logo
  1. Bosh sahifa
  2. Kurs ishlari
  3. Iqtisodiyot
  4. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi

Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi

Yuklangan vaqt:

19.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97.6015625 KB
Ko'chirib olish
Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi Reja: Kirish 1. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi. 2. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishida Gʻarb va Sharq iqtisodchilarining fikrlari . 3. Zamonaviy iqtisodiy qarashlar va ularning rivojlanish yoʻnalishlari. 4. Iqtisodiyot faniga Nobel mukofoti sohiblarining qoʻshgan hissalari. 5. XulosaFoydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Kirish Mamlakatimizda keyingi yillarda taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qoʻyildi. Iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan keng koʻlamli islohotlar, modernizatsiya, tarkibiy oʻzgarish va diversifikatsiya natijasida yangidan-yangi zamonaviy tarmoqlar va ishlab chiqarish quvvatlari, yangi energiya manbalari, turli xil infratuzilmalar, yoʻllar, transport vositalari ishga tushirilmoqda. Milliy valyutamizni erkin konvertatsiya qilishga kirishildi. Bu oʻzgarishlar va xalqimizning fidokorona mehnati natijasida yaratilayotgan mahsulot va koʻrsatilayotgan xizmat turlari hajmi koʻpayib, sifati tubdan yaxshilanib borishiga, aholi daromadlari va turmush darajasining keskin oʻsishi, ularning ijtimoiy - iqtisodiy faolligi ertangi kunga bo’lgan ishonchining tobora oshib borishiga olib kelmoqda. Ayni paytda, mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlis palatalarining qoʻshma majlisida va boshqa qator majlislarda soʻzlagan nutqlari va qilgan ma’ruzalaridan, qabul qilingan yangi farmonlar va qarorlardan hamda Oliy Majlisga murojaatnomasidan, Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha qabul qilingan strategik vazifalardan bizga shu narsa ma’lum bo’lib turibdiki, mamlakatimizda erishilgan ulkan yutuqlar bilan bir qatorda o’z yechimini topmagan murakkab muammolar, hal qilinishi lozim boʻlgan oʻta dolzarb va qiyin vazifalar juda koʻp ekan. Mamlakatimiz prezidenti ta’kidlaganidek, “Oldimizda uzoq va mashaqqatli yoʻl turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz oʻqib-oʻrgansak, ishimizni mukammal va unumli bajarsak, zamonaviy bilimlarni egallab, oʻzimizni ayamasdan oldinga intilsak, albatta, hayotimiz va jamiyatimiz oʻzgaradi” 1 . Albatta bunday islohatlarni amalga oshirishda iqtisodiy qarashlarni oʻrni benihoya kattadir. Bugungi kunda dunyoning turli mintaqalarida sodir bo’layotgan qaramaqarshiliklarning kuchayib borishi, jahon bozorida vaziyatning tez oʻzgarayotgani dunyoning ko’plab mamlakatlarida investitsion faollikning susayishi real iqtisodiyotda ishlab chiqarishning o’sish sur’ati susayishi roʻy berib, jahon bozorida xarid talabining kamayishi davom etmoqda, ishsizlik darajasi yuqoriligicha 1 O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so‘zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar. qolmoqda, ijtimoiy keskinlik kuchaymoqda. Bundan tashqari mamlakatimizdagi ayrim sohalar, tarmoqlar va kompaniyalarda eksport hajmi kamayib, import hajmi oshib ketishi, ko’plab kapital mablagʻlar sarflanishiga qaramay ishlab chiqarish hajmi va mehnat unumdorligining sust o’sishi fantexnika taraqqiyoti yuz berib, yangi texnika va texnologiyalarning kirib kelishiga qaramay ketgan xarajatlar va mahsulot tannarxi pasayish o’rniga aksincha, oshishi holati yuz berishi kabi nohush holatlar sodir bo’lib turibdi. Bu holatlar mamlakatimiz oldida turgan keng ko’lamli dasturiy maqsad va vazifalar islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish iqtisodiyotni modernizatsiyalash, diversifikatsiyalash, tarkibiy o’zgartirish, xususiy mulk, xususiy tadbirkorlikni kuchaytirish, iqtisodiy rivojlanish yo’lida g’ov bo’lib turgan barcha to’siq va cheklovlarni bartaraf etish, O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha qisqa va uzoq muddatga belgilangan strategik vazifalar va muammolarni hal etish uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etishni talab qiladi. Mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, hayotning o’zi va xalqning talablari bizning oldimizga amaliy yechimini topish lozim bo’lgan yangi va yanada murakkab vazifalarni qo’ymoqda. “O’zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirishni maqsad qilib qo’ygan ekanmiz, bunga faqat jadal islohotlar, ilm-ma’rifat va innovatsiya bilan erisha olamiz” 2 . Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti-iqtisodiy resurslar cheklangan sharoitda jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qondirish maqsadida moddiy ne’matlarni va xizmatlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlami, ijtimoiy xo’jalikni samarali yuritish qonun-qoidalarini o'rganishdan iborat, deb aytish mumkin. Iqtisodiyot nazariyasi fanining maqsadi hamda vazifasini ikki tomonlama, ya’ni ham amaliy va nazariy tomonlarini tushuntirish mumkin. Aksariyat hozirgi zamon iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodiyot nazariyasining to’rtta asosiy vazifasi ajratib ko'rsatiladi: 1. Bilish vazifasi - har qanday fan kabi iqtisodiyot nazariyasi ham fundamental ahamiyatga ega: jamiyatda insonlarning tabiat ashyolari, boshqa moddiy ashyolar 2 O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so‘zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar. hamda o’zaro bir-birlari bilan aloqalarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni tadqiq etib, bizni o’rab turgan olam to’g’risidagi fikrlarimizni kengaytiradi. 2. Amaliy vazifa - amaliy iqtisodiyotning asosiy maqsadi cheklangan resurslardan unumli foydalanib iqtisodiy o’sishni ta’minlash va shu asosda o’sib boruvchi ehtiyojlarni qondira borishdan iborat 3 . Shu maqsaddan kelib chiqib, cheklangan turli xil resurslarning har bir birligi evaziga ko'proq tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatishni ta’minlash, har bir faoliyat turi bo’yicha xarajatlar miqdori bilan erishilgan samara, ya’ni tovar va xizmatlar miqdorini taqqoslash, resurslardan unumliroq foydalanish yo’llarini topishdan iboratdir. 3. Uslubiy vazifasi - iqtisodiyot nazariyasi fanining o’zi, tahlili va uning tamoyillari, olingan xulosalar, tadqiq etilayotgan iqtisodiy qonunlar boshqa ijtimoiy va tarmoq fanlari uchun uslubiy asos bo’lib xizmat qiladi. 4 G’oyaviy-tarbiyaviy vazifasi ushbu vazifa shundan iboratki, uning yordamida talabalar, mutaxassislar va iqtisodiyot ilmi o'rganuvchilaming ilmiy dunyoqarashini shakllantiradi, milliy istiqlol g'oyasini talaba yoshlar ongiga singdiradi, ularni millat manfaatlari yo'lida iqtisodiyotni rivojlantirish, milliy mahsulotni ko'paytirish, milliy pul qadrini oshirish, milliy tovarlarni jahon miqyosida bozorgir bo’lishini ta’minlash, mamlakat aholisining turmush darajasini ko'tarish ruhida tarbiyalaydi. Iqtisodiyot nazariyasi talaba yoshlarga moddiy ne’matlarning inson mehnatining mahsuli ekanligini tushuntirib, ularni mehnat hamda cheklangan resurslarni tejash ruhida tarbiyalaydi. 3 Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. – T.: 2020. 788 bet. 1. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining bugungi kundagi ahamiyati yosh avlodda vatan va el-yurt ravnaqi yo’lida fidokorona mehnat hissini, turli mafkuraviy xurujlarga o’z fikri bilan qarshi tura olish qobiliyatini tarbiyalash kabi muhim vazifalarni bajarish orqali tobora oshib bormoqda. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining ahamiyati uning metodologik vazifasi orqali ham namoyon bo’lib, fanning o’zi, tahlili va tamoyillari, olingan xulosalar, tadqiq etilayotgan iqtisodiy qonunlar boshqa ijtimoiy va tarmoq fanlari uchun uslubiy asos bo’lib xizmat qiladi. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanini chuqur o’rganish, uning qoida va tushunchalarini bilish boshqa iqtisodiy fanlarni o’zlashtirish va yanada rivojlantirishning garovi hisoblanadi 4 . Iqtisodiyot nazariyasi   — insonlarning cheksiz ehtiyojlarini qondirish uchun cheklangan resurslardan samarali foydalanishni va xoʻjalik yuritish jarayonida turli tomonlar orasida yuzaga keluvchi munosabatlarni oʻrganuvchi   fan . Economics atamasi   qadimgi yunon tilidagi   οἶκος   (oikos, „uy“) +   νόμος   (nomos, “odat” yoki “qonun”), demak “uy (xoʻjaligi)ni yuritish qoidalari” yigʻindisi   οἰκονομία   (oikonomia, “uy xoʻjaligini boshqarish”) soʻzidan olingan. Iqtisodiyot nazariyasi fani koʻpgina maktab va yoʻnalishlardan iborat. Iqtisodiyot fani mudom oʻzgarishda boʻlgani sababli uning taraqqiyoti va tarixiy retrospektivasi bilan iqtisodiyot tarixi fani shugʻullanadi. Iqtisodiyot nazariyasi - iqtisodiyotning qonun-qoidalari, tushunchalari va rivojlanish tamoyillarini oʻrganuvchi umumiqtisodiy va nazariy fan. Iqtisodiyot nazariyasi xorij mamlakatlarida “Ekonomiks”, “Ekonomika” va “Siyosiy iqtisod” nomlari bilan, MDH mamlakatlarida Iqtisodiyot nazariyasi nomi bilan yuritiladi. Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiyotni umumiy jihatidan va har bir iqtisodiy tizimga tadbiqan oʻrganadi, iqtisodiy hodisalarni mikro va makro hamda jahon iqtisodiyoti darajasida tahlil etadi. Bu fan Oʻzbekistonda “Iqtisodiy bilim asoslari” sifatida maktablarda, “Iqtisodiyot asoslari” sifatida kollej va akademik litseylarda va “Iqtisodiyot nazariyasi” sifatida oliy oʻquv yurtlarida oʻrganiladi. Iqtisodiyot 4 Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. – T.: 2020. 788 bet. nazariyasi ijtimoiy fan boʻlib, tovar va xizmatlarning ishlab chiqarilishi, taqsimlanishi va isteʼmol qilinishi jarayonlarini oʻrganadi. Zero yurtboshimiz ta’biri aytganimizda “ Ilm yo’q joyda qoloqlik, jaholat va albatta, to’g’ri yo’ldan adashish bo’ladi” 5 . Jamiyatda ro’y beradigan iqtisodiy qonunlarni bilish va ularning amal qilishiga ongli munosabatda bo’lishda, mamlakatni demokratlashtirish va iqtisodiyotni bozor tamoyillari asosida isloh qilish jarayonlari mohiyatini tushunib, amalga oshirish uchun zarur bo’lgan bilimlarni berishda “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining roli beqiyosdir. “Iqtisodiyot nazariyasi” fani mamlakatimizda yashayotgan hamma kishilarning daromadlari, ularning turmush darajasi faqat milliy iqtisodiyot taraqqiyotiga bog’liqligini, shu yurtda mehnat qilayotgan kishilarning ijodiy mehnati bilan vujudga kelgan milliy mahsulotning ko’payishi, uning to’g’ri taqsimlanishi va foydalanilishi, milliy pul barqarorligi bilan bog’liqligini ham o’rgatadi va milliy istiqlol mafkurasining odamlar ongida shakllanishiga, ularning intellektual kamolotga erishuvida muhim rol o’ynaydi. Iqtisodiyot nazariyasi, asosan, uch vazifani bajaradi: a) iqtisodiyot qonuniyatlarini idrok etish, iqtisodiy bilim berish, iqtisodiy savodxonlikni oshirish; b) boshqa iqtisodiy fanlar uchun asos sifatida xizmat qilish, ularga nazariy negiz boʻlish; c) iqtisodiy siyosatga doir amaliy tavsiyalar berish, siyosatni ishlab chiqishda nazariy tayanch boʻlish. Iqtisodiyot nazariyasi boshqa iqtisodiy fanlar bilan uzviy bog’langan. Birinchidan, ularning yutuqlarini umumlashtirgan holda yangi xulosalar bilan boyib boradi. Ikkinchidan, umumiqtisodiy nazariyaga oid xulosalar bilan qurollantirgan holda ularning rivojlanishiga koʻmaklashadi. Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiyotdagi turli hodisalar, jarayonlarni oʻrganganda ular qonun-tushunchalar darajasida ilmiy jihatdan izohlab beriladi. G’arbdagi “Ekonomiks” mualliflari R. Makkonnell va L. Bryu yozishicha, nazariya   — bu laboratoriya fani emas. Shu sababli nazariyada ilmiy abstraksiyalash usuli bosh oʻrin 5 O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning S е nati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so‘zi gaz е tasi, 2020 yil 25 yanvar. tutadi. Bu usul   — iqtisodiy hodisalarni ularga taʼsir etuvchi oʻtkinchi, ikkinchi darajali faktlardan xoli etgan tarzda taxdil etib, nazariy umumlashtirish, ilmiy xulosalar chiqarishdir. Bu usul iqtisodiy hodisalarning tabiatini bilish, ularga xos qonuniyatlarni ochish imkonini beradi. Abstraksiyalash asosida tushunchalar va qonunlar taʼriflanadi, ular ilmiy muomalaga kiritiladi. Abstraksiyalash yuz berganda iqtisodiyotga oid asosiy, muqim, doimo yuzaga chiqib turadigan faktlar ajratib olinadi, ular oʻrtasidagi bogʻlanish aniqlanadi. Bularning hammasi tafakkur orqali bajariladi. Abstraksiyalash boʻlmasa gʻoyat koʻp, tartiblanmagan faktlar orasida oʻralashib qolib nazariy xulosa qilib boʻlmaydi. Abstraksiyalash   — bu iqtisodiyotning nazariy modelini yaratishdir. Iqtisodiyot nazariyasini o`rganish davomida turli mamlakat iqtisodchi olimlari ilmiy izlanishlar olib borib iqtisodiy qarashlari tufayli bugungi kunda “Iqtisodiyot”- degan tushuncha xar bir insonda yetarlicha bilim va ko`nikma hosil qilib bo`lingan. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining bugungi kundagi ahamiyati yosh avlodda vatan va el-yurt ravnaqi yo’lida fidokorona mehnat hissini, turli mafkuraviy xurujlarga o’z fikri bilan qarshi tura olish qobiliyatini tarbiyalash kabi muhim vazifalarni bajarish orqali tobora oshib bormoqda. Iqtisodiy hayot sirlarini bilish va shu yo’ldagi faoliyatning asosiy yo’nalishlarini aniqlashga intilish juda qadim zamonlardan mavjud bo’lib, bu intilish iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, uni kishilarga kerak bo’lgan tomonga yo’naltirishga ijobiy ta’sir etish zaruriyatidan kelib chiqqan. Iqtisodiyot qamrov darajasiga qarab turlicha bo’lishi mumkin: jahon iqtisodiyoti, milliy iqtisodiyot, tarmoq iqtisodiyoti, mintaqa va hudud iqtisodiyoti, korxona yoki firma iqtisodiyoti, oila iqtisodiyoti. Ba’zan ularni yaxlitlashtirib, makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot deb ataladi. Iqtisodiyotning bu turlari, darajalari, shakllari qanday bo’lishidan qat’iy nazar ularning hammasi bir maqsadga bo’ysungan: u ham bo’lsa insoniyatning yashashi, ko’payishi va kamol topishi uchun shart-sharoit yaratib berish, turli xil hayotiy vositalarni yaratib, ularning ehtiyojlarini qondirib borishdan iboratdir. Shunday ekan, iqtisodiyot inson hayotining asosini, uning poydevorini tashkil etib, uning o’zi ham insonsiz, uning puliga qassobdan – go’sht, dehqondan – sabzavotlar, do’kondordan – kiyim-kechak va boshqa zarur tovarlarni sotib oladi. Natijada turli xil yo’nalishdagi ishlab chiqaruvchilar yoki xizmat ko’rsatuvchilar o’rtasida iqtisodiy aloqa – ayirboshlash, pul orqali oldi-sotdi jarayoni sodir bo’ladi 6 . Kishilar yashashlari, siyosat, san’at, adabiyot, fan, ma’rifat, bilan shug’ullanishlari uchun hayotiy ne’matlarni iste’mol qilishlari, kiyinishlari va turli xil xizmatlardan bahramand bo’lishlari kerak. Kishilar bunday hayotiy vositalarga ega bo’lishi uchun turli sohalarda faoliyat ko’rsatadi. Insonning bu turli faoliyatlari ichida eng asosiysi, ularning yashashi va kamol topishini ta’minlaydigan iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish (hamda xizmatlar ko’rsatish) dan iborat bo’lgan iqtisodiy faoliyatdir. Kishilarning yashashi, kamol topishi uchun zarur bo’lgan hayotiy ne’matlar va vositalarni ishlab chiqarish hamda iste’molchilarga yetkazib berishga qaratilgan, bir- biri bilan bog’liqlikda amal qiladigan turli-tuman faoliyatlar yaxlit qilib, iqtisodiy faoliyat deb ataladi 7 . Insonning yashashi va kamol topishi, umuman insoniyatning rivojlanishi uchun kerak bo’lgan hayotiy vositalarga bo’lgan zarurati iqtisodiyot nazariyasi fanida ehtiyoj deb ataladi. Ana o’sha extiyojlarga bo’lgan talablarni bir tekes ravishda olib borishda hamda ularni nazorat qilishda iqtisodiy qonun qoidalarni o’rni beqiyosdir. 1-rasm Tovarlar, xizmatlar va resurslarning takror ishlab chiqarish fazalaridagi harakati 8 . Jadval talaba tomonidan tayyorlandi. Nonvoy tayyorlagan nonning odamlar tomonidan sotib olinib, iste’mol qilinishi shaxsiy iste’molni anglatadi. Mahsulot va xizmatlar shaxsiy iste’molidan so’ng, ular 6 SH.Shodmonov.Iqtisodiyot nazariyasi -2020:Darslik 7 T.T.Jo‘rayev Iqtisodiyot nazariyasi.-2018.darslik 8 B.Y.Xodiyev,Sh.Sh.Shodmonov.Iqtisodiyot nazariyasi(Darslik)-2017.784 be tIshlab chiqarish jarayoni Taqsimot jarayoni Ayirboshlash jarayoni Iste’mol jarayoni o’rniga yana yangisini ishlab chiqarish zarurati paydo bo’ladi. Bu o’z navbatida iqtisodiy zanjir xisoblanadi. Quydagi muammolar kelib chiqishida iqtisodiyot nazariyasini zarurligini talab qilgan xolda. 1) ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishning optimal variantlarini (eng zarur va tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni ko’proq ishlab chiqarishga jalb qilish; 2) mavjud resurslarning har bir birligidan tejab-tergab, samarali foydalanish; 3) fan-texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi energiya, material, xomashyo turlari, ularning manbalarini topib, foydalanishga jalb qilish, resurslar unumdorligining oshishiga erishish. Bu muammolarni hal qilish zaruriyati kishilardan chuqur iqtisodiy boshqa bilimlarga ega bo’lib, doimo izlanish va yuksalishda bo’lishini taqozo qiladi. 2. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishida G’arb va Sharq olimlarining fikrlari. Iqtisodiy bilimlarni vujudga kelishi bilan Iqtisodiyot fani ham o’z-o’zidan vujudga keldi 9 . Iqtisodiy hayot sirlarini bilish va shu yo’ldagi faoliyatning asosiy yo’nalishlarini aniqlashga intilish juda qadim zamonlardan mavjud bo’lib, bu intilish iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, uni kishilarga kerak bo’lgan tomonga yo’naltirishga ijobiy ta’sir etish zaruriyatidan kelib chiqqan. Iqtisodiyotga oid bilimlarga dastlab, antik dunyoning ko’zga ko’ringan olimlari Ksenofont, Platon, Aristotel asarlarida, shuningdek qadimgi Misr, Xitoy, Hindiston va Markaziy Osiyo olimlarining asarlarida e’tibor qaratilgan edi. Biz ming yillar osha bizgacha yetib kelgan muqaddas Qur’oni Karim, hadislar, Qobusnoma, Ibn Xoldun asarlari, bobolarimiz Abu Ali Ibn Sino, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug'bek, Zaxiriddin Muxammad Bobur asarlarini o’qir ekanmiz, ularda insonning yashashi uchun tabiat ehsonlari yetarli emasligi, ijodiy mehnat qilish kerakligi qayta-qayta uqtirilganligiga yana bir karra amin bo’lamiz. Jumladan, arab mutafakkiri Ibn Xoldun Abdurahmon Abu Zayd (1332-1406) ning iqtisodiyot bilimlarini rivojlantirishdagi hissasi juda kattadir. U o’zining 1370-yilda yozilgan “Kitob-ul-ibar” (“Ibratli misollar kitobi”) asarida dunyoda birinchi 22 bo’lib 9 T.T.Jo‘rayev.Iqtisodiyot nazariyasi._T.:’’Fan va texnologia’’,2018,512.Darslik tovaming ikki xil xususiyatini - iste’mol qiymati va qiymat tushunchalarini, oddiy va murakkab mehnatni, zaruriy va qo’shimcha mehnat hamda zaruriy va qo’shimcha mahsulot tushunchalarini ajrata bildi. Qadimgi Xitoy mutafakkirlari xususan Konfutsiy (bizning eramizgacha 551-479 y.y.) asarlarida aqliy va jismoniy mehnatning farqlari ko’rsatiladi, bunda birinchisi jamiyat ―yuqori qatlamlari, ikkinchisi asosiy qismi qullardan iborat bo’lgan “oddiy kishilar” ga tegishli bo’lishi qo’rsatilgan. Bunday iqtisodiy oqimlardan dastlabkisi “merkantilizm”, (italyancha merkante - savdogar) deb atalgan. Bu oqim tarafdorlari odamlarning, jamiyatning boyligi (pul, oltin) savdoda, asosan tashqi savdoda paydo bo’ladi, ko’payadi, faqat savdoda band bo’lgan mehnat unumli mehnat, boshqalari esa unumsizdir, deb tushuntiradi 10 . Alisher Navoiyning iqtisodiy masalalarga oid g’oyalari “Vaqfiya” (1482) va “Mahbub-ul-qulub” (1500) asarlarida bayon etilgan. U mahsulotni uch qismga bo’lib, birinchi qismini ketgan xarajatga, ikkinchi qismini o’zining va oilasining ehtiyojlariga, uchinchi qismini esa aholining ijtimoiy manfaatlari uchun sarflashga chaqiradi. Bundan tashqari mahsulotni yaratishda mehnatning roliga va ishlab chiqarish vositalarining ishtirokiga alohida e’tibor beradi. Shu bilan birga boylikni halol mehnat bilan topish, to’plash va foydalanish zarurligini ta’kidlaydi 11 . Siyosiy iqtisod grekcha so’zdan olingan bo’lib “politikos” - ijtimoiy, “oykos” - uy, uy xo’jaligi, “nomos” - qonun degani. Ya’ni uy yoki ijtimoiy xo’jalik qonunlari ma’nosini beradi. 1575-1621-yillarda yashab, ijod qilgan fransuz iqtisodchisi Antuan Monkreten birinchi marta 1615-yilda “Siyosiy iqtisod traktati” nomli kichik ilmiy asar yozib, bu fanni mamlakat miqyosida iqtisodiyotni boshqarish fani sifatida asosladi. Iqtisodiyot nazariyasi fani shakllanishi jarayonida bir qancha g’oyaviy oqimlar, maktablar vujudga kelgan. Ular 10 T.T.Jo‘rayev.Iqtisodiyot nazariyasi._T.:”Fan va texnologia”,2018,512.Darslik 11 A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N.O‘rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Т .:”Moliy”. 2002, 89-90-bet. 2-rasm. Iqtisodiyot nazariyasi fani shakllanishi jarayonida bir qancha g’oyaviy oqimlar, maktablar 12 . Jadval talaba tomonidan tayyorlandi. Bunday iqtisodiy oqimlardan dastlabkisi merkantilizm deb atalgan. Bu oqim tarafdorlari odamlaming, jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat, boylik savdoda, asosan, tashqi savdoda - muomala jarayonida paydo bo’ladi, ko’payadi, savdoda band bo’lgan mehnat unumli mehnat, boshqa mehnatlar esa unumsizdir, deb tushuntirib keldilar. Keyinchalik, iqtisodiy bilimlar rivojlanib, takomillashib borgan sari, ayirboshlash, ya’ni bevosita savdo jarayonida mahsulot yaratilmasligi, faqat ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan jarayonlarda (tashish, qadoqlash, saralash, saqlash) qiymatning ko’payishi ma’lum bo’lib qoldi. Ulaming fikricha, iqtisodiyotda ijobiy savdo balansiga erishilishi uchun davlat iqtisodiyotga faol aralashishi, ya’ni milliy ishlab chiqarish va savdoni o’z panohiga olishi zarur deb hisoblaydi. 12 B.Y.Xodiyev,Sh.Sh.Shodmonov.Iqtisodiyot nazariyasi.(Darslik).-T.:”Barkamol fayz.media”,2017,784 bet. Merkantalizim Fiziokratlar Klassik maktabi Marksizim Marjinalizim Neoklassik Keynschilik Monetarizim Keyingi oqim fiziokratlar deb atalgan. Ular merkantilistlardan farqli o’laroq, boylik qishloq xo’jaligida yaratiladi va ko’payadi, degan g'oyani olg’a surdilar. Ulaming vakili bo'lgan F. Kene mashhur Iqtisodiy jadval asarini (1758) yozdi va unda fiziokratizm maktabi asoslarini yaratdi. Bu asarda F. Kene almashuvning ekvivalentlik ta’limotini ilgari surdi. Uning fikricha almashuv yoki savdo boylik yaratmaydi, almashuv jarayonida teng miqdorli qiymatlaming almashuvi ro’y beradi, tovarlaming qiymati bozorga kirmasdan oldin mavjud bo’ladi. Uning fikricha, yalpi ijtimoiy mahsulot va ishlab chiqarish xarajatlari o’rtasidagi farq sof mahsulot hisoblangan. U qo’shimcha qiymat dehqonlaming qo’shimcha mehnati samarasi sifatida yuzaga keladi deb izohlaydi, ayrim joylarda esa qo’shimcha qiymatni tabiatning sof hadyasi deb qarab, uni yaratishda tabiat ham ishtirok etadi, deb tushuntiradi 13 . Ulardan keyin marksizm deb nomlangan nazariy yo’nalish o’zlarining nazariyasida jamiyat taraqqiyotiga tabiiy-tarixiy jarayon deb qarab, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar, ulaming iqtisodiy tuzumi, tarkibiy qismlari, vujudga kelish, rivojlanish va boshqasi bilan almashish sabablari to’g’risidagi ta’limotni hamda qo’shimcha qiymat nazariyasini yaratdilar. Iqtisodiyot nazariyasi predmetining yangicha talqini xo’jalik yuritishning bozor tizimi to’g’risidagi marjinalizm deb atalgan yangi bir ta’limotni yaratdi. Uning asoschilari Avstriya iqtisodiy maktabining namoyandalari (K. Menger, F. Vizer, Bem-Baverk va b.) bo’lib, ular tomonidan qo’shilgan tovar nafliligining, qo’shilgan mehnat yoki resurs unumdorligining pasayib borish qonuni degan nazariyalar ishlab chiqildi. Marjinalizm nazariyasi aniq olingan tovarga bo’lgan talab va uning narxi o’rtasidagi bog’liqlik va o’zaro ta’sirini tahlil qilishda keng qo’llanildi. Iqtisodiyot nazariyasining yangi yo’nalishi neoklassik, ya’ni yangi klassik deb nom oldi. Bu nazariyaning yirik namoyandalaridan bin A. Marshall bo’lib, u iqtisodiy jarayonning funksional bog’lanishi va funksional nisbatlarini ishlab chiqishga harakat qildi, bozor muvozanatini va narxni aniqlovchi omillar talab va taklifdan iborat deb qaradi. 13 A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N.O‘rmonov. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Т .: «Moliya». 2002, 147-149-bet. Iqtisodiyot nazariyasining hozirgi zamon yo’nalishlaridan biri keynschilik maktabidir. 1936-yilda ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns o’zining “Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” degan kitobida makroiqtisodiy ko’rsatkichlar: milliy daromad, kapital xarajatlar, iste’mol va jamg’arishning o’zaro bog’liqligini tahlil qilib, investitsiya va iste’molning eng maqsadga muvofiq tarzda tashkil topishi iqtisodiy taraqqiyotning muhim omili deb ko’rsatadi. Keyns ta’limoti, ya’ni keynschilik maktabi ta’sirida iqtisodiyotda makroiqtisodiy tahlil yo’lga qo’yildi. U iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning faol ishtiroki zarurligini isbotladi 14 . 3.Zamonaviy iqtisodiy qarashlar va ularning rivojlanish yo`nalishlari. XIX asrning 70-yillaridan boshlab “siyosiy iqtisod”, “iqtisod” fani sifatida talqin qilinib, iqtisodiyot nazariyasida yangi yo’nalish “ekonomiks” (inglizcha ―ekonomiks‖ – iqtisod, xo’jalik hayoti, iqtisodiy fan) shakllandi. Iqtisodiyot nazariyasidagi yangi yo’nalish – monetarizm, yangi klassik maktab va neoinstitutsionalizm: Monetarizm – iqtisodiyotni barqarorlashtirishda pul omillari hal qiluvchi rol o’ynashini asoslashga qaratilgan nazariya. Monetarizm erkin raqobat va narxning erkin shakllanishini bozor iqtisodiyotining asosi va uning muvozanatlikka erishish sharoiti deb hisoblaydi. Ular fikricha, bozor o’z-o’zini tartibga soluvchi tizim bo’lib, davlatning aralashuvini esa 14 B.Y.Xodiyev,Sh.Sh.Shodmonov.Iqtisodiyot nazariyasi.(Darslik).-T.:”Barkamol fayz.media”,2017,784 bet. 3-rasm Iqtisodiyot nazaruyasining yangi yo`nalishlari. Ushbu jadval talaba tomonidan darslik asosida tayyorlandi 15 . faqat pul sohasi bilan cheklash lozim. M. Fridmanning fikricha, pul iqtisodiy jarayonlarni tartibga solishning asosiy dastagi bo’lishi mumkin. Uning iqtisodiy qarashlaridan Pinochet davlat boshqaruviga kelgan davrda Chilida, R. Reygan iqtisodiy siyosatini asoslash uchun AQShda foydalanilgan. XX asrning 50–60-yillarida neoklassik yo’nalishida bir qator yangi oqimlar vujudga keldi. Ularning asosiylari quyidagilar: Neoliberalizm (F. Xaek, Shumpeter, L. Erxard) – asosiy e’tiborni davlatning iqtisodiyotga aralashuvini eng kam darajaga keltirishga, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratish lozimligini uqtiradi. Institutsionalizm tarafdorlari (T. Veblen, U. Mitchel, M. Veber, J. Gelbreyt) fikriga ko’ra xo’jalik yurituvchilar o’rtasidagi munosabatlar nafaqat iqtisodiy, balki noiqtisodiy omillar ta’sirida vujudga keladi. Shu sababli iqtisodiyotga muassasaviy o’zgarishlar orqali ham ta’sir ko’rsatishi mumkin 16 . Yuqorida bayon etilgan va boshqa qator nazariyalar tahlili shuni ko'rsatadiki, “Iqtisodiyot nazariyasi” fan sifatida shakllangunga qadar bosib o’tgan yo’l va unda vujudga kelgan g’oyalar, oqimlar juda murakkab, ko’pincha bir-biriga zid va qarama-qarshidir. Shu bilan birga aytishimiz 15 T.T.Jo‘rayev,X.S.Asatullayev,Z.G.Allaberganov.Iqtisodiyot-2qism.(Darslik).-T.:”Nixol”OK,2021.-592 b 16 B.Y.Xodiyev,Sh.Sh.Shodmonov.Iqtisodiyot nazariyasi.(Darslik).-T.:”Barkamol fayz.media”,2017,784 bet.M o n o ta r iz im M .F r id m a n N e o lib e r a liz im F .X a e k ,S h u m p e t e r ,L .E r x a r d In s ti t u ts io n a liz m T .V a b le n ,U .M itc h e l,M .V a b e r ,J.G a lb r e y t kerakki, hech qaysi iqtisodiy maktabning nazariyalari mutlaq va doimiy haqiqat kursisiga egalik qila olmaydi. Har bir maktab ma’lum darajada muammolarga bir tomonlama yondashganligini yoki bo’lmasa ba’zi bir nazariy savollarni yoritishda anglashilmovchilikka yo’l qo’yganligi bilan ajralib turadi, sababi barcha nazariy oqimlar qaysidir ijtimoiy guruh manfaatlari nuqtai nazaridan va o’sha davr real holatidan kelib chiqqan bo’lib, masalaga bir tomonlama yondashuvga yo’l qo’yilganligi ko’rinib turadi. Shunday bo’lsada, ular bir-birini to’ldiradi, iqtisodiy jarayonlar va hodisalarning ichki ziddiyatlarini, qonunlarini ma’lum darajada umumlashtirib ifodalaydi. Demak, jamiyat o’z taraqqiyotini belgilashda alohida bir nazariya asiri bo’lib qolmasligi kerak, chuqur nazariy tahlil asosida ulaming salbiy tomonlarini tashlab yuborib, ratsional mag’izlarini olib, ulardan oqilona foydalangan holda jamiyat rivojlanishi umummilliy manfaatlar bilan uyg’unlashtirilishi zarur. Albatta bugungi kundaiqtisodiy qarashlar zaminida yurtimizda olib borilayotgan keng ko`lamli ishar natijasida erkin farovan demokratik davlat darajasidamiz. Bu ishlar negizida iqtisodiyot nazariyasi faninig o`rni beqiyosdir. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va bozor mexanizmlarini keng joriy qilish tamoyillariga asoslangan islohotlarning yangi bosqichida davlatning iqtisodiyotdagi rolini kamaytirish va xususiy sektorning ishtirokini kengaytirish bo’yicha navbatdagi ishlarning natijadorligini oshirish bugungi kunda iqtisodiyotni boshqarishning aniq, shaffof va natijaga yo’naltirilgan mexanizmini ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Respublika hududlarida uy-joy qurilish bozori va shaharlarni rivojlantirish bo’yicha yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, ishlab chiqarish kuchlarini oqilona joylashtirish, turar joylarni muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilma bilan birgalikda qurishni inobatga olgan holda urbanizatsiya jarayonlarini davlat tomonidan samarali tartibga solishni ta’minlash, shuningdek, yer uchastkalariga oid zamonaviy bozor mexanizmlarini joriy etish; barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, sanoat salohiyatini mustahkamlash va hududlarni kompleks rivojlantirish maqsadida investitsiyalarni jalb qilish uchun ustuvor soha va tarmoqlarni aniqlash orqali mamlakatning faol investitsiya siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etishdda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 11-martdagi PF-6186-sonli 17   xukumat qarorlarida o’z ifodasini topmoqda.Pandemiyadan keying iqtisodiyotimiz ancha sustlashganligi davri davomida iqtisodiy olimlar olib brogan xamda taklif qilingan nazariyalar asosida qilingan tizimli ishlar natijasida bugungi kunda davlatimiz o’z iqtisodiy farovonlik darajasida. 4. Iqtisodiyot faniga Nobel mukofoti sohiblarining qo’shgan hissalari. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida yanada mukammalroq fikrlarni kiritilishi albatta, nazariy hamda amaliy jihatdan takomillashtirishga yordam berdi. Bu esa Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan iqtisodchi olimlarning fikrlarini kiritish muhimdir. Errou Kennet Jon   — amerikalik iqtisodchi, iqtisod doktori Stanford Chikago universitetida professor assistenti va Garvard universitetlarida professor AQSH Milliy Fanlar Akademiyasi, Ekonometrika jamiyati va boshqalar tashkilotlar aʼzosi. Errou Kennet Jon   ning tadqiqot doirasi nihoyatda keng boʻlib, uning asarlarida boshqarish nazariyasi, ilmiytexnika taraqqiyoti iqtisodiyoti va ayniqsa, iqtisodiyotda matematik usullarni qoʻllash bilan bogʻliq masalalar qoʻproq tahlil etiladi. E. Debryo bilan birgalikda umumiy iqtisodiy muvozanat modelini ishlab chiqqan (Errou Debryo modeli). Errou Kennet Jon   umumiy iqtisodiy muvozanat va farovonlik nazariyasiga muhim hissa qoʻshdi. Asosiy asarlari: “Zaxiralar va ishlab chiqarishning matematik nazariyasi boʻyicha tadqiqotlar”, 1958; “Ijtimoiy tanlov va yakka qadriyatlar”, 1951; “Xatarlar nazariyasi ocherklari”, 1970; “Raqobatning umumiy tahlili” (hamkorlikda), 1971. Nobel mukofoti laureati. Errou Kennet Jon ning tadqiqot doirasi nihoyatda keng boʻlib, uning asarlarida boshqarish nazariyasi, ilmiytexnika taraqqiyoti iqtisodiyoti va ayniqsa, iqtisodiyotda matematik usullarni qoʻllash bilan bogʻliq masalalar qoʻproq tahlil etiladi. Errou Kennet Jon   Debryo bilan birgalikda umumiy iqtisodiy muvozanat modelini ishlab chiqqan. Nobel mukofoti laureati (1972. J.   R.   Xiks bilan hamkorlikda). Robert — amerikalik iqtisodchi.   1969-yil iqtisodiyot nazariyasi (ekonometrika) boʻyicha doktorlik ilmiy darajasini oldi. 1975-yildan   San-Diyegodagi   Kaliforniya universitetida   iqtisodiyot professor 1999-yildan   Nyu-York universitetida   moliyaviy 17 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 11-martdagi PF-6186-sonli   Farmoni   tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 11.03.2021-y., 06/21/6186/0200-son xizmatlar menejmenti professor Ilmiy ishlari turli iqtisodiy ko'rsatkichlarning uzoq muddatli oʻzgarishlari qonuniyatlarini oʻrganishga bagʻishlangan. U prognozlashda muayyan oʻzgarishlarni ancha ishonchliroq aniqlash yoʻli (modeli)ni yaratdi, bu esa   yalpi ichki mahsulot , isteʼmol narxlari, foiz stavkalari, birja kurslari va boshqa iqtisodiy koʻrsatkichlarni bir necha kun yoki hafta, hatto bir yil oldin bashorat qilish imkonini beradi. Iqtisodiy koʻrsatkichlarning kutiladigan tebranishlarini aniqlash usuli katta nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Ekonometrika boʻyicha 100 dan ortiq ilmiy asarlar muallifi. Nobel mukofoti laureati (2003; K.Grenjer bilan birga) 18 . Elinor Claire   "   Lin   "   Ostrom   amerikalik   siyosatshunos   va siyosiy iqtisodchi     boʻlib, uning ishi Yangi institutsional iqtisod va siyosiy fanlarning qayta tiklanishi bilan bogʻliq edi. iqtisodiyot .     2009- yilda u Oliver E. Uilyamson bilan baham ko'rgan "iqtisodiy boshqaruvni tahlil qilish, ayniqsa umumiy mulk " uchun   Iqtisodiyot fanlari bo'yicha Nobel Memorial mukofotiga sazovor bo'ldi   . U iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan birinchi ayol edi.   Ostrom ko'p yillar davomida odamlar va ekotizimlarning o'zaro ta'sirini o'rganib chiqdi va odamlar guruhlari (jamoalar, kooperativlar, trestlar, kasaba uyushmalari) tomonidan tugaydigan resurslardan foydalanish oqilona bo'lishi va   davlat   aralashuvisiz yoki   xususiy   bozorlar bilan resurslarning tugashini oldini olish mumkinligini ko'rsatdi.   Iqtisodchilar uzoq vaqtdan buyon bir ovozdan foydalanuvchilar tomonidan birgalikda foydalaniladigan tabiiy resurslar uzoq muddatda haddan tashqari ekspluatatsiya qilinishi va yo'q qilinishi haqida bir ovozdan e'tirof etilgan. Elinor Ostrom kichik, mahalliy jamoalardagi odamlar yaylovlar, baliq ovlash suvlari va o'rmonlar kabi umumiy tabiiy resurslarni qanday boshqarishi bo'yicha dala tadqiqotlarini o'tkazish orqali bu fikrni rad etdi. U tabiiy resurslardan foydalanuvchilar tomonidan birgalikda foydalanilganda, ularni qanday saqlash va iqtisodiy va ekologik jihatdan barqaror foydalanish qoidalari o’z vaqtida belgilanishini ko’rsatdi 19 .   18 Robert Fry Engle (2017) ↑   OʻzME ↑   Nobel mukofoti 19 Andoza:Infobox economist William Spencer Vickrey   Kanadalik iqtisod professori va   Nobel mukofoti laureati . Vickrey 1996- yil   assimetrik maʼlumotlar ostida ragʻbatlantirishning iqtisodiy nazariyasiga oid tadqiqotlari uchun   Iqtisodiyot fanlari boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi . Nobel mukofoti qoʻlga kirgani haqidagi eʼlon uning oʻlimidan uch kun keyin eʼlon qilingan. Vickrey birinchi boʻlib auktsionlar dinamikasini tushuntirish uchun   oʻyin nazariyasi   vositalaridan foydalangan. Oʻzining muhim maqolasida Vickrey bir nechta auktsion muvozanatini topdi va erta daromad ekvivalenti natijasini taqdim etdi. Daromad ekvivalentligi teoremasi zamonaviy auktsion nazariyasining markaziy qismi boʻlib qolmoqda. Auksion keyinchalik uning nomi bilan atalgan. Vickreyning yozishicha, ishlab chiqarish va mehnatga solinadigan soliqlarni (shu jumladan, obodonlashtirish boʻyicha mol-mulk soligʻi) qimmatli yer uchastkalariga egalik qilish uchun toʻlovlar bilan almashtirish „yurisdiksiyaning iqtisodiy samaradorligini sezilarli darajada yaxshilaydi“ degan. U Chikagodagi iqtisod maktabini keskin tanqid qildi va muvozanatli byudjetlarga erishish va   inflyatsiyaga   qarshi kurashga qaratilgan siyosiy eʼtiborga, ayniqsa,   ishsizlikning   yuqori boʻlgan davrida keskin qarshi chiqdi 20 . STOUN (Stone) Richard   — ingliz iqtisodchisi.   Uning milliy hisoblarga moliya balansi tizimini kiritishi katta yangilik boʻldi. STOUN Iqgisodiy qarashlarida neokeynechilik tarafdori boʻlib, iqtisodiy oʻsishning koʻp sektorli modelini yaratdi, amaliy ekonometrika sohasida tadqiqotlar olib bordi. Nobel mukofoti laureati (1984). SKOULS (Scholes) Mayron   (1941, AQSH,   Kaliforniya   shtati) — amerikalik iqtisodchi. Blek bilan hamkorlikda fond bozorida aksiyadorlar opsioni qiymatini aniqlashning prinsipial yangi usulini ishlab chikdi. Bu usul koʻpgina sohalarda iqtisodiy parametrlarni baholashga yangicha yondashuvlarga, shuningdek, moliya dastaklarining yangi tiplarini yaratish va jamiyatda tavakkalchilikni tartibga solishning yanada samaraliroq usulini qoʻllashga imkoniyat yaratdi. Nobel mukofoti laureati ( Robert Merton   bilan birgalikda; 1997). 20 "William S. Vickrey (1914–1996)" .   The Concise Encyclopedia of Economics .   Library of Economics and Liberty   (2nd nashri).   Liberty Fund . 2008 Robert Cox Merton   (1944, Nyu-York) — amerikalik iktisodchi. ikkilamchi qimmatli qogʻozlar yoki "derivativ"larning opsionlari qiymatini baholashda foydalaniladigan "Blek-Skoulz formula"sini yechishning yangi uslublarini yaratdi. Natijada bu formuladan keng foydalanish imkoniyati paydo boʻldi. Nobel mukofoti laureati (1997;   Myron Scholes   bilan birgalikda. Xulosa Xulosa o’rnida shuni taʼkidlamoqchimiz, biz tomonimizdan olib borilgan izlanishlar davomida bir qator fikrlar va tavsiyalar asosida iqtisodiyot nazariyasi fanini kelib chiqish tarixi hamda yoʻnalishlarini koʻrib chiqdik.Albatta, har bir zamonni oʻz rivojlanish bosqichlari boʻlganidek oʻz iqtisodiy qarashlari ham mavjud boʻladi.Iqtisodiy qarashlar har doim ham bir biriga mos kelavermaydi,shunday ekan ularni eng maqbul boʻlgan ijobiy taraflarini olib,salbiy tomonlarini tashlab yuborish kerak, chunki iqtisodiyot juda murakkab tuzilishga egadir. Iqtisodiy qonun qoidalar qanchalik toʻgʻri oqilona boʻlsa xalq manfaatdor boʻladi va bu o’z-o’zidan iqtisodiy barqarorlikka olib keladi.Iqtisodiy qonun qoidalarni barcha tarmoq bo’yicha bir xil amal qilinishida albatta qarorlarning o’rni beqiyos.Hukumatimiz tomonidan barcha tarmoq va sohalarni raqamli texnologiyalar bilan taʼminlash va chet el andozalaridan keng ko’lamli fikr almashgan holda, yoshlarni chet elga yuborish va ularni tajribalarini o’rganib yurtimizda qo’llashlari orqali keng ko’lamli yo’llar ochib berilmoqda.Chet el tajribalarini qo’llagan holda ishlab chiqarish hamda iqtisodiy yuksalishning eng yuqori bosqichlariga ko’tarilishda asqotadigan tamoyillarni olib kirish koʻzda tutilgan.Jahon tajribasi shuni ko’rsatadiki, ishlab chiqarishda,bozor mexanizmida erkinlik bo’lsa iqtisodiy yuksalishga erishiladi.Yurtimizning iqtisodiy salohiyatini saqlab qolishda iqtisodiy ne’matlarni,tabiiy boylik yer usti va yer osti boyliklarni asrab avaylash,ularni kelajak avlodga yetkazish,transport,ishlab chiqarish korxonalarini,zavod va fabrikalarning ishlash samaradorligini nazorat qilgan holda atrof-muhit, ekologiyaga bo’lgan munosabatlarini yaxshilash orqali o’rmon,qishloq xojaligida faol muhitni saqlab qolishdir. Ko'pgina olimlar va mutaxassislar XXI asr iqtisodiyotida jiddiy o'zgarishlar yuz berib, u yangi qiyofaga kirishini qayd etmoqdalar. Yangilangan iqtisodiyot sharoitida yashash va ishlash uchun unda yuz berayotgan o'zgarishlarni anglab, ularga moslasha borish kerak bo'ladi, buning uchun esa “Iqtisodiyot nazariyasi’’ beradigan fundamental bilimlarni egallab olishga to'g'ri keladi. Ayni paytda, mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 14-yanvarda bo’lib o’tgan kengaytirilgan majlisida bugungi kunda jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi hamon davom etib turishi, dunyoning turli mintaqalarida sodir bo’layotgan qarama-qarshiliklarning kuchayib borishi, jahon bozorida vaziyatning tez o’zgarayotgani dunyoning ko’plab mamlakatlarida investitsion faollikning susayishi real iqtisodiyotda ishlab chiqarishning o’sish sur’ati pasayib borishi ro’y berib, jahon bozorida xarid talabining kamayishi davom etmoqda, ishsizlik darajasi yuqoriligicha qolmoqda, ijtimoiy keskinlik kuchaymoqda. Bu holatlar mamlakatimiz oldida turgan keng ko’lamli dasturiy maqsad va vazifalar - islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish iqtisodiyotni modernizatsiyalash, diversifikatsiyalash, tarkibiy o’zgartirish, xususiy mulk, xususiy tadbirkorlikni kuchaytirish, iqtisodiy rivojlanish yo’lida g’ov bo’lib turgan barcha to’siq va cheklovlarni bartaraf etish 21 to’g’risida keng ko’lamli fikrlarni ta’kidladi. “ Agar jamiyat hayotining tanasi iqtisodiyot bo'lsa, uning joni va ruhi ma'naviyatdir”, – dedi Shavkat Mirziyoyev yig'ilishda. – Biz yangi O’zbekistonni barpo etishga qaror qilgan ekanmiz, ikkita mustahkam ustunga tayanamiz. Birinchisi – bozor tamoyillariga asoslangan kuchli iqtisodiyot. Ikkinchisi – ajdodlarimizning boy merosi va milliy qadriyatlarga asoslangan kuchli ma'naviyat 22 . Yurtboshimiz ta’kidlaganidek, mamlakatimizda iqtisodiy o’nglanish, iqtisodiy rivojlanish jarayonlari ma'naviy poklanish, ma'naviy yuksalish harakatlari bilan tamomila uyg’un ravishda rivojlantirilishi davlatimiz va jamiyatimizning doimiy diqqat markazida bo’lib kelmoqda. Shu sababli bozor islohotlari boshqa sohadagi islohotlar kabi pirovard natijada yagona maqsadga — inson manfaatlarini ta'minlash, xalqimiz uchun munosib turmush sharoitini yaratish, odamlarning daromadi va farovonligini izchil oshirib borish, har bir insonga o’zining intellektual, kasb va ma'naviy salohiyatini ro’yobga chiqarish uchun zarur imkoniyatlar yaratib berishga qaratilgan. “Iqtisodiyot nazariyasi” fani mamlakatimizda yashayotgan hamma kishilarning daromadlari, ulaming turmush darajasi faqat milliy iqtisodiyot taraqqiyotiga bog’liqligini, shu yurtda mehnat qilayotgan kishilarning ijodiy mehnati bilan vujudga kelgan milliy mahsulotning ko’payishi, uning to’g’ri taqsimlanishi va foydalanilishi, 21 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining2017-yil 7-fevraldagi “0 ‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi, PF-4947-sonli Farmonida Gazeta.uz 22 Shavkat Mirziyoyev: Jamiyat hayotining tanasi iqtisodiyot bo‘lsa, uning joni va ruhi ma’naviyatdir   https://www.gov.uz/oz/news/view?id=29697 milliy pul barqarorligi bilan bog’liqligini ham o’rgatadi va milliy istiqlol mafkurasining odamlar ongida shakllanishiga, ularning intellektual kamolotga erishuvida muhim rol o’ynaydi. Foydalanilgan adabiyotlar r oʻ yxati1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining2017-yil 7-fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi, PF-4947-sonli Farmonida 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 11-martdagi PF- 6186-sonli   Farmoni   tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 11.03.2021-y., 06/21/6186/0200-son 3. O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisning Sеnati va Qonunchilik palatasiga Murojaatnomasi (24.01.2020) Xalq so’zi gazеtasi, 2020 yil 25 yanvar. 4. Shavkat Mirziyoyev: Jamiyat hayotining tanasi iqtisodiyot bo’lsa, uning joni va ruhi ma’naviyatdir   https://www.gov.uz/oz/news/view?id=29697 5. B. Y. Xodiyev, Sh. Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi. (Darslik).- T.:”Barkamol fayz.media”,2017,784 bet.

O'xshashlar

Kredit va uning hozirgi zamon shakllari
Tadbirkorlik faoliyati uning turlari va asosiy belgilari
Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning vazifalari
Molıya boshqaruv organları va ularnıng vazıfaları
Inflyatsiya tushunchasi va uning iqtisodiy mazmun mohiyati