Adabiyot o’qitish metodikasi tarixidan - Adabiyot - Referatlar

Adabiyot o’qitish metodikasi tarixidan

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32 KB

Ko'chirib olish

Adabiyot o’qitish metodikasi tarixidan. Reja: 1Adabiyot o’qitish metodikasi fanining shakllanishi,rivojlanishi tarixi. 2.Eng qadimgi davrlarda adabiyot o’qitish metodikasi. 3.Adabiyot o’qitish metodikasida jadidchilik davri. 4.Mustaqillik va adabiyot o’qitish metodikasi fanining rivojlanish xususiyatlari.

O’zbek adabiyotini o’qitish usuli,asosan, 20-yillardan fan sifatida shakllandi va rivojlanib bormoqda.O’zbek adabiyotini o’qitish usluning mustaqil fan ekanligi shundaki, boshqa fanlardagi kabi uning ham o’rganadigan,tadqiq eadigan predmeti mavjud bo’lib,u badiiy adabiyotdir.Badiiy adabiyot ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga va o’ziga xos tadqiqot usuliga ega.Adabiyot o’qitish usluning asosiy vazifasi adabiyot o’qitish jarayoni qonuniyatlarini o’rganish,yoritishdan iboratdir.Adabiyot o’qitish usuli o’rganadigan qonuniyatlar adabiyotshunoslik,didaktika va psixologiya o’rganadigan qonuniyatlardan farq qiladi. Adabiyotshunoslik badiiy adabiyotning rivojlanishi qonuniyatlarini o’rganadi,didaktika ta’limning umumiy qonuniyatlarini ,inson ruhiyati,jumladan,bolalar ruhiyati faoliyatining qonuniyatlarini o’rganadi.O’qitish usuli bu fanlarga bevosita suyanadi,ular bilan bog’lanadi.Ammo u bajaradigan vazifa adabiyotshunoslik,didaktika va ruhiyat fanlari amalga oshiradigan vazifalardan farq qiladi. Adabiyot o’qitish usuli jamiyatning madaniy ,adabiy hayotida yuz beradigan o’zgarishlar asosida o’zgarib,rivojlanib boradi,ta’lim jarayoni qonuniyatlarini ochish orqali adabiyot o’qitish usullarini tarbiyada qo’llash mumkin bo’lgan qoidalarni ishlab chiqadi. Adabiyot o’qitish usuli insonni shakllanirishda muyan maqsad sari qaratilgan sistematik faoliyat to’g’risidagi hamda ta’lim-tarbiya berishning mazmuni,shakli va metodlari haqidagi fan bo’lib,pedagogikaning uzviy qismi sifatida adabiyot o’qitish jarayonini o’rganadi. Adabiyot o’qitishning ijtimoiy mohiyati esa, yosh avlodning axloqiy-estetik va aqliy adabiy rivojida asosiy vosita bo’lgan badiiy adabiyotning tarbiyaviy ahamiyatini yoritishda ochiladi. Turkistonda musulmon diniy maktablari boshlang’ich savod maktabi,daloyixona,qorixona va madrasadan iborat bo’lib,maktablarda kitob o’qish ikki usulda-yakka va xor tartibida o’quvchilarga asarni o’qitish bilan birga,asardan parchalar ko’chirtirish yo’li bilan chiroyli yozishga ham o’rgatilgan. Madrasalarda diniy ilm,ilmi aruz,ilmi bayon,mantiq kabi ijtimoiy fanlardan tashqari riyozat,falakiyot,handasa,tibbiyot singari aniq fanlar ham o’qilgan,diniy

kitoblar va adabiy asarlarni o’qishda ifodali o’qish ,badiiy o’qish,yoddan o’qish,husnixat,sharhli o’qish usullaridan foydalanilgan. Eski maktab va madrasalardagi ta’limda shbu usullarning qo’llanishi ifodali o’qish,so’zlarni to’g’ri talaffuz qilish ,lingvistik malakalarni egallashga yordam beradi.talabalar arab va fors tillarida yozilgan badiiy kitoblarni o’qish orqali Sharqning mashhur klassiklari –Sa’diy,Hofiz,Fuzuliy,Bedil asarlari bilan tanishganlargi, bu eski maktb va madrasalardagi ta’limning ijobiy tomonidir.Ammo eski maktab va madrasalarda o’qish muddati rasmiy ravishda belgilanmagan edi. Maktab va madrasalarga maxsus tashkilotga rahbarlik qilmas,o’qishlar yagona o’quv rejasi asosida olib borilmas edi.Mana shu holat va o’qishning asosan,arab,fors tillarida olib borilganligi sababli ko’pchilikni tashkil etgan mehnatkashlarning bolalari savodli bo’la olmaganlar. Uzoq asrlik tarixga ega bo’lgan o’zbek xalqi ijtimoiy-siyosiy,diniy to’siqlarga qaramay,O’rta osiyodagi boshqa xaklqlar kabi buyuk ilg’or fikr egalarini,dunyoga mashhur buyuk olim ,shoir va san’at ahllarini yetkazdi,insoniyatga ilm-fan,san’at va adabiyot sohasida o’lmas yodgorliklar taqdim etdi. Abu Nasr Farobiy,Yusuf xos hojib ,Abulqosim Mahmud ibn Umar Zamaxshariy,Alisher Navoiy kabi olim va shoirlar o’z asarlarida o’sha davr maktablaridagi ta’lim-tarbiya,badiiy asarni o’qish va o’rganish haqida fikr bildirib,metodik fikrning rivojiga ta’sir ko’rsatdilar. O’rta Osiyoning ulug’ mutafakkiri Abu Nasr Forobiy o’zining tarbiyaviy ahamiyatiga alohida ahamiyat berdi,u “Ilmlarning kelib chiqishi” nomli risolasida badiiy asarni ifodali o’qish,o’qiganini hikoya qilib berish zo’r san’at ekanligini aytadi.Forobiyning ta’kidlashicha,hikoyachilikda o’tkir ta’siri bo’lgan ana shu san’atda o’ziga munosib o’rnini egallagan kishilar hakim deyiladi va o’qishni,notiqlikni egallagan san’atkor,faylasuf,donishmand bilan tengdir. Ulug’ shoir va mutafakkir Alisher Navoiy ham o’z davrida bolalarning ifodali o’qishni egallashlariga alohida e’tibor berdi.Navoiy xususan,asar mazmunini tushunib o’qish usulini quvvatladi.

XV asrdan XIX asrning birinchi yarmigacha o’tgan davrda ,ayniqsa,XIX asrning ikkinchi yarmi XX asrning boshlarida Turkistonda pedagogik,metodik fikr o’sdi.XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida adabiyot ijtimoiy hayotning markazida turdi,eng jonli va hayotiy masalalarni o’zida aks ettirib turgan jangovor soha bo’lib qoldi. XX asr boshlarida Trkistondagi ijtimoiy-siyosiy,madaniy hayotda jiddiy o’zgarish yuz berdi:milliy uyg’onish,ozodlik harakati kuchaydi,yangi adabiyot yuzaga keldi.umumiy siyosiy hayotdagi o’zgarish madaniy hayotning hamma tarmoqlariga o’z ta’sirini ko’rsatdi.Behbudiy,Abdulla Avloniy ,Hamza Hakimzoda Niyoziy ,Abdulla qodiriy,Mirmuhsin Shermuhamedov,Cho’lpon kabi shoir va yozuvchilar o’zbek xalqining ma’rifatli bo’lishi,milliy va ijtimoiy ongining o’sishi,yangi tur va mazmundagi adabiyotni yaratish uchun harakat qildilar.bu davrda yaratilgan adabiy asarlarda birinchi jahon urushi,1916-yildagi mardikorlikkaq olish voqealari aks ettirildi. O’zbek adabiyotini o’qitish metodikasi fanining rivojida 50-yillarda faoliyat ko’rsata boshlagan ko’plabolimlarimizningxizmatlarikatta bo’ldi.S.Dolimov,G’.Karimov,N.Mallayev,H.Ubaydullayev,Q.Ahmedov,A.Zunnu nov,S.Ismatov singari olimlar bu sohaning mustaqil bir soha sifatida kamol topishiga munosib hissa qo’shishdi.Ularning adabiyotshunoslikning turli sohalaridagi,metodika ilmidagi xizmatlari tufayli o’rta maktablar uchun tuzilgan dastur va darsliklar ham ma’lum darajada muntazam holatga kela boshladi.Adabiyot o’qitish metodikasiga oid dastlabki mustaqil tadqiqot- qo’llanmaning yaratilishi ham xuddi shu davrga to’g’ri keladi. Adabiyot o’qitish metodikasi deb nomlangan bu kitob mualliflari taniqli metodistlar S.Dolimov,H.Ubaydullayevlar edi. Unda ifodali o’qish haqida,uning mazmun va mohiyati, turlari haqida yaxlit ma’lumotlar berilgan edi. Kitob adabiyot o’qitishdagi nazariy asoslardan tortib,uning bevosita amaliyotdagi holatlarigacha bo’lgan hodisalarni qamarab oladi..U to’rt qismdan iborat. Bular:adabiyot metodikasi va uning nazariy asoslari haqida ma’lumot,adabiy o’qish,adabiy o’qish yuzasidan sinfdan va maktabdan tashqarida olib boriladigan ishlar,rejalashtirish va

jihozlash masalalari deb nomlangan.Kitobda amaliy faoliyat bilan aloqador bo’lgan masalalarga juda katta e’tibor berilganligi uning asosiy yutuqlaridan biridir.Mualliflar har bir nazariy muammoni albatta aniq misollar bilan dalillash yo’lidan borishgan.Unda o’sha davr mafkurasining kuchli ta’siri ham sezilib turadi. Qozoqboy Yo’ldoshev adabiyot o’qitish metodikasi fanining mustaqil davridagi rivojiga sezilarli ta’sir o’tkazib,unga munosib hissa qo’shib kelayotgan olimlardan biridir.U adabiyot o’qitish metodikasi fanining nazariy muammolarini ham, uning amaliy jihatlarini ham jiddiy tarzda tadqiq etib kelmoqda.Uning “Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari” kitobi adabiyot o’qitish metodikasi fanining eng so’nggi yutuqlaridan biri sifatida qayd etilishi mumkin.Olim bu tadqiqotida adabiyot o’qitishdagi yangicha tamoyillar haqida bahs yuritadi.Eng muhimi, u yangicha adabiy-estetik tahlil namunalarini tavsiya ham etadi. O’zbek adabiyotini o’qitish metodikasiga oid ilmiy-tadqiqot ishlarini bir guruh yosh metodist olimlar davom ettirishmoqda.Ularning tadqiqotlarida metodika ilmining ham nazariy,ham amaliy muammolarini atroflicha hal qilishga urinish seziladi.

Adabiyotlar 1.Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch. T., 2008 2.Barkamol avlod orzusiT.,2000. 3.Karimov N. XX asr adabiyoti manzaralari.T.: “O’zbekiston”,2008 4 .Zunnunov A. Hotamov N. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1992 5 .Dolimov S. Ubaydullayev H. Adabiyot o’qitish metodikasi. T., 1967 6.Yo’ldoshev Q. Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari. T., 1996 7 .To’xliyev B.Adabiyot o’qitish metodikasi.T., 2006. 8.Yo’doshev Q. Yoniq so’z. T.: “Yangi asr avlodi”, 2006.

O'xshashlar

Adabiyot o’qitish metodikasi fan sifatida

Notiqlik san'ati tarixidan

O'zbek notiqligi tarixidan

Til va adabiyot

Diniy-tasavvufiy adabiyot