Пиримқул Қодиров 5 - Adabiyot - Referatlar

Пиримқул Қодиров 5

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

ПИРИМҚУЛ ҚОДИРОВ (1928 йилда туғилган) Ўзбек адабиётига ХХ асрнинг иккинчи ярмида кириб келган Пиримқул Қодиров замонавий мавзудаги «Уч илдиз», «Қора кўзлар», «Олмос камар» каби романлари, «Эрк», «Мерос», «Акрамнинг саргузаштлари», «Яйра институтга кирмоқчи» номли қиссалари, тарихий мавзудаги «Юлдузли тунлар» («Бобур»), «Авлодлар довони» («Акбар») романлари биланкенг китобхонлар оммасининг ҳурмат-эътиборини қозонган улкан сўз санъаткоридир. У Л.Толстой, А.Чехов, К.Федин, Х.Деряев асарларининг моҳир таржимони, адабиётшуносликка доир «Дил ва тил», «Халқ тили ва реалистик проза» тадқиқотларнинг , кўплаб публицистик мақолаларнинг муаллифи сифатида ҳам маълум ва машҳурдир. Пиримқул Қодиров 1928 йил 25 октябрда Тожикистоннинг Шаҳристон туманига қарашли Кенг кўл қишлоғида таваллуд топади. Уларнинг оиласи синфсиз жамият қуриш тўғрисидаги шўролар мафкурасининг илк зарбасига учраб, Ўзбекистоннинг Ховос туманидаги Искандар қишлоғига кўчирилади. Ҳар хил таъна-тазйиқларга қарамасдан бўлажак ёзувчи барча фанлардан аъло баҳоларга ўқишга ҳаракат қилади. Илмга бўлган кучли иштиёқ уни Ўзбекистон Миллий университети (ТошДУ)нинг шарқшунослик факультетига етаклайди. Талабалик даврида яратган «Студентлар» номли ҳикояси уни бадиий ижоднинг сеҳрли оламига етаклайди. Иккинчи жаҳон урушидан кейинги халқ ҳаётининг бурилиш нуқталари талаба ёшларнинг ҳаёти ва курашлари мисолида акс эттирилган «Уч илдиз» романи ёш ёзувчига катта шуҳрат келтиради. «Анча вақтдан бери, - деб ёзади Абдулла Қаҳҳор, - мен ўзбек адабиётида момақалдироқ гулдиросини эшитмаган эдим. Назаримда, мана шу асар («Уч илдиз») адабиётимизга момақалдироқдай гулдурос солиб, чақмоқдай ялтиллаб кириб келяпти».

«Уч илдиз», - деб ёзади мазкур роман тўғрисида профессор У.Норматов, - 50-йиллар ўрталарида муҳим бурилиш бўлган тарихий жараёнларни акс эттирган, ўзбек адабиётида шахсга сиғинишнинг нохуш оқибатларини биринчилардан бўлиб фош этган йирик асардир». Маҳкам ва Гавҳар исмли талабаларнинг севги-муҳаббати, ўзларининг ғоявий эътиқоди йўлидаги кураш ва ташвишлари таҳлили романни ўқиган китобхоннинг кўзи ўнгидан қизил ип бўлиб ўтади. Ёзувчининг иккинчи романи «Қора кўзлар» ҳам иймон-эътиқоди бутун бўлган кучларнинг нобоп жамият туғдирган иллатлар билан муросасиз кураши тарихига бағишланади. «Сталиннинг ўлимидан кейин, - деб ёзади адиб, - маънавий иқлим анча юмшади. Бизни илгари қийнаб юрган золимликлар, қўрқув ва алдамчилик маъданларидан қуйилган темир парда йиртилди. Дилимизда ўн йиллардан бери тўпланиб юрган дардлар н ина санчсангиз фаввора бўлиб отилгудек эди. Уларни мен «Уч илдиз» романида... «Қора кўзлар»да баҳоли қудрат ифодалашга интилдим. Тоталитар империя бизни қарам аҳволга солиб, қадр-қимматимизни ерга ур и шини ич-ичимиздан сезиб, руҳан қийналардик. Лекин буни очиқ айтолмай, «Қадрим», «Эрк» қиссаларида ички эркини йўқотган, мутелик дардига гирифтор бўлган қаҳрамонлар ҳаётини ҳамдардлик билан кўрсатиш орқали озодлик ва мустақилликка бўлган ташналигимни қондиришга интилардим. Авваллари айтиб бўлмаган бир сирни ҳозир айтишим мумкин: «Уч илдиз»дан бошлаб «Олмос камар» ва «Авлодлар довони»гача ёзган асосий нарсаларимнинг ҳаммасида тоталитар зулмга маънавий қаршилик кўрсатиш ҳисси, халқимизни унинг хавф-хатаридан асраш истаги, бизни миллат сифатида йўқотишга қаратилган шафқатсиз мафкурадан одамларимизни, дилимиз ва тилимизни ҳимоя қилиш мақсади энг кўп илҳом ва куч берган ҳислар, истак ва мақсадлар эди». Пиримқул Қодиров ижодида тарихий мавзу алоҳида ўрин тутади.

Адибнинг тарихий мавзудаги илк йирик романи – «Юлдузли тунлар» («Бобур») ўн йиллик (1969-1978) ижодий меҳнат самарасидир. Шу йиллар давомида адиб Бобур ва бобурийлар даврини синчиклаб ўрганади, кўплаб тарихий манбаларга мурожаат қилади, Бобур юрган йўллар бўйлаб Ҳиндистонга сафар қилади. Ҳаёт ниҳоятда зиддиятли кечган темурийзода саркарда, шоҳ ва шоир, «Бобурнома»дек жаҳонга машҳур асар муаллифи ҳақида асар ёзиш масъулияти жиддий изланишни тақозо этиши табиий эди. Бобурнинг йирик империя тузган шоҳ сифатидаги тақдири қанчалик чигал кечган бўлса, оддий инсон сифатидаги тақдири ҳам шу қадар мураккаблиги романда ҳаяжонли тарзда акс этади. Тарихий маълумотларга бадиий либос кийдирилган саҳифалар кишини бефарқ қолдирмайди. «Авлодлар ҳақиқатни билсинлар, - дейди Бобур тарихчи Хондамир билан суҳбатда, - бизни фаришта деб ўйламасинлар. Қилган гуноҳларимиз ўзимизга нечоғлик оғир тушганидан огоҳ бўлсинлар... Жангларнинг қонли селлари, салтанатнинг тошқин дарёдай бетиним талотумлари жонимга тегди. Тожу тахт бевафолигини кўпдан бери сезиб юрибман. Менга вафо қилса, фақат ёзган асарларим вафо қилмоғи мумкин. Ватанимга ўзим қайтолмасам ҳам асарларим қайтмоғи мумкин. Эндиги орзуим – мен туғилган юртимга қилолмаган фарзандлик хизматимни асарларим қилса...» Ўйлаб кўрилса, шоҳ ва шоирни безовта қилган бу фикр-мулоҳазалар ҳақиқатга қанчалик яқин келишини пайқаш қийин эмас. Дунё кажрафторлигидан ҳайрону лол Бобурнинг қалб қаъридан сизиб чиққан ўтли фиғон унинг ўлими билан боғлиқ саҳналарда чуқур дард билан акс этганини кўриш мумкин. Ниҳоятда оғир хаста ўғлининг дардини ўзига олишни ният қилган Бобур унинг атрофида уч марта айланиб илтижо қилади: «Ҳумоюн, жигарбандим... Сенинг бетоқатлиғингга мен тоқат келтирай. Сенинг шу оғир дардингни худо сендан олиб менга берсин! Э, парвардигор!.. Менким

Бобурмен, агар жон бериш мумкин бўлса, умру жонимни Ҳумоюнга қурбон қ и лдим! Азроил менинг жонимни олсину худо Ҳумоюнга шифо берсин». Асарда Шайбонийхон, Малика Байда, Зуҳрабегим, Хадичабегим, Хондамир каби тарихий шахслар ҳам мавжуд манбалар асосида мантиқ кучи билан ишонарли тарзда қаламга олинади. Романга биринчи навбатда «Бобурнома», «Ҳумоюннома», «Шайбонийнома» каби кўплаб тарихий асарлар манба вазифасини ўтаган бўлса-да, ёзувчи уларнинг шунчаки қайд қилувчиси бўлиб қолган эмас. Айниқса, «Бобурнома»да Бобур ҳаёт ҳақиқатига қай даражада холислик билан муносабатда бўлган бўлса, «Юлдузли тунлар» муаллифи ҳам шунга қатъий амал қилишга ҳаракат қилганлиги алоҳида эътиборга лойиқ. «Романдаги тарихий ҳужжатлар билан, - деб ёзади Пиримқул Қодиров, - тасаввур-фантазиянинг нисбати менинг замонавий асарларимдаги бугунги ҳаёт ва унинг тасвири орасидаги нисбатдан унча фарқ қилмайди. Фақат ташқаридан қарагандагина романда ёзувчи тасаввури ва фантазиясидан кўра ҳужжатнинг ўрни, салмоғи ошиқроқ туюлади. ... Миллатимиз ўз тарихий илдизларидан озуқа олсагина қаддини тез тиклаши мумкин. Шуни дил-дилдан ҳис қилганим учун 1969 йилдан бошлаб йигирма йил давомида, асосан, тарихий мавзуда иш олиб бордим».

O'xshashlar

Пиримқул Қодиров ижоди

Зулфия 5

Тарихий воқелик ва бадиий талқин

Ғафур Ғулом 5

Муҳаммад Юсуф 5