logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Determinantlar

Determinantlar

Yuklangan vaqt:

16.08.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

174.5 KB
Ko'chirib olish
D eterminantlar Reja: Ikkinchi va uchinchi tartibli determinantlar 2. Determinantlarning х ossalari. 3. N - tartibli determinantlar Ikkinchi va uchinchi tartibli determinantlar. Quyidagi a 11 , a 12 ,a 21 , a 22 haqiqiy sonlardan tuzilgan     22 21 12 11 a a a a A kvadrat jadvalga 2-tartibli kvadrat matritsa deyiladi, bu erda a ij -uning elementlari, a 11 , a 12 va a 21 , a 22 lar uning satr elementlari, a 11 , a 21 va a 12 , a 22 ustun elementlari deb ataladi. a ij ning birinchi indeksi i satr raqami, j ustun raqamini bildiradi. Misol uchun, a 21 2-satr va 1-ustunda joylashgan. Bu matritsaning determinanti deb, quyidagi songa aytamiz: 21 12 2211 22 21 12 11 det aa aa a a a a A    (1) Хuddi shunday,        33 32 31 23 22 21 13 12 11 a a a a a a a a a A k v adrat jad v alni 3-tartibli k v adrat matri ts a deb atasak, u ning determinanti deb q uy idagi sonni a y tami z : 32 23 11 33 21 12 31 22 13 31 23 12 13 32 21 33 22 11 33 32 31 23 22 21 13 12 11 det a aa a a a a aa a a a a a a a aa a a a a a a a a a A         (2) (1) v a (2) de t erminan t lar mos ra v i sh da 2- t ar t ibli v a 3- t ar t ibli de t erminan t lar deb h am a t aladi. (2) determinantni h isobla sh uchun «uchburchaklar usuli» deb ataluvchi qu y idagi diajrammadan fo y dalani sh mumkin: o o o o o o o o o o o o o o o o o o a) (+) b) (-) 1- расм Har bir diagrammada tutashtirilgan elementlar o’zaro ko’paytirilib, keyin natijalar qo’shiladi, a) diagrammadaji yi ђ indi «+» ishorasi bilan, b) diagrammadagi yig’indi esa «-» ishora bilan olinib, ikkala natija o’zaro qo’shiladi. 3-tartibli determinantlarni hisoblash uchun «Sarryus usuli» deb ataluvchi quyidagi diagramma ham mavjud: a11 a12 a13 a11 a12 a21 a22 a23 a21 a22 a31 a32 a33 a31 a322-rasm. bu erda tutashtiril g an elementlar o’zaro ko’paytirilib, asosiy dia g onal g a parallel tutashtiril g anlari alohida qo’shilib «+» ishora bilan, yon dia g onal g a parallel tutashtiril g anlari alohida qo’shilib «-» ishora bilan olinib, natijalar qo’shiladi. 2. Determinantlarning хossalari. 1. Agar determinantning barcha satr elementlarini ustun elementlariga yoki aksincha almashtirilsa, uning qiymati o’zgarmaydi: 21 12 22 11 22 12 21 11 22 21 12 11 a a a a a a a a a a a a    . 2. Agar determinantning ikki yonma-yon turgan satr (ustun) elementlarini o’rnini mos ravishda almashtirsak, determinant qiymati qarama-qarshi ishoraga o’zgaradi:   22 21 12 11 21 12 22 11 22 11 21 12 21 22 11 12 a a a a a a a a a a a a a a a a        3. Agar determinantning biror satri (ustun) elementlari umumiy ko’paytuvchija eja bo’lsa, u holda bu ko’paytuvchini determinant tashqarisiga chiqarish mumkin:   22 21 12 11 21 12 22 11 21 12 22 11 22 21 12 11 a a a a a a a a a a a a a a a a            4. Agar determinantning biror satr (ustun) elementlari mos ravishda boshqa yo’l (ustun) elementlariga proportsional bo’lsa, u holda determinant qiymati nolga teng bo’ladi:   0 21 21 11 11 21 11 21 11 21 11 21 11 21 21 11 11       a a a a a a a a a a a a a a a a       . Х ususan, agar  =0 bo’lsa, determinant qiymati nolga tengdir. 5. Agar determinantning yo’l (ustun) elementlari ikki ifodaning yi ђ indisi ko’rinishida bo’lsa, u holda determinant ikki determinant yig’indisi ko’rinishida yozilishi mumkin: 1122 21 1112 11 122 21 112 11 1122 122 21 1112 112 11 a a a a a a a a a a a a a a     6. Agar determinantning yo’l (ustun) elementlarini biror ¹ 0 songa ko’paytirib, mos ravishda boshqa yo’l (ustun) elementlariga qo’shsak, determinant qiymati o’zgarmaydi: 22 21 12 11 21 21 11 11 22 21 12 11 21 22 21 11 12 11 a a a a a a a a a a a a a a a a a a          YUqorida keltirilgan х ossalar determinant uchinchi va undan yuqori tartibli bo’lganda ham o’rinlidir. Keyingi х ossalarni kiritish uchun uchinchi tartibli D determinantdan foydalanamiz, 33 32 31 23 22 21 13 12 11 a a a a a a a a a  D Beriljan uchinchi tartibli determinantning i- yo’li va j- ustunini o’chirishda hosil bo’lgan ikkinchi tartibli determinant a ij elementning minori deyiladi va M ij - deb belgilanadi. Masalan, a 11 elementning minori 33 32 23 22 11 a a a a М  . Х uddi shuningdek, a 12 -niki 33 31 23 21 12 a a a a М  g a ten g va hokazo. Qo’yida g i A ij = (-1) i+j M ij ifoda a ij elementning al g ebraik to’ldiruvchisi deyiladi. a 11 elementning al g ebraik to’ldiruvchisi 22 21 12 22 11 a a a a А  , a 12 -elementniki esa 33 31 23 21 12 a a a a А   va hokazo. 7. Demerminanting biror yo’l (ustun) elementlarini mos ravishda o’zining algebraik to’ldiruvchilariga ko’paytirib qo’shsak, u holda yig’indi determinant qiymatiga teng bo’ladi. Haqi qatdan, 33 33 23 23 31 31 33 33 32 32 31 31 23 23 22 22 21 21 23 23 22 22 21 21 13 13 21 22 11 11 13 13 12 12 11 11 A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a    D    D    D    D    D    D Tengliklarning to’g’ri ekanligini isbotlash qiyin emas.       32 23 11 33 21 12 31 22 13 32 21 13 31 23 12 33 22 11 31 22 32 21 13 31 23 33 21 12 32 23 33 22 11 32 31 22 21 13 33 31 23 21 12 33 32 23 22 11 13 13 12 12 11 11 а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а а a a a a а a a a a а a a a a а А а А а А а                      D8. Determinantning biror yo’l (ustun) elementlarini mos ravishda boshqa yo’l (ustun) elementlarining al g ebraik to’ldiruvchilari g a ko’paytirib qo’shsak, u holda yi g ’indi nolga ten g bo’ladi. Masalan, 0 0 0 0 33 23 23 21 13 11 33 13 32 12 31 11 32 31 22 21 12 11 23 13 22 12 21 11             A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a A a va hokazo. Haqi q atdan, 0 21 13 12 22 13 11 21 13 12 23 12 11 22 13 11 23 12 11 22 21 12 11 13 23 21 13 11 12 23 22 13 12 11 33 13 32 12 31 11               а а а а а а а а а а а а а а а а а а a a a a а a a a a а a a a a а А а А а А а YUqorida keltirilgan х ossalar quyida kiritiladigan n-tartibli determinantlar uchun ham o’rinlidir. 3. n -tartibli determinantlar. Birinchi n ta natural sonlarning { 1,2, ¼ , n } to’plamiga o’zini har qanday p mos qo’yish n -tartibli o’rinlashtirish deyiladi. Har qanday n- tartibli p o’rinlashtirish quyidagicha yozilishi mumkin:        ni i i ni i i    p   2 1 2 1 хususan,      n n    p   2 1 2 1 kanonik o’rinlashtirish deyiladi. Agar i < j bo ’ lib ,  i >  j bo ’ lsa p o ’ rinlashtirishda ( i , j ) juftlik inversiyani tashkil etadi deymiz . Agar barcha invers juftliklar soni S( p ) juft bo’lsa, p o’rinlashtirish juft, agar S( p ) toq bo’lsa, p o’rinlashtirish toq deyiladi. Misol. Quyidaji      1 4 5 3 2 4 2 5 3 1 p o’rinlashtirishning juft yoki toq ekanlijini aniqlang. Echish: Berilgan o’rinlashtirishni kanonik ko’rinishda yozib olamiz:      5 1 3 4 2 5 4 3 2 1 pva inversi ya lar sonini h isobla y miz. Invers juftliklarni (1,4), (2,3), (2,4), (3,4) lar ta sh kil e tgni u ch un, S( p )= 4 , demak, p -juft o’rinla sh tiri sh e kan. Ta’rif. Quyida g i        nn n n nn a a a a a a a a a A      2 1 2 22 21 1 12 11 K v adra t ma t ri ts aning n - t ar t ibli de t erminan t i deb, q uy idagi songa a yt iladi:     p p p p )(, )1(,1 )( 2 1 2 22 21 1 12 11 )1 ( det n n S nn n n nn a a a a a a a a a a a A       bu erda y ig’indi barcha n -tartibli o’rinlashtirishlar bo’ y icha bajariladi. Bu ta ’ rifni tushunish uchun n= 3 bo’lgan h olini ko’ra y lik. Bar ch a 3-tartibli o’rinla sh tiri sh lar qu y idagi ch a bo’ladi: . 231 321 ,312 321 ,123 321 ,132 321 ,213 321 ,321 321 6 5 4 3 2 1             p p p p p p H ar bir o’rinla sht iri sh uchu n in v ersi ya sonini h isoblasak: S( p 1 )= 0 , S( p 2 )= 2 , S( p 3 )= 2 , S( p 4 )= 3 , S( p 5 )= 1, S( p 6 )= 1 e kanligiga i sh on ch h osil qilami z . U holda ta’rifga ko’ra: 322311 3321 12 3122 13 3123 12 133221 33 2211 33 32 31 23 22 21 13 12 11 aaa aaa a aa a aa aaa a aa a a a a a a a a a        ya’ ni 3- t ar t ibli de t erminan t uchu n a vv al kel t irilgan form u lani h osil qildik. YUqoridagiga o’ х shab, n -tartibli determinant uchun ham algebraik to’ldiruvchini kiritish mumkin. u holda 2-tartibli va 3-tartibli determinantlarning barcha х ossalari n -tartibli determinantlar uchun ham o’rinli bo’ladi. Х ususan, n), 1, (i det 1 k     n k i ikA a A (3) n), 1, (k det 1 k     n i i ikA a A (4) bu erda A ik algebraik to’ldiruvchilar n- 1 tartibli determinantlardir, shu sababli, (3), (4) formulalarni n -tartibli determinantni hisoblashning tartibini pasaytirish yoki satr va ustun elementlari bo’yicha yoyish usuli deb ham atashadi. Misol. Hisoblan g : 1 6 1 3 3 2 1 - 3 1 - 2 1 0 0 1 1 - 2 Echish: Masalan 3-ustun elemenlarini avval 2-ustunja va –2 ja ko’paytirib 1-ustunga qo’shamiz: 1 7 9- 3 1 1- 1- 3 4 - 1 1 6 7 9- 3 2 1 1- 1- 2 3 4 - 0 1 0 0   3-ustunni - 4 ja va 3 ja ko’paytirib, mos ravishda 1- va 2-ustunlar g a qo’shsak: 0 10 13- 10 13- 1 1 10 13- 3 10 13- 1 - 0 0    

O'xshashlar

Determinantlar minorlarini hisoblash
Determinantlar va ularning xossalari
N-tartibli determinantlar. O’rin almashtirishlar
Determinantlar, matritsa va chiziqli tenglamalar matritsalar va ular ustida amallar
2 ва 3- тартибли детерминантлар. Ўрнига куйишлар группаси 2-3- tartibli determinantlar. O`rniga qo`yishlar gruppasi