] uchun qurilgan Gauss formulasining tugunlari va koeffisiyentlaridir. Misol. Gauss formulasi yordamida ushbu     1 0 2 ... 78539816,0 1 x dx I integralni hisoblaylik. Avvalo 2 1  x t almashtirish yordamida     1 1 2) 1( 4 2 x dx I ko`rinishga keltiramiz, so`ngra n = 4 deb hisoblashlarni olti xona aniqlikda bajaramiz: 785403,0 339981,1 4 1 66019,0 4 1 652145,0 861136,1 4 1 138864,0 4 1 347855,0 2 2 2 2 2                       I 2. Meler kvadratur formulasi . Endi [-1, 1] oraliqda )10.5( 1 1 )( 2x x    vazn bilan kvadratur formula quraylik. [-1, 1] oraliqda (5.10) vazn bilan ortogonal bo`lgan ko`phad Т п ( х ) = cos n arccosx Chebishev ko`phadlari ekanligi ma`lumdir. Buni tekshirish uchun    1 1 2 1 arccos cos dx x x n x I m m integralda  cosx almashtirish bajaramiz:      0 cos cos d n I m m Ma`lumki,

  m k k m k a 0 cos cos  va barcha k = 0,1,...,n - 1 uchun 0 0 cos cos 0      d n k Bulardan esa 1m = 0 kelib chiqadi. Shunday qilib,       1 1 1 2 ) ( 1 ) ( n k k k x f A dx x x f kvadratur formulaning tugunlari Тn(х) = 0 tenglamaning ) ,...,2,1 ( 2 1 2 cos 1 n k n k x k n      ildizlaridan iboratdir. Bu formulaning koeffisiyentlarini esa       1 1 2 ) ( 1 1 ) ( 1 dx x x x T x x T A k n k n k ko`rinishda yozish mumkin. Bu integralni hisoblash uchun х = cos  almashtirish         0cos cos ) ( 1 d x n x T A k k n k (5.11) bajaramiz. Integral osti funksiyasining juftligi tufayli:          d x n x T A k k n k cos cos ) ( 2 1 Integral ostidagi funksiya ( n -1) - tartibli trigonometrik ko`phaddir. Biz 4-§ da bunday ko`phadni 2 n nuqtali to`g`ri to`rtburchaklar formulasi aniqintegrallashini ko`rsatgan edik. (5.11) integralni hisoblash uchun to`g`ri to`rtburchaklar formulasida quyidagi nuqtalarni n n n j n j j ,...,2,1,0 ...,2 ,1 , 2 1 2          olsak А к ning aniq qiymatiga ega bo`lamiz. Ravshanki, integral ostidagi funksiya kx n f      cos cos ) (

ning ) ,1 ( n j j    nuqtadagi qiymati j k bo`lganda nolga teng bo`lib, j  к bo`lganda ) ( k n x T ga teng. Bundan tashqari ) ( f juft funksiya va j j      1 shuning uchun ham ) ( ) ( 1 j j f f     . Demak, n x T n n f n n f n n f n n f n d x n k n k ) ( 2 2 1 2 2 3 2 ... 2 3 2 2 1 2 2 2 cos cos                                           Buni (5.11) ga qo`yib, n x T n x T A k n k n k         ) ( 2 ) ( 2 1 ni hosil qilamiz. Shunday qilib, biz quyidagi Meler kvadratur formulasiga ega bo`ldik:         1 1 1 2 2 1 2 cos ), ( 1 ) ( n k k k n k x x f n dx x x f   Bu formula ba`zan Ermit formulasi ham deyiladi, bu formulani Ermit o`zining analiz kursiga kiritgan edi. Bu formulaning qoldiq hadini qaraylik. Xatoliklar vektorini baholashdan ma`lumki, 4-paragrafda ko`rgan edikki, ... 2 ) ( 1 1      n n n n ax x x T Shuning uchun ham ) ( 2 1 ) ( 1 x T x n n n    va      1 1 2 2 2 )2( ) ( 2 2 1 1 1 )! 2( ) ( ) ( dxx T x n f f R n n n n  Quyidagiga ishonch hosil qilish qiyin emas: 2 1 ) ( 1 1 2 2     dx x x Tn Shunday qilib, 1 1 ), ( 2)! 2( ) ( )2( 1 2         n n n f n f R Boshqa har xil vazn funksiyali Gauss tipidagi kvadratur formulalar haqida qo`llanmaning oxiridagi mashqlardan qarang.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Соболев С.Л. В в е д ение в теорию кубатурных формул. –М.: «Наука». - 2002 г. 2. Никольский С.М. Квадратурные формулы. 2-е изд. –М.: «Наука». -2007г.

3. Крылов В.Н. Приближённые вычисления интегралов. –М.: «Наука». -1999 г. 4. Коробов Н.М. Теоретика – числовые методы в приближённом анализе. –М.: Физматгиз. -1993г. 5. Лануош К. Практические методы прикладного анализа. –М.: Физматгиз. -1991г. 6. Ермаков С.М. Методы Монте-Карло и сменные вопросы. 2-е доп. изд. –М.: «Наука». -1983г. 7. Қобулов В.К. Функционал анализ ва ҳисоблаш математикаси. –Т.: “Ўқитувчи”. -1996й. 8. Исроилов М.И. Ҳисоблаш методлари. –Т.: “Ўзбекистон”. -2003й. 9. Шодиметов Х.М. Введение в теорию квадратурных формул. –Т.: Фан. -2005й. 10. Расулов И.Г., Хасанов Б., Самадова М. Составная кубатурная формула. Бухоро давлат университетининг илмий ахборотномаси. 2009 й., №1. 96-101 бетлар.

O'xshashlar

Algebraik aniqlik darajasi eng yuqori bo`lgan formulalar

Optimal kvadratur formulalar

Chebishev kvadratur formulasi

Interpolyatsion kvadratur formulalаr

Ostrogradskiy-Gauss formulasi