Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkan - Adabiyot - Referatlar

Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkan

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.5 KB

Ko'chirib olish

Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkan Xalq dostonlarini hayratomuz xotirasida saqlab bizgacha madaniy meros sifatida yetib kelishga munosib hissa qo’shgan ustoz baxshilardan biri Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkandir. Po’lkan dostonchiligi tarixida kamdan kam uchraydigan iste’dod egasi edi. U yetmishdan ortiq dostonlarni yod bilgan, o’nlab termalar ijod qilgan noyob baxshi edi. Vatanparvarlik ruhida yaratilgan uning “Temirxon podsho” dostoni keyinchalik “Chambil qamali” nomi bilan e’lon qilingan va bir necha yillari davomida o’rta maktablarning adabiyot dasturidan o’rin olgan. Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkan 1874- yilda Samarqand viloyatining Xatirchi tumanidagi Qatag’on qishlog’ida tug’ildi. U ota-onasidan yoshligidayoq yetim qoldi. Turmush qiyinchiliklari Muhammadqulni o’n yoshga to’lganidanoq mehnat bilan shug’ullanishga majbur qildi. Taxminan, 1884- yildan boshlab tirikchilik maqsadida goh dehqonchilik, goh podachilik bilan shug’ullanadi. Baxshilarning aksariyati podachilik bilan kun o’tkazishar ekan, do’mbira chertishni mashq qilishgan. Keng dala. Asosiy yumush qo’y- echkilarning tarqab ketmasliklariga ko’z-quloq bo’lib turishdan iborat. Shu bois kuni bo’yi vaqtning o’tishi uchun do’mbira chertishni mashq qilish ma’qul hisoblangan. Po’lkan ham turmush alamlarini do’mbira chertishdan olgan bo’lsa, ajab emas. Undagi baxshilik iste’dodini sezgan Qo’rg’on dostonchilik maktabi vakili ustoz san’atkor Jassoq baxshi Muhammadqulni o’ziga shogird qilib oladi. Shundan keyin yosh Muhammadqul hayotida o’zgarish ro’y beradi. Uning oldida hayotida ko’zda tutgan maqsad paydo bo’ldi. Bu maqsad yosh yigitni kecha-yu kunduz mehnat qilishga chorladi. Jassoq tarbiyasida to’rt yil muttasil doston aytish sirlarini o’rgandi. 25 yoshida baxshilik sinovidan o’tib, mustaqil baxshi sifatida nom qozona boshladi. Ammo Muhammadqul nihoyatda o’ziga talabchan inson edi. Shuning uchun mustaqil baxshi bo’lishiga qaramay o’z ustozi huzuriga tez-tez borib uning bisotidagi dostonlarning hammasini o’zlashtirmagunga qadar

tinchimadi. Nihoyatda, Jassoq baxshi bilgan hamma asarlarni yod oldi, ba’zan ularga o’zining xohishi bilan ayrim yangiliklar kiritib kuylab yurdi. Lekin hayot unga yana bir sinovni tayyorlagan edi. Otasidan meros bo’lib qolgan bir parcha yerdan keladigan daromad ro’zg’or tebratishga yetmay turgan bir paytda birinchi jahon urushida qatnashayotgan chor Rossiyasi Turkiston o’lkasidan mardikorlikka olish haqida farmon chiqaradi. Qishlog’idagi Bo’riboy ismli bir kimsa mardikorlikka beriladigan pulni to’laydi va uning o’rniga 40 yoshni qoralagan Muhammadqul front orqasida qora ishlarni bajarish uchun jo’natiladi bu safar natijasi sifatida baxshining “Mardikor” dostoni yaratiladi. Unda oq podshoh zulimiga, o’zbek xalqiga qanday aloqasi yo’q urush tashvishlariga bo’lgan norozilik o’z ifodasini topgan. Po’lkan nomi esa mardikor yurgan zamonlardan xotira sifatida unga taxallus bo’lib qoldi. Bu so’z “polk” so’zidan olingan edi. Ammo bari bir baxshining mahorat darajasi u ijro etgan an’anaviy dostonlar mezoni bilan o’lchanadi. “Alpomish”, Go’ro’g’li turkumidagi “Go’ro’g’lining tug’ilishi”, “Misqol pari”, “Gulnor pari”, “Yunus pari”, “Avazxon”, baxshi alohida mehr bilan ijro etgan “Yodgor”, “Shayboniy”, “Qironxon”, “Kuntug’mish” kabilar shulr jumlasidandir. Har bir baxshi o’z xalqining yoshlarini tarbiyalovchi asil farzanddir. Po’lkan o’zining ustozidan Qo’rg’on dostonchilik maktabiga xos usullarni mukammal o’rgangani uchun butun ijodi davomida yoshlarni ajdodlarimiz qadriyatlariga nisbatan hurmat ruhida tarbiyalashga alohida ahamiyat bilan qaradi. Ayniqsa, “Go’ro’g’lining tug’ilishi” dostoni bu sohada ibratlidir. Xususan, baxshgi yashagan hududda Go’ro’g’lining kelib chiqishi tarixini bilishga qiziqadiganlar juda ko’p edi. Dostonda esa Go’ro’g’lining dunyoga kelishi, uning yoshligi haqida hikoya qilinadi. Xalq xaloskori – Go’ro’g’li va G’irot qahramonligini tasvirlash esa o’zbekning ota-bobolari nechog’lik mard va jasur ekanliklarini ko’rsatish vositasi bo’lgan. Vatanni asrash, e’zozlash baxshi dostonlarining bosh g’oyasini tashkil etadi. Jumladan, “Chambil qamali” dostonidan quyidagi parcha fikrimiz dalilidir: Yovgarchilik bo’ldi endi, yoronlar,

G’ayrat qiling turkman elning xotini… Qovoqlarni uyinglar, Qiz-xotinni jiyinglar, Po’pakni yig’ib tashlab, Sochni boshga tuyinglar. Xotinlikni qo’yinglar, Sarboz anjom kiyinglar, G’ayrat qiling ayollar. Dostonda safarga chiqqan Go’ro’g’lining Chambilda yo’qligidan foydalanmoqchi bo’lgan dushmanga qarshi Yunus pari ayollarni safarbar qiladi. Go’ro’g’lining yo’qligini bilintirmaydi. Chambilni dushman qo’liga topshirmaydi. Muhammadqul Jonmurod o’g’li Po’lkan kuylagan dostonlar faqat mazmunan emas, badiiy jihatdan ham mukammal edi. Baxshi hayratomuz mubolag’alar, chiroyli sifatlashlar, o’xshatishlarni qo’llashda tengi yo’q edi. Jumladan, xalq maqollari uning she’riy misralariga shunday singib ketar ediki, shoir mahoratiga qoyil qolmaslik mumkin bo’lmasdi: Ot boshiga kun tushsa, Suvliq bilan suv ichar. Er boshiga kun tushsa, Etik bilan suv kechar. Po’lkan shoir hayoti va ijodi haqida folklorshunosligimiz otasi Hodi Zarifov, Buyuk Karimov, Mansur Afzalov, keyinchalik O. Sobirov, M. Saidov kabi olimlar samarali tadqiqot ishlarini olib borganlar. Undan yozib olingan va nashr qilingan terma va dostonlar soni yuzdan ortiqdir. Xullas, Po’lkan ustoz baxshilar qatorida munosib o’rin egalashga haqli so’z san’atkoridir. U 1941- yilda vafot etdi.

O'xshashlar

Ergash Jumanbulbul o’g’li

Fozil Yo’ldosh o’g’li

Islom shoir Nazar o’g’li

Xalq og’zaki ijodi va uning o’ziga xos xususiyatlari, tarixiy taraqqiyoti va o’rganilish tarixi

Doston