Qishloq xo`jaligi uchun antibiotik moddalarni biosintezlash texnologiyasi - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Kurs ishlari

Qishloq xo`jaligi uchun antibiotik moddalarni biosintezlash texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

09.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

174 KB

Ko'chirib olish

Qishloq xo`jali gi uchun antibiotik moddalarni biosintezlash texnologiyasi Reja: 1. Qishloq xo`jalik uchun antibiotik moddalarni sintezlash bo`yicha umumiy tushunchalar . 2. Tetrasiklinni ajratib olish texnologiyasi. 3. Basitratsin preparatini ajratib olish texnologiyasi. 4. Grizinni ajratib olish texnologiyasi. 5. Gigromitsin B preparatini ajratib olish texnologiyasi. 6. Fitobakteriomitsinni ajratib olish texnologiyasi. 7. Trixotsetinni ajratib olish texnologiyasi.

1. Qishloq xo`jalik uchun antibiotik moddalarni sintezlash bo`yicha umumiy tushunchalar Antibiotiklar yoki antibiotik moddalar to`g`risidagi an`anaviy tushunchalar, ularni zamonaviy tibbiyot va veterinariya amaliyotida qo`llanilishi tufayli paydo bo`ldi. Ba`zi antibiotik preparatlar hayvonlarning o`sishini stimullashda, o`simlik kasalliklariga qarshi kurashda foydalanilsa, boshqalari oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashda va ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishda (biokimyo, molekulyar biologiya, genetika, onkologiya sohalari bo`yicha) foydalanib kelinmoqda. «Antibiotik» atamasi M.M.Shemyakin, A.C.Xoxlovlar (1961) qalamiga mansub bo`lib, ularning fikricha bu xil moddalar jumlasiga har qanday organizmlarning modda almashinuv mahsulotlarining mikroorganizm (bakteriyalar, zamburug`lar, viruslar) larning nobud bo`lishi, o`sishi va rivojlanishini tanlov asosida bo`g`ib qo`yish xususiyatiga ega bo`lgan moddalar kiradi. Hozirgi kungacha ma`lum bo`lgan antibiotiklar kimyoviy tuzilishiga qarab quyidagi guruhlarga tasniflanadi: 1) asiklik birikmalar (yog` kislotalari va terpenlardan tashqari); 2) alisiklik birikmalar (jumladan tetrasiklinlar); 3) aromatik birikmalar; 4) xinonlar; 5) tarkibida kislorod bo`lgan geterosiklik birikmalar; 6) tarkibida azot tutuvchi geterosiklik birikmalar; 7) peptidlar. Jami antibiotiklarning uchdan bir qismini kimyoviy tuzilishi aniqlangan, ularning yarmini kimyoviy sintez asosida olish mumkin. Shu sababli antibiotiklarni mikrobiologik uslub yordamida ajratib olish eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Mikroorganizmlar tomonidan antibiotiklarni sintezlanishi-antagonizmni namoyon bo`lishini shakllaridan biri bo`lib, evolyusiya jarayonida shakllangan va mustahkamlangan, ya`ni bu har bir tur uchun maxsus hisoblangan moddalar

almashinuvini tavsiflovchi antibiotik moddalarni hosil bo`lishini ta`minlovchi irsiy xususiyat hisoblanadi. Antibiotik begona mikrob hujayrasiga ta`sir etib, uning rivojlanishiga putur yetkazadi. Ba`zi antibiotiklar bakteriyaning ko`payish davrida uning hujayra po`stini sintezlanishiga xalaqit yetkazadi, boshqalari sitoplazmatik membranalarga ta`sir etib, ularning o`tkazuvchanligini o`zgartiradi, yana uchinchi xillari moddalar almashinuvini ingibitorlari sifatida ta`sir ko`rsatadi. Hozirgi kungacha 3000 dan ziyodroq antibiotiklarning mavjudligi aniqlangan, lekin ulardan faqat 150 xili amaliy jihatdan foydalanilab kelinmoqda. Biz quyida mikroorganizmlarning metabolizm mahsulotlaridan qishloq xo`jalik hayvonlari yem-oziqasi tarkibiga qo`shimcha sifatida qo`shib beriladigan va o`simliklarni muhofaza qilish vositasi sifatida foydalaniladigan xillarini ishlab chiqarish texnologiyasiga to`xtalib o`tishni ma`qul deb topdik. Ko`p yillar davomida antibiotiklardan qishloq xo`jalik hayvonlari va parrandalarni o`sishini stimullovchi, o`simliklarning kasalliklariga va achish jarayonlari bilan bog`liq sanoat ishlab chiqarishida begona mikrofloraga qarshi kurash vositalari hamda oziqa mahsulotlarini konservantlari sifatida foydalanilib kelinmoqda. Ulardan qishloq xo`jaligida samarali foydalanish chorva mollari va parrandalarni kasalliklari va o`limini kamaytirish, ular tomonidan iste`mol qilinadigan yem-oziqani o`rtacha 5-10 % ga kamaytirish imkonini beradi. Cho`chqachilikda antibiotiklardan foydalanish bir yilda har 1000 bosh cho`chqadan qo`shimcha ravishda 100-120 s go`sht, 1000 bosh tovuqdan 15 ming donagacha tuxum yetishtirish imkonini beradi. Antibiotiklarning ta`sir etish mexanizmlarini to`liq o`rganilgan deb bo`lmaydi. Aftidan, hayvon organizmiga antibiotiklarning past konsentratsiyadagi miqdorini ta`siri ikki xil omilga ko`ra: ichak mikroflorasiga ta`sir etish orqali yoki hayvon organizmiga bevosita ta`sir etish orqali yuz beradi Birinchi holatda antibiotiklar vitaminlar va boshqa biofaol moddalarning biosintezini ta`minlovchi hamda patogen mikroflorani rivojlanishini bo`g`ib qo`yuvchi foydali mikroorganizmlarni sonini oshiradi. Antibiotiklar ichakda

mavjud bo`lgan mikroorganizmlarga ta`sir etib, ular orasida hayvon uchun kamroq ziyon keltiruvchi barqaror shtammlarni shakllanishiga olib keladi. Bu moddalar hayvon organizmi uchun zararli bo`lgan biologik faol moddalarini o`zlashtirib va patogen yoki shartli patogen tavsifli toksinlar hosil qiluvchi mikroblarni miqdorini kamaytiradi. Antibiotiklar hayvon ichagida mikroorganizmlarning siljib ko`chishini ta`minlaydi; ularning ta`sirida subklinik infeksiyalarning susayishi, ichakdagi pH ko`rsatkichini pasayishi, organizm hujayralarini bo`linishini jadallashtirishga yordam beradigan sirt tarangligini kamayishi kuzatiladi Ikkinchi holatda hayvon organizmida gormonlar ta`sirining sinergizmi kuzatilib, bunda o`sish gormonlaring miqdori oshadi, ovqat ist`emol qilish jarayoni tezlashadi, organizmning tashqi noqulay sharoitlarga moslashish qobiliyati kuchayadi. Antibiotiklar ta`sirida hayvonning vitaminlarga bo`lgan talabi susayadi, to`qimalar tomonidan vitaminlarning sintezi kuchayadi, karotindan shakarning va vitamin A ning sintezlanishi stimullanadi, fermentlarning sintezlanish tezligi oshadi, hamda chiqindi moddalar kam miqdorda hosil bo`ladi. Bundan tashqari to`qimalarning absorbsion qobiliyati oshib, metabolitlarni qayta ishlatilishi stimullanadi. Yem-oziqa preparatlari tozalanmagan, lekin produsentning quritilgan biomassasi bo`lib, uning tarkibida antibiotiklardan tashqari aminokislotalar, fermentlar, B guruhi vitaminlari va boshqa biologik faol moddalar bo`ladi. Ajratib olingan preparatlar faolligiga yoki tarkibiga kirgan asosiy moddaning miqdoriga qarab hamda tarkibidagi vitamin B 12 ning miqdorini e`tiborga olib yoki olmasdan standartizatsiyalanadi. Sanoat miqyosida ishlab chiqariladigan hamma yem-oziqa antibiotiklar: a) terapevtik maqsadlarda qo`llanilmaydi; b) amaliy jihatdan ichak yo`lidan qonga so`rilmaydi; c) organizmda o`zining strukturasini o`zgartirmaydi; d) allergiyani keltirib chiqaruvchi antigen tabiatga ega emas. Uzoq muddat davomida bir xil antibiotikdan foydalanish antibiotikka chidamli mikroorganizmlarni paydo bo`lish xavfini tug`diradi. Uni oldini olish

uchun foydalaniladigan antibiotik moddalarni almashtirib turish yoki dastlabki darajadagi samarani ushlab turishni ta`minlashni hisobga oladigan antibiotiklar aralashmasini qo`llash lozim bo`ladi. Sanoat miqyosida ko`p yillardan buyon yem-oziqa preparati sifatida xlortetrasiklin asositda –biovit yoki biomitsin ishlab chiqariladi, uni tarkibida antibiotik va vitamin B 12 ning miqdorlari har xil bo`ladi. Keyingi paytda ishlab chiqariladigan yem-oziqa antibiotiklar va boshqa xil notibbiy maqsadli tavsifga ega bo`lgan preparatlar hisoblanadi, xususan ular jumlasiga: basitratsin, grizin, gigromitsin B larni kiritish mumkin. Keyingi 45 yil ichida antibiotiklardan xilma-xil fitopatogenlarga qarshi kurashda samarali ravishda foydalanib kelinmoqda. O`simliklarning fitopatogen mikroorganizmlar tomonidan zararlanish manbalari xilma xildir. Ekish uchun foydalaniladigan o`simlik urug`lari ham bu patogen mikroblar bilan zararlanadi. Antibiotik moddaning ta`sir etish mexanizmi o`simliklarning urug`larida yoki vegetativ organlarida joylashib qolgan fitopatogen mikroorganizmlarni o`sishini to`xtatishi yoki o`limini keltirib chiqarishi bilan bog`liq. Ishlab chiqarishga tavsiya etiladigan antibiotik moddalar kasallikni keltirib chiqaruvchi mikrobga qarshi kuchli faollikni namoyon qilishi, o`simlik uchun foydalaniladigan dozaning beziyon bo`lishi, tegishli muddat oralig`ida o`zining antibiotik faolligini saqlay olishi va o`simlikning tegishli to`qimasiga osongina kirib borishi lozim bo`ladi. Fitopatogenlarga qarshi kurashda eng ko`p ishlatiladigan antibiotiklar jumlasiga avvalo fitobakteriomitsin, trixotsetin va polimitsinlarni kiritish mumkin. Oziq- ovqat sanoatida antibiotiklardan foydalanish konserva tayyorlashda harxil oziq- ovqat mahsulotlariga termo ishlov berish muddatini ancha qisqartiradi. Bu esa mahsulot tarkibidagi biologik faol moddalarni, uning shirinlik jihatlarini, konsistensiyasini saqlanishiga sababchi bo`ladi. Konservalashda eng samarali antibiotik nizin hisoblanadi. Bu antibiotik inson uchun toksik tavsifga ega emas va sabzavotlarga termo ishlov berishda vaqtni ikki marta kamaytirish imkonini beradi. Oziq-ovqat va konserva sanoatidan tashqari, tibbiyot maqsadlari uchun mo`ljallanmagan har qanday antibiotiklarni ishlab chiqarilishini tashkil qilinishi

produsent-shtammni o`stirish ham, antibiotikni sintezlash ham aseptik sharoitlarda olib boriladi, buning uchun esa shtamm o`stiriladigan suyuqlik, uni vakuum-bug`latilishi, quritilishi va tegishli miqdordagi qo`shimchalarni qo`shish asosida tayyor mahsulotni standartlash ishlarini hammasi steril holatda amalga oshiriladi. Antibiotiklarga qo`shimcha sifatida ishlatiladigan moddalar jumlasiga kepak, har xil ekinlarning to`poni va boshqa organik va anorganik tabiatga ega bo`lgan moddalar kiradi. Antibiotiklar ajratib olishni yo`lga qo`yishdan asosiy maqsad dastavval mikroblarni o`stirilishini ta`minlash, ya`ni biomassani maksimal yig`ilishiga erishish va bundan keyin esa antibiotiklarni hosil bo`lishini maksimumiga erishishdan iborat bo`ladi. Demak, ishlab chiqarishni tashkil qilishdagi birinchi bosqichda kerakli miqdordagi biomassani yig`ilishiga erishiladi (bunda amaliy jihatdan reaksion muhitda hali antibiotiklar bo`lmaydi). Antibiotiklar ikkinchi bosqichda va asosiy fermentyorlarda hosil bo`la boshlaydi, buning uchun ilgarigiga qaraganda 2-3 marta ko`proq vaqt sarflanadi. 2. Tetrasiklinni ajratib olish texnologiyasi Tetrosiklinlar tibbiyot amaliyotida ham, yem-oziqa preparatlari ishlab chiqarishda ham keng qo`llanilmoqda. Ular orasida qishloq xo`jaligi uchun sanoat miqyosida ishlab chiqariladigan qator preparatlar 7-xlortetrasiklin (1) va 8- oksitetrasiklin negizida ishlab chiqariladi. Tetrasiklinli antibiotiklar quyidagi struktura formulaga ega : Bu amfoter birikma bo`lib, kislota va asoslar bilan tuz hosil qilish qobiliyatiga ega, pH ning 4,5 dan 7,5 gacha oralig`idagi suvli eritmalarida yomon eriydi, pH 2,0 dan past va 8,0 dan ziyod bo`lgan eritmalarda yaxshi eriydi.

Oksidlovchilar ta`siriga, jumladan havo kislorodiga nisbatan ham chidamsiz. Sanoat miqyosida xlortetrasiklinni ishlab chiqarishda Actinomyces aurufasiens zamburug`idan, oksitetrasiklinni ishlab chiqarishda Actinomices rimosus zamburug`idan foydalaniladi. Sanoat miqyosida ishlab chiqariladigan xlortetrasiklinning yem-oziqa preparatini biovit-20, biovit-40 va biovit-80 tarzida ishlab chiqarmoqda, ularning tarkibida o`zaro mos holda har bir 1 kg preparat hisobiga 20, 40, 80 g antibiotik va har 1 g preparat hisobiga o`zaro mos holda 3, 5, 8 mkg vitamin B 12 bo`ladi. Bundan tashqari preparatlar tarkibida mikroelementlar, oqsil, yog`lar va mineral tuzlar ham bo`ladi. Hayvonlarning bir tonna yem-oziqa ratsioni tarkibiga 15-20 g biovit antibiotigini qo`shish hayvon massasini 30 % ga oshirish, yem-oziqa sarfini esa 5-10 % ga kamaytirish imkonini beradi. Antibiotiklar yosh mollarni va parrandalarni jadal rivojlanishini, shuningdek oshqozon-ichak va o`pka kasalliklarini oldini olishni ta`minlaydi. Bu antibiotiklar keng spektrli antibakterial ta`sir etish kuchiga ega, tashqi ko`rinishdan och-jigar rangdan jigar ranggacha bo`ladi. Oksitetrasiklin chorvachilik uchun terravit E (eruvchi) va terravit EO (yem- oziqa) shakllarida ishlab chiqariladi. Sanoat tomonidan ishlab chiqarilgan terravit-5, terravit-10 va terravit-50 lar och-jigar rangli, achchiq ta`mli va mog`or hidli moddalar bo`lib, tarkibida har 1 kg preparat hisobida o`zaro mos holda 5, 10, 50 g toza antibiotik bor. Terravit E-20 mayda jigar rang kukun, 20 birlik/mg faollikka ega; terravit E- 40 och-jigar rang kukun, tarkibida 40 birlik/mg antibiotik bor, terrarit EO-40 o`rta kattalikdagi jigar rang kukun, tarkibida 40 birlik/mg antibiotik bor. Antibiotikdan tashqari preparat tarkibiga vitamin B 12 ham kiradi, lekin uning miqdoriy ko`rsatkichi me`yorlanmaydi. Hayvon oziqa ratsionining 1 t siga bor-yo`g`i 15-20 g antibiotik qo`shib berish, uning og`irligini 10-20 % ga oshiradi, bir yo`la shuncha miqdorda yem-oziqani tejalashiga sababchi bo`ladi. Terravit - 5, - 10, - 50 lar va terravit EO-40 biovit kabi konsentrlangan yem-oziqa bilan birgalikda foydalaniladi. Buzoqlarga va cho`chqa

bolalariga yoshligidan boshlab terravit E suvli eritma tarzida yoki sutda eritib beriladi. 7-xlortetrasiklin va 8-oksitetrasiklinlarning yem-oziqa preparatlarini ajratib olish texnologiyalari ko`p jihatdan o`xshash, shuning uchun bu masalalarga oid ma`lumotlar umumiy jihatdan yoritiladi va ularning ba`zi farqli tomonlarigina mukammalroq ko`rib chiqiladi. Oksitetrasiklinning biosintezini amalga oshirganda o`stirish materiali sifatida xizmat qiluvchi mikrobning sporalari 4-6 0 C da 3 oygacha saqlanadigan xilini tanlab olish kerak bo`ladi. Zavod sharoitida uni harorat 26-28 0 C bo`lganda uch karra generatsiyalanadi. Produsentni o`stirishda oldin 750 ml li kolbada 200 ml li hajmli oziqa muhitida ikki marotaba aralashtirgich apparatning 160-180 ayl./min tezligida doimo chayqatib turib ko`paytiriladi, keyin esa o`stirish apparatiga ko`chirilib unda ko`paytiriladi. Kolbalarda hosil bo`lgan misellial massa o`stirish apparatiga 1m 3 aeratsiyalanadigan suyuq faza (1 minutda 1 hajm muhit suyuqligiga 1 hajm havo yuborish hisobidagi) ga 700 ml miqdordagi hajmli idishlarga kiritiladi. Odatda produsentni o`stirish reaksion muhitni 1-Jadvaldagi tarkibda tayyorlanadi. 1-Jadval Tetrasiklinni ajratib olish uchun zarur bo`lgan reaksion muhitning tarkibi ( % hisobida) № Moddalarning nomi % 1 Makkajo`xori uni 6.0 2 Makkajo`xori ekstrakti 1.5 3 Ammoniy sulfat 0.6 4 Natriy xlorid 0.4 5 Bo`r 0.8 6 Suv Qolgan qism Asosiy fermentatsiya bosqichida ham aynan shu tarkibdagi oziqa muhitidan foydalaniladi, faqat vitamin B 12 ni hosil bo`lishini kuchaytirish maqsadida muhitdagi reaksion suyuqlikning 1 m 3 hajmi hisobiga 1 g kobalt xlorid qo`shiladi.

«Ekish» uchun tayyorlangan mikrobning o`stirish materiali fermentyorlarning umumiy hajmini 10-15 % qismi miqdorida asosiy fermentatsiyani o`tkazish uchun uzatiladi. Ushbu jarayonni sanoat miqyosida o`tkazishning barcha texnologik ko`rsatkichlari oldingi bosqichdagi o`stirish apparatidagi tarzda amalga oshiriladi. Biosintetik jarayonlarning hamma bosqichlarida aseptik talablarga rioya qilinadi. Biosintez jarayoni hamisha amaliy jihatdan ko`p miqdorda ko`pik hosil bo`lishi bilan yuz beradi, shuning uchun fermentyorlarning hajmini faqat 50 % gacha to`ldirish mumkin bo`ladi. Produsent hujayralarini o`stirib, ko`paytirishni ancha keng chegaradagi pH ko`rsatkichi chegarasida amalga oshirish mumkin, lekin qo`llaniladigan produsentning xiliga bog`liq holda antibiotikning sintezlanishi va yig`ilishi ham har xil bo`ladi. Shu sababli bu ishlarni nazoratini to`g`ri yo`lga qo`yish lozim bo`ladi. Jaryonni nazorati pH, harorat va aeratsiya ko`rsatkichlari bo`yicha amalga oshiriladi. Oksitetrasiklinning biosintezi 26-28 0 C da 100-120 soat davomida nihoyasiga yetadi. Dastlab mitselliyning jadal ravishda o`sishi yuz berib, bunda muhitda mavjud bo`lgan karbon, azot va fosfor manbalari jadal o`zlashtiriladi va buning uchun kuchli aeratsiya talab qilinadi. Bu bosqichda amaliy jihatdan antibiotik hosil bo`lmaydi, balki kamroq miqdorda pirouzum va sirka kislotalar hosil bo`ladi va aynan shu moddalar keyinchalik zamburug` tomonidan tetrasiklinning biosintezi uchun foydalaniladi. Tarkibida 4,5 % gacha quruq moddaga ega bo`lgan muhitdagi suyuqlik vakuum- bug`latqich qurilmasi tomon uzatiladi, u yerda 50-60 0 C da quruq massasi 12-15 % gacha ko`rsatkichga yetgancha bug`lantiriladi. Shu yo`sinda konsentrlangan aralashma purkab qurituvchi qurilmaga uzatiladi va quritiladi. Ba`zan bu jarayonni amalga oshirishda muhit suyuqligiga bir yo`la yem-oziqaga aralashtiriladigan qo`shimchani qo`shib birgalikda quritiladi, o`z navbatida bunday qo`shimcha sifatida qand lavlagisi turpi (chiqindisi) ishlatilsa, uni 1 m 3 suyuqlik hisobiga 250 kg qo`shiladi. Terravit -5, -10, -50 lar Act. rimosus produsenti o`stirilgan muhit suyuqligining quritilgan massasi bo`lib, uning tarkibi muhitda hosil bo`lgan

antibiotik va unga qo`shimcha qo`shib standartlashtirilgan tayyor mahsulot hisoblanadi. Terravit-E produsent o`stirilgan suyuqlikning filtrati bo`lib, uni keyinchalik purkab qurituvchi qurilmada quritilgan massa hisoblanadi, filtrlash jarayonida erimay qolgan qoldiq quritilgandan so`ng terravit-EO ni olishda asos bo`lib xizmat qiladi. Yetarli faollik darajasidagi hamma terravit preparatlari qand lavlagisi turpi yoki makkajo`xori uni qo`shib standartizatsiyalanadi. Tayyor mahsulot darajasiga keltirilgan terravit preparatlari 20 kg og`irlikda qog`oz xaltachalarga qadoqlanadi. Bu tayyor mahsulotni qorong`ida, harorati 20 0 C dan, namligi 75 % dan oshmayligan omborxonalarda saqlanadi. Preparatlarni shu sharoitda saqlash muddati 6 oyni tashkil qiladi. Biovit ishlab chiqarishda foydalaniladigan sporali material ekish stansiyalarida o`stirilib zavodlarga tarqatiladi. Standart talabga muvofiq bu materialning faollik ko`rsatkichi 3000 birlik/ml dan kam bo`lmasligi lozim. Shuningdek ishlab chiqarish korxonalarida biovitni produsentini dastavval kolbalarda ko`paytirish (1-2 generatsiya) yo`li bilan 26-28 0 C da, 24-30 soat davomida tarkibida (% hisobida) don-kartoshka to`poni-40, makkajo`xori ekstrakti-3, un-3 dan tashkil topgan oziqa muhitida o`stirib ko`paytirish mumkin. Aralashmani pH ni 30 % li o`yuvchi natriy yordamida 6,7-6,9 ko`rsatkichigacha yetkaziladi. O`stirib ko`paytirish apparatiga yuqoridagi tartibda tayyorlangan «ekish» materialini 1m 3 muhit suyuqligi hisobiga 0,7 l miqdorda kiritiladi. Produsentni o`stirishni ham xuddi shu xil tarkibdagi muhitda 27-28 0 C da 30-40 soat davomida aeratsiyali va muhitdagi aralashmani doimo aralashtirib, steril ko`pik so`ndirgich qo`shib amalga oshiriladi. Xlortetrasiklinni asosiy fermentyorlardagi biosintezini amalga oshirishda oziqa muhitini 11-Jadvaldagi tarkibidan foydalaniladi. Aralashma tarkibiga dastlabki modda sifatida 0,0001 % qo`shiladi. Produsentni o`stirishni boshlashdan oldin muhitning pH ko`rsatkichini 6,6-6,7 ga olib kelinadi. Sanoat miqyosida produsentni o`stirishni yaxshi aeratsiyali sharoitda 60-70 soat davomida amalga oshiriladi. Haroratni produsentni ko`payishi va antibiotikni biosintezi davomida 26-28 0 C atrofida ushlab turiladi.

Biosintez jarayonini nihoyasiga etganini muhitning pH ni 6,9-7,2 ko`rsatkichigacha o`zgarishidan bilib olinadi. Hosil bo`lgan dastlabki produsentli suyuqlikga ikki xil uslub asosida qayta ishlov beriladi. Ulardan birinchisi xuddi terravit ishlab chiqarishda qo`llanilgan uslub hisoblanadi. 2-Jadval Xlortetrasiklinni asosiy fermentyorlardagi biosintezini amalga oshirishda foydalaniladigan oziqa muhitini tarkibi (% hisobida) № Moddalarning nomi % 1 Don-kartoshka to`poni 10 2 Un (kraxmal ulushi 51 % ) 5.0 3 Ammoniy nitrat 0.7 4 Bo`r 0.5 5 Natriy xlorid 0.3 6 Kobalt xlorid 0.0001 7 Ko`pik so`ndirgich 0.2 gacha Hosil qilingan produsentli suyuqlik 3 % gacha quruq moddaga ega bo`lib, uni vakuum-bug`latish orqali quruq moddasi 10-12 % gacha konsentrlanadi; bu konsentratning har bir 1m 3 hajmiga 2-3 kg hisobida konservant-natriy sulfat qo`shiladi va purkagich quritish moslamasida quritiladi. Agar 1 kg quruq preparat hisobidagi antibiotik miqdori texnik sharoitdagidan yuqori (odatda u 90-150 g/kg) bo`lsa, unda olingan mahsulot tegishli miqdorda qo`shimcha qo`shish orqali standartizatsiyalanishi lozim bo`ladi. Biovitni standartizatsiyalashda qo`shimcha moddalar sifatida juda maydalangan kepak, yog`sizlantirilgan un, makkajo`xori yoki soya to`ponidan foylalaniladi. Ikkinchi uslub asosida ish ko`rganda quyidagi texnologik yondashuvlardan foydalaniladi: 1. Alohida to`plag`ichdagi produsentli suyuqlikka suvda erigan tetrasiklinni kalsiyli tuzga o`tkazish maqsadida so`ndirilgan ohak bilan ishlov beriladi. Hosil bo`lgan cho`kma filtr-pressga uzatiladi.

2. Filtr-pressdan chiqqan cho`kma bunkerga ag`dariladi, u granullanadi va keyin quritiladi. 3. Quritilgan granulalar trubalar orqali maydalanish uchun uzatiladi. Olingan mahsulot tegishli tarzda qo`shimcha moddalar qo`shib standartizatsiyalanadi. Biovit preparatlari 10-20 kg dan ikki qavatli qog`oz xaltachalarga qadoqlanadi. Harorati 25 0 C dan oshmaydigan qorong`i omborxonalarda saqlanadi. Saqlash muddati biovit-20 uchun 6 oy, biovit-40 va biovit -80 uchun 1 yil. 3. Basitratsin preparatini ajratib olish texnologiyasi Basitratsinning yem-oziqa preparati batsixilinlar deb nomlanib, Bac. licheniformis produsentini o`stirish natijasida ajratib olinadigan produsentli suyuqlikning quritilgan mahsulotidir, uning tarkibida rux basitratsinlari va har xil biologik faol moddalar bo`ladi. Basitratsinlar polipeptid antibiotiklar bo`lib, ularning 10 xil: A, A 1 , B, C, D, E, F 1 , F 2 , F 3 va G induvidual shakllari uchraydi. Tayyor basitratsin asosida olingan preparat tarkibida 37% basitratsin A bo`ladi, uning umumiy formulasi: C 66 H 108 N 17 O 16 dan iborat. Basitratsin A quyidagi ketma-ketlikda joylashgan 10 ta aminokislotadan tashkil topgan (6-Rasm):

1 -Rasm . Basitratsin A ning aminokislotalar ketma-ketligi Basitratsinni gidrolizlaganda yuqorida keltirilgan aminokislotalardan tashqari, bir molekula ammiak ham hosil bo`ladi. Basitratsinning yem-oziqa preparati batsixilin-10, batsixilin-20, batsixilin-30 nomi bilan ishlab chiqariladi va ularning tarkibida o`zaro mos holda har 1 kg preparat hisobiga 10, 20, 30 g antibiotikning ruxli toza tuzi bo`ladi. Tayyor basitratsin mahsuloti kulrang-oqish rangdan och-jigar rangacha, achchiq ta`mli gigroskopik kukun hisoblanadi. Tayyor mahsulot aerob va anaerob bakteriyalarga qarshi juda yuqori, ya`ni 45 dan 75 birlik/mg gacha (1mg kamida 42 birlik/mg) antibiotik tavsifli faollik ta`siriga ega bo`ladi. Basitratsin boshqa antibiotiklarga nisbatan sinergetik ta`sirga ega, jumladan xlortetrasiklinga nisbatan ham. Biovit kabi hayvon va parrandalarning yem- oziqasini basitratsinli preparatini tayyorlashda 1 t hisobiga 5 g dan 15 g gacha toza antibiotik aralashtiriladi, hamda bu yem-oziqa hayvonning tirik vaznini 15- 17 % ga oshishiga, yem-oziqa sarfini ancha kamaytirishga, yosh chorva mollari va parrandalarni o`limini esa 5-10 % ga kamayishiga sababchi bo`ladi. Basitratsinlarni ajratib olishda tarkibida glyukoza, ammoniy laktat va anorganik tuzlar yoki soya uni va glyukozali oziqa muhitida bakteriyalarni chuqur yoki yuzaki o`stiriladi. Bac. licheniformis ni rivojlanishini ta`minlashda va basitratsinning hosil bo`lishida, muhitdagi karbon va azotning o`zaro nisbat ko`rsatkichlari muhim ahamiyatga ega bo`ladi. Bu ko`rsatkichning yuqori bo`lishi ko`proq miqdorda basitratsin hosil bo`lishga olib kelsa, nisbatning pasayishi asosan lixeniformin antibiotiklarning ko`p miqdorda hosil bo`lishiga sababchi bo`ladi. Basitratsinning biosintezi muayyan shtammning spora hosil qilishi bilan bog`liq. Antibiotiklar bakteriyalarning shunday rivojlanish sharoitida hosil bo`ladiki, bunda ularning sporilyatsiyasi kuchayadi. Spora hosil bo`lishini ingibirlash basitratsin biosintezini tormozlaydi. Batsixilinni produsentni chuqur uslubda o`stirish yo`li bilan ishlab chiqarish umuman olganda yuqorida bayon

etilgan terravit va biovitlarni ishlab chiqarishdagi kabi amalga oshiriladi. Produsentning dastlabki namunasi zavodga sporalar tarzida keltiriladi. O`stirish uchun ko`paytiriladigan materialni chuqur o`stirish yo`li bilan ko`paytirilganda sporalarni 30 0 C da tarkibi ( % hisobida): kraxmal-2,0; limon kislota-0,03; magniy sulfat-0,1; Mor tuzi-0,025; marganets sulfat-0,006; kaliy xlorid-0,4; natriy xlorid-0,4; bir almashingan kaliy fosfat-0,45 lardan tashkil topgan oziqa muhitida o`stiriladi. Sporali o`stirish materialini ko`paytirib o`stirish muddati 120 soat atrofida bo`ladi. Sanoat ishlab chiqarishi uchun produsentni kolbalarda va ko`paytirish apparatlarida o`sha harorat darajasida, tarkibi ( % hisobida): kraxmal-1,8; soya uni-7,5; kalsiy karboksid-0,02; ammoniy sulfat-0,2 dan tashkil topgan oziqa muhitida o`stiriladi. O`stirib ko`paytirish materialini ajratib olishni har bir bosqichini davomiyligi 16-18 soatni tashkil qiladi. Asosiy fermentatsiyani 37 0 C da 30-40 soat oralig`ida tarkibi ( % hisobida): kraxmal-2,0; magniy sulfat-0,33; soya uni-7,5; kalsiy karboksid-1,0 dan tashkil topgan oziqa muhitida o`stiriladi. Produsentni ajratib olishda ham, asosiy fermentyorlarda mahsulotni ajratib olishda ham jarayonni aeratsiyalash (1 minutda 1 hajm reaksion muhitga 1 hajm havo yuborib) va 0,2 % gacha steril ko`pik so`ndirgich qo`shib amalga oshiriladi. Produsentni o`stirishni hamma bosqichlarida muhitning pH ko`rsatkichini 7,0 atrofida ushlab turiladi va jarayonni aseptik sharoitda amalga oshiriladi. Ajratib olingan o`stirish materiali suyuqligining faolligi 4000 birlik /ml atrofida bo`ladi. Biosintez natijasida hosil bo`ladigan basitratsinning 85 % eritmaga o`tadi,qolgan 15 % produsent bakteriyalarning sporalarida bo`ladi. Antibiotikning barqarorroq shakllariga ega bo`lish uchun basitratsinning ruxli tuzi shakliga aylantirish talab qilinadi. Buning uchun produsentli mahsulotni xlorid kislota bilan nordonlashtirib, uning hajmiga nisbatan 0,3 % gacha bo`lgan miqdorda rux oksidi qo`shiladi. Bundan keyingi bosqich bug`lantirish bosqichi bo`lib, undan oldin pH ni 5,4-5,5 ga yetkaziladi. Shu darajaga olib kelingan suyuqlikni past bosimda va 40-50 0 C da 2 karra bug`lantirib purkagich quritgichda quritiladi. Quritilgan mahsulotni terravit va

biovit ishlab chiqarishda qo`llanilgan uslub yordamida qo`shimcha qo`shib standartlashtiriladi. Quruq holatda 18-20 0 C da preparat uzoq muddat-2 yilgacha saqlanishi mumkin. 4. Grizinni ajratib olish texnologiyasi Grizin streptotritsinlar guruhiga mansub antibiotik bo`lib, uning struktura formulasini quyidagicha tasvirlash mumkin: Bu yerda n-aminikislota qoldiqlari soni, u 1 tadan 6 tagacha bo`lishi mumkin. Bu guruh antibiotiklar tarkibiga ikkita asosli aminokislotalar beta, epsilon- diaminokapron va streptolidin hamda bitta aminoshakar alfa-D-gulozalin kiradi. Antibiotikning produsenti Act. griseus zamburug`i hisoblanadi. Antibiotik kulrang-oqish, gigroskopik kukun bo`lib, suvda va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. O`zining kimyoviy xossalariga ko`ra asos hisoblanadi. Grammusbat va grammanfiy bakteriyalar va mikroskopik zamburug`larga nisbatan faol. Yem- oziqa tarkibiga qo`shib berganda yosh chorva mollarini o`sishiga stimullovchi ta`sir ko`rsatadi. Toza grizin preparatining faolligi ancha yuqori, u 1000 birlik/mg ga yetadi. Yem-oziqa preparati sifatida kormogrizin -5, -10, -40 tarzida ishlab chiqariladi. Bu kukun holatdagi Act. griseus zamburug`ini quritilgan mahsuloti hisoblanib, u sariq rangdan to`q qo`ng`ir ranggacha bo`ladi va har 1 kg tayyor preparat tarkibida o`zaro mos holda 5, 10, 40 g antibiotik bo`ladi. Produsentning dastlabki o`stirish materialini agarlashtirilgan muhitda yoki bug`doyda o`stirilganini sporali material sifatida saqlanadi. Produsentning o`stirish materialini ajratib olishda bajariladigan ishlarning ketma-ketligi quyidagicha bo`ladi. Produsent kolbalarda silkitib turiladigan sharoitda, ikki generatsiyada o`stiriladi, bunda harorat 26-28 0 C, davomiylik 24 soat, pH 6,8 dan

7,3 gacha bo`lgan chegarada bo`lishi talab etiladi. Produsentni o`stirish muhiti tarkibini komponentlari (% hisobida): kraxmal-1,5; makkajo`xori uni-2,0; ammoniy nitrat-0,5; natriy xlorid-0,2; bir almashingan kaliy fosfat-0,02; bo`r-0,3 dan tashkil topgan bo`lishi lozim. Yuqorida keltirilgan tartibda kolbalarda produsentning 2-generatsiya o`stirish materiali ajratib olinadi, so`ng uning morfologik holati nazoratdan o`tkazilib, erkin faglar va begona mikrofloraning yo`qligiga ishonch hosil qilinadi hamda bu material 0,1 % miqdorda ekish apparatiga o`tkaziladi (generatsiyaning 3-bosqichi). Ekish apparatidagi oziqa muhiti komponentlari o`stirish kolbalaridagini aynan o`zi, lekin makroelement sifatida unga 0,05 % magniy sulfat hamda 0,2 % gacha steril ko`pik so`ndirgich qo`shiladi. Jarayonni doimo aralashtirish va aeratsiya (1 minutda 1 hajm muhitga 1 hajm havo yo`naltirish) sharoitida amalga oshiriladi. Jarayonni o`tkazish sharoiti harorat, muhitning pH ko`rsatkichi va mahsulotni ajratib olishdagi davomiylik ko`rsatkichlarini hammasi xuddi produsentni kolbalarda o`stirishdagi kabi amalga oshiriladi. Sanoat ishlab chiqarilishi asosida tayyor mahsulotni ishlab chiqarishda ham jarayon aynan shu yo`sinda davom ettiriladi, lekin muhitdagi ba`zi komponentlarni miqdorini biroz o`zgartiriladi. Masalan ( % hisobida), kraxmalning mikdorini 1,8 gacha kamaytiriladi, bo`rning miqdorini 0,5 % gacha ko`paytiriladi. Jarayonning davomiyligi antibiosintezi evaziga 50-60 soatgacha uzaytiriladi. Produsentli suyuqlikni vakuum-bug`latkichda 50 0 C dan oshmay o`tkaziladi. Bunda antibiotikning produsentli suyuqlikdagi miqdoridan 15 % gina yo`qolishiga yo`l qo`yiladi. Konsentrat purkab qurituvchi qurilmada quritiladi va bunda antibiotikning 11 % gacha yo`qolishiga yo`l qo`yiladi hamda 1 tonna konsentratdan 100 kg quruq mahsulot ajratib olinadi. Kormogrizinning tayyor preparatlari yuqorida keltirilgan qo`shimchalar yordamida standartlashtiriladi va bunda uning faolligini me`yoriy chegarada bo`lishiga e`tiborni qaratiladi. 5. Gigromitsin B preparatini ajratib olish texnologiyasi

Gigromitsinning struktura formulasi to`lig`icha hali aniqlanmagan, lekin uning tarkibiga karbonsuv komponent alfa-taloza va N-metil-2- dezoksisistreptanin kirishi ma`lum. Tashqi ko`rinishi jihatidan u amorf gigroskopik kukun, oq rangli, nordon xossali, suvda eriydigan moddadir. U antigelmint sifatidagi ta`sirga ega. Uning tozalangan preparatlarini faolligi 1000 birlik/mg ga yetadi. Bu preparat cho`chqa va tovuqlarning askaridiozini profilaktika qilish maqsadlarida foydalaniladi. Buning uchun uni gigrovetin yem- oziqa preparati sifatida ishlab chiqariladi, bu preparat och-jigarrang, namligi 15 % dan oshiq bo`lmagan, 1 mg da 13-17 birlik gigromitsin B ga ega bo`lgan, sochilib ketadigan kukun hisoblanadi. Uni ishlab chiqarishda Act. hidroscopicus zamburug`idan foydalaniladi. Uni agarlashtirilgan muhitda 20-21 0 C da 2 oygacha muddatda saqlash mumkin. Asosiy fermentyorda o`stirish uchun ekish materialini ikki bosqichda tayyorlanadi: oldin doimo aralashtirib turiladigan ekish kolbalarida, keyin ekish apparatida o`stiriladi. Bunda bir xil oziqa muhitidan foydalaniladi va uning tarkibi ( % hisobida): soya uni-1,5; makkajo`xori ekstrakti-0,2 (quruq massa hisobida); ammoniy sulfat-0,2; natriy xlorid-0,5; kalsiy karbonat-0,3; kashalot yog`i-2; qolgani suvdan tashkil topgan bo`ladi. Ekish kolbalarida prolusentni pH ning 7,2-7,4 va haroratning 26- 27 0 C chegaralarida 3 kecha-kunduz davomida o`stiriladi. Olingan zamburug`ning mitselliyi muhitning hajmiga nisbatan 1,5-3,0 % miqdorda, pH 7,7-7,9, harorati 28 0 C bo`lgan, doimo aralashtirilib turiladigan, o`zgaruvchan aeratsiyali ekish apparatiga o`tkaziladi. Birinchi kecha-kunduz aeratsiyani 1 minutda 0,5 hajm muhitga 1 hajm havo sharoitida tutib turilsa, ikkinchi kecha-kunduzda bu nisbat 1:1, uchinchi kecha-kunduzda 1:1,5 ga teng bo`lishi talab qilinadi. Tayyor ekish materialini asosiy fermentyorga undagi umumiy hajmga nisbatan 10 % gacha miqdorda etib o`tkaziladi. Produsentni sanoat ishlab chiqarishi uchun o`stirish va antibiotikning biosintezi ishlarini olib borishda harorat 28 0 C, pH 7,6-7,8 va aeratsiya (1 minutda 1 hajm muhitga 1 hajm havo yuborish) sharoitini bo`lishi talab qilinadi, jarayon 8-9 kecha-kunduz davomida yuqorida keltirilgan tarkibli oziqa muhitida hamda

unga 5 % separatsiyalangan pivo zamburug`larini qo`shish asosida amalga oshiriladi. Ko`pik hosil bo`lishini oldini olish uchun tizimli ravishda fermentyorga ko`pik so`ndirgichning steril eritmasi kiritib turiladi. Biosintez jarayonining nihoyasida produsentli suyuqlik tarkibidagi gigromitsinning faolligi 1500-2000 birlik/ml ga yetadi. Produsentli aralashmaga kalsiy ionlaridan xolis bo`lish uchun dastlabki ishlov beriladi. Buning uchun avvalo sulfat kislota bilan pH 4,0-4,5 bo`lgunga qadar nordonlashtiriladi, keyin otquloq kislotasi qo`shiladi. Bunda kalsiy sulfat va kalsiy oksalat tuzlari zamburug` mitselliylari bilan birga cho`kmaga tushadi va uni filtrlab ajratib olinadi. Filtratda esa gigromitsin B bo`lib, unga 20 % li o`yuvchi natriy qo`shish orqali pH ni 6,5-7,0 ga yetkaziladi va antibiotikni ion-almashinuvi sorbsiyasiga uzatiladi. Sorbsiya jarayoni kolonkaga KB-4P-2 yoki KB-2, CP-300 larning natriyli shakllari joylashtirilgan sharoitlarda amalga oshiriladi. Sorbsiya sharoiti gigromitsin B ni 95 % gacha tozalikda ajratib olish imkonini beradi. Ajratib olingan elyuatlarning faolligi 10000 birlik/ml dan kam bo`lmaydi. Elyuatni harorati 45-60 0 C bo`lgan vakuum- bug`latkichga yo`naltiriladi va faolligi 150-250 ming birlik/ml gigromitsin B konsentrati hosil bo`lgunga qadar bug`lantiriladi. Quruq kepak bilan aralashtirishdan oldin konsentrat chit yoki ipak filtrdan o`tkazib filtrlanadi. Filtratni 80-100 ml ni 1 kg kepak bilin qo`shib aralashtiriladi. Tayyor mahsulotni polietilen xaltachalarga 50 g dan etib qadoqlanadi. 6. Fitobakteriomitsinni ajratib olish texnologiyasi . Fitobakteriomitsin streptotritsin guruhiga kiradigan antibiotik bo`lib o`zining ko`p komponentligi bilan ajralib turadi. Uning tarkibiga 7 ta komponent kiradi. Kimyoviy tuzilishi jihatidan asos hisoblanib kuchli kislotalar bilan tuz hosil qiladi. Toza holda och-sarg`ish rangli amorf kukun, suvda eriydi, etanol va metanolda kam eriydi va ko`p organik erituvchilarda amaliy jihatdan erimaydi. Ko`p grammusbat va grvammanfiy bakteriyalar hamda mikroskopik zamburug`larga nisbatan yuqori darajadagi bakterotsid xossani namoyon qiladi.

Fitobakteriomitsinning produsenti Actinomyces lavendulae zamburug`i hisoblanadi. Antibiotikni ajratib olish texnologiyasi uni sulfatli tuz ko`rinishiga o`tkazishni taqazo qiladi. Fitobakteriomitsin asosida tayyorlanadigan preparatlar dust va har xil konsentratsiyali suspenziyalar tarzida ishlab chiqariladi, ular fitopatogen bakteriyalar va mikroskopik zamburug`larga qarshi, xususan loviya va soya bakteriozlari, g`o`za kasalliklari, bug`doyning ildizini chirish kasalliklariga qarshi kurashda qo`llaniladi. Bu preparat o`simlikning o`sishini stimullaydi, ularning rivojlanishini tezlashtiradi va natijada hosildorlikni 10-15 % ga oshiradi. Produsentning dastlabki materialini tarkibida 1 % gacha glyukoza bo`lgan agarlashtirilgan muhitda saqlanadi. Zamburug`ni dastlab probirkalarda, so`ng kolbalarda va bundan keyin ekib ko`paytirish apparatlarida o`stiriladi. Produsentni o`stirib ko`paytirishning hamma bosqichlarida bir xil oziqa muhitidan foydalaniladi. Uning tarkibi ( % hisobida): glyukoza-1; kraxmal-1,5; makkajo`xori ekstrakti-0,5 (quruq massa hisobida); natriy xlorid-0,5; ammoniy sulfat-0,35; kalsiy karbonat-0,5; qolgan qismi suvdan tashkil topadi. Produsentni o`stirish uchun optimal harorat 26-28 0 C ni tashkil qiladi. Produsentni o`stirish apparatida va sanoat ishlab chiqarishi miqyosida fermentyorda o`stirib ko`paytirganda ko`pik hosil bo`lishini oldini olish uchun oziqa muhitiga ko`pik so`ndirgich kiritish talab qilinadi, bu maqsadda 0,5 % miqdorda kashalotning yog`idan yoki o`simlik moyidan foydalansa bo`ladi. Fitobakteriomitsinni ajratib olish va tozalash ion-almashinuvi xromatografiyasi uslubida amalga oshiriladi. Buning uchun produsent o`stirilgan suyuqlikka otquloq kislota bilan ishlov beriladi, bu ion-almashinuvi xromatografiyasini o`tkazishga xalaqit berishi mumkin bo`lgan kalsiy ionlaridan xolis bo`lish imkonini beradi. Bunda kalsiy oksalatning cho`kmalari produsent mitsellalari bilan birga cho`kmaga tushadi, qolgan suyuqlikni esa ichiga ammoniyli shaklga keltirilgan kationit KB-4P-2 to`ldirilgan ion-almashinuvi kolonkalari tomon yo`naltiriladi. Kolonkadan adsorbsiyalangan antibiotik undan sulfat kislotaning 0,3 M eritmasi yordamida elyutsiyalanadi. Ajratib olingan elyuatning o`rtacha faolligi 50-60 ming birlik/ml ni tashkil qiladi.

Fitobakteriomitsin sulfatning pH ko`rsatkichi 1,0 dan 2,0 gacha bo`lib, unga pH 6,0 ga teng gidroksil shaklga o`tkazilgan anionit EDE-10 li statistik sharoitda ishlov beriladi. Bunda ion-almashinuv sorbentini sarfi 1 l elyuat uchun 80-90 g ni tashkil qiladi. Anionitni ishlatib bo`lgandan keyin filtrlash yo`li bilan ajratib olinadi, elyuatlarni esa vakuumda 70-80 0 C da quritiladi. Kationitga sorbsiyalangan fitobakteriomitsinning 70-80 % ni ajratib olish mumkin bo`ladi. Quruq fitobakteriomitsinning faolligi 3-4 ming birlik/mg ga yetadi. Sanoatda fitobateriomitsindan tashqari boshqa antibiotik-polimitsinni ishlab chiqarish ham yo`lga qo`yilgan, u ham xuddi bakteriomitsin kabi qo`llaniladi. Bu antibiotikni produsenti Actinomyces polimicini zamburug`i hisoblanadi. Tayyor preparatlarni toza antibiotik holatida 50-200 g dan yaxshi mahkamlanadigan shisha idishlarga solib yoki uni 5 % ni koalinga aralashtiriladi va 200 g dan etib germetik polietilen xaltachalarga solib dust kabi qadoqlanadi. Preparatlar ekishdan oldin urug`larga ishlov berish uchun yoki o`simliklarni vegetativ organlariga ishlov berishda 0,005-0,01 % li eritma tarzida foydalaniladi. 7. Trixotsetinni ajratib olish texnologiyasi Trixotsetin antibiotigi tarkibida kislorod tutuvchi birikmalar jumlasiga kiradi. U fungisid faollikka ega bo`lgan va toksikligi kam birikmadir. Uning empirik formulasi C 19 H 24 O 5 , struktura formulasini quyidagicha: yozish mumkin. Trixotsetin izokarton kislotasining to`yinmagan trixotekolon spirti bilan hosil qilgan murakkab efiri hisoblanadi. Suvda kam eriydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi, haroratga nisbatan va kislotalarga nisbatan chidamli. Bu

antibiotikning produsenti mog`or zamburug`i Trichothecium roseum L hisoblanadi. Ishlab chiqarish sharoitida zamburug`ni bir necha bosqichlarda o`stirib ko`paytiriladi: dastavval kolbalarda, keyin ekish kolbalari va ekish apparatida. O`stirib ko`paytirish uchun kerakli materialni olishning hamma bosqichlarida bir-xil oziqa muhitidan foydalaniladi, uning takibi (% hisobida): shakar-1,0; makkajo`xori ekstrakti-1,0; ammoniy sulfat-0,12; ikki almashingan kaliy fosfat-0,1 dan tashkil topadi. O`stirib ko`paytirishni pH 5,0-5,2 chegarasida va haroratni 24-26 0 C da olib borilib, uning 1- va 2-generatsiyalarini davomiyligi 1,5-2 kunni tashkil qilishi lozim. Kolbada o`stirilgan mi е sellial massa muhit hajmini 1-3 % ni tashkil qilib, mahsulot ajratib olishda ekish apparatiga o`tkaziladi. Ekish apparatida o`stirganda ham bu jarayonni 24-26 0 C da, aralashmani doimo aralashtirib turib va aeratsiyali (1 minutda 1 hajm muhitga 1 hajm havo yuborish) sharoitda amalga oshiriladi. Asosiy fermentyorga bu materialni muhitning umumiy hajmini 10 % gacha hajmida etib ko`chiriladi. Sanoat ishlab chiqarishi uchun oziqa muhitini quyidagi tarkibidan foydalaniladi (% hisobida): makkajo`xori uni -1; glitserin-1; bir almashingan yoki ikki almashingan kaliy fosfat-0,24; kaliy nitrat yoki ammoniy sulfat-0,06; kalsiy karbonat va magniy xloridlardan - 0,2 dan; kashalot yog`i-0,1; qolgani suv. Muhit suyuqligi pH ni vaqti-vaqti bilan xlorid kislota yordamida titrlab turish asosida 5,3-5,6 atrofida ushlab turiladi, boshqa barcha sharoitlar yuqorida keltirilgan sharoitlarni aynan o`zi hisoblanadi. Biosintez davomiyligi 64-90 soatni tashkil qiladi. Jarayon shakarning konsentratsiyasi 0,1-0,2 % ga pasayganda, muhit pH 6,4-6,8 gacha ko`tarilganda, suyuqlikdagi antibiotikning faolligi 300-400 mkg/ml bo`lganda nihoyasiga yetdi deb hisoblanadi. Suyuqlik mitseliy va undagi muallaq moddalardan xolis bo`lish uchun filtrlanadi, filtratdan esa xloroform yordamida ekstraksiyalash yo`li bilan antibiotik ajratib olinadi. Bu bosqichda 1 m 3 eritma hisobiga 40 l xloroform sarflanadi. Bu uslub bo`yicha aralashma tarkibidagi trixotsetinning 85 % ni ajratib olish mumkin bo`ladi. Ekstraktni vakuumda bug`lantiriladi, so`ng 1 kg antibiotik hisobiga 10 l etanol qo`shib aralashtiriladi va pasta tayyorlash uchun yo`naltiriladi. Uni spirtli

konsentratni emilgator OP-7 va kaolinlarni 1:0, 6:8,5 nisbatda aralashtiriladi. Hosil bo`lgan pastani 65-70 0 C da quritiladi. Tayyor mahsulotni 4 qavatli qog`oz xaltachalarga 2-5 kg dan etib qadoqlanadi. Tayyor preparat oq-sarg`ish rangli, tarkibida 10 % trixotesin, 3 % emulgator OP-7 va 87 % kaolindan tashkil topgan bo`ladi. Trixotsetin tamaki, bodring, mevali daraxtlar, tok va g`allasimonlarning har xil kasalliklarga qarshi kurashda ishlatiladi. Uning 0,001-0,002 % li eritmasidan foydalaniladi. Shu yo`sinda bug`doy urug`iga ishlov berish, uning hosilini 25-30 % ga oshiradi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Бекер М.Е. и друг. Биотехнология. – М: Агропромиздат, 1990. 354 с. 2. Биотехнология лекарственных средств. Учебное пособие/ Под ред. Быкова В.А. и Далина М.В. – М.: Медбиоэкономика. - 1991. – 303с. 3. Биотехнология. Принципы и применения. – Пер. с англ./ Под ред. И.Хиггинса, Д.Беста, Дж. Джойса. – М.: Мир. – 1988. 4. Биотехнология: Учебное пособие для ВУЗов. В 8 кн./ Под ред. Егорова Н.С., Самуилова В.Д. – М.: Высшая школа. – 1987. 5. Молекулярные и клеточные аспекты биотехнологии/ Под ред. Инге- Вечтомова С.Г. – Л.: Наука. - 1986. - 256с. 6. Синицин А.П., Райнина Е.И., Лозинский В.И., Спасов С.Д. Иммобилизованные клетки микроорганизмов. – М.: Изд-во МГУ. - 1994.- 288с.

7. Егоров Н.С. Основы учения об антибиотиках: Учебник. – М.: Изд-во МГУ. – 1994. – 512с. 8. Егоров Н.С. Биотехнология. Проблемы и перспективы. – М.: Высшая школа. – 1987. 9. Ешков Н.П. Основы биотехнологии. – СПб.: Наука. – 1995. 10. Седых Н.В. Контроль качества биотехнологической продукции. – Рига.: Зинатна. – 1990. 11. Стакишкис. Оптимизация управления биотехнологическими процессами. – Вильнюс.: Мокалос. – 1984.

O'xshashlar

Qishloq xo'jaligi uchun bakterial dori-darmonlarni ajratib olish texnologiyasi