Chegirmalar nazariyasi va uning ba’zi tatbiqlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151.5 KB

Ko'chirib olish

Chegirmalar nazariyasi va uning ba’zi tatbiqlari Reja: 1. Chegirmalar va ularni hisoblash 2. Integrallarni chegirmalar yordamida hisoblash 3.Aniq integrallarni chegirmalar yordamida hisoblash.

Chegirmalar va ularni hisoblash. Faraz kilaylik, ) (z f funksiya } 0{     a z da golomorf bo’lib, a nuqta bu funksiyaning yakkalangan maxsus nuqtasi bo’lsin. 1-Ta’rif . Ushbu ) 0( ) ( 2 1        az dz z f i integral ) (z f funksiyaning a nuqtadagi chegirmasi deyiladi va ) (z f res az kabi belgilanadi:       az az dz z f i z f res ) ( 2 1 ) ( . Ravshanki, ) (z f funksiya a nuqtada golomorf bo’lsa, 0 ) (   z f res az bo’ladi. Aytaylik, ) (z f funksiya } {    z r da golomorf bo’lsin. 2-Ta’rif . Ushbu ) ( ) ( 2 1 r dz z f i z      integral ) (z f funksiyaning  z nuqtadagi chegirmasi deyiladi va )(z f resz kabi belgilanadi:      z z dz z f i z f res ) ( 2 1 ) ( . 1-Teorema . Agar ) (z f funksiya } 0{ r a z    xalqada Loran qatori    n n n azczf )()( ga yoyilgan bo’lsa, u holda 1 ) (    c z f res az (18) bo’ladi. Agar ) (z f funksiya } {    z r xalqada Loran qatori     n n nz c z f ) ( ga yoyilgan bo’lsa, u holda

$1 ) (     c z f resz (19) 2-Teorema . (Chegirmalarning yigindisi haqidagi teorema). Agar ) (z f funksiya } ,..., , {\ 2 1 na a a C to’plamda golomorf bo’lsa, u holda     n k z az zfreszfres k1 0)()( (20) bo’ladi. Endi funksiya chegirmalarini hisoblashda foydalanadigan formulalarni keltiramiz. 1) Agar a z nuqta ) (z f funksiyaning birinchi tartibli qutb nuqtasi bo’lsa, ) ( ) ( lim ) ( z f a z z f res a z az      (2 1 ) bo’ladi. 2) Agar ) ( ) ( ) ( z z z f    uchun ) ( ) ( z ва z   funksiyalar a nuqtaga golomorf bo’lib, 0 ) (' ,0 ) (     a a bo’lsa , u holda ) (' ) ( ) ( a a z f res az     (2 2 ) bo’ladi. 3) Agar a z nuqta ) (z f funksiyaning n-tartibli qutb nuqtasi bo’lsa, 1 1 )] ( ) [( lim )!1 ( 1 ) (         n n n a z az dz z f a z d n z f res (2 3 ) bo’ladi. 4) Agar  z nuqtada ) (z f funksiya golomorf bo’lsa, )] ( ) ( [ lim ) ( z f f z z f res z z      (24) bo’ladi. 5) Agar )1 ()( zzf  bo’lib, ) (z  funksiya 0 z nuqtada golomorf bo’lsa, )0(' ) (    z f resz (25) bo’ladi. Integrallarni chegirmalar yordamida hisoblash .$ $Chegirmalar yordamida turli integrallarni hisoblash mumkin. Bunda quyidagi teorema muhim rol o’ynaydi. Teorema (Koshi teoremasi). Faraz qilaylik , 1) ) (z f funksiya } ,... , {\ 2 1 na a a D sohada golomorf ), ,..., , , ( 2 1 D a a a C D n  2) ) (z f funksiya sohaning chegarasigacha aniqlangan va },...,{\ 21 naaaD da uzluksiz, 3) D - to’g’rilanuvchi yopiq kontur bo’lsin. U holda        D n k az z f res i dz z f k 1 ) ( 2 ) ( (26) formula o’rinlidir. Izoh . (26)-formula D   bo’lgan hol uchun ham o’rinlidir. Faqat bu holda  z ni ) (z f uchun maxsus nuqta deb hisoblash hamda D chiziq orientatsiyasini soat strelkasi yo’nalishida olish kifoyadir. Yuqorida keltirilgan Koshi teoremasidan amaliyotda yopik kontur bo’yicha olingan integrallarni hisoblashda foydalaniladi. Aniq integrallarni chegirmalar yordamida hisoblash. Aniq integrallarni ham chegirmalar yordamida hisoblash mumkin. Bunda aniq integral kompleks o’zgaruvchili funksiyaning kontur bo’yicha olingan integraliga keltirilib hisoblanadi. a)  2 0 ) sin, (cos dx x x R ko’rinishdagi integrallarni hisoblash. Ushbu    2 0 ) sin, (cos dx x x R I (27) integral berilgan bo’lib, uni hisoblash talab etilsin, bunda x ва x x x R sin cos ) sin, (cos  larning ratsional funksiyasi va u ] 2,0[  da uzluksiz.$

Eyler formulasiga ko’rai e e x e e x ixixixix 2 sin , 2 cos      bo’lishini e’tiborga olib, s o’ ng ixe z deb belgilash kiritsak, unda dz iz dx z z i x z z x z C z z x 1 ),1 ( 2 1 sin , )1 ( 2 1 cos },1 : { ] 2,0[            bo’lib, berilgan ( 28 )-integral quyidagicha       1 2 0 ) (~ ) sin, (cos z dz z R dx x x R I bo’ladi, bunda )).1 ( 2 1 ),1 ( 2 1( 1 ) (~ z z i z z R iz z R    Hosil bo’lgan integral oldingi punktdagi (26)-formula yordamida hisoblanadi. b) Xosmas integrallarni hisoblash. Chegirmalar nazariyasidan foydalanib xosmas integrallarni ham hisoblash mumkin. Bu kuyidagi teoremaga asoslangan. Teorema . ) (z f funksiya }0 Im: {   z C z sohaning chekli sondagi maxsus nuqtalaridan tashqari barcha nuqtalarida golomorf bo’lib, uning chegarasida uzluksiz bo’lsin. Agar         r z r z dz z f r r }) arg 0 , { ( 0 ) ( lim (28) bo’lsa, u holda    dxxf )( yaqinlashuvchi bo’lib,     0Im )(2)(  k k z zz zfresidxxf (29) bo’ladi.

Bu teoremadagi (28)-shartning bajarilishini ko’rsatishda quyidagi lemmalardan foydaniladi. 1-Lemma (Jordan lemmasi). Agar0 ) ( max lim    z f r r z r (30) bo’lsa,   r dz z f r 0 ) ( lim (31) bo’ladi. 2-Lemma . (Jordan lemmasi). Agar 0 ) ( max lim    z f r z r (32) bo’lsa, u holda 0    uchun     r dz e z f zi r 0 ) ( lim (33) bo’ladi. Endi     dx x R e xi ) ( ko’rinishdagi xosmas integrallarni qaraylik. Agar 0 ) ( max lim    z R z r bo’lsa, u holda bu integralga 2-lemmani va yuqoridagi teoremani qo’llash natijasida quyidagi formulalarni hosil qilamiz:                   0 Im )] ( [ Im 2 cos) ( k k z zz zi z R e res xdx x R , ( 34 )                 0 Im )] ( [ Re 2 sin) ( k k z zz zi z R e res xdx x R , ( 35 ) 1-m isol . Ushbu      dx x x x 2 2 sin 2 integralni hisoblang. ) (z f  funksiya deb

)] 1( [ )] 1( [ 2 2 ) ( 2 i z i z e z z e z f iz iz         ni olamiz. Bu funksiyaning 2 ta i z  1 1 va i z   1 2 qutb nuqtalari bo ’ lib , ulardan }0 {Im 1 1     z i z bo ’ ladi . 2 2 1 ) ( 2    z z z R funksiya uchun  z da 2 1 ~)( zzR bo’lganidan 2- lemma shartining bajarilishi ta’minlanadi. Unda (36)-formulaga ko’ra          )] ( Re[ 2 2 2 sin 1 2 z f res dx x x x zz bo’ladi. (23)-formuladan foydalanib ) ( 1 z f res zz ni hisoblaymiz: ).1 cos 1 (sin 2 2 )] 1( [ )] 1( [ )] 1( [ lim ) ( 1 ) 1( 1 1 i e i e i z i z i z e z f res i i iz i z zz                         Demak,  .1 sin )1 cos 1 (sin 2 Re 2 2 2 sin 1 1 2                 e i e dx x x x 2– Misol.   2 2 0 , 1 1 2 cos d I a a a         hisoblansin. i z e  bo’lsin. U holda )1 (2 1 cos z z   , z dzi iz dz d    ,              1 2 2 1 2 )1 ( ) ( )1 (2 1 2 1 1 z z a z a az dz i z dz i a z z a I . Maxsus nuqtalarni topib olamiz: 0 )1 ( 2 2     a z a az a z a az i z R     )1 ( )( 2 2 1

2 2 2 2 2 2 1,2 ( 1) ( 1) 4 ( 1) ( 1) , 2 2 a a a a a z a a           2 2 2 2 1 2 ( 1) ( 1) ( 1) ( 1) , 2 2a a a a z z a a        1a  bo’ganligi uchun birinchi aylana ichida a z 1 maxsus nuqta bor. Bu maxsus nuqta birinchi tartibli qutbdir. Shunga asosan 1 2 2 2 2 2 ( ) 2 2 2 ( 1) 1 1 z a z a i i I i res R z i i az a a a                     Demak, 2 2 2 0 2 , 1 1 2 cos 1 d I a a a a           . 3– Misol.      4 2 )1 (x dx I hisoblansin. 4 4 4 2 ) () ( 1 )1 ( 1 )( i z i z z z R      bu funksiya i zi z   2 1 , maxsus nuqtalarga ega bo’lib, bu maxsus nuqtalar to’rtinchi tartibli qutbdir. Yuqori yarim tekislikda faqat i z 1 nuqta yotadi. n-chi tartibli qutb bo’lsa,   2 4 2 4 4 7 1 2 1 2 ( ) 2 ( 1) ( 1) 3! ( ) 2 1 2 20 5 5 ( 4)( 5)( 6) , 6 2 2 16 16 III z i z i z i z zdx i I i resf z i res x x z i i i I i                                  4– Misol. 2( 1) cos 5 2 5x x I dx x x        h isoblansin.   Im 02 Im ( ) . k k i z z z zI res e R z            B unda, 2 1 ( ) . 2 5z R z z z     2 1,2 1 1 2 2 2 5 0 , 1 2 . 1 2 , Im 2 0. 1 2 , Im 2 0 z z z i z i z z i z             

5 5 5 2 2 ' 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 10 10( 1) ( 1) ( 1) 2 Im 2 5 ( 2 5) 2 2 Im(cos 5 sin 5) sin 5 2 iz iz iz z i z i z i z i z ie z e z e z I res res res z z z z z e i e                                             

Adabiyоtlar : 1. Шабат Б.В. Введение в комплексный анализ. 2-nashri, 1- ч .- М , “ Наука ”, 1976. 2. Xudoyberganov G., Vorisov A., Mansurov X. Kompleks analiz. (ma’ruzalar). T, “Universitet”,1998. 3. Sadullaev A., Xudoybergangov G., Mansurov X., Vorisov A., Tuychiev T. Matematik analiz kursidan misol va masalalar to’plami. 3-qism (kompleks analiz) “O’zbekiston”,2000. 4. Волковыский Л.И., Лунц Г.Л., Араманович И.Г. Сборник задач по теории функций комплексного переменного. 3- nashri . – М. “Наука”, 1975.

O'xshashlar

Differensial hisobning asosiy teoremalari va tatbiqlari

Aniq integralning geometriyaga tatbiqlari

Aniq integralning mexanika masalalariga tatbiqlari

Qoldiqlar nazariyasi

Limitlar nazariyasi