Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Aniqmas integrallarni hisoblash
Aniqmas integrallarni hisoblash
Yuklangan vaqt:
13.12.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
466.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Aniq integrallarni taqribiy hisoblash
Aniq integrallarni taqribiy hisoblash Xosmas integrallar
Mathcad tizimida funksiyalar bilan ishlash. integrallarni hisoblash
Aniq integrallarni taqribiy hisoblash. To`g’ri to`rtburchak va trapetsiya usullari
Аникмас интеграл Aniqmas integral
![1. Agar f(x) funksiya [ х 0 , x ] oraliqda uzluksiz bo`lsa, u holda boshlang`ich funksiyani quyidagicha tasvirlash mumkin: x x X x x dtt f y x y 0 ] , [ , )( ) ( 0 0 (12.1) Demak boshlang`ich funksiyani topish x x dtt f 0 )( integralning qiymatlarini topish bilan teng kuchlidir. Volterra integral tenglamasi x a dtt f t x K x x f )( ), ( ) ( ) ( da ushbu x a dtt f t x K x y )( ), ( ) ( (12.2) integral bilan ish ko`rishga to`g`ri keladi. Biz faqat boshlang`ich funksiyani hisoblash bilan shug`ullanamiz. Integralning yuqori chegarasi o`zgaruvchi bo`lgani va y(x) ning ko`p nuqtalardagi qiymatlarini topishga ehtiyoj tug`ilishi tufayli aniqmas integrallarni hisoblash masalasi o`ziga xos bo`lib, ular uchun maxsus usullar yaratishga to`g`ri keladi. Faraz qilaylik, (12.1) integralning qiymatini argumentning х = х 0 , х ,, х 2 , ... qiymatlari uchun hisoblash talab qilinsin. Aytaylik, х = х 0 , х ,, х 2 , ... topilgan b o` lib , у п +1 ni topish kerak b o` lsin . Buning uchun у ( х ) ning avval topilgan mavjud ) ( n k yk qiymatlaridan foydalanish mumkin. Biz avval f(x) formula yordamida (ya`ni uning istalgan qiymatini topish mumkin bo`lgan) aniqlangan holni qaraymiz. Paragraf oxirida esa f(x) jadval bilan berilgan holni ko`rib o`tamiz. Ko`pincha f(x) ning qiymatini kerakli x nuqtalarda hisoblab, у п +1 ni istalgan aniqlikda topish mumkin bo`ladi. Bu yerda y(x) ning ko`p qiymatlarini topish lozim bo`lgani uchun f ning har bir qiymatidan y(x) ning bir necha qiymatlarini topishda foydalanish mumkin. Buni quyidagi misolda ko`rish mumkin: у п +1 ni hisoblashda 1 )( 1 n n x x n n dtt f y y (12.3)](/data/documents/bbe1f239-1d20-45e2-8117-7c103a512112/page-2.png)
![tenglikdan foydalanish mumkin. O`ng tomondagi integralni hisoblashdan aniq integral uchun qurilgan formulalarning birortasidan foydalanish mumkin. Lekin bu usul quyidagi ko`rinib turgan nuqsonga ega: f ning qiymatlari, agar ular [ х п , х n+1 ] ning chetki nuqtalariga mos kelmasa, faqat y n+1 ni hisoblashda foydalanib, avvalgi у п , у п 1 , ... va keyingi у п +2 , y n+v ... larni hisoblashda qatnashmaydi. Kelgusida f ning qiymatlarini hisoblashning bir necha qadamlarida ishlatishga imkon beradigan usullar haqida so`z yuritiladi. Aniqmas integralni topishda foydalaniladigan integrallash qoidasi muvaffakiyatsiz tanlangan bo`lsa, hisoblash xatolari yig`ilib bir necha qadamdan keyin keraklisidan katta bo`lib ketishi mumkin. Xuddi shu holni misolda ko`raylik. Faraz qilaylik, у п +1 ni hisoblash uchun oldingi у п - х va у п qiymatlar hamda hosilaning ikkita у ` n-1 = f n-1 va у ` п = f qiymatlari asosida interpolyatsiyadan foydalanaylik. Bu yerda ikkita ikki karrali tugunlarga ega bo`lganimiz uchun Ermit formulasidan foydalanishimiz mumkin va qoldiq hadni tashlab quyidagi integrallash qoidasiga ega bo`lamiz:) 4( 5 4 1 1 1 n n n n n f f h y y y (12.4) Bu tenglik barcha uchinchi tartibli ko`p hadlar uchun aniqdir. Bu formula bir marta qo`llashda yaxshi natija beradi, lekin ko`p marta qo`llash uchun esa xato tez ortib borishi sababli yaroqsizdir. Faraz qilaylik, f ning barcha qiymatlari va у n-1 aniq hisoblangan bo`lib, у п ni hisoblashda xatoga (masalan, yaxlitlash hisobidan) yo`l qo`yilgan bo`lsin. Birinchi bobda 1 1 5 4 n n n y y y hisoblash jarayoni uchun ko`rganimizdek bu xato у п +1 , у п +2 , у п +3, ... larni topishda ularga mos ravishda, ,... 104 , 21, 4 kabi o`sa borib noturg`unlik yuz beradi. Keyingi punktda y n+k ni topishda bu xato 6 )5 ( 1 k qonuniyat bilan o`sishini ko`ramiz. Bundan (12.4) formulaning hisoblash uchun yaroqsizligi ma`lum bo`ladi. Uning o`rniga, (12.3) integralni trapetsiya formulasi bilan hisoblasak ) (2 1 1 n n n n f f h y y formulaga ega bo`lamiz.](/data/documents/bbe1f239-1d20-45e2-8117-7c103a512112/page-3.png)
![tenglamaning ildizlari orasida modullari bo`yicha birdan kattasi mavjud emasligi va modullari bo`yicha birga tenglarining tub ekanliklari kelib chiqadi. Bu yerdan esa teorema tasdig`i 1-teoremadan kelib chiqadi. Endi (12.4) formulani tekshiramiz. Unga mos keluvchi у п +1 = -4 у n + 5 у n-1 bir jinsli tenglamani olaylik. Buning xarakteristik tenglamasi 2 + 4 - 5 = 0 bo`lib, ildizlari 1 = -5, 2 = 1 . Demak, Е n+1 =-4 Е n +5 Е n-1 tenglamaning Е 0 = 0 va Е 1 = 1 dastlabki shartlarni qanoatlantiruvchi yechimi n n n 5) ( 6 )1 ( ) 5 (6 1 1 0 0 1 bo`ladi. Agar 0 1 0 bo`lsa, u holda n ning o`sishi bilan Е n juda tez o`sadi. Bundan esa 2-teoremaga ko`ra (12.4) formulaning dastlabki xatoga nisbatan turg`un emasligi kelib chiqadi. Bu formulaning yaxlitlash xatosiga nisbatan ham turg`un bo`lmasligiga ishonch hosil qilish qiyin emas. Aksincha, ) (2 1 1 n n n n f f h y y formula 5-teoremaga ko`ra dastlabki xatoga nisbatan turg`un hisoblash jarayonini beradi. 3. Jadval ko`rinishida berilgan funksiyalarni integrallash . Faraz qilaylik, [ х 0 , х ] oraliqning teng uzoqlikda joylashgan х п = х 0 + nh ( n = N,0 ; x 0 + Nh X х 0 + Nh + h ) nuqtalarida f(x) ning qiymatlari berilgan bo`lib, shu qiymatlar bo`yich а x x dtt f y x y 0 )( ) ( 0 ni o`sha teng uzoqlikda joylashgan х п = х 0 + nh nuqtalarda hisoblash talab qilinsin. Biz avval dastlabki jadvalni davom ettirish masalasini ko`rib chiqamiz. Jadvalning boshlang`ich va oxirgi qismlarini tuzish masalalarini keyinroq](/data/documents/bbe1f239-1d20-45e2-8117-7c103a512112/page-11.png)
![ko`ramiz. Faraz qilaylik, hisoblashlar х п = х 0 + nh тугунгача bajarilgan bo`lib, у ( х ) ning oxirgi hisoblangan qiymati y(x n ) bo`lsin. Keyingi у ( х п +1) qiymatni topish uchun ixtiyoriy ma`lum у ( х к )( к п ) qiymatlardan va f ning jadvaldagi ixtiyoriy qiymatidan foydalanish mumkin. Biz faqat hisoblangan bitta у ( х п ) qiymatdan foydalanib, у ( х п +1 ) ni hosil qiladigan usullarni ko`rib o`tamiz. Ma ` lumki , у(х п+1 ) ning aniq qiymati 1 )( ) ( ) ( 1 n n x x n n dtt f x y x y formula bilan topiladi. Bundan foydalanish uchun f(t) [x n , х п +1 ] oraliqning barcha nuqtalarida ma`lum bo`lishi kerak. Lekin, bizga f(t) ning aniq qiymati ma`lum emas, f(t) ning [ х п , х п +1 ] dagi taqribiy qiymati interpolyatsiya nuli bilan topilishi kerak. Interpolyatsiyalash uchun [ х п , х п + х ] oraliqda yaqinroq joylashgan nuqtalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda Bessel formulasidan foydalanish mumkin. Agar [ х п - kh, x n + kh + h] opaliqda f(x) 2 k + 2 marta uzluksiz hosilaga ega bo`lsa, u holda Bessel formulasini quyidagicha yozish mumkin: ) ( )!2 2( )1 )...(1 )( ( )( ),( )!1 2( ) )...(1 )(5,0 ( 2 )! 2( ) )...(1 ( ... !3 )1 ( )5,0 ( 2 !2 )1 ( !1 5,0 2 ) ( )( )2 2( 2 2 1 2 1 2 2 )1 ( 3 2 1 2 1 k k kn k kn k kn k n n n n n n n f k k u k u k u h tr tr f k k u k u u f f k k u k u f u u u f f u u f N f f uh x f t f h kh x kh x n n Endi f ning bu ko`rinishini 1 0 ) ( )( 1 du uh x f h dtt f n x x n n integralga qo`yib, uncha murakkab bo`lmagan amallar bajargandan so`ng у ( х n+1 ) uchun quyidagi ifoda kelib chiqadi:](/data/documents/bbe1f239-1d20-45e2-8117-7c103a512112/page-12.png)
![du f k u k u k u k h R du k u k u k B R f f B f f f f f f f f h x y x y k k kn k kn kn k kn k k n n n n n n n n n n ) ( )1 )...(1 )( ( )!2 2( ) ...()1 ( )! 2( 1 2 ... 2 60480 191 2 720 11 2 12 1 2 ) ( ) ( 1 0 )2 2( 3 2 , 1 0 ,, 1 2 2 2 6 3 6 1 4 2 4 2 1 2 1 1 (12.18) du f k u k u k u k h R k k kn ) ( )1 ...()1 )( ( )!2 2( )2 2( 1 0 3 2 , Bundagi (u+k) (u+k -1) ... (u-k -1) ko`paytma [0,1] oraliqda o`z ishorasini saqlagani uchun o`rta qiymat haqidagi teoremani qo`llash mumkin, u holda h kh x kh x f B h R n n k k k kn ), ()2 2( 1 3 2 , Agar (12.18) formulada qoldiq had R n k ni tashlasak у п +1 ni topish uchun taqribiy formulaga ega bo`lamiz. Agar bu formulani y 1 ,y 2 , ..., у п dastlabkilarni hisoblash uchun qo`llaydigan bo`lsak u holda [ х 0 , X ] oraliqdan chapga chiqishga, ya`ni f( х 0 - h),f( х 0 - 2h), ...,f( х 0 - kh) larni hisoblashga to`g`ri keladi. Agar bu qiymatlar bizga ma`lum bo`lmasa, u holda dastlabki qiymatlarni hisoblash uchun boshqacha yo`l tutish mumkin. Masalan, у ( х 1 ) ni 1 0 )( ) ( ) ( 0 1 x x dtt f x y x y formula bilan hisoblashda f(t) ni [ х 0 , х 1 ] oraliqda interpolyatsiyalash uchun Nyutonning birinchi interpolyatsion formulasidan foydalanish mumkin: ) ( )!1 ( ) )...(1 ( )( ),( ! )1 )...(1 ( ... !3 )2 )(1 ( 2 )1 ( !1 ) ( )( )1 ( 1 0 0 3 0 2 0 0 0 k k k f k k u u u h tr tr f k k u u u f u u u f u u f u f uh x f t f Buni integralga qo`yib, quyidagini hosil qilamiz:](/data/documents/bbe1f239-1d20-45e2-8117-7c103a512112/page-13.png)
