ХХ Аср ўзбек адабиёти - Adabiyot - Referatlar

ХХ Аср ўзбек адабиёти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

ХХ Аср ўзбек адабиёти Адабиётшуносликда ХХ аср ўзбек адабиёти шартли равишда 20-30- йиллар адабиёти, II жаҳон уруши ва урушдан кейинги давр адабиёти (40-50- йиллар), 60-70-йиллар адабиёти, 80-90-йиллар адабиёти каби даврларга бўлиб ўрганилади. 20-30-йиллар адабиёти 20-30-йиллар адабиёти тарихда бадиий ижоднинг мафкурага бўйсундириш даври бўлганлиги билан ажралиб туради. Бу даврда ўзбек адабиётини ривожлантириш, адабий анъаналарни давом эттириш ва бадиий баркамол асарлар яратиш мақсадида қалам тебратган Ҳамза Ҳакимзода, Чўлпон, Абдурауф Фитрат, Сўфизода, Абдулла Авлоний, Ойбек, Усмон Носир, Темур Фаттоҳ, Ойдин, Ҳамид Олимжон, Уйғун, Ғафур Ғулом, Ҳусайн Шамс сингари қатор ўзбек ижодкорлари яратган асарлар биринчи навбатда мавкуравий жиҳатдан баҳоланган. Адабиёт ва санъат асарлари собиқ коммунистик партиянинг мақсад ва манфаатларига хизмат қилиши бош талаб бўлган. Социалистик жамият барпо этилаётган ўша йилларда одамларнинг онгида қандай ўзгаришлар рўй бераяпти. Улар совет тузумини қўллаб- қувватлашяптиларми, бу тузум уларга нималар инъом этди, халқ ҳаётида қандай ўзгаришлар рўй берди каби саволларга ҳаётий қаҳрамонлар образларини яратиш орқали, ҳаёт ҳақиқатини пардозламай рўй-рост тасвирлаш йўли билан жавоб бериш ҳаётий зарурат эди. Аммо коммунистик мафкура моҳияти босқинчилик сиёсатига асосланган давлатнинг мақсадларини акс эттиргани учун адабиёт ва санъат асарларида халқ кўнглидаги тилаклар, дарду ҳасратлар, орзу-умидларни эмас, балки совет тузумини улуғлаш, коммунистик партияни мадҳ этиш талаб қилинди.қизил империянинг асл мақсадлари ерли халқдан яширилди, шу тариқа ёлғон ва сохта ғояларга одамларни ишонтириш йўлида адабиётдан ҳам шафқатсизларча фойдаланишга уринилди. Коммунистик партиянинг 20-30- йилларда бўлиб ўтган қатор йиғинларида Тур к истон ўлкасида «адабиётни

ривожлантириш»га қаратилган мафкуравий тушовлар, қолиплар ишлаб чиқилди ва ҳақиқий бадиий ижоднинг илдизга болта урилди. Натижада ҳаёт ҳақиқатини рўй-рост, бадиий гавдалантирган, халқ кўнглидаги армонларни, босқинчилар амалга оширган фожиаларни, улар ўрнатган ҳокимият ва тузаётган жамият моҳиятини фош этувчи асарлар «совет воқелигини бузиб кўрсатувчи ва талқин этувчи асарлар» сифатида баҳоланди. Чинакам истеъдод эгалари эса «халқ душмани» деб эълон қилинди. 20-30-йилларда инқилобий ғоя билан йўғрилган адабиётни шакллантириш ишлари бундай адабиёт сунъий, баландпарвоз, бадиийлик тамойилларига ёт адабиёт эканини англаган ва ўзини унинг вакили бўла олмаслигини ижоди орқали аён қилган Абдулла Қодирий, Абдулҳамид Чўлпон, Абдурауф Фитрат, Сўфизода, Усмон Носир каби истеъдод эгаларини қатағон қилиш билан якун топди. Партия ва совет давлати адабий ҳаётни ўз буйруқлари билан ҳаракатлантириб, ўз мафкураси билан тушовлаб, ягона адабий услубни талаб қилди. Шу тариқа ёзувчидан ижодий изланиш ва ўз бадиий ниятини ифодалашда хилма-хил усуллардан фойдаланишдек ижод эркинлиги тортиб олинди. 1932 йилдан бошлаб совет адабиётининг методи ягона – социалистик реализм методи эканлиги очиқ-ойдин эътироф этилди ва партия кўрсатмаларида бадиий асарлар аввало ғоявийлик, партиявийлик, синфийлик каби тамойиллар асосида баҳоланиши шарт қилиб қўйилди. Шунга қарамай, кўп асрлик бой тарихига, анъаналарига эга бўлгани учун давр мураккабликлари ўзбек адабиётининг халқчил поэтик руҳини янча олмади. Ҳамзанинг миллий халқ қўшиқлари руҳидаги асарлари, Чўлпон шеърияти, Усмон Носирнинг рангин жилвалар тасвирига йўғрилган туйғулар ҳарорати сезилувчи шеър ва достонлари, замонавий руҳни классик жанрларда тасвирловчи Собир Абдулла, Уйғун, Ҳабибий, Чустий, Чархий каби ижодкорларнинг арузда битилган ғазал, мухаммас, рубоийлари, Ғафур Ғуломнинг «Динамо» (1931), Ҳамид Олимжоннинг «Кўклам» (1929), Ш.Сулаймоннинг «Эрк куйлари» (1927), Миртемирнинг «Шуълалар қўйнида» (1928) каби шеърий тўпламлари бадиият талабларига тўла жавоб

беролмаса-да, ўзбек шеърияти равнақига ҳисса қўшди, унда «гражданлик лирикаси» деган янги саҳифа очди. 20-30-йиллар ўзбек адабиётида ҳикоячилик вужудга келди. Абдулла Қодирий, Ҳусайн Шамс, Зиё Саид, Элбек қаторида Ғафур Ғулом, Шокир Сулаймон, Ғайратий, Собир Абдулла, Чўлпон каби шоирлар ҳам ҳикоя ёздилар. Айни пайтда «Одина», «Судхўрнинг ўлими» сингари қиссалар, «Ўтган кунлар», «Меҳробдан чаён», «Кеча ва кундуз» сингари етук реалистик романлар яратилди. Улар ўзбек ёзувчилари анъанавий услубдан ҳаётий ҳодисаларни шарҳ ёки изоҳларсиз тўғридан-тўғри тасвирлаш усулига ўтганликларини кўрсатди. Маълумки, ўзбек драматургияси асрлар давомида оғзаки п ь есалар шаклида мавжуд бўлиб, ХХ аср бошларида Туркистонда биринчи театр труппаларининг пайдо бўлиши натижасида, хусусан, Тошкентда 1877 йилда биринчи профессионал театр ташкил топиши билан жадал ривожланди. Ҳамза, А.Бадрий, А.Қодирий, Ҳожи Муин, Абдулла Авлоний, Фитрат, Чўлпоннинг драматик асарлари бадиий жиҳатдан нуқсонларга эга бўлса-да, ўзбек драматургияси ривожига туртки бўлди. 20-йилларнинг охири – 30-йиллар бошида ўзбек драматургиясига ёш талантлар кириб келди. Комил Яшин, Назир Сафаров, Зиё Саид, Собир Абдулла, Умаржон Исмоилов, Зиннат Фатхуллин асарларида ўша давр мафкураси талабларига кўра социализмнинг узил-кесил ғалабаси учун кураш жараёни гавдалантирилган. Янги тузумнинг янги кишилари образи, саводсизликни тугатиш, халқнинг маданий даражасини кўрсатиш масалалари драматик асарлар марказига қўйилган. 1. 30-йиллар Ўзбекистон тарихига социализм асосларини мажбуран, кескин ва шиддатли, муросасиз ҳамда шавқатсиз тарзда қуриш даври сифатида кирган бўлса, 1934 йилда бўлиб ўтган Бутуниттифоқ ёзувчилар съезди собиқ СССР Ёзувчилар уюшмаси тузилганлигини эълон қилди. Адабиётнинг бундан кейинги ривожи йўлларини белгилаб берувчи, давлатнинг кўрсатма ва буйруқлари ижодкорлар томонидан сўзсиз

бажарилишини ташкил қилувчи бу уюшма низомида ягона ижодий метод – социалистик реализм экани тасдиқланди. Хусусан, озодликка чиққан ўзбек хотин-қизлари образини, совет ҳокимияти учун курашда «жонбозлик кўрсатган» қизил аскарлар қиёфасини, «большевик» тимсолини яратиш партия томонидан бош вазифа қилиб белгилаб берилди. Воқеликни романтик бўёқларда, кўтаринки руҳда тасвирлаш услуби маъқулланди. Энди ижодкорнинг сиёсат ва мафкура талабларига итоат қилиб яшашдан, компартия белгилаб берган йўналишда ижод қилишдан ўзга чоралари қолмаганди. Уйғуннинг «Коммунизм гулбоғларида», Ҳамид Олимжоннинг «Бахтлар водийси» каби асарлари давр ва партия талаби асосида яратилган эди. Бундай тенденция кейинги даврларда ҳам давом этди. И ккинчи жаҳон уруши ва урушдан кейинги давр адабиёти 1941-1945-йиллар тарихга немис фашистлари бошлаган иккинчи жаҳон уруши номи билан кирган. Фашистлар Германияси қўшинлари томонидан бошланган босқинчилик урушига қарши Ўзбекистон фарзандлари ҳам бошқа тинчликсевар халқлар билан бир тан бир жон бўлиб кураш ди . Ўзбек халқи хавф остида қолган ёки вайрон этилган ерлардан келтирилган гўдакларни ўз бағрига олган. Кўплаб кўчириб келтирилган саноат корхоналарида, завод ва фабрикаларда халқимиз қаҳрамонона меҳнат қил ди . Ўзбек ёзувчиларидан С.Жўра, П.Турсун, М.Бобоев, Н.Сафаров, Шуҳрат, Назарматлар қурол ва қалам билан жанг қилганлар. Уруш даврида Ойбекнинг «Қуёш қораймас» романи, Ғ.Ғуломнинг «Сен етим эмассан», «Қиш», «Мен - яҳудий», «Кузатиш», «Соғиниш» каби етук шеърий асарлари, Ҳ.Олимжоннинг «Россия», «Қўлингга қурол ол!» шеърлари, А.Қаҳҳорнинг «Хотинлар», «Асрор бобо», «Олтин юлдуз» сингари ҳикоя ва повестлари, Ойбекнинг «Навоий» романи, «Маҳмуд Т о робий», Шайхзоданинг «Жалолиддин Мангуберди» ва Ҳ.Олимжоннинг «Муқанна» каби саҳна асарлари яратилди. Бу даврда ўзбек публицистикаси айниқса жадал ривожланди, шеърий номалар, шеърий мактублар, очерклар ўша оловли йиллар руҳини тўла ифода қилди.

Урушдан кейинги даврларда (1945-1956-йиллар) ўзбек адабиёти янги шароитида ривожланди. Собиқ коммунистик партия урушдан кейинги даврларда мафкуравий курашни авж олдирди, халқни коммунистик руҳда тарбиялаш, атеистик тарғибот-ташвиқот, капиталистик давлатлар тараққиётини назар-писанд қ илмаслик, улар ҳаётини қоралаш, кескин танқид қилиш орқали «совуқ уруш» сиёсатини олиб бориш, ёшларни ғарб мафкураси таъсиридан сақлаш масалаларини адабиёт олдига қўйди. Ижодкорлар ижобий қаҳрамон яратиш муаммоси устида изландилар. Ўзбек шеъриятида меҳнат мавзуси, халқлар дўстлиги, тинчлик учун кураш мавзулари кенг ёритилди. Ғ.Ғулом, Ойбек, Уйғун, Шайхзода, Зулфия, Миртемир, А.Мухтор, М.Бобоев, Ҳ.Ғулом, Мирмухсин, Шукрулло каби ижодкорларнинг қатор шеърий тўпламлари чоп этилди. Парда Турсуннинг «Ўқитувчи» романи, А.Қаҳҳорнинг ҳикоя ва қиссалари, «Шоҳи сўзана» комедияси, К.Яшиннинг «Генерал Раҳимов», Уйғуннинг «Қалтис ҳазил» пъесалари шу даврда яратилган эди. Ғафур Ғуломнинг «Мен Шарқдан келаётирман» шеърий тўплами билан Абдулла Қаҳҳорнинг «Шоҳи сўзана» асари Давлат мукофотига сазовор бўлди. Бу даврда ижодкорлар ҳаётни зиддиятларсиз, силлиқ, «гўзал» қилиб тасвирлаш билан бирга ижобий қаҳрамон яратиш муаммоси устида жиддий изландилар. «Бизнинг ҳаётимиз ҳақидаги асарларда бош қаҳрамон салбий бўлиши мумкинми?» «Ижобий ва салбий қаҳрамонларга ёзувчи муносабати қандай бўлиши керак?» каби муаммолар адабиётшунос ва танқидчиларнинг ҳам диққат марказида бўлган. Савол ва топшириқлар: 1. Уруш даври адабиётининг бош мавзуси нимадан иборат бўлган? 2. Шу даврда яратилган қайси асарларни биласиз? 3. Уруш ва тинчлик ҳақида ўқиган асарларингиз юзасидан ўз таассуротларингизни сўзлаб беринг.

Турғунлик даври адабиёти 60-йилларга келиб, бадиий асарларда зиддиятлар бўлиши зарур, чунки ҳаётнинг ўзи кураш ва интилишлардан иборат, демак, бадиий асар ўзагини бадиий конфликт ташкил этади, асар қаҳрамонларини курашсиз, зиддиятларсиз тасвирлаш – ҳақиқатдан, ҳаёт ҳақиқатидан кўз юмиш бўлади, деган хулосага келинди. Чунки санъат асари ҳаёт ҳақиқатига асосланади. Аввалги даврлар адабиёти бу муҳим хулоса учун замин бўлиб хизмат қилди, бадиий ижоддаги сунъийликка, бирёқламаликка, юзакиликка чек қўйиш учун интилиш замирида янги – бадиий баркамол асарлар яратишга интилиш даври бошланди. Дарҳақиқат, 60-70-йилларда яратилган асарлар марказидаги қаҳрамонлар бир қадар «ўзгача»лиги билан ажралиб туради. Айтайлик, «Муқаддас»даги Шариф, «Бир фелъетон қиссаси»даги Учқун, «Ларза»даги Мутал (О.Ёқубов асарлари) Абдулла Орипов, Эркин Воҳидов яратган лирик қаҳрамонлар, «Улуғбек хазинаси», «Диёнат», «Юлдузли тунлар» романлари қаҳрамонлари дунё ва замон сирлари ҳақида ўйлашлари, инсон қалб туғёнларини табиийлиги билан гавдалантириши жиҳатидан диққатни тортади. Муҳаммад Алининг «Юрагим», «Тенгдошларимга мактуб» каби асарларида замондошларимизнинг фикр-туйғулари, орзу-умидлари қаламга олинган, қаҳрамонлар руҳияти назм йўли билан тадқиқ ва таҳлил қилинган. «Ирмоқ» шеърида эса софлик, гўзаллик, ҳаёт мураккаблиги ҳақидаги чуқур фалсафий мушоҳадалар мажозий маънодаги ирмоқ, ҳаёт ирмоғи, фикр ирмоғи тимсолида тараннум этилган. Бундай бадиий етук асарлар қаторида бу давр адабиётида шоирлардан Тўлқин, Азиз Абдураззоқ, М.Жалил, Ҳ.Шариповнинг бадиият талабларига тўла жавоб беролмайдиган, лирик қаҳрамон қиёфасини таърифу тавсиф этиш билан чекланилган, бадиий маҳорат етишмаганлиги сезилиб турадиган бирёқлама ижод намуналари ҳам кўзга ташланади. Уларнинг илк шеърлар тўпламларидаги шеърларида, хусусан, воқеликнинг тўлақонли поэтик ифодаси, ҳаётий манзаралар таҳлили, ҳис-кечинмаларнинг табиий оқими, инсон қалбининг зарблари,

дарду туғёнлари бирдай юксак бадиий қимматни ташкил этган, дея олмаймиз. Ижодкорларнинг ҳаёт мураккабликларини назмий ранглар, оҳанглар орқали ҳис қилдиришга қодир тимсоллар яратиш маҳорати йиллар ва даврлар оша такомиллашиб борганки, бу хусусият яхлит ҳолда бутун бир ўзбек шеърияти, ўзбек адабиётига хос тараққиёт хусусиятларини намоён этади. А.Ориповнинг «Уйқу» шеърида ифодаланган поэтик фикрда эътибор қилинг: Одамлар ухлайди ўн йил, ўн беш йил, Сезмасдан, севмасдан, ҳиссиз ва мудроқ. Баъзида очиқ гап, ўртанса кўнгил, Ухлагим келади менинг ҳам узоқ. Оддий сўзлар орқали шоир ниҳоятда муҳим фикрни ифода этмоқда: бу дунёда бўлаётган ўзгаришлардан, ташвишлардан четда туриш, фаолиятга аралашмасдан беғам, бефарқ яшаш – маънавий ўлим билан тенг! Борди-ю курашсанг, меҳнат қилсанг, эзгулик тантанаси учун жон фидо қилсанг, ҳамиша дард билан яшашга тўғри келади. Инсон тирик экан, орзу қилсин, ҳаёл сурсин, аммо доимо уйғоқ бўлсин! Осойишта, фаолиятсиз, ҳаракатсиз ҳаётдан ҳазар қил! «Уйқу» қаҳрамони шу фикр билан яшайди, шу фикр билан ҳаётни ўзгартиришга интилади. Шеърда қўлланилган «аср», «уруш», «фалокат», «биродарлар» каби сўзлар бутун оламнинг катта-кичик воқеаларини ифодалайди. Шоир шунчаки ифодалаб бериш учунгина бу сўзлардан фойдаланмаган, балки шу сўзлар замиридаги маъноларни лирик қаҳрамон тақдирига, ҳаётига, қалбига «пайванд» этганки, кўз ўнгимизда ўзига хос қиёфаси билан ўзгалардан фарқланиб турувчи инсон гавдаланади. Лирик қаҳрамон ташвишлари вужудимизни қамраб олади, ҳаяжонли фикрлар ўйга толдиради. Асрим самоларда ёқолдинг чироқ, Юлдуз қилиб отдинг фазога ўзни. Қўзғата олмадинг ўрнидан бироқ, Аскар елкасида турган юлдузни.

Асрим, изга солдинг уммонлар кучин, Яратмоқ истадинг сўнмас бир чирой. Бироқ гулзорингни топтамоқ учун Қайдадир разилга бериб қўйдинг жой. Шоир лирик қаҳрамон тилидан барчамизни курашчанликка даъват этганки, беихтиёр унинг «қалб оғриқлари»ни ҳис қиламиз, бу оғриқлар давр оғриқлари, аср изтироблари эканини англаймиз. Зеро, шу биргина шеър бадиий баркамоллиги жиҳатидан ўз даври адабиётининг хусусиятларини ҳам акс эттиради. 70-йиллардан адабиётда эркин фикр олишиш, баҳслашиш авж олди, табиийки, бу ҳолат бадиий ижод равнақига сезиларли таъсир кўрсатди. Ёқубжон Шукуров, Муҳаммад Салом, Ўлмас Умарбеков, Турғун Пўлат, Носир Фозилов асарлари тўғрисида асосли танқидий мулоҳазалар билдирилди. Озод Шарафиддинов, Умарали Норматов, Иброҳим Ғафуров, Салоҳиддин Мамажонов, Норбой Худойберганов каби танқидчи ҳамда адабиётшунос олимлар ўз фаолиятлари билан баркамол асарлар яратилишига таъсир кўрсатдилар. Улар 70-80-йиллар ўзбек адабиётига янги авлоднинг кириб келиши учун шароит ҳозирладилар. Э.Воҳидов, А.Орипов, Омон Матчон, Ҳалима Худойбердиева, Рауф Парфи каби истеъдодли шоирлар ортидан Хуршид Даврон, Усмон Азим, Шавкат Раҳмон, Икром Отамурод, Абдували Қутбиддин, Усмон Қўчқор, Зулфия Мўминова сингари ёш шоирлар адабиёт майдонига ўзига хос образлар, бадиий ранглар, фикрлар, эҳтиросли оҳангларни олиб кирдилар. Насрда ҳам янги авлод бўй кўрсатди: О.Ёқубов, П.Қодиров, А.Мухтор, Ўткир Ҳошимов, Ўктам Усмонов, Шукур Холмирзаев, Неъмат Аминов каби «катта» ва «ўрта» авлод вакиллари қаторида Эркин Аъзамов, Хайриддин Султонов, Мурод Муҳаммад Дўст, Алишер Ибодинов, Асад Дилмуродов, Зоҳир Аълам, Аббос Саидов, Нурилло Отахонов сингари ёш носирлар адабиёт равнақига сезиларли ҳисса қўшдилар. Улар яратган қаҳрамонлар ҳам турли-туман эди. Табиийликни асраб-авайлашга даъват, инсоний поклик, диёнат учун кураш, маънавий

тубанлик оқибатларини, экологик фалокат сабабларини кенг ва чуқур таҳлил қилиш, эзгулик билан ёвузлик ўртасидаги азалий курашни бадиий гавдалантириш Тоғай Мурод, Тоҳир Малик яратган қиссаларда ҳам кўзга ташланади. Ўзлигини англаш учун интиладиган, курашчан, фикрловчи, дарду-ҳасратлар бегона бўлмаган жонли, ҳаётий инсонлар тимсолига қарама- қарши жамият учун кераксиз бўлган лоқайд, ғафлат уйқусидаги мудроқ одам қиёфаси ва тақдири, ҳақ-ҳуқуқи ва эркидан маҳрум, «кишанланган» халқнинг умумлашма, айни чоғда алоҳида вакиллари образлари ҳам гавдалантирилган эди. Табиий бойликлари таланган, хом ашё базасига айлантирилган юрт қайғуси, пахта қулига айлантирилган халқнинг қисмати, дийдаси темирга айланиб бораётган аёл фарёди, нотавон, касал гўдаклар йиғиси, қуриб бораётган Оролнинг сарғайган қумли «кўз ёшлари» аста-секин давр фожиаси сифатида ўзбек адабиётининг бош мавзусига айланиб борди. Бу давр драматургиясининг байроқдорларидан бири Ўлмас Умарбеков эди. 70-80-йилларда унинг «Комиссия» (1974), «Қиёмат қарз» (1976), «Шошма, қуёш» (1978), «Кузнинг биринчи куни» (1981), «Аризасига кўра» (1982), «Курорт» (1986) каби пъесалари яратилди. У.Назаровнинг «Ойна» ва Э.Воҳидовнинг «Истамбул фожиаси» асарлари ҳам жамоатчилик томонидан илиқ қарши олинди. Айни пайтда «Келинлар қўзғалони» (Саид Аҳмад), «Ўғрини қароқчи урди» (Шукрулло), «Жаннатга йўл» (А.Орипов), «Чакана савдо» (А.Иброҳимов) сингари комедия ҳамда трагикомедия жанрларида яратилган асарлар захарханда кулгу воситасида жамиятда томир ёйган маънавий иллатларни фош этишга йўналтирилган эди. Хулоса қилиб айтганда, ХХ аср ўзбек адабиётида халқимиз ҳаёти, кураш ва интилишлари, орзу-мақсадлари, ўй-ҳаёллари бадиий ифода этила бошланди. Адабиётнинг тушовланган, мафкура қолипларига маҳкум этилган бадиият олами йиллар, даврлар, авлодлар алмашинуви туфайли янгича қарашлар, ҳаёт ва инсон дунёсини табиийлигича, бор мураккаблиги билан тасвирлашга интилиш туғилиши натижасида, янги бадиий тафаккур қудрати билан бу тушовларни янчиб борди. Ижодкорлар тафаккури ҳеч бир қолипга

сиғмай қолди, миллий адабиёт анъаналари давом эттирилди, бойитилди, ривожлантирилди. Жаҳон адабиёти билан яқинлашув юз берди. Ўзбек адиблари, шоир-у драматурглари яратган асарлар кўплаб хорижий тилларга таржима қилинди, жаҳон халқларининг эътиборини қозонди. Миллат маданияти ва руҳиятининг кўзгуси – она тилига эътибор кучайди. Ўзбек ижодкорлари миллат ғурурини тиклаш йўлида жиддий курашдилар, изланиб, интилдилар. Натижада халқимизнинг орзу-истаклари, жамоатчилик фикри эътиборга олиниб, 1989 йил 21 октябрда ўзбек тилига давлат тили мақоми берилди. Бу тарихий ҳодиса адабиётимизнинг кейинги тараққиёт даври учун «пойдевор» вазифасини ўтади. 80-йилларда «пахта иши» деган мудҳиш уйдирмалар асосида хўрланган, таланган, таҳқирланган халқимиз қаддининг тикланишида адабиёт ва санъат аҳли жонбозлик кўрсатди. Жамиятнинг энг фаол, курашчан, яратувчи, илғор фиркли қисми – ижодкорлар соғлом адабий муҳитни юзага келтириш учун, бадиий ижодни яна қайта «тушовлаш», ижодий фикрни бўғишга қаратилган, тарихни ва тарихий шахсларни адабий асарларда тасвирлаш тамойилларининг бузиб талқин этилишига ҳамда адабий меросни нотўғри баҳолаш меъёрларига қарши жиддий кураш олиб бордилар. Навоий, Бобур, Улуғбек сингари даҳоларимиз образлари яратилган тарихий асарларни қоралашга уринишлар («Юлдузли тунлар», «Улуғбек хазинаси» романлари ҳақида 1985 йил компартия съездида айтилган асоссиз фикрлар...) адабиётшунос олимлар, танқидчи ва ижодкорларимиз томонидан жиддий мунозараларда рад этилди. Халқимиз ўз эрки, ҳақ-ҳуқуқи, миллат қаддини тиклаш учун курашда давом этди. Олдинга, асрлар давомида орзу қилинган мустақиллик кунларига етиш учун қадам ташланди. Демак, ижодкорнинг эътиқоди, ижодий дастури мустаҳкам ҳаётий асосга эга бўлса, барча тўсиқларни енгиб, бадииятнинг кенг уфқларини забт эта олади, асарларининг мавзу ва мазмун жиҳатидан ранг-баранг, ҳаққоний бўлиб чиқишини таъминлайди. Ана шундай ижодкорларгина адабиёт равнақига ҳисса қўша оладилар. Юқорида номлари тилга олинган ёзувчиларнинг ҳар

бири ўзлари яшаган мураккаб даврда Ватан ва халқ манфаатлари учун, юрт мустақиллиги, бадиий ижод равнақи йўлида фидойи, яратувчи шахс сифатида курашдилар, бор имкониятларини ишга солиб, ҳақиқий бадиий ижод намуналарини яратишга эришдилар. Улар яратган гўзаллик олами замон синовида, ҳаёт имтиҳонида баҳоланмоқда.

O'xshashlar

XIX аср танкидий реализм адабиёти. ХIХ аср охири ХХ аср бошларидаги чет эл адабиёти

Ўзбек мумтоз адабиёти

60-90 йиллар ўзбек адабиёти

XX аср 60-йиллар Сурия адабиёти

XX аср ўзбек адабиёти тарихи.( Махмудхужа Бехбудий, А. Авлоний, Фитрат, Хамза Хакимзода Ниёзий)