Maxabharata eposi. Maxobhorat. moxobxorat - Adabiyot - Referatlar

Maxabharata eposi. Maxobhorat. moxobxorat

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2052 KB

Ko'chirib olish

«MAXABHARATA» EPOSI Qadimiy hind adabiyotining ikkinchi yirik eposi bu «Maxabharata»dir. Epos Hindiston tarixi bilan chambarchas bog`liqdir. Chunonchi, mamlakatning «Bharat» deb nomlanishi «Maxabharata» voqealaridan meros. Hindiston degan nom faqat o`rta asrlarda Hindistonga musulmonlar kirib kelganidan keyin shakllangan. «Maxabharata» so`zi ikki so`zdan, ya`ni «maxan» ( «buyuk» va «Bharata» shohning ismidan tashkil topgan bo`lib «buyuk Bharata» deb tarjima qilinadi. Bharata ham Hindistonda odil va xalqparvar shoh sifatida nom qoldirgan bo`lib, keyinchalik uning ismi butun mamlakatning nomiga aylanib ketgan. Bharata Hindistonning markaziy qismlarida joylashgan Hastinapur davlatining (hozirgi Dehlining atrofi) shohi bo`lgan. Bharata aql va kuch qudratda tengi yo`q shoh. Uning davlatida barcha baxtli, farovon va to`q turmush kechirgan. Tarix sahifalarida shoh Bharata nomi bilan bog`liq juda ko`p afsonalar mavjud. «Maxabharata» eposi ham uning shohlik davrini ta`riflash bilan boshlanadi va yettinchi avlodidagi taxt uchun kurash tarixini bayon qiladi. Hastinapur shohligi an`anaga ko`ra avloddan avlodga o`tib kelavergan va uning barcha avlodlari ham o`z ota-bobolaridek odil va xalqparvar shoh sifatida nom qoldirganlar. Shu sabab bu mamlakatda ko`p asrlargacha tinch hayot hukm surgan. Lekin Bharataning yettinchi avlodida tarixda birinchi marta amakivachchalar o`rtasida taxt uchun kurash boshlangan. Mana shu kurash tarixi «Maxabharata» asarining asosiy syujetini tashkil etadi. «Maxabharata» eposi «Ramayana»ga nisbatan hajm jihatidan ancha katta asardir. U o`n sakkiz kitobdan iborat ko`p syujetli asar an`anaviy qoliplash, ya`ni hikoya ichida hikoya usulida yaratilgan. «Maxabharata» sanskrit tilida nazmda yaratilgan bo`lib keyinchalik boshqa hind milliy tillariga va ko`pgina chet tillarga tarjima qilingan. «Maxabharata»ning yozma adabiyotga kirib kelish tarixiga kelsak, u, avvaliga, asrlar davomida xalq og`zaki ijodida avloddan avlodga ko`chib kelgan.

Bu davr mobaynida u yana yangi − yangi syujetlar bilan boyib borgan. Keyinchalik afsonaviy bir avliyo, «Maxabharata» personajlaridan biri bo`lmish Vyasa tomonidan so`zlab berilishi natijasida uning yozma nusxasi dunyoga kelgan. deb taxmin qilinadi. «Maxabharata» voqealari «Ramayana» voqealariga nisbatan keyinroq sodir bo`lishiga qaramasdan yozma adabiyotga «Ramayana»dan avval kirib kelgan. Hind mutaxassislarining aytishicha «Maxabharata» voqealarining bo`lib o`tgan davri meloddan avvalgi ikkinchi ming yilliklar bo`lsa, uning bizgacha yetib kelgan eng daslabki yozma nusxasi melodning V-VI asrlariga to`g`ri kelishi aniqlangan. «Maxabharata» ham «Ramayana» eposidek yarim afsonaviy va yarim tarixiy asardir. Uning afsonaviyligi eposdagi obrazlar tizimining ma`bud, yarim ma`bud, farishta, inson va hayvonlardan tashkil topib ular orasida bo`lib o`tadigan turli g`ayri tabiiy voqealarning tasvirlanishi bilan bog`liq bo`lsa, eposning tarixiyligi barcha davlatlar va shohliklar, ularning hukmdorlari, voqealar tafsilotida uchraydigan shaxs va joylar nomining tarixda haqiqatan ham mavjud bo`lganligi, ayrimlarining nomi esa hanuzgacha saqlanib qolganligi bilan belgilanadi. «Maxabharata» eposi hinduizmning muqaddas kitobi sanaladi. Chunki, bu asar orqali hind xalqi o`zining muqaddas kitobi «Bxagavadgita»ga ega bo`lgan va hind jamiyatiga ularning eng sevimli ma`budlaridan biri Krishna ma`budi kirib kelgan. «Maxabharata»da ma`bud Krishnaning panduzoda Arjun bilan jang oldidagi suhbati. Uning Arjunga borliq va ruhiy olam, ular o`rtasidagi o`zaro munosabatlar, insonning bu dunyodagi burch va vazifalari haqidagi diniy-falsafiy o`gitlari keyinchalik alohida ajratib olingan va hinduizmning muqaddas kitobi sifatida unga «Bxagavad-gita» deb nom berilgan. Ikki so`z ( «Bxagvan» ( «xudo» va «gita» ( «qo`shiq»dan tashkil topgan bu kitob «Xudo qo`shiqlari(yoki so`zlari)» deb tarjima qilinadi. Bugungi hind jamiya tini Ram va Krishnasiz butunlay tasavvur etib bo`lmaydi. Ram va Krishna esa hinduizmning vishnuizm oqimi g`oyasi targ`ibotchilaridir. Eposning qisqacha mazmuni quyidagicha:

Oy sulolasiga mansub bo`lgan shoh Dushyanta kunlardan bir kun o`rmonga ovga chiqib bir avliyoning Shakuntala ismli qizini ko`rib sevib qoladi va unga uylanadi. Ular bir o`g`il farzand ko`rib unga Bharata deb ism qo`yadilar. Dushyanta juda odil va xalqparvar shoh sifatida xalq orasida obru qozongan edi. Dushyanta o`g`li Bharatani taxt vorisi sifatida barcha ilmlarga o`rgatadi. An`anaga ko`ra Bharata otasidan keyin taxtga o`tiradi va u ham xuddi otasidek odil shoh sifatida dong taratadi. Bharataning o`zidan keyingi avlodlari ham o`z ota- bobolaridek mamlakat va xalqni tinchlik va osoyishtalik bilan ta`minlab, xalq manfaati uchun xizmat qiladigan siyosat olib boradilar. Bharataning nabirasi Hastin shoh bo`lganidan keyin o`z yurtiga yangi poytaxt qurdiradi va bu shahar uning nomi bilan, ya`ni Hastinapur deb nomlanib Bharatalar sulolasi davlatining poytaxtiga aylantiriladi. Hastin shohining nabirasi Kuru ham ko`p yillar shohlik qiladi. Kuruning nabirasi esa shoh Shantana edi. U Ganga daryosi ma`budasini sevib qoladi va undan bir o`g`il ko`radi. O`g`liga Bxisham deb ism qo`yadi. Vaqt o`tib bir baliqchining qizi Satyavatiga uylanadi va Satvatidan ham ikki o`g`il ko`radi. Satyavati o`z o`g`illarini taxt vorisi qilish maqsadida Shantananing katta o`g`li Bxishamga uylanmaslik shartini qo`yadi. Bxisham o`gay onasining shartiga ko`nadi. Satyavati o`g`illarini uylantiradi va oz vaqt o`tmay ikkala o`g`il ham olamdan o`tadi, kelinlari esa beva bo`lib qoladilar. Taxt vorissiz qoladi. Uning kelinlari Ambika va Ambalika lar farzandli bo`lishlari uchun Satyavati avliyo Vyasadan yordam so`raydi. Avliyo Vyasa taxt vorissiz qolgani sababli ikkala kelinga ham duo o`qib farzand ato etadi. Katta kelin Ambika bir ko`r o`g`il ko`radi va uning ismini Dxritarashtra deb qo`yadi. Kichik kelin Ambalika ham bir o`g`il ko`radi, u oq tanli bo`lib tug`ilgani uchun unga Pandu degan nom beradi. Uchinchisiga Satyavati xizmat kor ayolni kiritadi va undan ham bir o`g`il tug`ilib unga Vidur deb ism qo`yadilar. Katta o`g`il ko`r tug`ilgani uchun taxt vorisi qilib Pandu e`lon qilinadi. U qo`shni shohlikdagi shohning Kunti ismli qiziga uylanadi. Ko`r akasi Dxritarashtra ham shoh qizi Gandhariga uylanadi. Panduning ikkinchi ayoli ham bor edi. Kunlardan bir kun u o`rmonga ovga ayollari bilan chiqqanida daydi bir nayza sanchilib Pandu olamdan o`tadi. Uning ayollari farzandsiz

qoladilar. Birinchi ayoli Kunti qizlik davrida ma`budlar undan mamnun bo`lib unga bir duo marhamat qilgan bo`ladi. Bu duoni o`qib farzand ko`rish mumkin edi. Kunti o`sha duo yordamida osmon ma`budlaridan uch o`g`il ko`radi va ularga Yudxishtxir, Arjun va Bxim deb ism beradi. Bu duoni u o`z kundoshiga ham o`rgatadi va u ham ikki o`g`il ko`rib ismlarini Nakul va Saxdev deb ataydi. Natijada Panduning ikki ayoli besh o`g`illik bo`ladilar. Dxritarashtra esa yuzta o`g`il ko`radi va ularning orasida eng kattasi Duryodxan edi. Ularni kuruzodalar va Panduning o`g`illarini panduzodalar deb atay boshlaydilar. Bu aka-ukalarninng farzandlariga har soha bo`yicha yaxshi ilm beradilar, ustoz Dron ularni harbiy san`at sirlariga o`rgatadi. Panduzodalar Bharata avlodlari ichida har sohada kuruzodalardan ustun bo`lib ularning harbiy mahoratda, axloq-odobda namunali ekanligi haqida ustozlar ham juda ko`p gapirar edilar. Shu sabab kuruzodalar yoshlikdan panduzodalarga dushman lik tuyg`usida katta bo`ladilar. Kuruzodalarning pandu lar ga qarshi tarbiyalashda, ayniqsa, ularning tog`asi Shaku - nining ta`siri katta edi. Shakuni panduzodalar deb taxt vorisligidan mahrum bo`lishi mumkinligini doim Duryodxan ongiga singdirib bora edi. Shahzodalar katta bo`lgunga qadar Hastinapur taxtini ko`r Dxritarashtra o`z amakisi Bxisham va ukasi Vidurlar maslahati ostida boshqarib turadi. Farzandlar katta bo`lganidan so`ng an`anaga ko`ra Pandu o`g`illari taxt vorisi deb e`lon qilinadilar. Buni eshitgan ko`r Dxritarashtra va uning Duryodxan boshchiligidagi yuzta o`g`li gazabga kelib taxtni Panduzodalardan tortib olish rejasini tuza boshlaydilar. Ular Panduzodalardan qutilish maqsadida bir-necha marta turli nayranglar, suiqasdlar uyushtiradilar, lekin panduzodalarga hech qanday zarar yetkaza olmaydilar. Shundan so`ng Bharata avlodi bir-biriga qarshi ikki dushman avlodga ajraladi: Duryodxan boshchiligida kuruzodalar va Yudxishtxir boshchiligida panduzodalar. Ularning bobosi Bxisham va bosh vazir Vidurlar taxtning asl vorislari panduzodalar ekanligini yaxshi anglasalar-da, Hastina pur ning shohi ko`r Dxritarashtra bo`lgani sabab adolat sizlik tomonida turishga majbur edilar. Chunki Dxritra shatraning ortida oddiy xalq turar edi. Bxisham o`z jiyanlari kuruzoda va panduzodalar o`rtasida urush chiqmasligi uchun

qo`lidan kelgan barcha choralarni ko`radi, hatto urush oldini olish uchun Hastinapurni ikki avlod o`rtasida teng bo`lib beradi. Panduzodalar ularga berilgan hududda bir shahar barpo etadilar va uni ma`bud Indra nomi bilan Indraprastxa (hozirgi Dehli shahri) deb ataydilar. Lekin oz vaqt o`tar-o`tmas taxtga to`ymagan kuruzodalar sarkardasi Duryodxan panduzoda lar qurgan bu shaharga ham ko`z olaytira boshlaydilar va bu yerlarni yana qayta tortib olish maqsadida nayrang yo`liga o`tib panduzodalarni qimor o`yiniga taklif etadilar. Bu o`yinga Bxisham har qancha qarshi chiqmasin kuruzodalar asl maqsadlarini yashirgan holda «bu bir o`yin» deb buvasini ko`ndiradilar, Panduzodalar qimor o`yinida bor-yo`qlarini yutkazib o`yinga o`z yerlarini ham tikishga majbur bo`ladilar va uni ham qo`ldan boy beradilar. Oxiri kuruzodalar panduzodalarni sharmanda qilish maqsadida Draupadini tikishni talab qiladilar. O`ziga ishonishdan charchamagan panduzodalar malika Draupadini ham qimorga tikib yutqazib qo`yadilar. Ko`pchilik orasida sharmanda bo`lgan panduzodalarni qimor o`yini shartiga ko`ra Duryodxan o`ziga qul qiladi va ularni o`rmonga o`n ikki yilga surgun qiladi. O`n ikki yil davomida o`rmonda panduzodalar o`z onalari Kunti va ayoli Draupadi bilan juda ko`p qiyinchiliklar va sargu zashtlarga uchraydilar. O`rmondagi azizu- avliyolar bilan uchrashuv, ular bilan suhbatlarda hayot saboqlarini oladi lar. O`n ikki yilgi surgundan keyin panduzodalar o`z yurtlariga qaytganlaridan keyin ham kuruzodalar ularni tinch qo`ymaydilar va ular o`rtasidagi nizo urush gacha yetib boradi. Shundan so`ng bharata sulolasi ikki avlodi o`rtasida Hindiston tarixidagi eng buyuk jang boshlana di. Bu jangda kuruzodalar har jihatdan panduzodalardan ancha kuchli edilar. Panduzodalarning qudrati faqat adolat tomonida ekanligi edi. Bu adolat va razolat o`rtasidagi kurashda kuch adolatda ekanligini ko`rsatish eposning bosh g`oyasi bo`lganligi sabab panduzodalar ma`bud Krishna yordamida g`olib chiqadilar. Panduzodalar tog`asi Krishna asarda oddiy bir cho`pon obrazida yaratilgan, lekin aslida u ma`bud Krishna edi. Shu bois u adolat tomonida bo`lib, haqiqatni yuzaga chiqishida o`z jiyanlariga har tomonlama yordam beradi. Jang maydonida Arjun dushman tomonida majburan kurashayotgan o`z bobosi Bxisham

va amakisi Vidurlarga qarshi jang qilishdan bosh tortadi. Shunda Krishna Arjunga buvasi yoki amakisiga emas balki razolatga qarshi kurashayotganini uqtirish maqsadida unga adolat va razolat, borliq va inson, haqiqat va yolg`on nima ekanligi, tananing vaqtinchaligi ruhning abadiyligi haqidagi hayot saboqlarini beradi. Bu suhbatdan keyin Arjun botirlik bilan razolatga qarshi jangga kirishadi va adolat yengib chiqadi, Demak, «Maxabharata» shoh Bharata va uning avlodlari tarixi misolida qadimiy Hindiston subkon ti tentidagi xalqlarning ijtimoiy ( siyosiy va diniy-falsafiy qarashlari, hind ma`naviyati va madaniya ti, urf-odat va an`analarni o`zida aks ettirgan, syujetlar va afsonaviy-tariyxiy voqealarga boy bir asar sifatida hind xalqi adabiyotida o`lmas asar bo`lib yashab kelmoqda. Eposning kompozitsion tuzilishi. Kompozitsiya lotincha “compositio” so`zidan olingan bo`lib, «tuzilish», «qurilish» degan ma`nolarni anglatadi. Badiiy asardagi qismlar, obrazlar va badiiy vositalarning muayyan g`oyaviy maqsadga xizmat qiladigan tartibda joylashishi, ularning tasvirdagi muvofiqligini ta`minlash asar kompozitsiyasidir. Ijodkorning maqsadi, g`oyaviy pozi siyasi izchil va aniq bo`lmasa, uning asari ham kompozitsiya jihatidan mukammal bo`lmaydi. Shuning uchun ham badiiy asardagi detal, epizod yoki vosita doim biror narsaga xizmat qiladi, bir-biri bilan biror munosabatda bog`liq bo`ladi. Demak kompozitsiya asar mazmunini eng mukammal tusda reallashtiruvchi shakliy kategoriyadir. Estetik jihatdan qaraganda, kompozitsiya ijodkor g`oyasini, u aytmoqchi bo`lgan so`zini eng qulay, eng mukammal yuzaga chiqaruvchi asarning qurilish tarzidir. Kompozitsiya asosan to`rt qismdan, to`rt elementdan iborat bo`ladi. Bular: birinchisi ( «ekspozitsiya», lotincha “expositio” ( tushuntirsh so`zidan olingandir. Bunda voqealar ro`y beruvchi o`rin-joy, asar qahramonlarining xarakteri ni shakllantiruvchi ijtimoiy muhit va shart-sharoit kabilar tasvirlanadi. Ekspozitsiya asar kompozitsiyasi ning komponentlaridan biri sifatida ijodkorning maqsadiga bo`ysungan holda turli o`rinda va xarakterda bo`lishi mumkin. Novella yoki hikoyada voqealar ko`pincha bir joy bilan bog`liqligi sababli, ekspo zitsiya

ham qisqa bo`ladi, yoki voqea borishiga qarab butun asar davomida uchrashi mumkin. Ekspozitsiya voqeadan oldin ham kelishi mumkin, keyin ham. ikkinchisi − «tugun»dir. Badiiy asar syujeti asosida yotuvchi konfliktni boshlab beruvchi nuqta. Tugun o`quvchini asar konflikti ichiga olib kiradi, uni tasvirlanuvchi voqealarning keyingi oqimi va yakuniga qiziqtirib qo`yadi. uchinchisi – «kulminatsiya», ya`ni cho`qqidir. Bu so`z ham lotin tilidan olingan bo`lib “culmen”, ya`ni «cho`qqi» degan ma`noni anglatadi. Asardagi voqelar rivo jining eng oliy nuqtasi, ish-harakat va kurashning o`ta keskinlashgan o`rni. Fojiaviy asarlarda kulminatsiya halokat (katastrofa) deb ham yuritiladi. Epik asar larda xarakter shakllanishining burilish nuqtasi yoki xarakterlarning o`zaro munosabatlari, ko`p syujetli asarlarda esa har bir syujet chizig`ining o`z oliy nuqtasi bo`ladi. Biroq bu cho`qqi asarning umumiy cho`q qi siga bo`ysundirilgan bo`ladi. Ijodkor uslubi, maqsadi va xohishiga ko`ra cho`qqi asarning boshlanishi, o`rtasi va oxirrog`ida ham bo`lishi mumkin. Kulmina siyaning eng muhim belgisi shuki, u badiiy asardagi voqealar oqimini, xarakterlarning o`z sifatidagi va boshqalar bilan munosabatidagi xislatlarni albatta o`zgartiradi. Demak, xarakterlarning bir sifatdan ikkinchi sifatga ko`chishi, mavjud sifatlarning esa keskinlashishi, voqealar oqimining o`zgarishini tas vir lovchi badiiy asar nuqtasi kulminatsiyadir. to`rtinchisi − «yechim». Badiiy asar asosida yotuvchi konfliktning hal etilishini bayon etuvchi qism asarning yechimidir. Yechim asardagi tugunning manti qiy yakuni sifatida yuzaga kelganidagina o`quvchini ishontira oladi. Yechimning xarakteri ijodkorning dunyoqarashi, mahorati bilan bog`liq bo`lishidan tashqa ri, u adabiyotdagi hukmron ijodiy metod, yo`nalish va oqimlar bilan ham bevosita bog`liqdir. Masalan, ertaklar, doston kabi asarlar yechimi muvaffaqiyat qozo nishi yechim bilan bog`liq. Yechimning asar kompozi siyasidagi o`rni aksariyat hollarda syujet kulminatsiya sidan keyin bo`lsada, biroq ba`zan yozuvchining xohishi, manerasiga bog`liq ravishda syujetning boshlanishida ham uchraydi, ya`ni asoslovchi voqealar tizmasi bayon etilishi mumkin. Yuqorida sanab o`tilgan to`rt element asosan kompozitsiyani belgilaydi.

«Maxabharata» eposi yuqorida ta`kidlab o`tgani mizdek hind adabiyotidagi an`anaviy qoliplash usulida yaratilgan. Qoliplash usuli deb, ma`lumki, bosh syujet atrofida to`plangan o`z g`oyasi bilan asar bosh g`oyasiga tobe bo`lgan, lekin mustaqil syujet ega bo`lgan bir qancha kichik-kichik hikoyalarga aytiladi. Bunda ushbu hikoya mazmun jihatidan asarning bosh voqeasiga bog`liq bo`l masada, lekin u o`z g`oyasi bilan asardagi ma`lum bir g`oyani tasdiqlash, to`ldirish vazifasini bajaradi. Qoliplash usuli qoidasiga ko`ra bunday hikoyalar cheksiz ravishda qo`shilaveradi. «Maxabharata» eposining juda katta hajmdagi (18 ta kitob) asar ekanligiga sabab ham uning qoliplash usulida yaratilganligidir. «Maxabharata» asrlar davomida og`izdan-og`izga ko`chib yurgani bu davr mobaynida uning tarkibiga turli xil hikoyalar qo`shilib borgan, lekin uning asosiy syujeti va g`oyaviy yo`nalishi deyarli o`zgarmagan. Asar personajlari. «Maxabharata» eng personaji ko`p asardir, ayniqsa qoliplash usulida orqali kirib kelgan qo`shimcha syujetlarni nazarda tutsak bu darajada personaji ko`p asarni jahon adabiyotidan topish qiyin. Shunga ko`ra asarda asosan ikki toifadagi personajlar mavjuddir. Eposning bosh syujeti bilan bog`liq perso najlar va qo`shimcha hikoyalar personajlari. Biz, asosan, bosh syujet doirasidagi personajlar ustida to`xtalaiz. Ularni biz asar g`oyasining kelib chiqqan holda ikki toifaga ajratamiz: adolat himoyachilari va adolatsizlik tarafdorlari: Eposda adolat va ezgulik timsollari: Hastinapur shohligida Satyavatining o`g`li shahzoda Bxisham, vazir Vidur, malika Kunti, uning ukasi Krishna, panduzodalar: Yudxishtxir, Arjun, Bxim, Nakul, Saxdev va ularning ayoli Draupadi hamda ular tomonida turgan barcha ustozlar va saroy ahli eposda adolat va ezgulik yo`lida zahmat chekkan personajlardir. Eposda adolatsizlik va yovuzlik timsollari: Hastinapur shohi ko`r Dxritarashtra va uning Duryodxan boshchiligidagi yuz nafar o`g`li, ularning tog`asi Shakuni, Duryodxanning do`sti Karan va ularni qo`llab quvvatlagan saroy a`yonlari.

Bxisham (Bhisham) Kurulargacha Hastinapur shohi bo`lgan Shantananing o`g`li. Adolatpesha, otasidan keyin o`gay ona tufayli taxt vorisligidan voz kechgan, lekin umr bo`yi Hastinapur taxtini boshqarib u yerda haqiqatni o`rnatish, yo`lida kurashgan, pandu va kuruzodalar o`rtasidagi nizo qurboni bo`lgan kuch qudrat va adolatda tengi yo`q shahzoda. Vidur (Vidur) Hastinapur shohining bosh masla hatchisi. Zehni o`tkir, haqparvar. Donolik, sezgirlik va vazminlikda tengi yo`q shaxs. Hastinapurda tinchlikni saqlashda katta hissa qo`shgan. Bxisham va panduzodalarga doim to`g`ri yo`l ko`rsatuvchi. Onasi past tabaqadan bo`lganligi sababli shoh bo`lish huquqidan mahrum. Yudxishtxir (Udhishthir) Panduzodalarning eng kattasi. Aql-odob va vazminlikda tengsiz, o`tkir siyosat chi, ukalariga va onasiga mehribonligi bilan xalq orasida hurmat qozongan. Ma`budlardan tug`ilganligi sabab jismonan juda kuchli. Arjun (Arjun) «Maxabharata» eposida Krishnadan keyingi hind xalqining sevimli qahramoni. O`tkir kamonboz, qobiliyatli shogird, yoshligidan o`tkir zehni va aniq nishonga olish qobiliyati bilan ustozlar e`tiborini qozongan. Darsda eng qiyin savollarga doim hozirjavob. Onasi va aka-ukalariga mehribon shahzoda. Krishna ham o`z o`gitlarini Arjun orqali hind xalqiga yetkazgan. Bxim (Bhim) Pandularning uchinchisi. Besh panduzodalar orasida jismonan eng baquvvatligi va mohir gurzibonligi bilan shuhrat qozongan. Ismi ham «Bxim», ya`ni «Botir» deb qo`yilgan. Hal qiluvchi janglarda doim Bximning gavdasi va kuch qudratidan foylanilgan. Nakul va Saxdev (Nakul Sahdev) Panduning ikkinchi ayoli farzandlari. Asar davomida ular panduzoda akalari ga yaxshi yordamchi sifatida ishtirok etadilar. Kunti (Kunti) Shahzoda Panduning birinchi ayoli. Aql-odob va sadoqatda tengi yo`q malika. Ma`budlar e`tiborini qozonib ularning duosiga sazovor bo`lgan. Farzandlarini ham ma`budlardan ko`rgan.

Draupadi (Draupadi) Panduzodalarning ayoli. Uni 5 aka-uka o`lja sifatida qo`lga kiritganlar shu bois barcha aka-ukalar uchun birdek xizmat qiladi. Ma`bud Krishna ning himoyasidagi go`zallik va farosatda tengi yo`q ayol. Shakuni (Shkuni) Kuruzodalarning tog`asi. Eposda barcha yovuzliklarning sababchisi qilib ko`rsatilgan. Kuruzoda va panduzodalar orasidagi nizoning sababchisi. Duryodxanning ongini zaharlab, turli nayranglar o`ylab topishda ustamon shaxs obrazi. Dxritarashtra (Dhritarashtra) Panduzodalar voyaga yetguncha Xastinapur taxtining shohi bo`lgan. Ko`zi ko`r bo`lganligi sababli taxtni uning amakisi Bxisham va ukasi ( vazir Vidur boshqarganlar. Duryodxan (Duryodhan) Dxritarashtraning eng katta o`g`li. Ular tog`asi Shakuni boshchiligida panduzo dalarni Hastinapur taxtidan chetlatish uchun turli nayrang va fitnalar uyushtirib yuradi, lekin ko`pincha rejasi to`liq amalga oshmaydi. Karan (Karan) Eposdagi eng murakakab obraz. Karan ham ezgulik, ham yovuzlik timsoli. Duryodxanning bir umrlik sadoqatli do`sti. Aslida Kuntining qiz bola vaqtida bilmay o`qib qo`ygan duosi orqali ma`budlardan tug`ilgan farzandi. Kambag`al bir oila uni boqib olgan. Kamonbozlikda Arjun, kuch qudratda Bxim, aql-zakovatda Yudxishtxir bilan bellasha oladi. Lekin Duryodxanga bo`lgan sadoqati tufayli yovuzlik tomonda turib adolatga qarshi kurashishga majbur. «Maxabharata» obrazlar tizimga boy asar. Yuqorida asar bosh g`oyasini targ`ib qilish vazifasini bajargan bosh personajlar haqida so`z yuritildi. Eposlarining bugungi kundagi ahamiyati. Hind xalqi o`z tarixida hali hech bir asarni «Maxabharata» va «Ramayana»dek e`zozlamagan. Ularni har bir hind yoddan biladi desak xato bo`lmaydi. Mana qirq asrdan oshiq vaqt o`tibdi, lekin ikkala epos ham xalq uchun birdek sevimli asar bo`lib qolmoqda, ayniqsa uning hinduizm dini bilan chambarchas bog`liqligi hindlar uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Eposlar orqali hind jamiyatiga ular uchun sevimli bo`lgan ma`budlar ( Ram va Krishna ( kirib kelgan. Har ikkala ma`bud ham ezgulikni saqlash,

yovuzlikni yakson etish maqsadida hind zaminiga kelgan, lekin har birining bu yo`lda o`ziga xos siyosati, o`ziga mos usuli mavjud. Jumladan, Ram ezgulik va adolat uchun kurashda qonun va axloq ( odob qoidalariga rioya qilishni ustivor deb bilsa, Krishna bu yo`lda mehr va sadoqat yo`lini eng to`g`ri yo`l ded hisoblaydi. Adabiy jarayonda esa bu ikki epos vedadan keyingi butun Hindiston adabiyotining asosi desak xato bo`lmaydi. Chunki ikkala epos ham bitmas tuganmas syujet lar manbai bo`lib, o`zidan keyingi davr adiblari uchun ijod manbai bo`lib xizmat qilib kelmoqda. Jumladan, qadimgi hind dramaturglari Bxasa va Kalidasalar, o`rta asr bxakt shoirlari Surdas, Krishnadas, Mirabai, Tulsi das va boshqalar, zamonaviy hind adabiyotining ko`pgina namoyandalari nasr va nazmda yaratgan ko`pgina asarlarining syujet va obrazlarini mana shu ikki epos tarkibidan olganliklarini adabiyot sahifalarida ko`ri shi miz mumkin. Kalidasaning jahon sahnalarini ko`rgan «Shakuntala» dramasi syujeti ham «Maxabharata»dan olingan. «Maxabharata» va «Ramayana» teleseriallari esa nafaqat hind ekranlarida balki boshqa mamlakatlar teleekranlarida ham ko`p marta namoyish etilgan. Hind adabiyoti va san`atida Krishna yoki Ramni, Sita yoki Radxani, Arjun yoki Bhimni tilga olmaydigan biron bir shoir, yozuvchi, rassom yoki haykaltaroshni topish amri mahol. Ram va Krishna ibodatxonalari esa butun Hindiston bo`ylab tarqalib ketgan. Hindistondagi deyarli har bir milliy adabiyot (u tamilmi, maratximi, bengalimi yoki boshqa) o`zining «Ramayana» va «Maxabharata»siga ega bo`lib ular sanskrit dagi eposlardan qisman milliylashtirilgani, o`sha xalq dunyoqarashiga moslashtirilganligi bilan farqlanadi. Umuman olganda, «Ramayana» va «Maxbaharata»ni bilmasdan turib hind madaniyati, ma`naviyati, tafakkuri va qolaversa bu xalqning butun ichki dunyosini bilish mumkin bo`lmagan haqiqatdir.

Adabiyotlar ro`yxati 1. Abramovich G. L. Vvedeniye v literaturovedeniye. M., 1970 2. Adabiy tur va janrlar. T., 1992. 3. Analiz literaturnogo proizvedeniya L., 1976 4. Ashurboyeva. Dj. Saadat Xasan Minto i yego novelistika. Avtoreferat dissertatsii. T.,1969 5. Barannikov. A.P. Obrazi sovremennoy prozi Hindustana 4., II A. 1930 6. Braginskiy. I.S. Problemi vostokovedeniya. M., 1974 7. Bichixina. L.V., Dubyanskiy A.M.. Tamilskaya literatura. M., 1987 8. Voprosi istorii, ekonomiki i kulturi narodov Sredney Azii. 9. Vzaimodeystviye kultur Vostoka i Zapada. M.,1987 10. Gamayunov L.S.. Indiya. M., 1972 11. Gavryushina N., Payevskaya YE.. Ocherk razvitiya indiyskoy literaturi novogo vremeni v knige «Novaya istoriya Indii». M., 1996. 12. Grinser. P.A. Osnovniye kategorii klassicheskoy indiyskoy poetiki. M., 1986 13. Genezis romana v literaturax Azii i Afriki. M.,1980 14. Glebov, N.V., Suxachev A.S. Literatura urdu. M., 1967 15. Yermakova. Otrajeniye natsiolnalno osvoboditelnogo dvijeniya v literature xindi, 1976

O'xshashlar

Hind xalq eposi – “Kalila va Dimna”

Manas- qirg`iz xalqining qahramonlik eposi

Qadimiy Hindiston adabiyoti

Hind sufiy adabiyoti

Dramaturg Kalidasa