Maqsud Shayxzoda - Adabiyot - Referatlar

Maqsud Shayxzoda

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67 KB

Ko'chirib olish

MAQSUD SHAYXZODA Reja: 1. Maqsud Shayxzodaning hayot va ijod yo`li. 2. Shayxzodaning she`riy asarlari. 3. “Jaloliddin Manguberdi” va “Mirzo Ulug`bek” dramalarining o`zbek adabiyoti ravnaqidagi o`rni.

Inson qadr topan joyida aziz. Taqdir ba`zan bir go`shada dunyoga kelgan kishiga iqtidori bois boshqa bir yerda porloq tole in`om etadi. Buyuk Bedil bizning yurtimizda tug`ilib Hindistonda shuhrat topdi. Rus shoiri I.A.Brodskiy siyosiy qarashlari uchun vatanidan badarg`a qilinib, Amerika Qo`shma Shtatlarida yashadi, shu yerda jahonda tanilib, Nobel mukofoti sovrindori bo`ldi. O`zbek adabiyotida o`zining munosib o`rniga ega bo`lgan Maqsud Shayxzodaning hayoti va ijodi ham xuddi shunday kechdi. Maqsud Shayxzoda 1908-yili Ozarbayjonning Tanja viloyatiga qarashli Oqtosh shahrida tug`ildi. Otasi Ma`sumbek o`z davrining peshqadam ziyolilaridan bo`lib, elu-yurtda katta obro`ga ega shifokor edi. Maqsud Oqtoshda ibtidoiy maktabni bitirgach, 1921- yili Boku dorilmualliminiga o`qishga kiradi. U yerda Abdulla Shoiq, Husayn Jovud kabi mashhur odamlarning ma`ruzalarini tinglaydi, ular ta`sirida adabiyotga mehri ortadi. 1925-yili dorilmualliminni bitirgach, Boku Oliy pedagogika institutida sirtdan o`qiydi. Endigina ish faoliyatini boshlaganda, otasi aksilsho`raviy unsur sifatida qamoqqa olinadi. 18 yoshga to`lib-to`lmagan Shayxzoda ta`qib ostiga olinadi. Bo`lajak shoir jon saqlash uchun ona-yurtidan chiqib ketishga majbur bo`ladi. Shu tarzda u 1928-yili Toshkentga keladi va umrining oxiriga qadar

shu yerda yashab qoladi. Lekin Toshkentda ham Stalin zulmining iskanjasidan butunlay q utilib ketolmadi. 50-yillar boshida uni mutla q o asossiz ravishda q amo qq a oladilar va 25 yilga surgun q iladilar. Shaxsga si g` inish fosh etilgandan keyingina u O` zbekistonga q aytadi. Mu h imi shundaki, Shayxzoda hayotining o`nqir- cho`nqirlariga qaramay, umrining oxiriga qadar o`zbek xalqining sadoqatli farzandi sifatida faoliyat ko`rsatdi va O`zbekiston uning ikkinchi vatani bo`lib qoldi. Maqsud Shayxzodaning she`rlari 1929-yildayoq matbuotda ko`rindi. Ammo uning o`zi bu she`rlarni hali chinakam poeziya namunasi deb hisoblamas edi. Oradan ko`p o`tmay Shayxzodaning birinchi to`plami “O`n she`r” bosilib chiqadi. Keyin “Undoshlarim” (1933), “Uchinchi kitob” (1934), “Jum huriyat ” (1935) kabi to`plamlari nashr etiladi. Maqsud Shayxzoda fikricha va i qroricha hayotdagi buyuk ne`matlardan biri she`riyat, tengsiz go`zalliklardan biri she`rdir. Shuning uchun kerak, u she`riyatning deyarli barcha janrlarida samarali ijod q ildi. Oybek o`zining “ O` zbek poeziyasining tarixiy tara qq iyoti t o`g` risida” nomli ma q olasida shunday yozadi: “ Shayxzoda she`rlarining fermasi rang-barangdir. U ruboiy, ballada, poema va lirik she`rlar formasidan foydalanadi ”. Urush yillarida Shayxzodaning o`zbek tilida “Kurash nechun?”, “Jang va qo`shiq”, “Ko`ngil deydiki...”, rus tilida “Saaz”, “Grozoyu rojdennie”, “Serdtse govorit” kabi to`plamlari bosildi. Urush yillarida Shayxzoda ijodining yangi xususiyatlari nomoyon bo`ldi. Bu yillarda shoir

she`riyatining xal q hayoti bilan aloqasi mustahkamlanganligini, odamlarning ichki dunyosini, ma`naviy fazilatlarini yanada chuqur ocha boshlaganini ko`rasiz. Ana shu yillarning mohiyatini ochuvchi “Kurash nechun?”, jang qahramonlarini ulug’lovchi “Kapitan Gostello”, mamlakat ichkarisidagi odamlarning fidokorona mehnatini tarannum etuvchi (“Bog’bon”, “Asalchi”, “Yigiraman, ip beraman”) she`rlar yozdi. Uning she`rlarida g’olibona marshlar sadosini ham, urush fojialarining olamli dardlarini ham, sog’ingan qalblarning hasratini ham, g’alaba deb tepgan yuraklarning zarbini ham eshitamiz. 1956-1966-yillar mobaynida Shayxzoda “Chorak asr devoni” nomi bilan tanlangan asarlarini “Toshkentnoma” dostonini, “Yillar va yo`llar”, “Xiyobon” to`plamlarini e`lon qildi. Shoirning “Dunyo boqiy” turkumi adabiyotimizda katta voqea bo`ldi. Shayxzoda ko`p qirrali iste`dod sohibi edi. U she`rlar va dostonlar bilan birga, juda yuksak badiiy quvvatga ega bo`lgan dramalar ham yaratdi. Shayxzoda umrining so`ngida yozishga kirishgan, lekin tugatib ulgurmagan ulgurmagan “Beruniy” dramasini hisobga olmaganda ham uning “Jaloliddin Manguberdi” va “Mirzo Ulug’bek” dramalari allaqachon xalqimizning badiiy mulkiga aylanib qolgan. “Jaloliddin Manguberdi” dramasi 1944-yilda yozib tugatildi va 1945-yilda H amza nomidagi Milliy akademik teatrda namoyish qilindi. O`sha davr tanqidchiligi asarga yuqori baho berdi.

“K o` pdan beri uzun umrim badiiy salmoqdor sahna, asarlarini orzu qilar edik. “Jaloliddin” bu orzumizga javob berishga qodir”, - deb yozilgan edi. Oybek bilan G` afur G` ulom. 1946-yilgacha dramadan ayrim parchalar “Armu g` on” t o` plamiga bosilgan. Shundan keyin 43-yil davomida asar tilga olinadi. Fa q at q ayta q urish va oshkoralik chu qur tomir yoygan 1988- yildagina “Jaloliddin Manguberdi” birinchi marta o`zbek tilida “Boqiy dunyo” degan kitobida to`la bosilib chiqdi. Ammo Maqsud Shayxzoda asarning chop etilganligini ko`rmay olamdan ko`z yumdi. Jaloliddin Manguberdi-tarixiy shaxs (1196-1231). Xorazm shohi Muhammadning o`g`li. Jaloliddin mo`g`il qo`shinl ariga q a q shat q ich zarbalar bergan, Vatan ozodligi uchun kurashlar olib borgan, lekin kuchlar teng b o` lmagani bois chekingan. 1231-yilda q aro q chi kurdlar qo` lida halok bo`lgan. “ Jaloliddin Manguberdi” dramasida Shayxzoda Vatan erki, mustaqilligi uchun fidoyilarcha kurash olib borgan mana shu jasur sarkarda qiyofasini badiiy gavdalantiradi. Drama badiiy ji hatdan teranligi, monolog va dialoglarning pishi q ishlangani, har bir qahramon xarakterining ham til boyligini, ham ruhiy dunyosidai o` ziga xoslikni ifodalay oladigan y o` sinda ekani bilan ajralib turadi. Q ahramonlararo konfliktda sun`iylik yo`q, ular voqealarning tabiiy oqimi va xarakterlar kurashidagi maqsadning hayotiyligi va haqqoniyligidan kelib chiqadi. Maqsud Shayxzodaning yana bir ulkan asari “Mirzo Ulug`bek” tragediyasidir. Tragediya 1964-yili yozildi,

o`sha yili bu asar Hamza teatri sa hnasida qo`yildi, keyinchalik uning asosida kinofil`m ham yaratildi. Shayxzoda bu mu him mavzuga adabiyotda mohiyat e`tibori bilan birinchi bo`lib murojaat etdi va o`zining tarixiy qahramoniga munosib baquvvat asar yarata oldi. Tragediyada Mirzo Ulu g` bekning s o` nggi ikki hayoti va faoliyati qalamga olinadi. “Mirzo Ulug`bek” bizni olis va notanish olamga- XV asr o`rtalaridagi Samarqand muhitiga olib kiradi. O`sha davr odamlarining hayoti, o`zaro munosabatlari, dardu olamlari, shodlik va quvonchlari ko`z o`ngimizda jonli manzaralarda qayta namoyon bo`ladi. Biz bu olag’ovur, serjanjal, sertashvish muhitda Abdullatif, Gavharshodbegim, X o` ja A h ror, Said Obid, Abbos, Ali Q ushchi, Sakkokiy, Shayxulislom Bur h oniddin, Abdurazzo q Samar q andiy, Q ozi Miskin kabi tarixiy shaxslarga r o` para kelamiz. Ular qatorida Feruza, Piri Zindoniy, Otamurod, K o` r Qalandar kabi to`qima obrazlar ham borki, ular birlashib, asarga hayotiylik bag’ishlaydi, undagi tarixiy koloritni kuchaytiradi. Sayyoralar quyosh tevaragida aylanganidek, bu obrazlarning hammasi Ulug’bek atrofida aylanadi. Maqsud Shayxzoda adabiyotshunos olim sifatida o`zbek tili va san`atini, o`zbek adabiyotini astoydil muhabbat bilan o`rgandi. Buyuk Alisher Navoiyning lirikasi, oradan 500 yildan ko`proq v aqt o`tib, o`z bahosini Maqsud Shayxzoda talqinida ko`rdi. Shayxzoda faoliyatida tarjima alo hida o`rin tutadi. U Nizomiydan, Shota Rustavelidan, Jomiydan, Pushkindan, Bayrondan, Lermontovdan, Nekrasovdan, Shevchenkodan, Jambuldan,

M.F.Oxundovdan, Samad Vurg’undan, Ilya Chavchavadzedan, Avetik Isaakyandan, Sulaymon Stalskiydan, Rasul Rizodan, Usmon Sorivalidan, Lohutiydan, Maxtum q ulidan, Tixonovdan, A.Surkovdan, Petrus Brovkadan adabiy tarjimalar qiladi. Maqsud Shayxzodaning o`zbek adabiyoti, madaniyati ravna qiga qo`shgan hissasi mustaqil O` zbekiston va u ning hukumati tomonidan munosib e`zozlanadi. Qator maktab va ko`chalar u ning nomi bilan ataladi. U “Buyuk xizmatlari uchun” ko`krak nishoni bilan ta qdirlandi. Matn adabiyotlar: 1. Maqsud Shayxzoda. “Toshkentnoma”.-T.: “Badiiy adabiyot”, 1958. 2. Maqsud Shayxzoda. “Mirzo Ulu g’bek ”.-T.: “O` qituvchi ”, 1991. 3. Maqsud Shayxzoda. “Toshkentnoma”.// Maqsud Shayxzoda (6

tomlik). -T.: “Badiiy adabiyot”, 2-tom, 1971. 4. Maqsud Shayxzoda. Asarlar (6 jildlik).-T.: “Adabiyot va san`at”, 3-jild, 1972. 5. Zokirov M. Maqsud Shayxzoda (Adabiy-tan qidiy ocherk ).-T.: “Adabiyot va san`at”, 1969. 6. Sharofiddinov O. Maqsud Shayxzoda. // O.Sharofiddinov. Birinchi mo``jiza.-T.: “Adabiyot va san`at”, 1979. 7. Sharofiddinov O. Maqsud Shayxzoda.//O`zbek adabiyoti tarixi ocherki (2 jildlik).-T.: “Fan”, 2-jild, 1962. 8. G’afurov I. Maqsud Shayxzoda. // O`zbek adabiyoti tarixi ocherki (3 jildlik).-T.: “Fan”, 3-jild, 1-kitob, 1972. 9. G’afurov I. O`rtoq Shoir ( Maqsud Shayxzoda hayoti va ijodi haqida).-T.: “Yosh gvardiya”, 1975.

O'xshashlar

Maqsud Shayxzoda ijodi

Fozil Yo’ldosh o’g’li

O`zbek bolalar adabiyoti

Badiiy asar tili

Navoiyshunoslik Navoiy hayoti va ijodini o’rganish manbalari