Муҳаммад Юсуф 5 - Adabiyot - Referatlar

Муҳаммад Юсуф 5

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61 KB

Ko'chirib olish

МУҲАММАД ЮСУФ (1954-2001) Ўзбек халқининг севимли шоири Муҳаммад Юсуф 1954 йилнинг 26 апрелида Андижон вилояти Марҳамат туманининг Қовунчи қишлоғида туғилган. 1981 йилдан умрининг охири – 2001 йилгача шоирнинг ўн битта китоби нашр этилган. Муҳаммад Юсуф мактабда ўқиб юрган пайтлариданоқ ижод қила бошлаган. У 12 ёшида Республика ёш ижодкорлар танловида ғолиб деб топилган. Муҳаммад Юсуф ўз дунёқараши, фалсафаси, юрак туйғуларини халққа яқин тилда изҳор эта бошлаганда ҳали жуда ёш эди. «Таниш тераклар» деб аталган биринчи китобчаси эса фақат 1985 йилда дунё юзини кўрди. Шоир жуда ёшлигиданоқ Ватан, халқ, озодлик деган тушунчаларга ошно бўлди. Муҳаммад Юсуф фидойи инсон эди. Ёзган мавзуларига муносабати унинг шахсиятидан дарак берарди. У тинчлик куйчиси, Ватан фидойиси, халқпарвар шоир сифатида намоён бўлди. У ўз бахтини халқи бахтига, ўз келажагини юрти равнақида кўрди. Шоир озодлик куйчиси эди. Унинг «Ҳеч кимга бермаймиз сени, Ўзбекистон», «Ўзингдан қўймасин, халқим» шеърларининг бири мустақиллик мадҳиясига, бири эса ёшлар мадҳиясига айланиб кетди. Қон тўкмай қўлга киритилган озодликни, таъбир жоиз бўлса, кўксини қалқон қилиб ҳимоя қилишга қодир инсон эди у. Муҳаммад Юсуф фақат ўз халқинигина эмас, дунё халқларини озод, тинч-тотув яшашларини истарди. Бу унинг шеърларида ўз аксини топди. Муҳаммад Юсуф «Дўстлик» ордени билан тақдирланганди. Қирқ тўрт ёшида эса «Ўзбекистон халқ шоири» деган юксак унвонга сазовор бўлган эди.

Муҳаммад Юсуфнинг кетма-кет нашр этилган китоблари инсонларни ватанпарварликка, меҳр-оқибатга, фидойиликка чорлаб, шоир умрининг давоми сифатида яшайверади. Шоир шеърларининг мавзу доираси ранг-баранг: фарзандларнинг ота- она ва халқ олдидаги бурчи, уларнинг ўткинчилиги-ю ҳаётнинг абадийлиги, эътиқод ва хиёнат... Уларнинг ичида Ватан мавзуси алоҳида ўрин тутади. Бу мавзу баъзи шеърларида «Ватан», «Ҳеч кимга бермаймиз сени, Ўзбекистон» тарзида асар сарлавҳасигача кўтарилиб, тўғридан-тўғри Ватан тимсолига мурожаат шаклида ёритилган бўлса, бошқа бирларида («Қушлар ҳам йиғлар», «Бир куни») ватанга муносабат турли тимсоллар воситасида ифода этилади. Шоир «Ватан» шеърида киндик қони томган қутлуғ заминнинг саждогоҳ каби муқаддаслиги хусусида сўз очар экан, унга мос тимсоллар ахтаради, қиёслар излайди. Оллоҳнинг биру борлиги каби Ватан ҳам ягонадир, деган хулосага келади. Бизни туғилиб ўсганимиз қутлуғ заминни кўз қорачиғидек авайлаб-асраш, чорласа хизматига доимо тайёр туришга даъват этади. Шоир «Қушлар ҳам йиғлайди» шеърида Ватанга бўлган муносабатини инсоннинг, Яна ҳам тўғрироғи, жажжи болакайнинг табиатга меҳр-муҳаббати орқали ифодалайди. Гап шундаки, янги қурилаётган айвонга устун қилиш учун яшнаб турган теракни кесишади. Терак учида эса чумчуқ уяси. Она чумчуқ вайрон бўлган уяси олдидан кетолмай чириллайди, уяси бузилгани боис унинг дарду дунёси қоронғу. Шеър қаҳрамони болакай буни афтодаҳол чумчуқнинг йиғиси деб тушунади. Баланд бўлар уйимиз тоғдек, Айвонида устур ул терак. Биз яшармиз кўнглимиз чоғдек, Шунда қушлар йиғласа керак.

Шеърни ўқига китобхон чумчуқ каби бир парранда уясинингбузилишидан шу қадар безовта бўлар экан, бу кўргулик инсон бошига тушса нима бўлади, деган саволга жавоб излаши табиий. Муҳаммад Юсуф шеърияти мазмундорлиги, мусиқийлиги, дилга яқинлиги билан ажралиб туради. Айни жиҳатлар у яратган шеърларнинг қўшиққа айланиб, халқимиз дилидан ўрин олишига асос бўлди, десак хато бўлмайди. Муҳаммад Юсуф ўзбек қўшиқчилик санъати равнақига ҳам ўз ижоди орқали муайян даражада таъсир кўрсатди, янгиликлар олиб кирди. Чунончи, илгари қўшиқ учун шеърий тўртликлардан у ч мисра ўзаро қофияланиб, тўртинчи мисра айнанлигича кейинги байтларда такрорланувчи асарлар танланган бўлса, Муҳаммад Юсуфнинг «Тушларимга кир», «Озода», «Жайрон», «Мехр қолур» каби қатор шеърларида ҳам уч мисра ўзаро қофияланиб, тўртинчи мисра бандлар оша такрорланиб туради. Бироқ унинг қўшиққа айланган жуда кўп шеърларида мисра такрори ёки байт такрори кейинги бандларнинг истаган қисмида келади. «Райҳон» шеърининг биринчи банди сўнгида келган «Ой ўтса уялар ёнингдан сенинг» сатри бешинчи банднинг иккинчи сатрида айнан такрорланади. «Ёр-ёр» шеърида 1,3,5 бандларнинг 1-мисраларида «Осмон олис, осмон жим» сатри такрорланадики, бу хусусият ҳам шоир услубининг ўзига хослигини, халқ оғзаки ижодига, қўшиқчилик анъаналарига яқинлигини далиллайди. Муҳаммад Юсуфнинг «Ўғлонлар», «Ўзбек қизлари», «Қизғалдоғим» шеърларида сабр, вафо, садоқат йўлида ўзлигидан кечган, жайрон ўтган сўқмоқларга ёшини тўккан қизғалдоқ образини учратамиз. Қизғалдоғим, қирдан бўлак кошонанг йўқ, Кокил ёйсанг, ердан бўлак тошойнанг йўқ. Ўксиб-ўксиб турганингда ўзим бориб Пешонангдан ўпай десам пешонанг йўқ

Шоир қизғалдоқнинг бош эгиб туришини улуғворлик тимсоли сифатида қабул қилиб, ўзи сингари ғариб эканини таъкидлайди. Ўзини қизғалдоққа ҳамдарддай ҳис қилади: Солланасан келинчакдай бошинг эгиб, Жайрон ўтган сўқмоқларга ёшинг тўкиб. Қизил юзинг қон дилимга турар тегиб, Менингдек сен ғарибнинг ҳам парвонанг йўқ. Шеърдан шу нарса англашиладики, шоир инсоф, иймон, оқбат, эзгулик каби тушунчалар мазмунини қизғалдоқ образига жо қила олган. У ўзбек шеъриятида мавжуд бўлган мавзулар ва образларни янги жиҳатлардан очиб беришга эришди. Масалан, Ўзбекистон қаҳрамони, шоир Абдулла Орипов ижодида учровчи «учинчи одам» образини Муҳаммад Юсуф фақатг и н а муҳаббат бобидаги қиррасини олиб, шу қиррани янги фикрлар билан бойитишга эришди. «Далада» шеърида икки севишган қалбнинг ўзаро талпинишлари, нозик қалб кечинмаларини тасвирлаб, уларни бир-биридан ажратишга уринган «учинчи одам» қиёфасини жонлантирган: Қовушмаган иккита тақдир (Балки у ҳам ўзича ҳақдир) Орасига икки эгатни Атай ташлаб ўтди бригадир... Сўнгги мисра воситасида шоир «учинчи одам» образини яққолроқ очишга эришган. «Икки эгат» - бадиий деталдан фойдаланиб, шоир севишганлар тақдири узра ташланган масофага ишора қилади. Шу масофа сабаб улар висол топа олмаслиги аён бўлади. Шеърда «учинчи одам»нинг инсонлараро муносабатларда хатто муҳаббат бобида ҳам «ҳакам» даражасини «забт этиши» маънавий фожиа эканлиги таъкидланади. Лирик қаҳрамоннинг ўз севгиси, тақдири учун кураш ҳиссини туймаслиги, содда, беғубор қалби, ишонувчанлиги муҳаббатини йўқотишга сабаб бўлганлиги дард билан ифодаланди: Ҳамон эсга тушса вужудим музлар

Ўша олис оқшом, ўша эски ғам. Кетаверибман-а кет деса қизлар, Сенга айтмабман ҳам. Жайрон ҳуркардида ўзи қаддингдан, Севмайди дейишса, кўнибман мулзам. Шу гап ростми дея бориб олдингдан Бир бор ўтмабман ҳам. Шоир «учинчи одам» - у ким бўлмасин, инсоф ва адолатга чақиради. «Куфрли дунёда оз эмас ахир, ўшанинг измидан юрган сиймолар» фикрини барчамизга ҳавола қилади. Муҳаммад Юсуф лирикасида она юртдан фахрланиш, умр мазмуни ҳақидаги фалсафий фикрларни ифодалаш, маънавий софлик, олижаноблик, эзгулик ҳақида мушоҳада юритиш каби хусусиятлар бўртиб кўринади. Шоир шеърияти мавзу доирасини она, муҳаббат ва Ватан ҳақида шеърларга ажратиш мумкин. Муҳаббат ҳақида ёзар экан, у бу кўҳна дардни, изтиробли туйғуни кўпроқ ҳижронли, азобли, армонли томонларини тасвирлайди: Муҳаббат, эй гўзал изтироб, Эй кўҳна дард, эй кўҳна туйғу. Кўкрагимга қўлингни тираб, Юрагимни тўкиб қўйдинг-ку. Шоирнинг «Сув пари6», «Мен биттадурман», «Муҳаббат, сен чиройли», «Биз бахтли бўламиз», «Севар экан», «Жийда тагида», «Санам» каби шеърларида севги-садоқат, муҳаббат, ишқ туйғулари улуғланади. Муҳаммад Юсуф ижодида Ватан гўзаллиги, иқболи, шунингдек, унинг машаққатли тарихи ва тақдирини гавдалантириш; Ватан дардларини куйлаш, шу юртда яшаётган фодойи фарзанд каби унинг дардига малҳам бўлишга тайёр туриш шоир шеърларининг асосий ғоясидир. Ватан мавзусидаги шеърларида ўз юртига самимий меҳр-муҳаббат ҳисларини бадиий ифодалаган. Шоир талқинича, юртнинг оддий бир зарраси ҳам Ватан, бинобарин, шоирнинг ўзи ҳам шу юртнинг бир бўлаги, зарраси. Ватан шоир

учун улуғларнинг улуғи. Шоир ўз дардларини Ватан юзига юзини қўйиб куйлайди, гўё. У ҳамиша Ватан билан ҳамдард, ҳамнафас. Офтоб илита олмаган қалбини Ватан сўзи илита олади. Шоирнинг « Ва тан бобо» шеъри саноқ оҳангида яратилган. Унда Ватан тушунчаси хиёнат сўзининг ботиний маъноларини ёйиб ифодалаш орқали очиб берилган: Эрингга хиёнат қилганинг, Элингга хиёнат қилганинг, Отангга хиёнат қилганинг, Онангга хиёнат қилганинг, Ва танга хиёнат қилганинг... Эрга, элга, ота-онага хиёнат қилиш Ватанга хиёнат қилишдир. Шоир бу шеърида Ватанни бутун борлиғи билан севувчи лирик қаҳрамон образини гавдалантирган. Зотан, бу қаҳрамон шоир қалбидаги туйғуларни ифодалайди. Ўзбекистоннинг биргина соясига жон фидо қилишга тайёр, Ватандек кўркам диёрга хос тароватни қадимий Римдан ҳам топа олмаган лирик қаҳрамон бу ўлкаларнинг бутун гўзалликлари-ю маҳоватига она ерининг биргина бедапоясини алмаштирмаслигини баралла айтади: Кўрдим сулувларнинг энг фарангларин Ё худбинман ё бир содда касман мен: Парижнинг энг гўзал ресторанларин, Битта тандирингга алишмасман мен. Шоир ҳиссиётлари, унинг Ватанга бўлган чексиз муҳаббати она юртимизнинг азизлигини яна бир карра ҳис қилишимизга имкон беради. Ватан ва она образлари муштарак тушуналарни ифода этишни англатади. «Тавалло» шеърида шоир Ватанни она тимсолида улуғлайди, онани Ватанни севган каби севишга даъват қилади. Фақат Ватанни она каби севган инсонларгина унга қалқон бўлиши, гиёҳини-да асраб-авайлаши, ёвларни ўз қўрғонига яқин йўлатмаслиги мумкин.

Муҳаммад Юсуф жўшқин туйғулар, сарҳадсиз орзулар, мушоҳадага чорловчи армонлар шоири. Унинг шеърларини ўқиганда кўнглимизда туғиладиган туйғулар мавжи, эзгу-орзуларидаги самимият армонлари қатига яширин ўкинч билан уйғунлашиб кетади. Оддий бир ҳолат тасвиридан таъсирчан умумлашма хулоса чиқара олиши шоирнинг юксак маҳорати нишонасидир. «Бир куни» шеъри бунинг далили бўла олиши мумкин. Бобо билан невара суҳбати шаклида яратилган мазкур шеърда инсониятнинг келажакдаги порлоқ истиқболи тўғрисида сўз юритилади. Халқлар ўртасидаги уруш-низолар буткул тугаб, оқ тан, қора тан – барча миллатларнинг бирдек ҳазрати инсон бўлиши, оламнинг гулистонга айланиши шоирларнинг олий орзуси эканини муаллиф шеърда неваранинг дунё гўзаллашган вақтда шоирлар нима бўлади, деган саволига бобосининг жавоби орқали ифодалайди. Муҳаммад Юсуф шеърларида ҳар бир сўз образ яратишга хизмат қилади. Образ эса китобхонни ўйлашга, фикрлашга ундайди. Шоир шеърларининг сеҳри ҳам шунда.

O'xshashlar

Муҳаммад Юсуф баёний ҳаёти ва ижоди

Заҳириддин Муҳаммад Бобур 5

Юсуф хос Ҳожиб 5

Мухаммад Юсуф

Юсуф Сарёмий шеърияти