Barabanli qozonda pog’onali bug’lantirirish, bug’ni yuvish - Energetika - Kurs ishlari

Barabanli qozonda pog’onali bug’lantirirish, bug’ni yuvish

Yuklangan vaqt:

13.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

542.89453125 KB

Ko'chirib olish

Barabanli qozonda pog’ onali bug’lantirirish, bug’ni yuvish Reja: I. Kirish 1. Ta’minlash suvi va bug’ni ifloslanishi. 2. Bug’ni yuvish. 3. Barabanli qozonda pog’onali bug’lantirish. Xulosa II. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Kirish. Hozirgi vaqtda bug' va suvdagi zararli moddalarni kamaytirishning samarador usullaridan biri - pog'onali bug'lantirishdir. Barabanli qozonda zararli aralashmaning konsentrasiyasi ST.C >SB, shu sababli mineral moddalar aylanish konturida to'planadi. Suvda yig'ilgan aralashmalar qozon barabanidan va pastki kollektorlardan uzluksiz va vaqt-vaqti bilan (davriy) puflab tozalanadi. Barabandagi suv, 0,5-1,5% miqdorda uzluksiz puflanadi. Pastki kollektorda yig'ilgan quyqumlar esa qozon to'xtatilganda vaqti-vaqti bilan chiqariladi. Barabanli kozonda esa, to'yingan va o'ta qizitilgan bug'larning tozaligi bug'lantirilayotgan suvning sifatiga bog'liq. Shuning uchun qaynayotgan suvda aralashma konsentrasiyasi qanchalik kam bo'lsa, shunchalik bug' toza bo'ladi. Ammo qozondagi suvda tuz miqdori normaga nisbatan ancha katta. Bu holda toza bug' olish uchun, to'yingan bug'ni to'la quritish lozim, ya'ni barabandan chiqib ketayotgan mayda suv tomchilarini separasiyalash (ajratish) zarur.

Ta'minlash suvi va bug’ning ifloslanishi IES ning ishlashi vaqtida bug' va ta'minlash suvi har xil zararli aralashmalar bilan ifloslanadi. Elektr stansiyadagi asosiy ifloslanish manbalari va ularning tarkibi 1 - jadvalda ko'rsatilgan. 1 - jadval Asosiy ifloslanish manbalari Asosiy ifloslanish tarkibi Kondensatorlar-da sovutish suvi-ning so'rilishi Tuzlar, (kalsiy, magniy va natriy xloridlari, sulfatlari va bikarbonatlari), kolloid aralashmalar (organik moddalar, kremniy kislota), erimagan moddalar va gazlar ( O2, SO2, N2). Ta'minlash suvining isitgichlarida so'rilishi Tuzlar (kalsiy, magniy va natriy xloridlari, sulfatlari va bikarbonatlari), kremniy kislota va gazlar Qo'shimcha suv: tuzsiz, distillyat Natriy birikmalar, metall korroziyasining mahsulot-lari, organik birikmalar Gazlar O2 (tuzsiz suv) SO2 (distillyat) Gazlar O2 (tuzsiz suv) SO2 (distillyat) Yumshatilgan Natriy birikmalari, kremniy kislota, gazlar (gazli aralashmalar tarkibi suvni qayta ishlash chizmasiga bog'lik) Korroziya maxsulotlari Fe, Si, Sg, Ni, Zn, CO, Al va boshqa oksidlar Sun'iy kiritilgan ko'shimchalar Fosforli kislota, ammiak, gidrazin, kompleksonlar, kislorodli tuzlar

Barabanli kozonda esa, to'yingan va o'ta qizitilgan bug'larning tozaligi bug'lantirilayotgan suvning sifatiga bog'liq. Shuning uchun qaynayotgan suvda aralashma konsentrasiyasi qanchalik kam bo'lsa, shunchalik bug' toza bo'ladi. Ammo qozondagi suvda tuz miqdori normaga nisbatan ancha katta. Bu holda toza bug' olish uchun, to'yingan bug'ni to'la quritish lozim, ya'ni barabandan chiqib ketayotgan mayda suv tomchilarini separasiyalash (ajratish) zarur. 1- rasm. Barabanning ichida joylashtirilgan separasion qurilma: 1 - baraban; 2 - bug' keltiruvchi quvurlar; 3 -bug' uzatish qutisi; 4 - siklon; 5 - suv to'kiladigan quti; 6 - qopqoq; 7 -taksimlovchi qalqon; 8 - bug' qabul qiluvchi shchit; 9 - ta'minot suvini tarqatuvchi quvur; 10 -

bug'ning barabandan chiqib ketishi; 11 - ta'minot suvi; 12 - barabanni bo'lmaga bo'luvchi to'siq oynasi; 13 -tushiruvchi quvurlar; 14 - avariya holatda suvni chiqarish quvuri. Odatda barabanli qozonlarda separator sifatida barabanning ichida taqsimlovchi qalqon o'rnatiladi. Katta quvvatli qozonlarda esa barabanning ichida yoki tashqarisida joylashtirilgan siklonli bug' separatorlari ishlatiladi (1- rasm.). Bug’ni yuvish Katta bosimda suvdagi tuzlar, eritmaga aylanib, bug'ni ifloslantiradi. Barabanli qozonlarda bug'dagi zararli moddalarni tozalash uchun, bug' toza suv bilan yuviladi. Odatda toza suv sifatida ta'minlash suvi

ishlatiladi. Bug'ni yuvish uchun barabanning bug' hajmiga teshik tog'orali qalqon o'rnatiladi. Qalqonga ta'minlash suvi beriladi va bug' suv qatlamidan o'tib, zararli moddalardan tozalanadi va yuvilgan bug' separasiyalanib o'taqizdirgichga beriladi. Barabanli qozonda pog’onali bug’lantirish Hozirgi vaqtda bug' va suvdagi zararli moddalarni kamaytirishning samarador usullaridan biri - pog'onali bug'lantirishdir. Barabanli qozonda zararli aralashmaning konsentrasiyasi ST.C >SB, shu sababli mineral moddalar aylanish konturida to'planadi. Suvda yig'ilgan

aralashmalar qozon barabanidan va pastki kollektorlardan uzluksiz va vaqt-vaqti bilan (davriy) puflab tozalanadi. Barabandagi suv, 0,5-1,5% miqdorda uzluksiz puflanadi. Pastki kollektorda yig'ilgan quyqumlar esa qozon to'xtatilganda vaqti-vaqti bilan chiqariladi. Barabanli qozonning bir pog'onali bug'lantirish suv rejimi chizmasi .2 - rasmda ko'rsatilgan. Barabanli bug' qozonining tuz balansi quyidagi ko'rinishga ega(Д+Дх)СТ.С= Д∗Сб+Дх∗Сх . (1) Agar tenglamaning o'ng va chap qismi bug' sarfi D ga bo'linsa va Д П / Д= р (puflangan qism) bilan belgilansa, tuz balansi quyidagicha o'zgaradi: (1+р)СТ.С=Сб+рС х . (2) Lekin С П =С К.С , shuning uchun tenglamadagi qozon suvining zararli moddalar konsentrasiyasi quyidagi formuladan aniqlanadi: Ск.с=(1+р)СТ.С−Сб р . (3) Bu formulada С б = 0 ga teng va agar puflangan qism р = 0,01 ga (1%) teng deb qabul qilinsa Ск.с=1+0,01 0,01 СТ.С=101 СТ.С . (4)

Bu tenglama qozon suvidagi tuzlar konsentrasiyasi ta'minlash suviga nisbatan 101 marta ko'p bo'lishini ko'rsatadi. 2- rasm. Bir pog'onali bug'lantirish chizmasi: ST.S. , SK.S , SP i SB - tegishli ravishda ta'minlash, qozon, puflanish suvlardagi va bug'dagi zararli moddalar konsentrasiyalari; 1 - qozon barabani; 2 - pastki kollektor; 3 - tushuvchi quvur; 4 – bug'lantirish sirtlari; 5 - ta'minlash suvining kelishi; 6 - sirkulyasiya konturidan bir qism suvni chiqarish (puflash); 7 - to'yingan bug'ning chiqishi; r - puflangan suv qismi; db - to'yingan bug' qismi Ko'rib chiqilgan pog'onali bug'lanishga nisbatan ko'p pog'onali bug'lantirish chizmalarining samaradorligi ko'proqdir. Ikki pog'onali bug'lantirish chizmasida baraban hajmi devorcha bilan ikki qismga bo'linadi (.3 – rasm).

3 - rasm. Ikki pog'onali bug'lantirish chizmasi n I , n II - birinchi va ikkinchi bug'lantirish pog'onalarining bug' ishlab chiqarishi, foizlar hisobida; qolgan belgilar 2- rasmdagidek Har bir bo'linma o'zining alohida aylanish suv konturiga ulangan. Ikki bo'linmadagi suv hajmi bir-biri bilan faqat devorchaning teshigi orqali bog'langan. Ta'minlash suvi birinchi (katta) bo'linmaga beriladi, puflanish suvi esa, ikkinchi (kichik) bo'linma orqali tashqariga chiqarib

tashlanadi. Agar birinchi pog'onaning bug'lanish quvvati 80% va ikkinchisiniki 20% ga teng bo'lsa va puflanish qismini r=1% deb qabul qilinsa, birinchi va ikkinchi pog'onadagi qozon suvining zararli moddalar konsentrasiyalarini aniqlash mumkin: birinchi bug'lanish pog'onadaСк.с1 =(nI+nII+p)CТ.С nII+р =(80 +20 +1)СТ.С 20 +1 =4,8 СТ.С , (5) ikkinchi bug'lanish pog'onada Ск.сII =(nII+p)CК.СI р =(20 +1)4,8 СТ.С 1 =101 СТ.С (6) Ko'rinib turibdiki, ikki pog'onali bug'lantirishda СT.CI ≤Cк.сII shuning uchun tuzlar miqdori kam bo'lgan birinchi bo'linma - toza bo'linma, ikkinchi bo'linma esa - tuzli bo'linma deb ataladi (suvda tuz miqdori juda katta). Tuz konsentrasiyalarining nisbati Ск.сI/Cк.сII - konsentrasiya karraligi deb ataladi.

4- rasm. Uch pog'onali bug'lantirish chizmasi (tashqarida o'rnatilgan siklon bilan): 1-7 - 2- rasmdagidek; 8 - tashqariga o'rnatilgan siklon; 9,10 - tuzli bo'linmaning tushuvchi va buglantiruvchi quvurlari; 11 - bug'-suv aralashmani siklonga berish; 12, 13 -suv va bug' beruvchi quvurlar; 14 - vaqt-vaqti bilan puflash. Ushbu misoldan ko'rinib turibdiki, 80% bug' kam tuzli suvdan hosil bo'ladi, shuning uchun bir pog'onali bug'lantirish chizmasiga nisbatan, ikki pog'onali bug'lantirish chizmasiga hosil qilingan bug'ning sifati yuqoriroq bo'ladi. Shunday qilib, bug'lantirish pog'onalari qancha ko'p bo'lsa, shunchalik bug' samarali tozalanadi. Hozirgi vaqtda qozonlarda asosan ikki, uch pog'onali bug'lantirish chizmasi ishlatiladi. Agar ta'minot suvi tarkibida mineral moddalar miqdori katta bo'lsa, unda uch pog'onali bug'lantirish chizmasi ishlatiladi (4 rasm). Bu chizmada ifloslangan suv tashqarida o'rnatilgan siklon orqali puflanadi. Siklonning diametri 250-400 mm, balandligi esa 3,5-4,5 m.

IES Siklidan zararli aralashmalarni chiqarish usullari IES dagi bug' generatorlar va turbinalarning ishlash ishonchliligini va tejamliligini ko'tarish uchun, ish quvuridagi zararli aralashmalar miqdorini kamaytirish lozim. Har-xil energiya jixozlaridan zararli moddalarni chiqarish uchun quyidagi usullardan foydalaniladi. Kimyoviy tozalash. Energetik blokning bug' hosil qilish va qizdirish yuzalarida ichki cho'kindilar paydo bo'lishi ehtimoli bor joylarni kimyoviy reagentli eritmalar bilan yuviladi. Reagentlar quvurlar ichidagi qatlamlarni emiradi (eritadi). Kimyoviy tozalashlar ishga tushirishdan oldingi va ishlatish davridagi tozalashlarga bo'linadi. Ishga tushirishdan oldingi tozalash jarayonida montaj yoki ta'mirlash natijasida qolgan mexanik iflosliklar va quvurlarning ichki yuzalaridagi korroziya qatlami tozalanadi. Asosan bug' generatorining suv-bug' yo'nalishi shu usulda tozalanadi. Ishlatish davrida hosil bo'lgan ichki qatlamlarni kimyoviy tozalash uchun bug' generatori 2-3 kunga to'xtatiladi. Puflash - katta konsentrasiyali aralashmalarni katta miqdordagi suv bilan ishlab turgan bug' generatordan o'zgarmas miqdorda chiqarish jarayoni. Turbina kondensatini tozalash - bug' kondensatidagi (turbinadan chiqqan) erigan va muallaq holatdagi iflos moddalardan uzluksiz tozalash yo'li. Bu usul to'g'ri oqimli qozonlarda ishlatiladi va ionli almashuv filtrlar yordami bilan tuzsizlantiradigan blokli qurilmalarda (BOU) tashkil qilinadi.

Termik havosizlantirish (gazsizlantirish) - ta'minlovchi suv yo'lidagi metallarni, aktiv korroziyaga olib keluvchi gazlarni (kislorod va karbonat angidrid) chiqarish jarayoni. Ta'minlovchi suvni gazsizlantirish uchun deaeratorlar ishlatiladi. Gidrazin-ammiakli suv rejimi - termik xavosizlantirish usuliga qo'shimcha jarayon bo'ladi, chunki deaeratorlarda kislorod О 2 va karbonat angidrid СО 2 to'la chiqib ketmaydi. Suvda kislorod va karbonat angidrid Н 2 СО 3 eritmani hosil etadi. Suvda erigan kislorodni gidrazin N 2 Н 4 yordamida neytrallangan holga keltiriladi N 2 Н 4 + О 2 —> N 2 + 2Н 2 О. Suvdagi uglekislota Н 2 СО 3 , ta'minlovchi suvga kiritilgan ammiak NН 3 (сув oksid eritma NН 4 ОН holatda) yordamida, ammoniy karbonati hosil qilinadi: NН 4 ОН + Н 2 СО 3 —> NН 4 СО 3 + Н 2 О (7) Bu usul to'g'ri oqimli va barabanli qozonlarda keng ishlatiladi.

Qizdirish sirtlarini ifloslantirishdan tozalash. Gazlarning yuqori harorat (700..8000S dan yuqori) sohalarida qizdirish sirtlarida ham sochiluvchan, ham zich shlak qoldiqlari paydo bo'lishi mumkin. Gazlarning kamroq harorat (6000S dan past) sohalaridagi qoldiqlar, asosan quvurlarning g’adur – budur sirti va bir – biriga mexanik ilashishi bilan bog’liq sochiluvchan razryadga kiradi. O'thona qizdirish sirtlari va konvektiv gaz yo'llari ifloslanishi – yuzalarning issiqlik ishi samaradorligi yomonlashuviga, natijada o'thonaning FIK pasayishiga olib keladi. Zich joylashgan konvektiv quvurlar ifloslanishi, bundan tashqari, gaz trakti gidravlik qarshiligining va xususiy ehtiyojlari uchun sarflanishini oshishiga olib keladi.

Nurlanish (radiasion) qizdirish sirtlarini tozalash. O'choq tik ekranlarini o'ta qizdirilagn bug’ oqimi bilan tozalash keng tarqalgan (5- rasm). Apparat bug’ni uzatish puflash quvuri va uzatma mexanizmidan iborat. Dastaviy puflash quvuriga ilgarilanma harakat beriladi. Puflash quvurining naycha boshchasi o'choqqa kirgach, quvur aylanishni boshlaydi. Shu vaqtda bug’ klapani avtomatik tarzda ochilib, bug’ qarama – qarshi joylashgan puflash naychasiga olib boriladit. Tozalashning bunday usulida, boshcha atrofidagi radiusi 2,5...3 m masofadagi ekran sirti tozalanadi. Bug’ bosimi 1,5...4,0 MPa va harorat 350... 4000S bo'lishi kerak. Bu turdagi apparatlar “Ilmarike” zavodida ishlab chiqariladi. Ishlamayotgan holida naycha boshchasi quvur orqasida turib, uning o'ta qizib ketishidan saqlaydi. Puflash apparatlari butun ekran sirtini qamrab oladigan qilib joylashtiriladi. Natijada o'choqning har bir devori ko'rlab apparatlarga ega bo'lishi kerak, bu esa o'choq va uning ekspluatasiyasini qimmatlashtiriladi. 5-rasm. Ekran quvurlarini puflaydigan apparat: 1-naycha kallagi; 2-bug’ klapani; 3-o’thona ekrani.

Keyingi vaqtlarda, ayniqsa shlak qoldiqlarni tozalashda ekran sirtlarini suvni impulsli puflash o'zining ko'proq samaradorligini ko'rsatadi. Bu apparatga 0,4 -..0,5 MPa bosim ostida texnik suv beriladi. Ingichka, uzoqni uruvchi (10 m gacha) oqim yaratilib, apparat o'rnatilgan devor qarshishini tozalaydi (19.2 –rasm). Maxsus yoyish apparati bilan, naycha va undan chiqayotgan suv oqim tozalanayotgan devor bo'ylab yotiq-qiya ilgarilanma qaytma harakat qiladi. Har bir quvur ekrani qarshisida suv oqimi 0,2 sekunddan ortiq turmaydi, bu esa o'ta qizigan qoldiqlar uchun sovuq zarba hosil qiladi. Tashqi qavatning bir lahzalik sovushi 4000S atrofida bo'ladi. Qavatning siqilishi va undan keyingi qizishi natijasida parchalaniladi va quvurdan ko'chadi. Ekran quvurining toza joylaridagii metallga bunda qisqa vaqtdagi suvning ta'siri o'ning mustahkamligi xavf tug’dirmaydi. Bitta bunday apparat ekranning katta yuzasiga xizmat ko'rsatgani uchun bug’ apparatlariga nisbatan ularning soni keskin kamayadi. Pardalarni va konvektiv ilonsimonlarni

tozalash. Pardalarni va konvektiv paketli qizdirgichlarni tozalashda vibrasiyali (titrashli) tozalash keng qo'llaniladi. Vibrasiyali tozalagichlar hozirgi kunda 200 dan ortiq o'rta va katta quvvvatli bug’ qozonlarida o'rnatilgan. Tozalash usuli shundan iboratki, metall sirtidan qoldiqlarni (ham sochiluvchan, ham shlak bog’lanishli) ajratadigan inersiya kuchlarini yaratuvchi yuqori chastotali tebranishlar aylanma quvurlarga beriladi. Sochiluvchan qodiqlarni yo'qotish uchun 5...6 g tezlanishni yaratish kifoya, bu erda g – erkin tushish tezlanishi, m/s2, 50 Gs li tebranishlarni inersiyalash bilan erishiladi. Shlak bog’lanishli qoldig’ini 8…10g tezlanishlarda yo'qotiladi, bu esa 190 Gs yuqori chastotali tebranishlarga to'g’ri keladi. Erkin osilgan vertikal (tik) sirtlarnim (parda, konvektiv qizdirgichlarni) titratib tozalash yuqori samara beradi. 6-rasmda parda (A-A-qirqim) va konvektiv qizdirgichlarni (B-B qirqim) yotiq gaz yo'lida titratib tozalaydigan apparat batafsil misol qilib ko'rsatilgan. Sovitiladigan shtanga orqali parda va aylanma quvur quyi uchlariga tebratgich tebranishlarni uzatadi. Tebranishlarni barcha aylanma quvurlarga 1 ta vibrasiondagi uzatish uchun payvandlangan qavariqli quvur bo'linmasi ko'rinishdagi mahkamlik belbog’i ishlatiladi.

6 – rasm Pardali va konvektiv o’taqizdirgichlarni titratib tozalash tizimi: a-apparatlarni o’rnatish; b-bikrlik tasmasi; A-A-gorizontal gaz yo’li bo’yicha pardali o’taqizdirgichning kesimi; B-B shuning o’zi konvektiv o’taqizdirgich bo’yicha; 1-pardalar; 2-konvektiv paket; 3-titratish shtangasi; 4-elektr titratgich; 5,6-sovutuvchi muhitni berish va chiqarish; 7- suzgichsimon plastina. Qizdirgich paketlaridagi sochiluvchan qoldiqlardan tozalash uchun OG seriyadagi chuqur suriluvchan bug’ apparatlarda ishlatiladi. U 5 – rasmda ko'rsatilgan apparatga o'xshash bo'lib, aylanadigan naycha boshchasining gaz yo'liga chuqur surilishi bilan farq qiladi (8...10 m gacha). Yon tomon devori darchasidan apparatni kirgizilganda ikki qizdirgich paketi orasida oraliqda har ikkila praket 1...1,5 m chuqurlikka tozalash amalga oshiriladi.

Bunday tozalash usulining kamchiligi shundaki, paket ichida (ayniqsa, shaxmatsimon quvurlar joylashganda) bug’ oqimi energiyasining tez yo'qotilishi va yaqin joylashgan quvurlarning bug’ning kuchli oqimi natijasida kuchli eroziyali emirilishdir. Gorizontal (yotiq) burilgich (aylanma) konvektiv shaxta sirtlarini tozalash uchun ko'proq drob oqmi bilan tozalashda ishlatiladi.(7-rasm)

7 -rasm Vakuum ostida ishlaydigan drob bilan maydalab tozalash tizimi: 1-drob bunkeri; 2-drobni yuqoriga uzatish quvuri; 3-drob tutgich (siklon); 4-bug’ ejektori; 5-avtomat klapani; 6-tarelkali ta'minoti; 7- drob tarqatgich; 8-gazlarni qonzondan chiqishi.

Diametri 3-6 mm bo'lgan po'lat zoldirlar tozalanayotgan tik joylashgan gaz yo'li yuqori qismiga bir tekis ta'minlanib (yoyilib) sirtga o'rnalayotgan kinetik energiyasining ishlatilishi hisobiga tozalash yuz beradi. Bunday tozalashda 20-30 minut davom etib, 1m2 shaxta kesimidan o'rta hisobda 250-400 kg pitra o'qiga mo'ljallanadi. Pastda pitralar bunkerga yig’iladi, kuchli havo oqimi bilan ijektorda ushlab olinib, yana yuqoriga ko'tariladi, havodan ajratilib, bug’li sochgichda yana yuqoriga ko'tariladi, havodan ajratilib, bug’li sochgichda yana shaxtaga tushiriladi. Ko'chirgan kul va shlak bo'laklari maydalanib, elektrofiltrlarida tozalanadi. So'nggi yillarda konvektiv shaxtalarda ilonsimon paketlarini tozalashda yangi – impuls-issiq to'lqinli tozalagich qo'llanilmoqda. Bu usul suyuq yoqilg’i ishlatilganda quvurlarda yopishqoq moddalar paydo bo'lganda zoldirlar bilan tozalash usuli yordam bermaganda yuqori samara beradi. Usulning ma'nosi shundan iboratki, quvurlar sirtiga yuqori haroratli zarbiy gaz to'lqinlidavriy ta'sir ko'rsatib, yopishqoq moddalarni qupritadi, so'ng ko'chirib, quvur sirti tozalanadi. Zarb to'lqini impuls kamerasida yaratiladi, u erga tabiiy gaz bilan havo aralashmasi kirib, uch kundan keyin alangalanadi. Qaynoq gazlar bir zumda maxsus shaklga ega naychadan o'choq gaz yo'liga kiritilib, 0,2…0,4 MPa bosimli zarb to'lqini yaratiladi. Konvektiv paketda zarb bosimi tez susayadi. Shuning uchun har bir paket oldida 2...4 impuls kamerasi o'rnatiladi. Ular juft-juft, yuqoridan past tomon, navbatma-navbat ishga tushiriladi. Impuls davri 2-8 s., 1 smenada 1...3 marta ishlatiladi. Shaxta sirtini tozalash vaqti 0,5-1 soat.

Kata quvvatli qozonlarda hozirgi vaqtda regenerativ havo istgichlar (RXI) keng qo'llanilmoqda. Ularni ishlatish tajribasi shuni ko'rsatadiki, har qanday yoqilg’i turi ishlatilganda ham gaz va havo harorati past va to'ldirish varaqlari orasidagi masofa (7-10 mm) kichik bo'lgani uchun doimo ifloslanadi. RXI (RVP) larni tozalash uchun sirtlarni o'ta qizigan bug’ bilan (r=2,2 MPa, t=3000S) puflab tozalanadi. 1 naychali tebranma shtangali yoki ko'p naychali qo'zg’almas OP turidagi ko'p naychali apparatlar ishlatiladi, ulardan bug’ – 800..700 m/s tezlikda chiqib, sirtni 15 metr uzoqlikkacha kinetik energiya hisobiga tozalaydi. Puflash ishlab turgan RXIda 1 smenada 1..3 marta, 156..20 minutdan amalga oshiriladi. Zich, oltingugurtli qoldiqlar paydo bo'lganda (RXI ning sovuq qismida) suvli yuvishni qo'llashga to'g’ri keladi. Buning uchun qaynoq (80..900S), ishqorli suv (pH=10..12) ishlatiladi. Yuvishdan so'ng sirtlar to'ldirish varaqlari va konstruksion materiallar korroziyaga uchramasligi uchun yaxshilab quritiladi. Suvli yuvishni faqat boshqa usullarni qo'llash tavsiya qilinadi. Vaqt o'tishi bilan zichlashib boradigan yopishqoq qoldiqlardan RXI larni termik tozalash yaxshi natijalar beradi. (8-rasm)

8- rasm. Isitish sitrlarini impulsli tozalash apparati: 1- aralashtirish kamerasi; 2-naycha; 3-havo va gazni berish; 4-elektr yondirgich; 5-konvektiv paket; 6-impuls kamerasi. Buning uchun ishlayotgan RXI ga kelayotgan havo 20..30 minutga uzib qo'yiladi. To'ldirgich kelayotgan havo 20..30minutga uzib qo'yiladi. To'ldirgich kelayotgan haroratiga (280-3000C) qizib, undagi qoldiqlar quriydi va to'kilib tushadi. Lekin bu usul RXI ratorining issiqlik deformasiyasiga sabab bo'ladi, shuning uchun bu usul qo'llash chegaralangan. RXI sovuq qismini issiqlik to'lqini bilan tozalash tizimini qo'llash ham ishlatiladi. Bu holda aralashtirgich kamerasi RXI radiusi bo'yicha joylashgan uzun quvuri chiqish esa quvur bo'yicha yassi naycha ko'rinishida tayyorlanadi. Ekspluatasiya ma'lumotlariga ko'ra to'lqinli tozalash samaradorligi bo'yicha o'ta qizigan bug’ bilan puflash usulidan

qolishmaydi. Uning ustunligi –tutun mo'rigacha bo'lgan yo'lda bug’ning kondensasiyalanishi yo'qligidadir. kuldan tozalash (kulni ushlab qolish) Barcha qattiq yonilg’ida ishlaydigan qozon qurilmalari tutun gazlaridagi qattiq zarralardan (chiqindi kuldan) tozalash uchun kulni tutib qoluvchilar bilan jihozlanadi. Kulni tutib qolish samaradorligi kulning va tutun gazlarining fizik-ximik xususiyatlariga yuqori darajada bog’liq kulning asosiy tavsiflariga zichligi, maydalik tarkibi, (turli kattalikdagi zarrachalarning massaviy miqdori) elektr qarshiligi (elektr filtrlari uchun), yopishqoqligi kiradi. Tutun gazlari oqimidan zarrachalarni ajratish usuliga ko'ra kul tutgichlar asosan inersion (mexanik), qo'llanishli va elektr filtirlilarga bo'linadi. Kul tutgich ishining asosiy ko'rsatikichi kul tutgich ishining asosiy ko'rsatkichi kul tutilish koeffisientidir:  к. m =( C ku р - С чик) )/ С кир (8) bu erda C kuр ва С чик – kultutgichga kelayotgan va chiqayotgan kul miqdori. Hisob ishlari teskari kattalik – o'tib ketish darajasi ishlatish qulay: Р= 1-  к. m = С чик / С кир (9) Кул тутгич коэффициенти “электр иссиқлик станцияларни лойиhалаш нормалари” газификацияга кўра қуйидаги чегараларга бўлиши керак;

Қуввати 2400 МВт ва ундан юқори бўлган конденсацион электростанция (КЭС) лар ва қуввати 500 МВт ва ундан юқори бўлган иссиқлик электр марказлар (ИЭМ) тозаланиш даражаси келтирилган куллилиги А=1 кг/Мдж бўлганда ва ундан кўп бўлганда 99,5% дан кам бўлмаслиги; - қуввати 500...1000 МВт бўлган КЭС ва 150…300 МВт бўлган ИЭМлар учун 96 ва 98% дан кам бўлмаслиги; - кичик қувватли КЭС ва ИЭМлар учун тозаланиш даражаси 93 ва 96% деб олинади. Mexanik kul tutgichlar. Mexanik (inersion) kul tutgichlar sifatida Changli gazlar gaz taqsimlovchi panjaradan so'ng tik osilib turuvchi yuqori kuchlanishli o'zgarmas tok berilagn keng enli, “S”- simon tutib qoluvchi elektrodlar bilan hosil qilingan yo'lakka kiradi (musbat – tutib qoluvchi elektrodlarga, manfiy – toki elektrodiga).Elektrostatik maydonda tutun gazlarining ionlashishi yuz beradi va kul zarralari manfiy zaryad oladi. elektrostatik kuchlar ta'sirida zarralar tutib qoluvchi elektrodga o'tiradi. So'ngra zarb mexanizmi yordami bilan elektrodlarni silkitish yuz beradi va zarralar og’irlik kuchi ta'sirida bunkerga tushadi. Ef2 turda ishlab chiqiladi: UG2 – elektrodi balandligi 7,5 m va har bir faol maydoni uzunligi 2,5 m dan va UGZ – elektrodi balandligi 12,2 m va maysdon uzunligi 4 m. Har bir EF da maydonlar soni 3,4 ta bo'lishi mumkin. EF da kul tutgich darajasi chang- gaz oqimi tezligiga bog’liq. U 1,3...1,8 m/s dan oshmasligi kerak (kichik qiymatlar ma'qul bo'lmagan elektr tavsifli ko'mir kuli uchun). Kulni tutib qolish darajasiga tutun tutib qolish darajasiga tutun gazlarining elektrofiltr kesimi bo'ylab bir tekis taqsimlanishi katta ta'sir qiladi. U EF

gazifikasiya kirish qismidagi qabul qilingan gaz taqsimlash qurilmalariga bog’liq . Ko'pincha ko'ndalang kesimi teshik yuzasining panjara umumiy yuzasiga nisbatan 0,5 atrofida bo'lgan 2-3 ta tekis panjara o'rnatiladi. Kul – shlak ajratish tizimi El.stansiyalaridagi kul – shlak ajratish bu IES tashqarisiga yoqilg’i qoldiqlari (kul va shlak) ni tashib beruvchi qurilma va mexanizmlar tizimidir. Yirik elektrostansiyalarda o'choqlardan chiqmagan shlaklar va kul tutgichlardan yig’ilgan kullar miqdori ko'p bo'lgani uchun, elektr energiyasi, suv, siqilgan havolarni ko'p sarflanishiga olib keladi. Misol uchun, quvvati 4000 MVT li, enibastuz tosh ko'mirini yoqadigan IES da taxminan 60 t/soat shlak va 1160 t/soat kuldan tozalanib turishi kerak. IESlarda asosan 3 xil kul – shlak ajratish usuli qo'llaniladi: mexanik (shnek yoki lentali transporterlar yordamida), pnevmatik (yopiq quvur yoki kanallar ichida havo bosimi ostida), va gidravlik (ochiq yoki yopiq kanallarda suv bosimi yordamida). Pnevmatik kul – shlak tizimi quruq, kerakli xossalarga ega kul qurilish meteriallar olish uchun ishlatilganda yoki IES joylashgan erlarda suv taqchil bo'lsa qo'llaniladi. Suvli kul – shlak ajratish tizimi. Kul shlaklarning gidrotransporti eng sodda va ishonchli usul bo'lib, samaradorligi yuqoriligi, tizimning to'liq mexanizasiyasi, ishchi tarkibga boshqa tizimlarga nisbatan yaxshi sanitar sharoitlari yaratilishi sababli IESlarda keng qo'llaniladi. Suvli kul – shlak ajratish usulda o'txona ostida joylashgan shlak va kul yuvish qurilmalari, kul va shlakli suvlarni transporti uchun beton

kanallar yordamida stansiyadan bir necha km uzoqlikdagi botqoq yoki jarliklarga etkazuvchi quvurlardan iborat. 9- rasm Gidropulpani chiqarib tashlash kanalining konstruksiyasi: 1-temir beton asos; 2-bazaltli qoplama; 3-metall shchiti; Bu quvurlar puls o'tkazgichlar deyiladi. Shlakli yig’ish va transport qilish uchun o'thona ostiga o'rnatilgan shlak ushlash qurilmalarida amalga oshiriladi. Bu erda shlak suvli vannada sovutilib, turli mexanizmlar bilan undan chiqariladi. Katta quvvatli qozonlarda shlakli tasmali kirish transportyorlari yoki shnek mexanizmlari yordamida beo'xtov uzatish qo'llaniladi. So'ngra shlak maydalagichga tushib, u erdan o'thona ostidan o'tuvchi s.k.a. kanaliga tashlanadi. Kul yuvish qurilmalari kulni tutgich bunkerlaridan suv kanaliga uzatish uchun ishlatiladi. Ular kulning suv bilan yaxshi aralashishi va hosil bo'lgan pulpani kanalga beo'xtov uzatilishini ta'minlashi kerak. Ochiq oqib tushishli kul yuvish qurilmalari keng tarqalgan (19.11). Suv bosimi bilan naycha orqali beriladi va suv oqimi energiyasi hisobiga jadal ravishdv pulpa hosil bo'lib, chiqish teshigi orqali suv kanali kolektoriga ketadi.

Suvlar shlak, kul kanallari gidropulpani shlak-kul yuvish qurilmalaridan nasosgacha transport qilish uchun xizmatqiladi. O'thona bo'limida pulpa harakati yaxshi bo'lishi uchun 2,5% kanallar pasaytirib yasaladi. Bu har 10 metr kanal uzunligiga mos ravishda 15sm ga to'g’ri keladi. Kanalning har 5-10 m da pulpani kerakli tezligini saqlash va cho'kindilar hosil bo'lmasligi uchun qo'zg’atuvchi suv naychalari o'rnatiladi. Kanallar tag qismi bazaltli temir betondan yasaladi, usti metall panjara bilan yopiladi. Nasos stansiyasi odatda erga nisbatan 3..4 m chuqurda joylashadi. Bu erda el.stansiyadan uzoqdagi kul to'kish joyiga pulpani haydash nasoslari o'rnatiladi. 10-rasm Elektrostansiyadan kul va shlakni birgalikda gidravlik chiqarib tashlash sxemasi: 1-qozonning shlak shaxtasi; 2-kultutgich bunkeri ostidagi kulni yuvish moslamasi; 3-kul va shlak oqadigan kanali; 4- bosim suvini taqsimlash quvuri; 5-bager markazdan qochirma nasosi; 6-pulpani quvuri; 7-markaziy maydalagich; 8-metall tutgich.

Shlak, shlak-kul pulpalarni haydaydigan nasoslar bager, faqat kul pulpasini haydaydiganlarni esa shlam nasoslari deyiladi. Ular bir pog’onali yasaladi. Markazdan qochma nasoslarni qullash gidroejektor apparatlariga nisbatan iqtisodiy samara beradi. Nasosolar 30..40% FIK bilan ishlab 6..8 kVt s/t shlak va kulga energiya sarflaydi, bu esa 3..4 marta kam. Nasos, ishchi g’ildiragi detallarining emirilishini kamaytirish uchun u chidamli marganit po'latidan yasaladi. Korpusi esa ichki tomonidan oqartirilgan cho'yan plitalari bilan qoplanadi. Shu bilan qoplanadi. Shu bilan birga pulpani beo'xtov jo'natishni ta'minlash uchun nasosxonada har bir pulpani hisobiy to'liq savrfiga mo'ljallangan uchtadan kam bo'lmagan nasoslar o'rnatiladi. Chunki ishchi g’ildirak xizmat vaqti emirilish sharoitiga ko'ra bir oydan oshmaydi. Nasosxonadan kulxonagacha pulpa quvurlari diametri 300..400 mm li, devori qalinligi 10 mm gacha bo'lgan po'lat quvurlardan yasaladi. Ishlatish jarayonida quvurning tag qismi tez emiriladi. Tarkibida ko'p oxak bo'lgan ba'zi yoqilg’i kullarni transportida esa quvurda Sa(ON)2+SaSO3 dan iborat kristal o'simtalar paydo bo'ladi. Quvur tag qismini bir yillik emirilishi 5mm gacha etadi. Uzoq muddat ishlatish maqsadida quvurlarni davriy aylantirib turish, tag qismalarida cho'yan bazalt yoki rezina ariqchalar o'rnatish ko'zda tutiladi. Pulpa tezligi 1,7..1,75 m/s ni tashkil etadi. Elektrostansiyadan tashqari pulpani quvurlari er ustida, maxsus tayanchlarga o'rnatiladi. Xulosa

Mexanik o qimning aylarma harakati tufayli markazdan qochma kuchlar hisobiga kulni o'tkazadigan siklonlar keng tarqalgan. Gaz siklona urinma bo'ylab kirib ichki va tashqi silindr sirtlar orasida harakat qilganda markazdan qochma kuchlar hisobiga chang ajralishi ro'y beradi. So'ng tozalangan gaz ichki silindr orqali yuqoriga ko'tariladi, changlar esa og’irlik kuchi ta'sirida konussimon voronkaga yig’ilib, umumiy bunkerga tushadi. Kuldan tozalash samaradorligi gazlarning tezligi oshishi, zarralarning kattalashishi va siklon diametri kichiklashishi bilan amalga oshadi. Ho'llashdan kul tutgichlarning (HKT). Eng oddiy turi – markazdan qochma skubberdir. Uning quruq kul tutgichli farqi – devorlaridan oqib tushadigan suv pardasi mavjudligidir. Bunda separasiyalangan kul zarralarining ikkilamchi marta gaz oqimiga qaytishi kamayib, bunkerga tushishi yaxshilanadi. Tutib qolish darajasi HKT larda  =0,85...0,93. Elektr filtrlar. Yirik ieslar uchun EF eng kelajakli kul tutgichlardir. Ular tutun gazlari harorati va namligshini kamaytirmasdan, gidravlik qarshiligi 150 Pa dan oshmagan holda yuqori tozalash ko'rsatkichiga (  =0,99..0,995) erishish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar 1.I.A. Karimov “Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo'llari va choralari” kitobi Toshkent 2009 yil may oyida. 2.Allaev Q.R. “Jahon va O'zbekiston energetikasi” Toshkent 2007 yil 388 bet. 3.A.B. Garyaev “Energetikada va texnologiyalarada energiya tejash” Moskva 2007 yil. 4.Zaxidov R.A. Energetika stran sentralnoy Azii: perspektiv razvitiya i sotrudnichestva. //Uzbekskiy jurnal «Problem informatiki i energetiki». 1 str.25 – 34. 2005 g. 5.Zaxidov R.A. Vozobnovlyaeme istochniki energii: sostoyanie i perspektiv. //Uzbekskiy jurnal «Problem informatiki i energetiki». 4 str.20 – 30. 2002 g. 6.Kanonov Yu.D. Energetika i ekonomika. Problem perexoda k novm istochnikam energii. – M: Nauka, 1981 g. 7.Energeticheskie resurs mira. Pod redaksiey. Neporojnogo P.S. – M: Energoatomizdat. 1995 g. 8.Garyaev A.B. Energo i resursosberejenie v teploperedayuix i teploispolzuyuix ustanovkax. – M: MEI, 2002 g. 9.Leonchin B.I., Danilov O.L. Nauchne osnov energosberejeniya. – M: MGUUPP. 2000 g. 10.Garyaev A.B., Danilov O.L. Energosberejenie v energetike i texnologiyax. – M: MEI, 2002 g.

O'xshashlar

Noan’anaviy energiya manbalari

Konvektiv issiqlik almashishning о’xshashligi va modellashtirish. Konveksiyada issiqlik berilishi

Forsunkalar ularning turlari ishlash jarayonlari