Muso Toshmuhammad o`g`li Oybek - Adabiyot - Referatlar

Muso Toshmuhammad o`g`li Oybek

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63 KB

Ko'chirib olish

MUSO TOSHMU HAMMAD O`G`LI OYBEK Reja: 1. Oybekning XX asr o`zbek namoyondasi sifatidagi hayoti va ijod yo`li. 2. Oybekning she`riy ijodida komil insonning lirik kechinmalari va tarixiy davr manzaralari. 3. O`zbek romannavislik maktabining shakllanishida Oybek nasriy ijodining ahamiyati .

Oybekning tug`ilgan sanasi uning turli yillarga oid tarjimon hollarida turlicha qayd etilgan. Agar adtb “She`rlar” kitobi (1963) ga ilova qilgan tarjimayi holda tug`ilgan sanasini 1904 yil22-dekabr` deb ko`rsatgan bo`lsa, o`n jildlik “Asarlar”to`plamining 1-jildi (1968) da “Men toshkentlikman. 1905-yil 10-yanvarda eski shaharda o`rta hol hunarmand- bo`zchi oilasida tug`ildim”, deb yozgan.shu so`nggi ma`lumot ilmiy mumolada Oybekning tug`ilgan sanasi sifatida qabul qilingan. Oybek va G`afur G`ulom singari XX asr boshlarida tug`ilgan yozuvchilar o`z tarjimayi hollarida madrasada tahsil ko`rgan yillarini davr taqozosi bilan chetlab o`tib, eski maktabda o`qiganlari haqida ma`lumot berganlar. Holbuki, Oybek Toshkentning Oqmasjid mahalasidagi madrasada tahsil ko`rib, shu erda arab, fors tillarini o`rgangan hamda shu erda Ahmad Yassaviy, So`fi Olloyor, Alisher Navoiy singari mashhur shoirlar ijodi bilan tanishgan. “Namuna” maktabi (1918-1921) va Navoiy nomidagi ta`lim- tarbiya texnikumi (1921-1925) da o`qib yurgan kezlarida Munavvar qori Abdurashidxonovning ta`sir doirasida bo`ldi, 1925-yilda O`rta Osiyo Davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakultetining siyosiy iqtisod bo`limiga o`qishga kirdi. 1930-yilda iqtisoddan dars bera boshladi. 1933-yilda Madaniy qurilish ilmiy – tekshirish institutida ham ishlay boshladi. 1934- yilda bu ilmiy markaz Til va adabiyot institutiga aylantirildi. U o` zbek adabiyotida tarixiy-biografik roman janrini boshlab berdi, navoiyshunoslik faniga tamal toshini qo` ydi, o` zbek tarjima maktabini yangi bir bos q ichga k o` tardi. Oybek ayni bir paytda

O` zbekiston Fanlar akademiyasi Gumanitar b o` limi (1943-1951) va yozuvchilar uyushmasiga (1945-1949) ra h barlik q ilgan yillarida yirik jamoat arbobi sifatida h am faoliyat k o` rsatdi. Muso Toshmu hammad o`g`li Oybek o`zi mansub bo`lgan adabiy avlod vakillari farqli o`laroq, 20-yillar she`riyatida, ba`zi bir istisnolardan qat`iy nazar, davrning o`tkinchi ijtimoiy mavzulari emas, balki lirik tuyg`u va kechinmalar tasviriga katta e`tibor berdi. Uning 1926-yilda nashr etilgan dastlabki she`riy to`plamining “Tuyg`ular” deb atalgani bejiz emas. Oybekning lirik shoir sifatidagi iste`dodi uning tabiat manzaralari tasviriga bag`ishlangan she`rlarida yana ham yorqin jilva berib turadi. Oybekning lirik she`riyatiga tabiat tasvirining bahor shabadasidek kirib kelishi va katta o`rin egallashida uning 1936-yil yozida Chimyonda uch to`rt oy yashagani muhim omil bo`ldi. Ma`lumki, shu yili Hamid Olimjon, Shayxzoda, Abdulla Qahhor singari bir guruh shoir va yozuvchilar Chimyonga chiqib, ulug` shoir Aleksandr Pushkin asarlarini tarjima qilganlar. Oybek uning “Evgeniy Onegin” she`riy romanini o`zbek tiliga tarjima qilish bilan birga, o`zining mashhur “Chimyon daftari” she`rlar turkumini ham yaratgan. Oybekning tabiat tasviriga bag`ishlangan she`rlarini o`qir ekanmiz, uning katta va o`tkir ko`zlari tabiatdagi betakror nafosatni

ham teran ko`rganiga amin bo`lamiz. Bir she`rida shunday yozadi: Quyosh, oltining cho`kkanday cho`kar sevinchim, Sinadi ichimda umidning toshi, Qalbimni yirtadi uning sadosi Yupatmas na xayol, sevgi ro`yosi, Yuramen, oqshomga singan izim. She`rni o`qir ekanmiz, Oybekning “Lirika ko`pincha shoir fikrlarini tuyg`ularini kulaydi” degan so`zlari to`g`ri ekaniga ishonch hosil qilamiz. Ikkinchi jahon urushi yillarida Oybek Moskva ostonalarida jang qilayotgan o`zbek jangchilariga sovg`a-salom olib borish va ularga badiiy xizmat ko`rsatish uchun frontga yo`l oladi. Urushning dahshatli manzaralarini o`z ko`zi bilan ko`radi. Yon daftariga yozilgan, keyinchalik o`zbek harbiy lirikasining gultoji bo`lgan qo`yidagi satrlar ana o`sha yillar mahsuli. Yig`i kelmaydi sira, G`azabdan qaqragan ko`z. Bu yo`llarning yaxidek Labimda qotibdi so`z... Oybek o`zbek adabiyotini o`zining bir qancha dostonlari bilan ham boyitgan sanatkor. “Dilbar davr

qizi” (1932), “Navoiy” (1937), “Qizlar” (1947), “Davrim jarohati” (1965), “Guli va Navoiy” (1968) ana shunday asarlar sirasiga kiradi. Shoir umrining so`nggi yillarida “Temur” va “Bobur” singari dostonlarni yaratish niyatida bu mavzuga qo`l uradi, ammo bu asarlar o`z nihoyasiga yetmay qoladi. 1937-yildan boshlab Oybek she`riy va nasriy janrlarda baravar samarali ijod qiladi. 1941-yilda nashr etilgan “Qutlug` qon” romaniga qadar kitobxonlar Oybekni asosan shoir sifatida e`tirof qilganlar. Uning “Mash`ala” jurnalida bosilgan “Globus” nomli hikoyasi ko`pchilikning yodidan allaqachon ko`tarilgan, “Gulnor”, “Fonischi ota” singari uch to`rtta hikoyasi esa umuman chop etilmagan. Shuning uchun ham mazkur romanning paydo bo`lishi adabiy jamoatchilik uchun kutilmagan kashfiyot bo`lgan. O`zbekdek zulmga ham, xorlik-zorlikka ham, ochlik, yalang`ochlikka ham chidamli xalq bo`lmagan. U hatto yurtini egallab, nonini “tuya” qilib kelgan istelochilarni ham, o`zbekona mehmonnavozlik qonuniga ko`ra, boshiga qo`yib kelgan. U faqat bir narsani-farzandlarini issiq bag`irlaridan yulib olishlarini o`ziga og`ir oladi. Farzand dog`idek og`ir dog` bo`lmaydi o`zbekda. Shuning uchun ham xalq 1916-yilgi mardikorlikka olishga qarshi yakdil bo`lib qo`zg`olon ko`tardi. “Qutlug` qon”da xuddi ana shu yillar voqealari tasvirga olinadi. Oybek qo`zg`olon

orafasida xalqning turli qatlamlarga ajralib chiqqanini, ana shu qatlamlashish milliy ozodlik harakatini keltirib chiqarganini ko`rgani uchun ham shunday tasvir uslubini tanlagan. 1939-yili Oybek Navoiy haqidagi yirik nasriy asarga qo`l urgan. Ammo yozila boshlagan dastlabki bob adibga ma`qul bo`lmaganligi sababli u asar ustidagi ishni vaqtincha to`xtatgan. 1940-yilning 9-yanvarida Oybek asarga yangidan kirishib, uni 1941-yili tugatmoqchi va Alisher Navoiy tavalludining 500- yilligiga sovg`a etmoqchi bo`lgan. Ammo urush adib rejalarini chippakka chiqargan edi va 1942-yilning qish oylarida roman yozib tugallangan. Oybek Alisher Navoiyning faqat ilmiy va badiiy merosinigina emas, u haqdagi boshqa mavjud adabiyotni ham chanqoqlik bilan o`rgangan. U Sharofiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma”, Vosifiyning “Badoe ul-vaqoe”, Mirxondning “Ravzat us-safo”, Xondamirning “Makorim ul-axloq” asarlari singari o`nlab adabiy va tarixiy asarlar, shuningdek, Ibn Batuta, Ryui Gonzales de Klaviko singari mualliflarning sayohatnoma hamda kundaliklari asosida Navoiy va u yashagan davr hayoti haqida mukammal tasavvurga ega bo`lgan. 1951-yil aprelida og`ir xastalikka yo`liqqanida, Oybek endigina 46-yoshni qoralagan edi. Uning shundan keyingi hayoti xastalikda o`tdi. Shunga qaramay, u

umrining bu mashaqqatli pallasidan ham mumkin qadar unumli foydalanish va ijod etish uchun qahramonona kurashdi. Adibning “Quyosh qoraymas”, “Ulug` yo`l roman” lari, “Nur qidirib”, “Bolalik”, “Bola Alisher qissalari”, talaygina doston va she`rlari shu davrda yaratildi. Uning yigirma jildlik to`la asarlar to`plamida chop etilgan aksar asarlari xalqimizning bebaho badiiy boyligiga aylangan. Oybekning ijodiy izlanishlari va badiiy tajribalari kelgusi adabiy avlodlarga mash`al o`laroq, badiiy ijodning munavvar yo`llarini yoritib turadi. Matn adabiyotlar: 1. Oybek. Mukammal asarlar to`plami (19 tomlik).-T.: “Fan”, 3- 4-tomlar, 1976.

2. Karimov N. Oybek.-T.: “Yosh gvardiya”, 1985. 3. Oybek ijodiy metodi va badiiy mahorati.-T.: “Fan”, 1985. 4. Qo`shjonov M. Oybek mahorati.-T.: “Badiiy adabiyot” nashriyoti, 1965. 1. Oybek. “Qutlug` qon”. Mukammal asarlar to`plami (19 tomlik). -T.: “Fan”, 5-tom, 1976. 6. Yoqubov H. Oybek. // O`zbek adabiyoti tarixi (3 tomlik), 2-tom. -T.: “Fan”, 1971. 7. Samadov Q. Oybekning til mahorati.-T.: 1981. 8. Shoabdurahmonov Sh. Oybek romanlarining tili. // “Sharq yulduzi”, 1955, 10-son. 9. Oybek. “Navoiy”. Mukammal asarlar to`plami (19 tomlik). – T.: “Fan”, 6-tom, 1976.

O'xshashlar

Muso Toshmuhammad o`g`li Oybek (1905-1968)

Munavvar Qori Abdurashidxon o`g`li

Oybek va o`zbek bolalar adabiyoti

Oybek ijodi

G`afur G`ulom