Kuzatishlar asosida insho yozish - Adabiyot - Referatlar

Kuzatishlar asosida insho yozish

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

Kuzatishlar asosida insho yozish Reja: 1. O’qilganlar asosida insho yozish 2. Maqola yozish 3. Xatolar ustida ishlash

O’quvchilar narsa-buyumlarni, tabiatni, mehnat faoliyatini kuzatish asosida hosil qilgan taassurotlarini so’zlar vositasida ifodalaydilar. Bunda ular fikrlarini turli va to’la ifodalashga o’rganishdan tashqari, ularning tushunchalari ham kengayib boradi. Dastlab kuzatish rejasi tuziladi. O’quvchilarga kuza tish davomida nimalarga e’tibor berishlari kerakligi tushuntiriladi, insho mavzusi aytiladi. O’quvch i lar bilan kuzatish taassurotlari asosida savol-javob o’ tkazilganidan keyi n ularning fikrlari umumlashtiriladi. Mavzu yuzasidan reja tuziladi. Mavzu ayrim o’quvchilarga reja asosida gapirtiriladi. Shundan so’ng insho yozdiriladi. Boshlang’ich sinflarda ko’rganlarini tasvirlab berishning quyidagi ko’rinishlaridan foydalanish mumkin: 1. Kuzatish davomida ko’rilgan ayrim predmetlarni tasvirlab yozish. 2. O’quvchilar mehnat faoliyatini tasvirlash. 3. Tabiat k o’ rinishini tasvirlash. 2. Sistemali kuzatishlar natijasini umumlashtirib tasvirlash.

O’qilganlar asosida insho yozish Inshoning bu turida o’quvchilar o’qigan hikoyalari asosida insho yozadilar. Bu xildagi inshoda o’quvchilar hosil qilgan tushunchalarini yozma bayon qiladilar. O’qilgan asar yuzasidan insho yozishga tayyorgarlik va yozish ishlari o’qish va sinfdan tashqari o’qish darslariga bog’lab olib boriladi. 2-3-sinflarda olib boriladigan bunday ishlar 4-sinfda o’qiganlari asosida to’laroq insho yozishga tayyorlaydi. 4-sinfda badiiy asar asosida yoziladigan dastlabki insho jamoa xarakterga ega bo’ladi. Ya’ni sinf o’quvchilari asarni birgalikda o’qib-o’rganadilar. Tu shunchalari bo’yicha o’z fikrlarini aytadilar. O’quvchilar fikri doskaga yoziladi. So’ng uni o’quvchilar ko’chirib yozadilar. Keyinchalik esa mustastil yozishga kirishadilar. Asar yuzasidan insho yozish o’quvchilarga bir necha kun oldin aytib qo’yiladi. Shundan so’ng o’quvchilar asarni diqqat-e’tibor bilan o’qiydilar. O’qilgan asar yuzasi dan savol-javob o’tkaziladi. Ayrim o’quvchilarga asar mazmuni gapirtiriladi. So’ng insho yozish tavsiya eti ladi. Keyinchalik esa o’quvchilarga o’qilgan matn yuza-sidan savol-javoblarsiz mustaqil insho yozish tavsiya qilinadi. Lekin dastlabki paytlarda o’qituvchi o’quvchilarga qisman yordam berib turadi. Maqola yozish 3-4-sinf o’quvchilariga sinf hayoti va o’quvchilar faoliyati haqida, uyin va o’qishlari haqida sinf yoki maktab devoriy gazetalariga maqola yozishni o’rgatib borish ham inshoning bir ko’rinishidir. Buning uchun dastlab biror mavzu tanlanib, shu mavzuga oid «G’uncha» jurnalida berilgan maqolalar o’qib-o’rganiladi. Mavzu mazmuni yozishdan oldin bir necha o’quvchiga gapirtiriladi. Birgalikda tuzilgan maqolani doskaga yozib, tahlil qilinadi. Uni o’quvchilar daftarlariga ko’chirib yozadilar. Shundan keyin uyda shunga o’xshash maqola yozib kelish topshirig’i beriladi. Shu tarzda o’quvchilar qisqa hajmli xat-xabar va maqola yozish malakalarini egallaydilar.

O’quvchilarni kichik yoshdan inshoning barcha turlari bilan qisman bo’lsa-da, tanishtirib borish muhim ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Bu ish o’quvchilarning og’zaki va yozma nut q larining sistemali o’ sib borishiga yordam beradi. Yuqori sinflarda inshoni muvaffaqiyat li yozishlariga zamin hozirlaydi. O ` q u v c h i l a r i n s h o s i n i t a h l i l q i l i s h N u t q o ` s t i r i s h m e t o d i k a s i d a o ` q u v c h i l a r i n s h o s i u c h u n b a h o m e ’ y o r i m u h i m m a s a l a h i s o b l a n a d i . T a b i i y k i , b u n d a y u q o r i d a b a y o n e t i l g a n a s o s i y t a l a b l a r g a r i o y a q i l i n a d i . I n s h o m a t n i n i t a k o m i l l a s h t i r i s h , u n d a y o ` l q o ` y i l g a n x a t o v a k a m c h i l i k l a r n i b a r t a r a f e t i s h h a m o ` q u v c h i l a r u c h u n o ` t a z a r u r m a l a k a l a r d a n b i r i d i r . A m m o a f s u s k i , k o ` p c h i l i k o ` q u v c h i l a r o ` z l a r i y o z g a n m a t n u s t i d a d e y a r l i i s h l a y o l m a y d i l a r . K o ` p i n c h a u l a r i s h n i n g q o r a l a m a n u s x a s i g a b i r o r t a h a m t u z a t i s h k i r i t m a y , u n i a y n a n o q q a k o ` c h i r a d i l a r . O ` q i t u c h i l a r e s a m a t n n i t e k s h i r a y o t g a n y o u n d a g i b a r c h a a t o l a r n i t u z a t a d i l a r y o k i x a t o l i o ` r i n l a r o s t i g a c h i z i s h , h a r x i l b e l g i l a r q o ` y i s h b i l a n c h e k l a n a d i l a r . “ I j o d i y y o z m a i s h u s t i d a i s h l a s h u s u l l a r i ” b o ` l i m i d a n o ` q u v c h i l a r n i q u y i d a g i z a r u r b i l i m , k o ` n i k m a v a m a l a k a l a r b i l a n q u r o l l a n t i r i s h n i m a q s a d g a m u v o f i q d e b b i l a m i z : - “ I j o d i y y o z m a i s h ” t u s h u n c h a s i : r a s m a s o s i d a h i k o y a , m a n z a r a t a s v i r i , s h a x s h a y v o n , n a r s a - b u y u m , v o q e a - h o d i s a t a s v i r i . - Y o z m a i s h g a m a v z u t a n l a s h , a y n i b i r n a r s a , m a n z a r a , v o q e a , h o d i s a l a r a s o s i d a t u r l i c h a m a v z u t a n l a s h ; - B e r i l g a n m a v z u , e r k i n m a v z u ;

- M a v z u n i y o r i t i s h u c h u n z a r u r m a t e r i a l , o ` q u v c h i n i n g b i l i m l a r i , k u z a t i s h l a r i , t a a s u r o t l a r i , m u s h o h a d a l a r i , q i y o s v a o ` x s h a t i s h l a r i , x u l o s a v a h u k m l a r i . - Y o z m a i s h n i n g r e j a s i . - M a v z u n i y o r i t i s h d a m a z m u n i z c h i l l i g i x a t b o s h i t u s h u n c h a s i . - Y o z m a i s h m a t n i u s t i d a q a y t a i s h l a s h , q o r a l a m a n u s x a d a s o ` z l a r u s t i d a i s h l a s h . - M a t n n i n g u s l u b i u s t i d a i s h l a s h . - I s h n i o q q a k o ` c h i r i s h . - I s h n i t e k s h i r i l g a c h , x a t o l a r u s t i d a i s h l a s h y o ` l l a r i . O ` q u v c h i l a r i n s h o s i n i b a h o l a s h d a q u y i d a g i l a r h i s o b g a o l i n a d i : 1 . I n s h o m a v z u s i n i n g y o r i t i l i s h i . ( M a z m u n m a v z u g a m o s m i , y a ’ n i y e t a r l i y o r i t i l g a n m i , h a q i q a t g a m o s k e l a d i m i ? ) 2 . R e j a , k o m p o z i t s i y a , i z c h i l l i k . ( R e j a t o ` g ` r i t u z i l g a n m i , m a t e r i a l n i b a y o n q i l i s h t a r t i b i r e j a g a m o s k e l a d i m i , m a z m u n d a t a k r o r y o ` q m i . ) 3 . J a n r i , u s l u b i . 4 . I n s h o h a j m i . 5 . L e k s i k a 6 . S i n t a k s i s 7 . I m l o v i y v a p u n k t u a t s i o n s a v o d x o n l i k , x a t o l a r x a r a k t e r i . 8 . H u s n i x a t , t a s h q i t o m o n d a n s h a k l l a n t i r i s h ( h o s h i y a g a , x a t b o s h i d a n y o z i s h g a , s a r l a v h a n i t o ` g ` r i j o y l a s h t i r i s h g r i o y a q i l i s h ) O ` q u v c h i l a r i n s h o s i g a q o ` y i l a d i g a n b u n d a y t a l a b l a r u n i b a h o l a s h d a r e a l y o n d a s h i s h g a i m k o n b e r a d i . Xatolar ustida ishlash

Boshlang’ich sinf o’quvchilari yozuvida uchraydigan xatolarni quyidagi tiplarga ajratish mumkin: 1. Grafik xatolar. Grafik xatolarga harf shakllarini o’xshata olmaslik, harflarning o’rnini almashtirib yozish, talaffuzi o’xshash undoshlarni aniq, ajrata ol maslik natijasida yozuvda bir harf o’rniga ikkinchisini ishlatish, biror harfni tushirib qoldirish kabi xatolar kiradi. Shunga ko’ra grafik xatolar quyidagi ko’rinishlarda bo’ladi: a) harf shakllarini buzib yozish; b) so’zda harflar orttirib yozish; v) so’zda harf tushirib qoldirish; g) so’zda harflar birikishini buzish (ajratnb yozish yoki xato biriktirib yozish singari). 2. Fonetik xatolar. Bunday xatolar so’zlarni to’gri talaffuz qila bilmaslik, sheva va dialektlar ta’sirida bo’ladi. Fonetik xatolarning, asosan, quyidagi ko’rinishlari mavjud: a) dialekt va sheva xatolari (borgan edi — boruvdi, kelgan edim — keluvdim, bo’lmas ekan — bo’masakan singari). b) assimilyasiya hodisasi natijasida (tomni — tommi, yigitcha — yigichcha, ketdi — ketti s ingari). v) tovushlar almashuvi natijasida (devor — dovol, nuqta — nuxta). 3. Morfologik xatolar. So’zning o’zagi va qo’shimchalarida yo’l qo’yilgan xatolar morfologik xato hisoblanadi. Bunday xatolarning sodir bo’lishiga quyidagilar sabab bo’ladi: - so’zning ma’nosini tushunmaslik; - grammatik qoidalarni bilmaslik; - orfografik qoidalarni unutish; - parishonxotirlik. - mexanik xatolar (o’quvchilarning ixtiyorsiz ravishda xatoga yo’l quyishlari). Inshoda ko’p uchraydigan xarakterli xato lar:

- gapda so’zlarning boshlanishini bilmaslik; - ko’chirma gap va dialoglarga e’tibor bermaslik. Bunday xatolar ikki yo’nalishda: xatolarning oldini olish va yo’l quyilgan xatoni tuzatish orqaligina bartaraf etiladi. O’quvchilar yozuvidagi xatolar ularning og’zaki nutqlariga ham bog’liq. Chunki og’zaki nutq bilan yozma nutq, o’zaro borliq bo’lib, og’zaki nutqdagi xatolar, albatta, yozma nutqda ta’sir qiladi. O’quvchilar yozuvda yo’l quyilgan xatolarni tuzatish uchun alohida vaqt ajratilmaydi. Lekin barcha darslarda xatolar ustida ishlashga e’tibor beriladi. Har bir darsda ko’pchilik o’quvchilar uchun tipik bo’lgan xato lar doskada ko’rsatilib, uni tuzatish yo’llari tushuntiriladi. Ayrim o’quvchilar xatosi esa ularning o’zlariga ko’rsatib, tushuntiriladi. Agar o’quvchilar biror qoidani bilmaslik natijasida xatoga yo’l quygan bo’lsalar, albatta, ana shu qoidani takrorlash maqsadga muvofiqdir. Umuman, o’quvchilar yozuvida xatolarning bo’lmasligi uchun lug’at ishiga, ta’limiy xarakterdagi yozma ishlarga ko’proq o’rin berish zarur. Imlosi qoidalashtirilmagan va qiyin so’zlar jadvali tuzilib, sinf xonasiga o’quvchilarga ko’rinarli qilib osib quyilishi ham foydalidir.

F o y d a l a n i l g a n a d a b i y o t l a r r o ` y x a t i : 1 . I . A . K a r i m o v “ O ` z b e k i s t o n b u y u k k e l a j a k s a r i ” T . 1 9 9 9 y . 2 . I . A . K a r i m o v “ Y u k s a k m a ’ n a v i y a t – y e n g i l m a s k u c h ” T . 2 0 0 9 y . 3 . I . A . K a r i m o v “ M i l l i y i s t i q l o l g ` o y a s i : A s o s i y t u s h u n c h a v a t a m o y i l l a r ” T . 2 0 0 1 y . 4 . I . A . K a r i m o v “ B a r k a m o l a v l o d O ` z b e k i s t o n t a r a q q i y o t i n i n g p o y d e v o r i ” T . 1 9 9 7 y . 5 . T a ’ l i m t a r a q q i y o t i u m u m i y o ` r t a t a ’ l i m n i n g d a v l a t t a ’ l i m s t a n d a r t l a r i v a o ` q u v d a s t u r i . O ` z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i x a l q t a ’ l i m i v a z i r l i g i n i n g a x b o r o t n o m a s i . T . 1 9 9 9 y . 6 . B o s h l a n g ` i c h t a ’ l i m b o ` y i c h a y a n g i t a h r i r d a g i D a v l a t t a ’ l i m s t a n d a r t i . T . 2 0 1 0 y . 7 . A b d u l l a y e v a Q . v a b o s h q a l a r . O ` q i s h k i t o b i . 2 - s i n f u c h u n d a r s l i . T . O ` q i t u v c h i 2 0 0 7 y . 8 . K a d r l a r t a y y o r l a s h M i l l i y d a s t u r i . T . 1 9 9 7 y . 9 . R o z i q o v O v a b o s h q a l a r . O n a t i l i d i d a k t i k a s i . T . Y a n g i a s r a v l o d i . 2 0 0 5 . 1 0 . T o ` x l i y e v B v a b o s h q a l a r . O ` z b e k t i l i o ` q i t i s h m e t o d i k a s i . T . O ` z b e k s i t o n r e s p u b l i k a s i y o z u v c h i l a r u y u s h m a s i A d a b i y o t j a m g ` a r m s i n a s h r i y o t i . 2 0 0 6 y . 1 1 . F u z a i l o v S v a b o s h q a l a r . O n a t i l i 3 - s i n f . T . O ` q i t u v c h i . 2 0 0 7 y . 1 2 . M . Y u s u p o v . O ’ q i s h v a y o z u v d a r s l a r i s a m a r a d o r l i g i n i o s h i r i s h . T o s h k e n t , O q i t u v c h i . 1 9 9 0 . 1 0 5 b . 1 3 . G ` a f f o r o v a G . B o s h l a n g ` i c h t a ’ l i m d a z a m o n a v i y t e x n o l o g i y a l a r . Q a r s h i N a s a f . 2 0 0 9 y . 1 6 4 b . 14. Shodmonov E va boshqalar. Boshlang`ich sinflarda DTS talqini va o`zbek filologiyasi ta’limi parametrlari. Qarshi ”Nasaf” 2000 y. 15. Z u n n u n o v A . X o t a m o v N . E s o n o v J , I b r o h i m o v A . A d a b i y o t o ` q i t i s h m e t o d i k a s i . T . O ` q i t u v c h i . 1 9 9 2 y . 3 3 4 b .

O'xshashlar

Rasmlar asosida insho yozish

III-sinflar uchun insho

Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarni insho yozishga o’rgatish yo’llari

Insholar

Tunda chaqnagan yulduz (Oybek ijodi asosida)