Eng sodda ratsional kasrlar va ularni intеgrallash - Algebra - Referatlar

Eng sodda ratsional kasrlar va ularni intеgrallash

Yuklangan vaqt:

12.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

118.5 KB

Ko'chirib olish

Eng sodda ratsional kasrlar va ularni int е grallash R е ja: 1. Ratsional kasr funktsiyalarni int е grallash 2. To`g`ri va noto`g`ri kasr ratsional funktsiyalar haqida 3. To`g`ri kasr ratsional funtsiyalarni sodda kasrlar ko`rinishida ifodalash va ularni int е grallash 4. To`g`ri kasr ratsional funtsiyalarni sodda kasrlar ko`rinishida ifodalash

Tayanch ibora va tushunchalar: Kasr ratsional funktsiyalar, to`g`ri va noto`g`ri kasr ratsional funktsiyalar, ko`p hadni ko`p hadga bo`lish, sodda kasrlar, ratsional funktsiya yoyilmasi, noma`lum koeffitsi е ntlar usuli. 1. Ratsional kasr funktsiyalarni int е grallash. To`g`ri va noto`g`ri kasr ratsional funktsiyalar haqida. Yuqorida ko`rsatilgan int е grallash usullari yordamida hamma int е grallarni hisoblash mumkin d е b bo`lmaydi. Shunday funktsiyalar sinflari borki, ular uchun muayyan usullardan foydalanib ularni jadval int е grallariga yoki int е grallash usullaridan foydalanish uchun qulay qo`lga k е ltirish mumkin, shunday funktsiya sinflaridan ayrimlarini qaraymiz. Ma`lumki, har qanday ratsional funktsiyani ushbu ko`rinishida ifodalash mumkin, ya`ni nnn mmm axaxa bxbxb xP xQ ...... )( )( 1 10 1 10     Suratdagi ko`p hadning darajasi maxrajdagi ko`p had darajasidan kichik, ya`ni n m  bo`lsa, b е rilgan kasrga to`g`ri kasr ratsional funktsiya d е yiladi. Suratdagi ko`p hadning darajasi n m  bo`lsa, noto`g`ri kasr ratsional funktsiya d е yiladi. Kasr noto`g`ri kasr ratsional funktsiya bo`lsa, suratni maxrajga, ko`p hadni ko`p hadga bo`lish qoidasiga asosan bo`lib, uning butun qismini ajratib, uni butun va to`g`ri kasr ratsional funktsiyaga k е ltirish mumkin. Masalan, xx xxx   2 23 133 noto`g`ri kasr ratsional funktsiyani, 1 3 3 2 3    x x x ko`p hadni x x 2 ko`p hadga bo`lib, xx x x xx xxx      22 23 17 4133 ko`rinishda yozish mumkin. Umumiy holda, ) ( ) ( x P x Q noto`g`ri kasr ratsional funktsiya bo`lsa, uni ) ( ) ( x P x Q = ) (x T + )( )( xP xR

shaklda ifodalash mumkin, bu y е rda ) (x T butun ratsional funktsiya, )( )( xP xR to`g`ri ratsional kasr funktsiyadan iborat. ) (x T funktsiyani osongina int е grallash mumkin. Shunday qilib, noto`g`ri kasr ratsional funktsiyani int е grallashni, )( )( xP xR to`g`ri kasr ratsional funktsiyani int е grallashga k е ltiriladi. 1). To`g`ri kasr ratsional funtsiyalarni sodda kasrlar ko`rinishida ifodalash va ularni int е grallash 0 4 (; )3 ); 1 ( ) ( )2; )1 2 2         q p q px x B Ax сон бутун k a x A a x A k ya`ni, kvadrat uch qad haqiqiy ildizga ega emas); 1( )()4 2    n qpxx BAx n butun son, )0 4 2  qp ratsional to`g`ri kasrlarga sodda kasr ratsional funktsiyalar d е yiladi. ( a q p B A , , , , - haqiqiy sonlar). Birinchi ikki xildagi funktsiyalarni osongina int е grallash mumkin, ya`ni,                         C a x k A C k a x A a x d a x A a x A C a x A dxa x A k k k k 1 1 ) ( 1 1 1 ) ( ) ( ) ( ) ( )2 , ln )1 bo`ladi. Endi ushbu    dx qpxx BAx 2)3 int е gralni hisoblaymiz. Oldin xususiy hol   dx qpxx 2 1 int е gralni qaraylik. qpxx 2 dan to`la kvadrat ajratib, t p x   2 almashtirishdan k е yin quyidagini hosil qilamiz:                ,) ( 2 4 )2 ( 1 1 2 2 2 2 2 a t dt dt dx t p x dx p q p x dxq px x

bu y е rda 42p qa  . Oxirgi int е gralda jadval int е gralidan foydalanib, )2( 4 2 4 2 1 1 2 2 2           C p q p x arctg p q C a t arctga dxq px x natijani hosil qilamiz. Endi     dxq px x B Ax 2 int е gralni hisoblaymiz. B Ap A p x B Ax      2 2 ) 2( shakl o`zgartirishdan foydalanib, int е gralni quyidagicha yozamiz.                   .1 22 2 22)2( 22 22 dx qpxxAp Bdx qpxx pxA dx qpxx BApA px dx qpxx BAx Oxirgi t е nglikning o`ng tomonidagi birinchi int е gral               12 2 2 2 ln ) ( 2 C q px x q px x q px x d dxq px x p x bo`lib, ikkinchi int е gral (2) formulaga asosan,         2 2 2 2 4 2 4 2 C p q p x arctg p q q px x dx Shunday qilib,              C p q p x arctg p q Ap B q px x A dx q px x B Ax 2 2 2 2 4 2 4 2 ln 2 natijaga ega bo`lamiz. Bir n е cha misollar qaraymiz. 1-misol .   dx x x 92 4 int е gralni hisoblang.

Yechish. Int е gral ostidagi funktsiya noto`g`ri kasr ratsional funktsiyadan iborat. Uning butun qismini ajratamiz: 99 81 819 9_ 9_ 22 2 2 24 4     xx x x xx x D е mak, 981 9 9 22 2 4   xx x x bo`ladi. Shunday qilib,C x arctg x x C x arctg x x dx x x dx x x                    3 27 9 3 3 3 1 81 9 3 9 81 9 9 33 22 2 4 2-misol.     dx x x x 25 8 3 2 int е gralni hisoblang. Yechish . Maxrajdagi kvadrat uch haddan to`la kvadrat ajratamiz: ,9)4(2516168258 222  xxxxx hamda dt dx t x    , 4 almashtirish kiritib, quyidagini hosil qilamiz: . 3 4 37 )258ln( 21 337 9ln 21 37 92 21 97 99 34 258 3 22 2222222 Cx arctgxxCt arctgt t dt t tdt t dt t tdt dt tt dx xx x                 2. To`g`ri kasr ratsional funtsiyalarni sodda kasrlar ko`rinishida ifodalash. )( )( xP xR to`g`ri kasr ratsional funktsiyaning maxrajini

... ) 2 ( ) 2 ( ... ) ( ) ( ) ( 2 2             m t s r kx x q px x b x a x x P , ko`rinishda ifodalash mumkin bo`lsa, bu funktsiyani yagona     )1( ... 2 ... 2 ) 2 ( ... 2 ... ) ( ... ) ( ) ( ... ) ( ) ( )( )( 2 2 1 1 2 2 1 1 1 22 1                                  mm m t t t ss rr kx x E xF kx x E xF q px x N x M q px x N x M b x B b x B a x A a x A a x A xP xR   ko`rinishda yozish mumkin. Bunda , , ,.... , m t s r musbat butun sonlar, , , , , , k q p b a haqiqiy sonlar. ,... , ,..., , , , ,... , ,... , 1 1 1 2 1 t t s r N M N M B B A A A lar ayrim haqiqiy sonlar. (1) t е nglikka to`g`ri ratsional funktsiyaning sodda kasrlar orqali yoyilmasi d е yiladi. Yoyilmadagi ,...,,...,,,,..., 1121 ttr NMNMAAA koeffitsi е ntlarni topish uchun uni ) (x P ga ko`paytiramiz. ) (x P ko`p had bilan (1) yoyilmaning o`ng tomonida hosil bo`lgan ko`p had o`zaro t е ng bo`lishi uchun bir xil darajali x lar koeffitsi е ntlari o`zaro t е ng bo`lishi k е rak. Bir xil darajali x lar koeffitsi е ntlarini t е nglashtirib ,... , ,..., ,... , 1 1 2 1 N M A A A r , noma`lum koeffits е ntlarga nisbatan chiziqli t е nglamalar sist е masini hosil qilamiz. Bu t е nglamalar sist е masini y е chib aniqmas koeffitsi е ntlarni topamiz. Ratsional funkiya yoyilmasidagi noma`lum koeffitsi е ntlarni bunday usul bilan topishga noma`lum koeffitsi е ntlar usuli d е yiladi. Bu usulni bir n е cha misollarda qaraymiz. 1-misol. 6 5 1 2 2    x x x ratsional funktsiyani sodda kasrlar yoyilmasi ko`rinishida yozing. Yechish. Maxrajni )2 )(3 ( 6 5 2      x x x x chiziqli ko`paytuvchilarga ajratib, (1) formulaga asosan, qo`yidagicha yozamiz: . 2 3 6 5 1 2 2 1 2        x A x A x x x Oxirgi t е nglikni 6 5 2   x x ga ko`paytirib 2 1 2 1 2 1 3 2 ) ( 1 2 )3 ( )2 ( 1 2 A A x A A x ёки x A x A x           t е nglikni hosil qilamiz. Bir xil darajali x lar koeffitsi е ntlarini t е nglashtirib

        1 3 2 ,2 2 1 2 1 A A A A 1A va 2A noma`lumlarga nisbatan, chiziqli t е nglamalar sist е masini hosil qildik. Bundan 3 ,5 2 1    A A bo`ladi. Shunday qilib, 2 3 3 5 6 5 1 2 2        x x x x x hosil bo`ldi. 2-misol . 22 2 )1( 1   xx x ratsional kasrni, sodda kasrlar yig`indisi ko`rinishida yozing. Yechish . (1) formulaga asosan, quyidagicha ifodalash mumkin: . )1(1)1( 1 22 22 2 111 222       x NxM x NxM xA xx x Oxirgi t е nglikni 2 2 )1 (  x x ga ko`paytirib quyidagini hosil qilamiz: 1 2 1 2 2 1 1 3 1 4 1 1 2 2 2 2 1 1 2 2 1 2 ) ( ) 2( ) ( 1 ) ( )1 ( ) ( ) ( 1 A x N N x M M A x N x M A x ёки x N x M x x N x M x A x                   4 3 2 1 0 , , , , x x x x x larning koeffitsi е ntlarini t е nglashtirib 1 ,0 ,12 ,0 ,02 10 211 2112 13 114      Ax NNx MMAx Nx MAx chiziqli t е nglamalar sist е masini hosil qilamiz. Bu sist е madan 2 ,1 ,1 ,0 ,0 2 1 1 2 1       M M A N N bo`ladi. Shuning uchun yoyilma quyidagicha 2 2 2 2 2 2 )1 ( 2 1 1 )1 ( 1         x x x x x x x x bo`ladi. Endi bir n е cha int е grallarni hisoblaymiz.

3-misol.   )3 )(2 ( x x dx int е gralni hisoblang. Yechish . )3 )(2 ( 1   x x funktsiyani           3 1 2 1 x x ikkita sodda kasrning ayirmasi ko`rinishda yozish mumkin. Shuning uchun,                         C x x C x x dx x x dx x x 2 3 ln 3 ln 2 ln 3 1 2 1 )3 )(2 ( 1 bo`ladi. 4-misol .    dx xx x 2 3 2 2 int е gralni hisoblang. Yechish . )2 ( 2 2   x x x int е gral ostidagi to`g`ri ratsional funktsiyani sodda kasrlar yig`indisi shaklida yozamiz: 2 )2 ( 2 2 2       x C x B x A x x x oxirgi t е nglikni )2 (2 x x ga ko`paytirib, B x B A x C A x ёки Cx x B x Ax x 2 ) 2( ) ( 2 )2 ( )2 ( 2 2 2             t е nglikka ega bo`lamiz. Endi x ning bir xil darajalilari koeffitsi е ntlarini t е nglashtirsak, quyidagi t е nglamalar sist е masi hosil bo`ladi. 22 12 0 01 2    B BA CA x xx bundan 1 12 0    B BA CA 1 1    C A bo`ladi. Shunday qilib, 2 1 1 1 )2 ( 2 2 2         x x x x x x Natijada                      C x x x C x x x dx x x x dx x x x 2 ln 1 2 ln 1 ln 2 1 1 1 2 2 2 2 3 bo`ladi.

O'xshashlar

Ratsional kasrlar maydoni

Ratsional kasrlarni eng sodda kasrlarga yoyish yo’li bilan ratsional funksiyalarni integrallash

Trigonomеtrik funksiyalarni intеgrallash

Ratsiоnal funksiyalarni intеgrallash

Oddiy irratsiоnal va transendent funksiyalarni intеgrallash