Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х2) квадрат критерийси
Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х2) квадрат критерийси
Yuklangan vaqt:
12.09.2022
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
219.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Аниқ интеграл Аниқ интеграл ва унинг асосий хоссалари
Аниқ интегралнинг татбиқлари
Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати ва дисперсиясининг танлама тўпламнинг арифметик ўртача қиймати
Аниқ интегрални тақрибий ҳисоблаш. Хосмас интеграллар
Бош туплам таксимоти хакидаги статистик тахминларни текшириш
![мувофиқлик критерийси дейилади. Бу критерийнинг қўлланилишини кўриб чиқамиз. Тажрибада кузатилган n 1 , n 2 ..., n к тажрибавий частоталар қатори берилган бўлсин. Бирор мулоҳазаларга асосан мос n 1 , n 2 …, n k назарий частоталар қатори ҳисобланади, бу қатор тажрибавий қатор билан бир хил бўлиши керак, ҳақиқатда эса ундан озми- кўпми фарқ қилади, бу фарқни тасодифий деб ҳисоблаш мумкинми ёки мумкин эмасми? Бу масалани ҳал қилиш учун “ Xu квадрат” критерийсидан фойдаланимиз. Биз 1 1 12 12 2 11 11 1 2 ... k k k n n n n n n n n n x (72) миқдорини тузамиз ва озодлик даражалари сонини аниқлаймиз. Х 2 нинг қийматлари нолдан чексизгача ўсиши мумкин. Шунга мос равишда унинг эҳтимоли 1дан 0 гача камаяди. Агар х 2 = 0 бўлса, у ҳолда тажрибавий частоталар назарий частоталарга мос келади. Тажрибавий частоталар назарий частоталардан қанчалик фарқ қилса, х 2 нинг қиймати шунчалик катта бўлади. х 2 нинг ҳар бир қийматига аниқ эҳтимол P мос келади, шу билан бирга х 2 қанчалик катта бўлса, унинг эҳтимоллиги шунчалик кичик бўлади. х 2 ва унга мос эҳтимол орасидаги муносабат анча мураккаб бўлганидан бу критерийни тажрибада қўллаш учун тайёр жадваллардан фойдаланилади. Бундай жадвалларни [1]-[5] ва бошқа адбиётлардан илова қисмидан топиш мумкин. [1] нинг IX жадваладан фойдаланамиз. Бу жадвалнинг чап вертикал устунида озодлик даражалари берилган, ўнгда эса х 2 нинг турли эҳтимоллар ва турли озодлик даражалари учун охирги ёки чегара қийматлари берилган. Амалда х 2 нинг маълум қийматига эҳтимолнинг қандай қиймати мос келишини билиш унчалик муҳим бўлмасдан, балки х 2 нинг ҳосил қилинган қиймати қай даражада муқаррарлигини билиш муҳим. Ноль гипотезаси деб ҳисобланган маълум гипотезани текшириш учут х 2 критерийсидан фойдаланилади. Ноль гипотеза ҳосил қилинган ва назарий ҳисоблаб чиқилган частоталар орасида ҳеч қандай фарқ йўқлини билдиради (Н 0 гипотеза). х 2 нинг [1] иловадаги IX жадвалда бор қийматлари чегара қийматлар бўлиб, бу қийматларга бўлган х 2 нинг барча ҳосил қилинган қийматлари аниқ эҳтимоллар билан тасодифий фарқлар доирасида қолади, яъни қабул қилинган гипотезага шубҳа қилиш учун ҳеч қандай асос](/data/documents/93564524-c09b-4dbb-8fc9-c6f23988e98f/page-3.png)
![бўлмайди. Х 2 нинг жадвал қийматларидан катта бўлган қийматлари гипотезанинг ўринсизлигини кўрсатади, яъни Н о гипотезани рад этишга мажбур қилади. Одатда эҳтимолнинг мумкин бўлган чегараси деб 0,05 ни ҳисоблаш қабул қилинган. Демак, агар Х 2 нинг ҳосил қилинган қийматини жадвалдаги 0,99 эҳтимолдан 0,10 эҳтимолгача графалардаги Х 2 нинг ҳосил қилинган қийматларига яқин ёки бир оз каттароқ бўлса, амма 0,05 эҳтимолли графадаги Х 2 нинг қийматидан катта бўлмаса, у вақтда Н о гипотезасини рад этишга ҳеч қандай асос бўлмайди. Уни аввалгидек тўғри деб ҳисоблаш мумкин. агар Х 2 нинг ҳосил қилган қиймати 0,05 эҳтимолли графадаги қийматдан катта бўлса, у вақтда Н о гипотезасини рад этишга асос бор, чунки, унинг тўғрилигига фақат 0,05 (5%) имкон қолади. Агар Х 2 нинг ҳақиқатда ҳосил қилган қиймати жадвалдаги 0,01 эҳтимолли графадаги қийматдан катта бўлса, Н о гиоптезасини рад этишга шунча кўп асос бўлади. Ноль гипотезасини рад қилиш – бу ҳақиқатда олинган ва назарий жиҳатдан кутилаётган частоталар орасидаги фарқнинг муқаррарлигини, муҳимлигини тан олиш демакдир. Агар қўлимизда Х 2 чегара қийматининг мувофиқлик критерийси ёрдами билан тез муҳокама қилиш мақсадида қуйидаги қоидадан фойдаланиш мумкин. ушбу 2 2 2 x tx (72) миқдорни тузамиз; агар у 3 дан катта ёки 3 га тенг бўлса, у ҳолда назарий ва тажрибавий частоталар орасидаги фарқни тасодифий эмас деб ҳисоблаш зарур; агар у 3 дан кичик бўлса, бу фарқни тасодифий деб ҳисоблаш мумкин бўлади. Энди шуни қайд қилиб ўтамизки, >30 қийматлари учун P эҳтимол P = 2 1 [1-Ф(х)] тенгликдан топилади, бундаги Ф(х) қиймат х нинг х= 1 2 2 2 x га тенг қиймат учун иловадаги I жадвалдан олинади [1]. Мисол . Ҳар бирининг юзи 18,21 кв.м дан бўлган 840 та квадрат бўлакка бўлинган далага текшириш учун экилган буғдой ҳосилининг тажрибадан олинган тақсимоти берилган. Бу тақсимотни 45-жадвалда келтирамиз. 45-жадвалнинг биринчи иккита устуни (X ва n x ) тажрибадан олинган буғдой ҳосили (ҳар бир метр кв. Дан олинган ўртача ҳосил (г) ҳисобида) тақсимотини кўрсатади.](/data/documents/93564524-c09b-4dbb-8fc9-c6f23988e98f/page-4.png)
![тенглик бўйича ҳисобланади. 45-жадвалдан фойдаланиб x = 114,32 г; = 11,389 г; n = 840; h = 7 (гуруҳ оралиғи) қийматларини олиш қийин эмас. У вақтда назарий частоталар 2 2 ) 389,11(2 )32, 114 ( 1 389, 11 7 840 x x e n Формула бўйича ҳисобланади. 45-жадвалнинг бешинчи устуни йиғиндиси бизга х 2 ни беради: х 2 = 9,18 Энди озодлик даражасини аниқлаймиз. Бирлаштирилган гуруҳларни бир гуруҳ деб ҳисобласак, бундай бирлаштириш гуруҳлар сонини 14 дан 9 гача камайтиради. Шунинг учун бизнинг мисолларримизда озодлик даражаси =k-p-1=9-2-1=9-3=6 га тенг бўлади (бу ерда p-F(x) тақсимотнинг параметрлар сони; нормал тақсимотда p=2 та параметрлар мавжуд). Энди [1] нинг иловадаги IX жадвалга мурожаат қиламиз. х 2 нинг қийматини эҳтимоллари 0,25 ва 0,10 бўлган графалар орасида ётади. Демак, х 2 нинг эҳтимоли кичик эмас, демак n x билан n x 1 оралиғидаги фарқни муҳим эмас деб ҳисоблаш мумкин, яъни нормал тақсимот қонуни бизнинг тақсимотимизни етарли даражада қониқарли тасвирлайди деб ҳисоблаш мумкин. Н о гипотезамиз тўғри экан. Энди соддалаштирилган (72) критерийни қўллаймиз: 9,0 46,3 18,3 12 6 18,9 2 2 2 x tx Бу сон 3 дан кичик ва шунинг юқорида баён этилган қоидага мувофиқ кузатилган тақсимот нормал тақсимот қонуни орасидаги фарқни тасодифий фарқ деб ҳисоблашимиз мумкин. 3. Иккита тажрибавий тақсимотни таққослаш. Иккита тажрибавий тақсимотни ўзаро таққослашда назарий частоталарни ҳисоблаш билан боғлиқ иккита ишнинг энг оғир қисми қатнашмайди. Агар таҳлил иккита тажрибавий тақсимот биргина бош тўпламдан олинган танламалардан иборатлигини текшириш мақсадида бўлса, (лекин бу тақсимотларнинг параметрларини аниқлаш талаб этилиётган бўлса), у вақтда х 2 критерийни қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади. х 2 миқдорини топиш масаласига келганда, тажрибавий тақсимот билан назарий тақсимотни таққослаш ушбу ҳолда бир оз бошқачароқ ўтказилади.](/data/documents/93564524-c09b-4dbb-8fc9-c6f23988e98f/page-6.png)
![Энди озодлик даражаси сонини аниқлаймиз. 46-жадвалнинг 4- устунидаги 5 сонига (частоталарга битта шарт қўйилган: уларнинг йиғиндиси 35 га тенг бўлиши керак; бу бизга озодлик даражаси =5-1=4 ни беради).шундай қилиб, х 2 = 2.76, =4 бўлади. иловадаги [1] IX жадвалдан топамиз: х 2 05 (4) = 9.488. бизда х 2 <x 2 05 бўлгани учун нол гипотеза Н о рад этилмайди – иккала тажрибавий тўпламни битта бош тўпламдан олинган танланмаларни деб ҳисоблаш мумкин. V боб бўйича машқ қилиш учун масалалар. 1. танланма тўпламдаги пиллаларнинг оғирликлари (г ҳисобида): 1.80; 1.70; 1.60; 1.65; 1.85; 1.90; 1.70; 1.75; 1.55; 1.85; 1.60; 1.60; 1.85; 2.0; 2.0; 1.75; 1.70; 1.75; 1.90; 1.65; бўлган. x ва m x ни топинг. x нинг ишончлилик оралиқларини 0.99 ва 0.95 эҳтимолларда топинг. 2. Танланма тўпламдаги пиллаларнинг қобиқлари оғирликлари (мг ҳисобида) 380; 354; 349; 318; 393; 409; 359; 330; 344; 350; 374; 403; 400; 384; 365; 376; 403; 345; 414 бўлган. x ва m x ни топинг. Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати учун 0,01; 0,02 ва 0,05 муҳимлик даражада ишончли оралиқларни топинг. 3. 150 эркак киши текширилганда ўртача бўйлари 167 см, ўртача квадратик фарқ эса =6 см бўлган. Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати 0,99 ва 0,95 эҳтимолларда қайси чегараларда ётади? 4. 25 та пилланинг оғирлиги ўлчаниб, x = 1.60, 2 =0.0271, v =10.4% ҳосил қилинган. 0.05 ва 0.01 муҳимлилик даражада x ва v нинг ишончли оралиқларини топинг. 5. II ва IV бобларда берилган масалаларда ҳам турли эҳтимолларда ва муҳимлик даражада ишончли оралиқларни топинг. 6. Қуйида Ўзбекистон Миллий университети генетика кафедрасининг тажриба майдонида етиштирилган турли пахта навларидан тузилган вариацион қаторлар берилган. Уларнинг x арифметик ўртача қийматлари, статистик хатолари ва вариация коэффицентларини топинг. 1) ғўза мутант ва линиялараро дурагайлари кўсакларининг йириклиги (г ҳисобида) бўйича вариацион қаторлар таҳлили.](/data/documents/93564524-c09b-4dbb-8fc9-c6f23988e98f/page-9.png)
