logo
  1. Bosh sahifa
  2. Kurs ishlari
  3. Pedagogika
  4. Zamonaviy maktabda dars

Zamonaviy maktabda dars

Yuklangan vaqt:

07.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

134.5 KB
Ko'chirib olish
Zamonaviy maktabda dars Reja KIRISh ASOSIY QISM: 1. Didaktik jarayonning tashkiliy shakllari va zamonaviy dars tuzilmalari 2. Zamonaviy maktabda dars shakllari a) Yangi mavzuni bayon etish darsining tuzilmasi b) O’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni rivojlantirish hamda mustahkamlash darsi s) Bilim va ko’nikmalarni shakllantirish darslarini tashkil qilish d) Takrorlash darsi ye) Nazorat ishi darslari f) O’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni amalda qo’llash darsi XULOSA ADABIYOTLAR RO’YXATI KIRISh Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda amaliyotga keng ko’lamda tatbiq etilayotgan O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ning sifat bosqichi davom etmoqda. Ta’lim tizimi taraqqiyotining hozirgi bosqichi jamiyatimiz hayotining barcha jabhalarida tub sifat o’zgarishlarni amalga oshirish bilan bog’liq ekanligi inkor qilib bo’lmaydigan haqiqat. Bu vazifani, birinchi navbatda o’qituvchi va pedagoglarimizning, so’ng fuqarolarimizning ijtmoiy ongini ifoda etuvchi ma’naviyatini, siyosiy, huquqiy, estetik madaniyatini, aqliy faolligini va bilim darajalarini zamon talablari darajasiga ko’tarish orqali erishish mumkin. Mazkur muammolarning yechimi esa bevosita maktablarda dars jarayoni orqali ta’minlanadi. Zamonaviy maktablarda dars jarayoni tashkil etishda o’qituvchining roli beqiyosdir. O’qituvchi faoliyatining muhim bosqichi - bu didaktik jarayonni tashkil etish hisoblanadi. Aynan shu didaktik jarayon pedagogik texnologiyaning asosini tashkil qiladi yoxud u belgilangan vaqt ichida ta’lim (tarbiya) maqsadiga erishish uchun o’quv materiali mazmunini o’quvchilarga uzatish yo’llarini aniqlab beradi. Shu bilan birgalikda didaktik jarayonning nazariy asoslarini yaxshi bilmasdan turib samarali pedagogik texnologiyani yaratish mumkin emas. Xo’sh, dars jarayon mohiyati nimadan iborat? Ularni loyihalashga qanday pedagogik talablar qo’yiladi? Psixologiya va pedagogika fanida didaktik jarayon mutaxassis shaxsini shakllantirish jarayoni sifatida talqin etiladi. Ushbu savollarga V.P. Bespalko quyidagicha javob beradi: O’qitish jarayoni “klassik qoida“ga bo’ysinadi. Ya’ni o’qituvchi sinfga kirib, dars mavzusini e’lon qiladi-yu, darhol uning mazmunini bayon qilishga kirishib ketadi. Didaktik jarayon esa har bir darsni boshlashdan oldin o’quvchilar diqqatini jalb qila oladigan faoliyat bosqichi - motivasiyani vujudga keltirishdan boshlanadi. Ana shu motivasiya bosqichi o’quv-bilish faoliyatining kaliti hisoblanadi. Afsuski, bu kalitdan hanuzgacha o’qituvchilar ta’limning sehrli sandig’ini yechish uchun foydalanishmaydi. Bugungi kunda respublikamiz ta’lim tizimida ko’plab islohotlar amalga oshirilmoqda. Maktablar zamonaviy tipda qayta qurilib zaruriy moddiy-texnik baza bilan ta’minlanmoqda. Bu zamonaviy maktablarda dars tuzilmalarini tadqiq etish zamonaviy pedagogikaning dolzarb muammolaridan biridir. Shu nuqtai nazarda kurs ishi uchun tanlangan «Zamonaviy maktabda dars tuzilmalari» mavzusi dolzarb muammolardan biridir. Tadqiqot maqsadi: Didaktik jarayon tuzilmasini tadqiq etish va zamonaviy maktabda dars tiplarini tasniflash. Tadqiqot obyekti: Umumta’lim maktablari ta’lim jarayoni Tadqiqot predmeti: Maktablardagi dars tiplari va ularning tasnifi Tadqiqot vazifalari 1) Mavzuga oid ilmiy-nazariy manbalar, ilmiy va o’quv adabiyotlar, darsliklar, qo’llanmalarni qiyosiy-tahliliy o’rganish 2) Didaktik jarayonning tashkiliy shakllari va zamonaviy dars tuzilmalarini ishlab chiqish 3) Zamonaviy maktabda dars shakllarini tavsiflash Tadqiqotga metodologik asosi O’zbekiston Respublikasi uzluksiz ta’lim tizimining mazmunini belgilab beruvchi direktiv-me’yoriy hujjatlar, xususan, O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida» gi qonuni «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Oliy va O’rta maxsus xalq ta’limi vazirliklari tomonidan qabul qilingan qarorlar, me’yoriy hujjatlar; pedagogika, psixologiya va metodika bo’yicha ta’limni tashkil etish hamda o’quv materiallarini vizuallashtirishga oid xorijiy tajribalar, nazariyalar va konsepsiyalar, shuningdek, respublikamiz olimlarining qarashlari; O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov tomonidan ta’lim sohasida ilgari surilgan g’oyalardan iborat. ASOSIY QISM: 1. Didaktik jarayonning tashkiliy shakllari va zamonaviy dars tuzilmalari O’qituvchi dars jarayonini tashkil qilar ekan, avvalo uning samarali bo’lishi, o’quvchilarning mavzuni to’liq o’zlashtirishini o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Shu sababli darslarni tashkil qilishning turli xil usullaridan foydalaniladi. O’qituvchi dars tuzilmasini tuzar ekan, dars tuzilmasi darsning maqsadli kechishini ta’minlovchi va uning turli elementlari orasidagi munosabatlarni tavsiflovchi faoliyatlar zanjiridir. Dars oldiga qo’yilgan maqsadlarga ko’ra turlicha tuzilmalarga ega bo’lishi mumkin. Hozirgi kunda pedagogik amaliyotda dars tuzilmalarining har xil variantlari qo’llanilmoqda. Dars tuzilmalari va texnologik xaritalar namuna tarzda berilgan bo’lib, o’qituvchilar dars mavzusi va maqsadlaridan kelib chiqib, ijodiy yondoshishlari mumkin. Biz quyida yangi mavzuni bayon qilish dars tuzilmasini tuzishda nimalarga ahamiyat berish va qanday qilib tuzishga misol keltiramiz: Xo’sh, didaktik jarayon mohiyati nimadan iborat? Ularni loyihalashga qanday pedagogik talablar qo’yiladi? Psixologiya va pedagogika fanida didaktik jarayon mutaxassis shaxsini shakllantirish jarayoni sifatida talqin etiladi. Ushbu savollarga V.P. Bespalko quyidagicha javob beradi: O’qitish jarayoni “klassik qoida“ga bo’ysinadi. Ya’ni o’qituvchi sinf (auditoriya)ga kirib, dars mavzusini e’lon qiladi-yu, darhol uning mazmunini bayon qilishga kirishib ketadi. Didaktik jarayon esa har bir dars(ma’ruza)ni boshlashdan oldin o’quvchi(talaba)lar diqqatini jalb qila oladigan faoliyat bosqichi - motivasiyani vujudga keltirishdan boshlanadi. Ana shu motivasiya bosqichi o’quv-bilish faoliyatining kaliti hisoblanadi. Afsuski, bu kalitdan hanuzgacha o’qituvchilar ta’limning sehrli sandig’ini yechish uchun foydalanishmaydi Dastlab o’qitish jarayoni tuzilmasi bilan tanishaylik. Bu jarayonni ramziy tarzda quyidagi shartli formula bilan ifodalash mumkin. O’J = O’F + O’q F, Bu yerda: O’F - o’quvchi bajaradigan o’quv faoliyati; O’qF - o’qituvchi bajaradigan o’rgatuvchilik faoliyati. Bu formula asosida juda muhim sanalgan pedagogik qonun qayd etilyapti: o’quvchining xususiy o’quv faoliyati va unga hamohang bo’lgan o’qituvchining o’rgatuvchilik faoliyatidan tashqari hyech qanday o’qitish jarayoni mavjud bo’lmaydi. Ko’plab psixologik-pedagogik adabiyotlarni va tadqiqotlarni o’rganish natijasida didaktik jarayon o’zaro bog’liq bo’lgan quyidagi komponentlardan iborat ekanligi ma’lum bo’ldi: motivasiya (M), o’quvchi (talaba)ning o’quv-bilish faoliyati (O’F) va uni pedagog tomonidan boshqarish (B) uning shartli formulasi: Dj = M + O’f + B Bu jarayon bosqichlarini o’rganishdan oldin yuqorida keltirilgan ikki formulani o’zaro taqqoslash zarur bo’ladi. E’tibor bersangiz, o’qitish jarayoni ikki faoliyat turidan - o’qituvchining o’rgatuvchilik va o’quvchining o’quv faoliyatidan iborat. O’qitish jarayonining ana shu komponentlari didaktik jarayonning keyingi ikki bosqichi bilan bir xil ma’no kasb etayapti yoki bir xil faoliyatni ifodalaydi. Bir biridan farqi - didaktik jarayondagi dastlabki element - bu motivasiya bosqichining mavjudligidir. O’quv-bilish faoliyatining motivasiyasi o’qituvchi mahoratiga tegishli tushunchadir. 2. Zamonaviy maktabda dars shakllari Yangi mavzuni bayon etish darsining tuzilmasi Mazkur dars tuzilmasi quyidagi zanjirlaridan iborat;  darsning maqsadini e’lon qilish; Bunda o’qituvchi o’tiladigan maqsadini belgilaydi va darsni boshlanishida e’lon qiladi.  o’quvchilarning yangi mavzuni o’rganishlarini rag’batlantirish (motivasiya); O’qituvchi qo’yilgan maqsadga o’quvchilar ning qay biri tezroq va samaraliroq erishgan bo’lsa , ularni rag’batlantirish usullarini bildirishi zarur.  mavzuga oid yangi tushuncha yoki axborotlarni ma’lum bir izchillikda, mayda tugal bo’laklarga bo’lgan holda, bosqichma-bosqich bayon etish;  mavzuga oid eng asosiy tushuncha va tayanch ma’lumotlarga urg’u berish, ularni ajratib ko’rsatish hamda yodda saqlab qolish bo’yicha ko’rsatmalar berish;  yangi mavzu materiallarini mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashq o’qituvchi tomonidan namoyish qilinadi;  o’qituvchi nazorati ostida o’quvchilar tomonidan bajarilgan yangi materialni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashq;  o’quvchilarning yangi materiallarni dastlabki o’zlashtirish natijalarini nazorat qilish;  o’zlashtirilgan bilimlarni takrorlash asosida yangi bilim va ko’nikmalarni mustaqil mustahkamlash;  o’zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlash maqsadida asosiyo tushuncha va tayanch materiallardan tez-tez foydalanish va amalda qo’llash;  dars o’quv maqsadlariga erishilganini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa berish. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan darslar ma’lum bir ketma-ketlikda, bir tizim asosida tashkil qilinadi. Darslarni tizimli tashkil qilishda bizga albatta, texnologik xarita yordam beradi. Texnologik xarita darsni bir tizimga solib, uni amalga oshirish bosqichlarini aniqlab beradi. Texnologik xarita 4 bosqichdan iborat bo’lib , un ga tayyorlov, kirish , asosiy va yakuniy bosqichlar kiradi. O’qituvchi tayyorlov bosqichida darsga tayyorgarlik ko’radi, ya’ni dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi. Tayyorlov bosqichiga vaqt ajratilmaydi, chunki o’qituvchi hoxlagan vaqtida, o’ziga keragicha darsga tayyorgarlik ko’rishi mumkin. Kirish, asosiy va yakunlovchi bosqichlarda nimalarga ahamiyat berish kerakligi quyidagi texnologik xaritada o’z aksini topgan: Yangi mavzuni bayon etish darsining texnologik xaritasi Dars bosqichlari O’qituvchi faoliyati O’quvchi faoliyati Tavsiya etiladigan metodlar Tayyorlov Dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi . Kirish  darsning maqsadini e’lon qilish;  o’quvchilarning yangi mavzuni o’rganishlarini rag’batlantirish (motivasiya); Daftarga qayd etadilar Og’zaki Aqliy xujum Asosiy  mavzuga oid yangi tushuncha yoki axborotlarni ma’lum bir Muhokamada ishtirok etadilar Munozarali ma’ruza izchillikda, mayda tugal bo’laklarga bo’lgan holda, bosqichma-bosqich bayon etish;  mavzuga oid eng asosiy tushuncha va tayanch ma’lumotlarga urg’u berish, ularni ajratib ko’rsatish hamda yodda saqlab qolish bo’yicha ko’rsatmalar berish;  yangi mavzu materiallarini mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashq o’qituvchi tomonidan namoyish qilinadi;  o’qituvchi nazorati ostida o’quvchilar tomonidan bajarilgan yangi materialni mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashq;  o’quvchilarning yangi materiallarni dastlabki o’zlashtirish natijalarini nazorat qilish;  o’zlashtirilgan bilimlarni takrorlash asosida yangi bilim va ko’nikmalarni mustaqil mustahkamlash;  o’zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlash maqsadida asosiy tushuncha va Daftarga qayd etadilar O’quvchilar mashqlarni qanday bajarilishini va ketma-ketligini kuzatib boradilar Amaliy mashq bajaradilar Amaliy mashq bajaradilar Bajarilgan amaliy mashq natijalarini taqdimot qiladilar Asosiy tushuncha va tayanch meteriallarni amalda qo’llash bo’yicha misollar keltiradilar Aqliy xujum yoki pinbord Kichik guruhlarda ishlash Kichik guruhlarda ishlash Kichik guruhlarda ishlash Bahs-munozara Bahs-munozara tayanch materiallardan tez-tez foydalanish va amalda qo’llash; Yakuniy Dars o’quv maqsadlariga erishilganini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash; Darsga yakun yasash va uyga vazifa berish. Baholash mezonlariga muvofiq bir- birlarini baholaydilar Kichik guruhlarda ishlash Yuqorida bayon qilingan dars tuzilmasi va texnologik xarita zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan bo’lib, dars jarayonining samarali tashkil etish, o’tkazish va o’quvchilarni davlat ta’lim standarti talablarini mukammalroq o’zlashtirishiga asos bo’ladi. Bunday ta’lim texnologiyasiga asoslangan darslarda o’quvchilarning hamkorlikda ishlashlariga imkoniyat yaratiladi. Qo’yilgan muammo bo’yicha amaliy mashq bajarib, o’zlari muammoni mustaqil hal etishlari, ijodiy izlanishlari mumkin. Bu esa dar sning sifat va samaradorlini oshishiga o’z hissanini qo’shadi. O’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni rivojlantirish hamda mustahkamlash darsi Biz o’tgan mashg’ulotimizda yangi mavzuni bayon etish darsining tuzilmasi va texnologik xaritasi haqida so’z yuritgan edik. Bugungi mashg’ulotimizda esa o’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni rivojlantirish hamda mustahkamlash darsi haqida fikrlashamiz. Mazkur darsning asosiy maqsadlaridan biri o’quvchilarga yetkazilgan o’quv materiallari va axborotlar to’g’risidagi bilim va qo’nikmalarni qanday usullar bilan rivojlantirish hamda uni mustahkamlash usullari ko’rsatib beriladi. O’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni rivojlantirish hamda mustahkamlash darsining tuzilmasi quyidagi elementlardan iborat:  o’quvchilarga darsdan kutilayotgan o’quv maqsadlarini eslatish;  taklif etilgan topshiriqlarni bajarish natijasida egallanishi lozim bo’lgan aniq bilim va ko’nikmalarni aytib o’tish;  o’quvchilar tomonidan turli topshiriqlarning bajarilishi;  topshiriqlar bajarilishini nazorat qilish va baholash;  topshiriqlarni bajarish davomida yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarni muhokama etish hamda tuzatish;  darsning o’quv maqsadlariga erishilganligini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa berish. O’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni rivojlantirish hamda mustahkamlash darsining texnologik xaritasi h am o’tgan mashg’ulotda aytib o’tganimizdek, 4 bosqichdan iborat bo’lib tayyorlov, kirish, asosiy va yakuniy bosqichlardan iborat. Har bir bosqich d a o’qituvchi va o’quvchilar faoliyatlari ko’rsatilgan. Darsning maqsadi va vazifasidan kelib chiqib, o’qituvchi dars tuzilmasi va texnologik xaritani tuzishda ijodiy yondoshishi mumkin. Dars bosqichlari O’qituvchi faoliyati O’quvchi faoliyati Tavsiya etiladigan metodlar Tayyorlov Dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi, topshiriqlar tuzadi Kirish  o’quvchilarga darsdan kutilayotgan o’quv maqsadlarini eslatish;  taklif etilgan topshiriqlarni bajarish natijasida egallanishi Daftarga qayd etadilar Og’zaki lozim bo’lgan aniq bilim va ko’nikmalarni aytib o’tish; Aqliy xujum Asosiy  o’quvchilar tomonidan turli topshiriqlarning bajarilishi;  topshiriqlar bajarilishini nazorat qilish va baholash; topshiriqlarni bajarish davomida yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarni muhokama etish hamda tuzatish. Amaliy mashq bajaradilar Bajarilgan amaliy mashq natijalarini taqdimot qiladilar Kichik guruhlarda ishlash Bahs-munozara Yakuniy  darsning o’quv maqsadlariga erishilganligini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa berish. Daftarga qayd etadilar Kichik guruhlarda ishlash Tavsiya etilayotgan o’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni rivojlantirish hamda mustahkamlash darsining tuzilmasi va texnologik xaritasi o’quvchilarga berilayotgan o’quv axborotining samarali tashkil etishda yordam beradi. Dars jarayonida o’quvchilar taklif etilgan topshiriqlarni bajarish natijasida aniq bilim va ko’nikmalarni egallaydilar, o’quvchilar tomonidan turli topshiriqlarning bajariladi, topshiriqlar bajarilishini doimiy nazorat qilib borish va baholash, o’quvchilarni topshiriqlarni bajarish davomida yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarni o’zaro kichik guruhlarda muhokama etish hamda tuzatish imkoniyatlari tug’iladi. Darsning o’quv maqsadlariga erishilganligini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni xolisonalik bilan baholash o’quvchilarning ham darsga qiziqishlarini oshiradi. Bilim va ko’nikmalarni shakllantirish darslarini tashkil qilish H ar bir dars o’quvchi uchun yangi axborotdir . Ayniqsa, yangi o’quv materiali orqali o’quvchilarni bilim va ko’nikmalarini shakllantirish asosiy ta’lim sifatini ta’minlovchi omildir. O’quvchilarga yangi bilimlarni berish va olingan yangi bilimlar asosida ko’nikmalarni shaklantirish uchun kichik guruhlarda ishlash, vizuallashtirish, mustaqil ijodiy ishlash, o’yin mashqlari va rolli o’yinlar kabi noan’anaviy ta’lim metodlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. Bilim va ko’nikmalarni shakllantirish darsining tuzilmasini tayyorlashda quyidagilarga ahamiyat beriladi:  dars maqsadini aniqlash;  dars davomida egallaninshi lozim bo’lgan tayanch bilim va ko’nikmalarni eslatish;  nazorat topshiriqlarini bajarish;  yangi ko’nikma bilan tanishtirish va uning o’qituvchi tomonidan namoyish qilinishi;  yangi ko’nikmani o’zlashtirish mashqlarini bajarish;  yangi ko’nikmalarni mustahkamlash mashqlarini bajarish;  namuna, algoritm, ko’rsatma (instruksiya) bo’yicha bajariladigan mashqlar;  o’xshash vaziyatlarga olib keladigan mashqlarni bajarish;  ijodiy mashqlar;  darsning o’quv maqsadlariga erishilganligini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa berish.  Bilim va ko’nikmalarni shakllantirish darsining texnologik xaritasi quyidagicha bo’lishi maqsadga muvofiq: Dars bosqichlari O’qituvchi faoliyati O’quvchi faoliyati Tavsiya etiladigan metodlar Tayyorlov Dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi, topshiriqlar tuzadi Kirish  dars maqsadini aniqlash;  dars davomida egallaninshi lozim bo’lgan tayanch bilim va ko’nikmalarni eslatish; Daftarga qayd etadilar Og’zaki Aqliy xujum Asosiy  nazorat topshiriqlarini bajarish;  yangi ko’nikma bilan tanishtirish va uning o’qituvchi tomonidan namoyish qilinishi;  yangi ko’nikmani o’zlashtirish mashqlarini bajarish;  yangi ko’nikmalarni mustahkamlash mashqlarini bajarish;  namuna, algoritm, ko’rsatma (instruksiya) bo’yicha bajariladigan mashqlar;  o’xshash vaziyatlarga olib keladigan mashqlarni bajarish;  ijodiy mashqlar; Amaliy mashq bajaradilar Amaliy mashq bajaradilar Amaliy mashq bajaradilar Amaliy mashq bajaradilar Amaliy mashq bajaradilar Ijodiy mashqlar bajaradilar Kichik guruhlarda ishlash Kichik guruhlarda ishlash Vizuallashtirish Rolli o’yin Mustaqil ijodiy ish Yakuniy  darsning o’quv maqsadlariga erishilganligini, Bajarilgan amaliy mashq natijalarini Kichik guruhlarda ishlash ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa berish. taqdimot qiladilar Daftarga qayd etadilar O’qituvchi – bu eng avvalo, dars boshqaruvchisi. O’quvchining darsda nimadir yangilik olishi va shu yangilik orqali nimadir qila olishi uning mahorati, bilimi va saviyasiga bog’liq. O’qituvchi har bir darsda dolzarb masalalarni qo’ya olishi, o’quvchilarni bahs-munozaraga chorlay bilishi, darsni oxirigacha qiziqarli tarzda olib borishi zarur. Ta’lim sifatini ta’minlovchi yana bir omil – bu faol o’quvchidir. O’quvchilarni faollashtirish uchun esa o’qituvchi darslarda faol ta’lim metodlari va elementlaridan foydalanishi yuqori samaradorlikni ta’minlaydi. Takrorlash darsi Takrorlash darsi o’quvchilarning oldingi dars mashg’ulotlarida o’zlashtirgan bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash, ularning xotirasida uzoq vaqt saqlanishiga erishishdir. Takrorlash darslarida “Aqliy hujum”, “Kichik guruhlarda ishlash”, “Davra suhbati” kabi faol o’qitish metodlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. Bu xildagi ta’lim metodlari o’quvchilarni mustaqil fikrlash doiralarini kengaytiradi, ular muammoga ijodkorlik bilan yondashishlariga harakat qiladilar, o’rganilgan bilimlarni uzoq vaqt xotirada saqlanib qolinishiga yordam beradi. Takrorlash darslarini tashkil qilishda dars maqsadini to’g’ri qo’yish zarur. Dars maqsadi aniq natijalarni ko’zlab qo’yilgandagina belgilangan natijaga erishish mumkin. Takrorlash darslarining tuzilmasi quyidagi elementlardan iborat:  tashkiliy qism;  ta’lim beruvchi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi vazifalar qo’yish;  asosiy tushuncha, bilim, ko’nikma, faoliyat (aqliy va amaliy) turlarni takrorlashga mo’ljallangan uy vazifasini tekshirish;  takrorlash natijasini umumlashtirish va bajarilgan ishlarni dars mobaynida tekshirish;  uyga vazifa. Takrorlash darsining texnologik xaritasi Dars bosqichlar i O’qituvchi faoliyati O’quvchi faoliyati Tavsiya etiladigan metodlar Tayyorlov Dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi, topshiriqlar tuzadi Kirish  tashkiliy qism;  ta’lim beruvchi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi vazifalar qo’yish;  asosiy tushuncha, bilim, ko’nikma, faoliyat (aqliy va amaliy) turlarni takrorlashga mo’ljallangan uy vazifasini tekshirish. Daftarga qayd etadilar Og’zaki Aqliy xujum Asosiy  takrorlash natijasini umumlashtirish va bajarilgan ishlarni dars mobaynida tekshirish Amaliy mashq bajaradilar Natijalarini taqdimot qiladilar Kichik guruhlarda ishlash Davra suhbati Yakuniy  uyga vazifa Daftarga qayd etadilar Kichik guruhlarda ishlash Takrorlash darslarida o’quvchilarning muammo ustida mustaqil, hamkorlikda ishlashlari va ularning o’zlari bajarilgan topshiriqlarni taqdimot qilishlari pedagogika fanida bir-birini o’qitish degan atama bilan tushuntiriladi. O’quvchilarning taqdimotlar paytida o’z fikr-mulohazalarining bildirishlari, bir- birlarining kamchiliklarini to’ldirishlari boshqa o’quvchilarning bilmagan narsalarini o’rganib olishlariga yordam beradi. Ayniqsa takrorlash darslarida bunday metodlardan foydalanish o’rganilgan o’quv materialini o’zlashtirish samaradorligini oshirishga olib keladi. Nazorat ishi darslari Nazorat darsi deyishimiz bilan o’quvchilar bir oz tahlikaga tushadi. O’quvchilarda qo’rquv, hayajon hissi boshlanadi. Bu esa o’quvchilarda stress holatni vujudga keltiradi. Stress holati paydo bo’lishi bilan o’quvchilarning xotirasida mavjud bo’lgan axborotlar ham yuzaga chiqmay qolishi mumkin. Shu sababli, darsni boshlash paytidayoq o’qituvchi darsda xotirjamlik va eng e’tiborlisi ishchan muhit yaratib olishi zarur. Nazorat darslarida har bir o’quvchining yosh va psixologik hususiyatlarini e’tiborga olgan holda o’quv materialini tayyorlanishi va dars jarayonida har bir o’quvchi bilan yakka mashg’ulotlar olib borish ham dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Topshiriqlarni tayyorlash jarayonida topshiriqlarni qanday metodlar orqali bajarish mumkinligi oldindan hisobga olinadi. Kichik guruhlar taqdimotidan so’ng nazorat ishida uchragan tipik xato va kamchilik lar ustida ishlanadi. Xar bir uchragan tipik xatolar ustida ishlash keyingi mavzularda shu xatolarga yo’l qo’ymaslikning oldi olinadi. Nazorat ishi – o’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni baholash darsining tuzilmasi bilan tanishb chiqaylik: 1. Tashkiliy qism. Darsda xotirjam, tinch va ishchan muhitni tashkil etish muhimdir. Chunki o’quvchilar nazorat ishidan qo’rqib, hayajonlanmasliklari kerak. Nazorat ishini o’tkazishdan maqsad – o’quvchilarning keyingi bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirishga tayyorgarligini aniqlashdan iborat. 2. Darsning maqsadini belgilash. O’qituvchi tomonidan nazorat qilinadigan va baholanadigan bilim va ko’nikmalar eslatiladi. O’quvchilarga nazorat ishini bajarish bo’yicha ko’rsatmalar beriladi. Topshiriqni mustaqil bajarish zarurligi eslatib o’tiladi. 3. Nazorat ishining mazmunini bayon etish (masalalar, misollar, diktant, insho, test va xokazo). Taklif etiladigan topshiriqlar hajmi va murakkablik darajasi ta’lim standarti hamda o’quv dasturiga mos va o’quvchilar uddalay oladigan bo’lishi kerak. 4. Nazorat ishi natijalarini e’lon qilish va xatolar ustida ishlash. O’qituvchi eng yaxshi bajarilgan ishlarni namoyish qiladi. Ko’p yo’l qo’yilgan tipik xatolarni tahlil etadi va ular ustida ishlashni tashkillashtiradi. Ko’pincha buning uchun alohida dars ajratiladi. 5. Nazorat ishida uchragan tipik xato va kamchiliklarni aniqlash hamda ularni kelgusida bartaraf etish yo’llarini belgilash. Nazorat ishi – o’zlashtirilgan bilim va ko’nikmalarni baholash darsining texnologik xaritasi Dars bosqichlar i O’qituvchi faoliyati O’quvchi faoliyati Tavsiya etiladigan metodlar Tayyorlov Dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi, topshiriqlar tuzadi Kirish  Tashkiliy qism. Darsda xotirjam, tinch va ishchan muhitni tashkil etish Daftarlarini tayyorlaydilar Og’zaki  Darsning maqsadini belgilash. O’qituvchi tomonidan nazorat qilinadigan va baholanadigan bilim va ko’nikmalar eslatiladi. O’quvchilarga nazorat ishini bajarish bo’yicha ko’rsatmalar beriladi. Topshiriqni mustaqil bajarish zarurligi eslatib o’tiladi. Daftarga qayd etadilar Aqliy xujum Kichik guruhlarda ishlash Asosiy  Nazorat ishining mazmunini bayon etish  Nazorat ishi natijalarini e’lon qilish va xatolar ustida ishlash. O’qituvchi eng yaxshi bajarilgan ishlarni namoyish qiladi. Ko’p yo’l qo’yilgan tipik xatolarni tahlil etadi va ular ustida ishlashni tashkillashtiradi.  Nazorat ishida uchragan tipik xato va kamchiliklarni aniqlash hamda ularni kelgusida bartaraf etish yo’llarini belgilash. Amaliy mashq bajaradilar Natijalarini taqdimot qiladilar Bir-birlari bilan mu hokama qiladilar Yakka tartibda ishlash Kichik guruhlarda ishlash Davra suhbati Yakuniy  uyga vazifa Daftarga qayd etadilar Kichik guruhlarda ishlash Yuqorida ta’kidlanganidek, nazorat darslari o’quvchilarning o’zlashtirgan bilimlarni xotida uzoq vaqt saqlab qolishlariga yordam berishi kerak. O’quvchilarga berilayotgan topshiriqlar hajmi va murakkablik darajasi ta’lim standarti hamda o’quv dasturiga mos va o’quvchilar uddalay oladigan bo’lishi lozim. O’qituvchining eng yaxshi bajarilgan ishlarni namoyish qilishi o’quvchilarning rag’batlantirish usullaridan biridir. Darsga bunday ijodiy yondoshishlar o’quvchilarning nazorat ishlari paytida qo’rquv va hayajon hissini yo’qotib, aksincha ularning qiziqishlarini oshiradi. O’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni amalda qo’llash darsi O’quvchilarga dars berishning asosiy maqsadlaridan biri o’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni amal qo’llay olishga o’rgatishdir. O’quvchilar darsda olgan bilimlarini amalda qanday qo’llay oladilar? Biz o’qituvchilar bining uchun dars jarayonini qanday tashkil qilamiz lozim? O’zlashtirilgan bilimlarni amalda qo’llash uchun asosiy e’tibor mashqlarga qaratiladi. O’qituvchi darsga tayyorgarlik ko’rish vaqtidayoq, ya’ni maqsadlarni belgilash paytida mavzuga bog’liq qanday mashqlarni bajarish lozimligini e’tiborga olish zarur. Mashqlarni bajarishda kichik guruhlarda ishlash, davra suhbati, individual mashqlar, muammoli topshiriqlar, tadqiqod, modellashtirish kabi metodlar yaxshi samara berishi mumkin. O’quvchilarning mashqlarni bajarishdagi kreativlik va improvizasiya rag’batlantiriladi. O’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni amalda qo’llash darsining tuzilmasi:  tashkiliy qism (o’quvchilarni darsga psixologik tayyorlash va motivasiya);  dars mavzusi va maqsadini e’lon qilish;  amaliy ko’nikmalarni egallash uchun zarur bo’ladigan bilimlarni, nazariy materiallarni qaytarish;  nazariy bilimlarni standart vaziyatlarda qo’llash orqali dastlabki ko’nikmani shakllantirish va mustahkamlash;  bilim va ko’nikmalarni o’zgargan sharoitlarda qo’llash mashqlarini bajarish;  bilim va ko’nikmalarni ijodiy qo’llash;  o’zlashtirilgan ko’nikma asosida malakani shakllantiruvchi mashqlarni bajarish;  darsning o’quv maqsadlariga erishilganini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa berish. O’zlashtirilgan bilim, ko’nikma va malakalarni amalda qo’llash darsining texnologik xaritasi Dars bosqichlar i O’qituvchi faoliyati O’quvchi faoliyati Tavsiya etiladigan metodlar Tayyorlov Dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi, topshiriqlar tuzadi Kirish  Tashkiliy qism (o’quvchilarni darsga psixologik tayyorlash va motivasiya).  dars Daftarga qayd etadilar Og’zaki Aqliy xujum mavzusi va maqsadini e’lon qilish; amaliy ko’nikmalarni egallash uchun zarur bo’ladigan bilimlarni, nazariy materiallarni qaytarish. Kichik guruhlarda ishlash Asosiy  nazariy bilimlarni standart vaziyatlarda qo’llash orqali dastlabki ko’nikmani shakllantirish va mustahkamlash;  bilim va ko’nikmalarni o’zgargan sharoitlarda qo’llash mashqlarini bajarish;  bilim va ko’nikmalarni ijodiy qo’llash; o’zlashtirilgan ko’nikma asosida malakani shakllantiruvchi mashqlarni bajarish; Amaliy mashq bajaradilar Berilgan topshiriq bo’yicha ijodiy ish bajaradilar Yakka tartibda ishlash Kichik guruhlarda ishlash Davra suhbati Yakuniy  darsning o’quv maqsadlariga erishilganini, ya’ni o’zlashtirilgan yangi bilim va ko’nikmalarni baholash;  darsga yakun yasash va uyga vazifa Natijalarini taqdimot qiladilar Daftarga qayd etadilar Kichik guruhlarda ishlash berish. Mashqlarni bajarish paytida o’quvchilarga muammo qo’yish jarayonida va javob qidirishda qiziqish uyg’otish, bevosita ishtirokchilarga aylanishi va amaliy mashqlarni bajarish paytida mustaqil va ijodiy fikrlashlari aniq bir tizim asosida bilim olishni ta’minlaydi. O’quvchilar o’zlarining taxminlarini tekshirishlari va boshqa fikr-mulohazalarni tasdiqlashni, turli hil axborotlarni mantiqiy tahlil qilishga o’rganadilar. XULOSA O’qituvchi – bu eng avvalo, dars boshqaruvchisi. O’quvchining darsda nimadir yangilik olishi va shu yangilik orqali nimadir qila olishi uning mahorati, bilimi va saviyasiga bog’liq. O’qituvchi har bir darsda dolzarb masalalarni qo’ya olishi, o’quvchilarni bahs-munozaraga chorlay bilishi, darsni oxirigacha qiziqarli tarzda olib borishi zarur. Ta’lim sifatini ta’minlovchi yana bir omil – bu faol o’quvchidir. O’quvchilarni faollashtirish uchun esa o’qituvchi darslarda faol ta’lim metodlari va elementlaridan foydalanishi yuqori samaradorlikni ta’minlaydi. Har bir dars o’quvchi uchun yangi axborotdir . Ayniqsa, yangi o’quv materiali orqali o’quvchilarni bilim va ko’nikmalarini shakllantirish asosiy ta’lim sifatini ta’minlovchi omildir. O’quvchilarga yangi bilimlarni berish va olingan yangi bilimlar asosida ko’nikmalarni shaklantirish uchun kichik guruhlarda ishlash, vizuallashtirish, mustaqil ijodiy ishlash, o’yin mashqlari va rolli o’yinlar kabi noan’anaviy ta’lim metodlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan darslar ma’lum bir ketma-ketlikda, bir tizim asosida tashkil qilinadi. Darslarni tizimli tashkil qilishda bizga albatta, texnologik xarita yordam beradi. Texnologik xarita darsni bir tizimga solib, uni amalga oshirish bosqichlarini aniqlab beradi. Texnologik xarita 4 bosqichdan iborat bo’lib , un ga tayyorlov, kirish , asosiy va yakuniy bosqichlar kiradi. O’qituvchi tayyorlov bosqichida darsga tayyorgarlik ko’radi, ya’ni dars maqsadi, natijalarini belgilaydi, texnologik xarita tuzadi, ta’lim metodlarini, dars shaklini, baholash mezonlari va usullarini aniqlaydi. Tayyorlov bosqichiga vaqt ajratilmaydi, chunki o’qituvchi hoxlagan vaqtida, o’ziga keragicha darsga tayyorgarlik ko’rishi mumkin. Takrorlash darslarida o’quvchilarning muammo ustida mustaqil, hamkorlikda ishlashlari va ularning o’zlari bajarilgan topshiriqlarni taqdimot qilishlari pedagogika fanida bir-birini o’qitish degan atama bilan tushuntiriladi. O’quvchilarning taqdimotlar paytida o’z fikr-mulohazalarining bildirishlari, bir- birlarining kamchiliklarini to’ldirishlari boshqa o’quvchilarning bilmagan narsalarini o’rganib olishlariga yordam beradi. Ayniqsa takrorlash darslarida bunday metodlardan foydalanish o’rganilgan o’quv materialini o’zlashtirish samaradorligini oshirishga olib keladi. Mashqlarni bajarish paytida o’quvchilarga muammo qo’yish jarayonida va javob qidirishda qiziqish uyg’otish, bevosita ishtirokchilarga aylanishi va amaliy mashqlarni bajarish paytida mustaqil va ijodiy fikrlashlari aniq bir tizim asosida bilim olishni ta’minlaydi. O’quvchilar o’zlarining taxminlarini tekshirishlari va boshqa fikr-mulohazalarni tasdiqlashni, turli hil axborotlarni mantiqiy tahlil qilishga o’rganadilar. Adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»., 1997 yil. 2. O’zbekiston Respublikasi «Ta’lim to’g’risida»gi qonuni., 1997 yil. 3. N.N.Azizxo’jayeva. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti.-Toshkent 2006 yil. - 159 b. 4. N.Shodiyev Yangi pedagogik texnologiyalar. O’quv uslubiy qo’llanma.- Samarqand 2005 yil. -31-41 b. 5. O’.Tolipov va boshqalar. O’quv – tarbiya jarayoniga pedagogik texnologiyalarni joriy etish. – Toshkent: 2004 yil. -62 b. 6. N.X.Avliyaqulov Zamonaviy o’qitish texnologiyalari. – Toshkent: Muallif, - 2001 yil. – 42-50 b. 7. N.Saidahmedov Yangi pedagogik texnologiyalar.-Toshkent: Moliya, 2003 yil. 8. A.K.Munavvarov Pedagogika. O’quv qo’llanma. Toshkent: O’qituvchi, 1996. – 201 b. 9. www . ziyonet . uz 10. www . pedagog . uz 11. Q.To’laboyeva Yangi pedagogik texnologiyalar. –Namangan, 2001. – 62 b. 12. G’.Ho’jayev, A.Quvvatov. Ta’lim jarayonida ilg’or pedagogik texnologiyalarni qo’llash. – Samarqand, 2004 yil. – 82 b.

O'xshashlar

O’quvchilar bilan sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar
Abduqodir Shakuriyning ta’lim tarbiyani rivojlantirishda tutgan o’rni
Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning mazmuni, shakli va metodlari
Oilada bola tarbiyasi
Zaif eshituvchi bolalarning og’zaki nutq ko’nikmalari va bilimlarini baholash