Z.M. Bobur lirikasida vatan sog’inchi

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.056640625 KB

Ko'chirib olish

1 KURS ISHI Mavzu: Multimediya texnologiyasi va undan o’quv jarayonida foydalanish . Kurs ishi Multimediya texnologiyasi va undan o’quv jarayonida foydalanish Z.M. Bobur lirikasida vatan sog’inchi

2 MUNDARIJA Kirish .................................................................................... 5 I.BOB Multimedia ................................................................. 8 1.1. Multimedia tizimlari va texnologiyalari haqida asosiy tushunchalar ........................................................................ 8 1.2. Ta’limda multimedia. Faoliyatning turli sohalarini multimedia va axborot bilan ta’minlash .............................. 16 1.3 Interfaol metodlar……………………………………..20 II.BOB MULTIMEDIA ILOVALAR YARATISH ........................... 24 2.1 Multimedia ilovalar yaratish va ishlab chiqish bosqichlari ........................................................................................... 24 Xulosa ................................................................................ 3 4 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati: .................................... 3 5

3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: Respublikamizda ta’lim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilganligi ta’lim tizimi sifatini yuqori saviyaga olib chiqishni talab etmoqda. Uzluksiz ta’lim tizimida “Informatika” fani o‘qituvchisi faqatgina fan o‘qituvchisi emas, balki ta’limda va boshqaruvda axborot texnologiyalaridan foydalanishning samarali tashkil etuvchisi bo‘lib hisoblanadi. Axborot hajmining keskin kengayib borayotganligi o‘quvchilar chun ham, pedagoglar uchun ham fanni o‘rganishda innovatsion pedagogik texnologiyalardan foydalanishni taqozo etadi. “Informatika” ta’limi jarayonida turli-tuman pedagogik texnologiyalardan foydalanib, samarali natijaga erishish uchun o‘qituvchi o‘zining pedagogik faoliyatini oldindan loyihalashtirishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shuni hisobga olgan holda biz informatika o‘qituvchisining pedagogik faoliyatini bir butun model ko‘rinishiga keltirib oldik. Informatikani o‘qitishda foydalaniladigan texnologiyalar xilma-xil bo‘lib (ta’limda virtual texnologiyalar, o‘quv-biluv faoliyatini faollashtirishga qaratilgan texnologiyalar, multimediali texnologiyalar, o‘quvchilar bilimini nazorat qiluvchi texnologiyalar, loyihaviy o‘qitish texnologiyalari ва ҳ.к.), qo‘llanmada bu texnologiyalar informatikani o‘qitish misolida batafsil yoritib berilgan. Informatikani o‘qitish jarayonida ta’lim jarayonini loyihalashtirish muhim vazifa hisoblanib, o‘qituvchining innovatsion pedagogik faoliyatni loyihalashtirishi natijasida o‘quv jarayonini, darsdan tashqari mashg‘ulotlarni loyihalashtirish, bilimlarni nazorat qilish va baholashni loyihalashtirish, informatikani kasbga yo‘naltirib o‘qitishni loyihalashtirishga erishilishi ilmiy tushunchalarga asoslanib ochib berilgan. Respublikamizda oshiralayotgan islohotlarining bosh maqsadi va harakatga keltiruvchi kushi – har tomonlama rivojlangan barkamol insondir. Mamlakatimizda rivojlanishning muhim sharti zomonaviy iqtisodiyot fan,

4 madaniyat, texnika, texnologiya rivoji asosida kadrlar tayyorlanishlarning takomillashgan tizimini yaratishdan iborat. Darvoqe, har bir jamiyatning bugungi kuni va kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo‘lgan ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo‘lidan borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish hamda samaradorligini oshirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi bilan uzluksiz ta’lim tizimi orqali zamonaviy kadrlar tayyorlashning asosi yaratildi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ni amalga oshirishda uzluksiz ta’lim tizimining tuzilmasi va mavzusini zamonaviy ilmiy fikrlar yutuqlari va ijtimoiy tajribaga tayangan holda tub islohotlari ko‘zda tutulgan . Buning uchun, avvalo, uzliksiz ta’lim tizimining barcha shakldagi ta’lim muassalarida ta’lim jarayoni sifatida ta’minlovchi ilg‘or ilmiy-metodik jihatdan asoslangan uslublarni amalda qo‘llash lozim. Fanda texnika va ilg‘or texnologiya yutuqlaridan foydalangan holda yosh avlodga ta’lim va tarbiya berishning maqsad, maznun, uslub va vositalarini ilmiy jihatdan ta’minlash pedagogika fanining dolzarb muammolarning biri hisoblangan. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati uzluksiz ta’lim tizimi orqali shaxsning har tomonlama barkamol bo‘lib yetishishini ko‘zda tutadi. Shaxs uzluksiz ta’limda va kadrlar tayyorlashda ta’lim va xizmatlarining iste’molchisi sifatida namoyon bo‘ladi. Shaxs ta’lim xizmatlarining ishlab chiqaruvchisi sifatida ta’lim jarayonida bilim va tajribani talaba (yoki o‘quvchi)ga uzatish, ishlab chiqarish moddiy muhiti sharoitida, shunungdek, fan, madaniyat va ta’lim xizmatlarida ishtirok etadi. Respublikada shaxslarga o‘z ijodiy salohiyatini amalga oshirish uchun mutaxasislik ta’lim dasturini tanlash huquqi berilgan. Oliy ta’lim uzluksiz

5 ta’limda muhim o‘rinni egallaydi. Oliy, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limlari uzluksiz ta’lim tizimining mustaqil turi hisoblanadi va O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ga muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu hujjatlarda oliy ta’limning belgilangan vazifalaridan biri yuqori saviyada o‘qitishni ta’minlash va malakali kadrlarni zamonaviy ta’lim kasb-hunar dasturlari asosida tayyorlashdir. Oliy ta’lim o‘qituvchisining faoliyati shaxsni tarbiyalash jarayonida ta’lim-tarbiya olish sharoitlarini yaratish, uning ehtiyojlarini qondirish va qobilyatlarini ochish hamda rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim . O’qituvchisining malakasi maxsus va pedagogik fanlar bilan yoritiladigan ikki qirraga ega bo‘lishi lozim va u doimo: “Nima uchun o‘qitish kerak?”, “Qanday o‘qitish kerak?” degan savollarga javob topish zarur. Bu javoblar pedagogika fanining asosiy qoidalari va qonuniyatlariga mos holda talqin qilinishi, shuningdek, ta’lim hususiyatlari e’tiborga olingan bilimlarga asoslangan bo‘lishi lozim. Pedagogikaning muhim mummolaridan biri o‘qituvchining mutaxassisligiga faoliyatining asosini tashkil etish shart bo‘lgan pedagogik jarayon nazariyasini ishlab chiqishdir. Kurs ishining maqsad va vazifalari : Informatika darslarida multimedia ilovalarini yaratish va undan o‘quv jarayonida foydalanib o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini shakllantirish. Fanga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish. Kurs ish predmeti: Umumiy o’rta ta’lim maktablarida “Informatika fanlarini o’qitishda multimediyali texnalogiyalar” bobini o’qitish jarayoni. Kurs ishi obyekti: Umumiy o’rta talim maktabi binosi va shu sohaga doir ko’rgazma materiallar.

6 I.BOB Multimedia 1.1. Multimedia tizimlari va texnologiyalari haqida asosiy tushunchalar "Multimedia" termini "multi" — ko’p va "media" — muhit, tashuvchi, muloqot vositasi so’zlaridan tuzilgan. Bu so’zlarni o’zbek tiliga “ko’p muxitli” kabi tarjima qilish mumkin Multimedia — bu turli kompyuter texnologiyalarining to’plami bo’lib, unda turli shakldagi va ko’rinishdagi ma’lumotlar, masalan, grafika, tekst, video, fotografiya, xarakatlanuvchi obrazlar (animatsiya), ovozli effektlar qo’llaniladi. Qoidaga ko’ra multimedia deganda interaktiv dasturiy ta’minot orqali boshqariladigan vizual va audio effektlarning birgalikda qo’llanilishi tushuniladi. “Multimedia” tushunchasiga bir qancha misol keltiramiz:  Multimedia (multimedia) – bu zamonaviy kompyuterli axborot texnologiyalari bo’lib, u kompyuter sitemasida tekst, ovoz, videotasvir, grafik tasvir va animatsiya (multiplikatsiya) ni birgalikda qo’llash imkonini beradi.  Multimedia – bu kompyuterda tekst, grafika, animatsiya, raqamli o’zgarmas tasvirlar, video, ovoz, nutq kabi tipli ma’lumotlarni kiritish, qayta ishlash, saqlash almashish va tasvirlash imkonini yaratuvchi texnologiyalar yig’indisidir.  Multimedia — bu tasvir va xarakatli video, animatsiyali kompyuter grafikasi va matn, nutq va yuqori sifatli ovoz bilan ishlashni ta’minlovchi interaktiv sistemadir. Multimediali – kompyuter — bu multimedia texnologiyalarini amalga oshiruvchi apparat va dasturiy ta’minotiga ega bo’lgan kompyuterdir. Multimedianing rivojlanish tarixi. Multimedia-texnologiyalari informatikaning eng dolzarb va mashxur yo’nalishlaridan biri xisoblanadi. Bu yo’nalishning asosiy maqsadi “tasvir, tekst va matn ovoz, video animatsiya va boshqa tasviriy effektlar (Simulation) kollektsiyasiga ega bo’lgan, hamda interaktiv va boshqa vizual boshqaruv mexanizmiga ega bo’lgan” mahsulotlarni yaratishdan iborat. Bu tushuncha 1988 yil yangi texnologiyalarni tadbiq qilish va foydalanish muammolari bilan

7 shug’ullanuvchi yirik Yevropa Komissiyasi tomonidan bayon qilingan. 80 – yillar oxirida multimedia – texnologiyalarini gumanitar soxalarda qo’llashga bo’lgan qiziqishlarni oshishi, bevosita atoqli amerikalik kompyuter – biznesmeni Bill Geyts nomi bilan bog’liq. U turli “muxitli”: tasvir, ovoz, animatsiya va gipermatnli sistema asosidagi multimedia maxsulotlarini yaratish va amaliyotda muvaffaqiyatli qo’llash g’oyasini ilgari surgan ("National Art Gallery. London"). Aynan mana shu maxsulot o’zida multimedianing quyida keltirilgan 3 ta asosiy printsipini mujassamlashtirib olgan edi: 1. Ma’lumotlarni inson sezuvchi turli ma’lumot muxitlari kombinatsiyasi yordamida tasvirlash. 2. Maxsulotdagi ma’lumotlarni tasvirlashni turli xil liniyalarini mavjudligi (xususan unda ma’lumotni tasvirlash liniyasini maxsulotda mavjud bo’lgan boshqaruv mexanizmi orqali insonni o’zi belgilaydi). 3. Interfeysning badiiy dizayni va navigatsiya vositalari . Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalligi Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalligi va o’ziga xos xususiyati ma’lumotlarni tasvirlashda faol qo’llaniladigan multimedianing quyidagi imkoniyatlari xisoblanadi :  Katta xajmli xar xil turdagi ma’lumotlarni bitta tashuvchida saqlash imkoniyati (20 tagacha avtorlik tomlari, 2000 va undan ko’proq sifatli tasvirlarni, 30 – 45 minutli vidoyozuv, 7 soatlik ovoz) ; Ekranda tasvirni yoki uning zarur qismini kattalashtirish (detallashtirish) imkoniyatini mavjudligi. Ba’zi xollarda tasvir sifatini saqlagan xolda 20 martagacha kattalashtirish (“lupa” rejimi) mumkin. Ayniqsa bu san’at asarlarini va noyob tarixiy xujjatlarni namoyish qilishda juda muxim.;  Ilmiy tadqiqot va tanishish maqsadlarida tasvirlarni turli dasturiy vositalar yordamida tasvirlarni solishtirish va qayta ishlash;

8  Tasvirlanayotgan tasvir: tekst yoki vizual materialdagi “kalit so’z (yoki soxa)” ni ajratib ko’rsatish imkoniyati va bu ajratilgan elemen orqali tezkor ma’lumotnomani yoki boshqa tushunturuvchi (shuningdek vizual bo’lgan) ma’lumotni (gipertkst yoki gipermedia texnologiyasi) olish;  Statik tasvir yoki ixtiyoriy boshqa bir dinamik vizual qatorni uzluksiz muzika yoki audioovoz bilan birgalikda tasvirlash imkoniyati;  Film yoki video yozuvlardagi videofragmentlarni qo’llash imkoniyati va xakoza, ya’ni “stop – kadr”, videoyozuvni kadr bo’yicha varaqlash funktsiyalari;  Ma’lumotlar bazasi tarkibiga obrazlarni qayta ishlash metodlarini, animatsiyalarni kiritish imkoniyati va x.k.;  Internet global tamog’iga ulanish imkoniyati ;  Turli dasturlar ( tekst, grafik va ovoz redaktorlari , kartografik informatsi yalar ) bilan ishlash imkoniyati ;  Maxsulot tarkibidagi ma’lumotlardan xususiy "galere yani " ( tanlanmani ) ("karman" yoki " eslatmalar " rejimi );  “o’tilgan yo’lni eslab qolish” yoki zarur ekran “sahifa”sida “qatlam”larni yaratish imkoniyati ;  Maxsulot tarkibidagi xamma ma’lumotlarni avtomatik ko’rish ("slayd-shou") yoki multimediali maxsulot tarkibiga animatsiyali yoki ovozli “yo’lboshlovchi”n kiritish; maxsulot tarkibiga o’yin komponentlarini kiritish imkoniyati ;  Ma’lumotlar bo’ylab “erkin” navigatsiya va asosiy menyuga (asosiy mundarijaga) tez qaytish, hamda maxsulotni ixtiyoriy nuqtasiga tez o’tish imkonitini mavjudligi . Multimedia ni qo’llanilish sohalari  Kompyuter texnologiyalaridan foydalanib o’qitish (maxsus tadqiqotlar natijalariga ko’ra, eshitgan narsalarning xotirada choragi eslab qolinadi, ko’rgan narsaning uchdan biri eslab qolinadi, bir vaqtda ko’rib va eshitgan narsalarning 50 %i eslab qolinadi. Agar foydalanuvchi multimediali ilovalar yordamida o’rganish jarayoniga faol jalb etilsa 75 foiz eslab qoladi).  Informatsion va reklama xizmati.

9  Dam olish, o’yin va virtual reallik tizimlarida.  Multimedia" atamasi lotinizmdir, ingliz manbalaridan deyarli turli xil transkripsiyalarda turli tillarga kirib borgan. Lotin so'zlarining birikmasidan Demak, "multimedia" "ko'p muhitlar" degan ma'noni anglatadi.  "Multimedia" tushunchasi inson faoliyatining turli sohalarida qo'llaniladi. Kompyuter sohasida bu saytlarning rivojlanishi, gipermatnli tizimlar, kompyuter grafikasi, kompyuter animatsiyasi va hk.; ommaviy axborot vositalarida - jurnalistika, shu jumladan internet-jurnalistika, nutq va ijtimoiy aloqalar va boshqalar; san'at sohasida - tarmoq san'ati, kompyuter animatsiyasi, kompyuterdagi videolarni tahrirlash, ovoz yozish, film va boshqalar.  Kiril va Metyusning "Entsiklopediyasi" da multimediya elektron saqlash vositasi sifatida aniqlangan, uning ichiga bir necha turlari: matn, rasm, animatsiya va boshqalar kiradi.  "Amaliy kibernetikaning asosiy tushunchalari va ta'riflari" lug'atida multimedia interfaol dasturlar nazorati ostida vizual va audio effektlarning o'zaro ta'sirini anglatadi. Odatda bu bitta elektron resursda matn, tovush va grafika kombinatsiyasini, yaqinda esa ko'proq - animatsiyalar va videolarni anglatadi.  Verner, 1996 yilda Rossiyada tarjima qilingan birinchi multimedia monografiyalaridan biri muallifi, multimedia texnologiyalari axborot jamiyatining yangi texnologik shakllaridan biri ekanligini ta'kidladi. Bu axborotni qayta ishlash va inson-kompyuterning o'zaro ta'sirining mutlaqo yangi darajasini ochadi (video ketma-ketliklari, matnli va audio ma'lumotlar, kompyuter grafikasi va animatsiya o'zboshimchalik bilan tartibga solinishi, o'zgartirilishi va / yoki ma'lumotlarni boshqa shaklda namoyish etilishi mumkin).  Rubicon veb-saytidagi "Informatika" tizimli lug'at-katalogida http://www.rubricon.com "multimedia texnologiyalari » deb belgilangan "Turli xil ma'lumotlarni, shu jumladan matn, ovoz va grafikani (harakatlanuvchi tasvir va animatsiyani) yaratish, saqlash va o'ynashni ta'minlaydigan kompyuter texnologiyasi".

10  Asosiysi, multimedia texnologiyalari ta'minlaydi almashish kompyuter yoki boshqa elektron jihozlardan foydalangan holda matn, grafika, ovoz, animatsiya va video, ya'ni multimediya elementlari. Multimedia elementlarini bitta loyihaga bog'lash dasturiy vositalar yordamida amalga oshiriladi. Multimediya elementlarini ekranda va multimediya elementlarini taqdim etish natijalari foydalanuvchi interfeysi deb nomlanadi. Multimediya ijro etish uchun apparat va dasturiy ta'minot platforma yoki deyiladi multimedia muhiti .  Multimedia muhiti har qanday shaklni olishi mumkin va har qanday kombinatsiyadan iborat bo'lishi mumkin: matn, gipermatn, ikki o'lchovli va uch o'lchovli grafika, animatsiya, harakatlanuvchi tasvir (raqamli video va foto), musiqa, ovoz effektlari. Yangi asboblar to'plamining mahsuloti sifatida multimedia vositalari oldingi audiovizual vositalarning afzalliklarini o'zlashtiradi, lekin ularni buzmang.  Multimedia turlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:  Chiziqlimultimedia ko'pgina multimediya elementlarini namoyish etishning sodda shakli bo'lib, bunda foydalanuvchi multimediya elementlarini passiv ko'rishi mumkin, va multimedia elementlarini ko'rish ketma-ketligi skript tomonidan belgilanadi.  Chiziqsiz (interfaol) multimedia [interfaol (ko'p) media] - foydalanuvchi bilan muloqot rejimida elementlarni tanlash va boshqarish imkoniyatiga ega bo'lgan ko'plab multimediya elementlarini namoyish etish uchun shakl.  Gipermediya[gipermedia, H - media] - interfaol multimedia, unda foydalanuvchiga ketma-ket tanlashi mumkin bo'lgan tegishli multimedia elementlarining tuzilishi beriladi, ya'ni ma'lumotlarni yozib olish tuzilmalarini tashkillashtirishning multimedia turlariga gipermatn tushunchasini kengaytirish  Jonlivideo - "Haqiqiy / jonli video" - multimediya tizimining real vaqtda ishlash qobiliyati nuqtai nazaridan tavsiflari.  Shu bilan birga, multimedia an'anaviy statik vizual ma'lumot (matn, grafika) va dinamik (nutq, musiqa, videokliplar, animatsiya va boshqalar) ni birlashtirgan kompyuter texnologiyalarining maxsus turidir. Ushbu "multimediya"

11 tushunchasining texnologik talqini kompyuter texnologiyalari sohasi mutaxassislari tomonidan foydalaniladi va sizga axborotni o'qiydigan / foydalanuvchi va tinglovchilariga aylangan iste'molchiga samarali ta'sir ko'rsatadigan turli xil dasturiy va texnik vositalardan foydalanadigan multimediyadagi turli xil axborot imkoniyatlarini kiritish imkonini beradi. tomoshabin.  Ya'ni, multimediya deb multimediya qobiq dasturi, shuningdek, multimedia texnologiyalari asosida ishlab chiqarilgan mahsulot va kompyuter uskunalari tushunilishi mumkin.  Chunki multimedia texnologiyalari murakkab , keyin ushbu texnologiyalarning ba'zi elementlari mustaqil atamalar bilan belgilanishni boshladilar, bu erda "multimedia" so'zi sifat sifatida ishlatiladi: multimedia jarayonlari, multimediya tizimlari, multimedia dasturlari, multimedia mahsulotlari, multimedia manbalari, multimedia xizmatlari (garchi uyg'unlik uchun bo'lsa ham) bunday iboralarda "multimediya" sifatini ishlatish to'g'ri bo'lar edi).  Shunday qilib, multimedia manbalari birinchi navbatda multimediali vositalardan farq qiladi:  Har xil turdagi ma'lumotlarni o'z ichiga olishi mumkin (nafaqat matnli, balki ovozli, grafik, animatsion, video va boshqalar); Ularning muhim xususiyati interaktivlik - resurs, dastur, xizmat va shaxsning faol o'zaro ta'siri, ularning o'zaro ta'siri. Foydalanuvchi bir yoki boshqa vaqt oralig'ini olishi mumkin va shu bilan uning hammuallifi sifatida ishlaydi; gipermatnni o'z ichiga oladi. Madaniyat insonning o'ziga xos xususiyati, uning faoliyat sub'ekti sifatida rivojlanishining o'lchovi, ijtimoiy hayotning turli sohalaridagi inson faoliyati shartlari va usullarini o'zlashtirish mezonidir. Madaniyatni bunday tushunish multimedia tabiatini o'rganish istiqbollarini ta'kidlashga imkon beradi: multimediali madaniy hodisa va uni kulturologlar, nazariyotchilar, amaliyotchilar va madaniy hamjamiyat tomonidan baholash;

12 Jamiyat, multimediya yaratuvchilari va foydalanuvchilari zamonaviy madaniyatning yuqori tezlikda o'zgarishi munosabati bilan an'anaviy madaniy tafakkurdagi o'zgarishlarni aks ettirish, bu axborot va aloqa kanallari modellaridagi texnik yangiliklar bilan bog'liq; Madaniy merosni raqamlilashtirish (inglizchadan raqamli - raqamlilashtirish), bu nafaqat mutaxassislar tomonidan ushbu muammoni nafaqat axborot texnologiyalari, balki falsafiy, madaniy va ijtimoiy-madaniy sohalarda ham har tomonlama tushunishni talab qiladi. Madaniyatning amaliy tarkibiy qismi madaniyatning turli xil ko'rinishlarida, mavjudlik shakllarida, ommaviy axborot vositalarida va inson faoliyati natijalarida rivojlanishi va ishlashi bilan bog'liq bo'lib, madaniyatning yangi turi - elektronning paydo bo'lishi haqida gapirishga imkon beradi. Hozirgi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, xususan tez rivojlanayotgan Internet, umumiy muammolarni hal qilishda individual ijodiy salohiyat va samarali jamoaviy hamkorlikni amalga oshirishning tobora samarali vositasiga aylanmoqda. Mahalliy va xalqaro hamjamiyatlarning birgalikdagi manfaatlariga asoslangan ta'lim, oson va to'g'ridan-to'g'ri aloqa, shuningdek, ma'lumot olish erkinligi tufayli madaniyat va jamoat aloqalarini rivojlantirishni jadallashtiradi. Zamonaviy ma'lumotlarning, birinchi navbatda, multimediya texnologiyalarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ular nafaqat iste'molga mo'ljallangan mahsulotni ishlab chiqarish, balki undan foydalanadigan odamga bilvosita ta'sir ko'rsatib, o'zi haqidagi fikrlarini o'zgartirish qobiliyatidir. Bu "virtual haqiqat" uskunalarini ixtiro qilish va Internetni global kompyuter tarmog'iga aylantirish kabi axborot texnologiyalari sohasidagi yutuqlarning natijasidir. Ma'lumotlarni qayta ishlash va taqdim etishning yangi turlari (CD - ROM, DVD , boshqa elektron ommaviy axborot vositalari), ma'lumotlarga kirishning yangi usullari (Internet, "virtual haqiqat" texnologiyalari va boshqalar) madaniyatimizni diversifikatsiya qilish,

13 ma'naviy, madaniy, ijtimoiy qadriyatlar, ma'lumotlar va bilimlarning global almashinuviga yordam beradi va odamlar o'rtasida yanada faol aloqaga yordam beradi. Har doim, har xil jamiyatlarda odamlar "ramziy muhitda" yashagan. Zamonaviy yangi elektron aloqa tizimining tarixiy o'ziga xosligi shundaki, insoniyat madaniy rivojlanishining oldingi shakllari va bosqichlaridan farqli o'laroq, hozirgi "haqiqiy fazilat madaniyati" uning global miqyosda tarqalishi va ijtimoiy hayotning barcha sohalariga va umuman inson hayotiga ta'siri bilan ajralib turadi. Aloqaning boshlang'ich shakllarining shakllanishi (mnemonik aloqa usullari, ideogrammalar va axborot uzatishning ikonik shakllaridan) zamonaviy mediamobil analoglariga ma'lum darajada yo'l ochdi.

14 1.2. Ta’limda multimedia. Faoliyatning turli sohalarini multimedia va axborot bilan ta’minlash Multimedia vositalaridan samarali foydalanishning imkoniyatlaridan biri bu o‘qitishdir. Talabalar didaktik materialni eshitishadi va ko‘rishadi, uning taqdimotini boshqarishda faol ishtirok etishadi. Masalan, ular noaniq yoki ayniqsa qiziqarli qismlarga qaytishadi. Multimediya o‘quv dasturlari, masalan, til, bu jarayonni g‘ayrat bilan o‘rganish usulini qo‘llash orqali xorijiy so‘zlarni yodlashning an’anaviy usuliga qaraganda ancha yoqimli qiladi. Ma’lumki, o‘quv jarayonida talabalar taklif etilgan materialning to‘rtdan bir qismini o‘zlashtiradilar. Multimedia texnologiyalari ushbu ko‘rsatkichni 2-3 barobar oshirishga imkon beradi, chunki bu sinergetik mashg‘ulotlarni o‘tkazish uchun imkoniyat yaratadi. Bir vaqtning o‘zida materialni vizual va eshitish qobiliyati, uning taqdimotini boshqarishda faol ishtirok etish, qayta tahlil qilishni talab qiladigan bo‘limlarga qaytish. Ta’lim va o‘qitish jarayonida multimediyadan foydalanish umumiy ta’lim va o‘z- o‘zini o‘qitish, shuningdek, mutaxassisning biznes va kasbiy rivojlanishi uchun istiqbolli hisoblanadi. Masofaviy ta’limni rivojlantirishda multimedia texnologiyalarining roli ayniqsa katta. Kelgusida ta’lim sohasida multimediyaning o‘rni kuchayadi, chunki yuqori malakali malaka beradigan bilimlar doimo tez o‘zgarib turadi. Bugungi avlodning multimediya ta‘lim mahsulotlari foydalanuvchilarga individual sozlash uchun ko‘plab variantlarni taklif qiladi, ya’ni o‘quv materialini o‘zlashtirgan talaba, o‘qish tezligini, materialning hajmini va qiyinchilik darajasini o‘zi belgilaydi. Muayyan materialni o‘rganish uchun talab qilinadigan vaqtni tejash o‘rtacha 30% ni tashkil qiladi va olingan ma’lumotlar xotirada ancha uzoqroq saqlanadi. Marketing bo‘yicha mutaxassislar uzoq vaqt davomida (o‘quv tizimida multimedia dasturlari paydo bo‘lishidan oldin) talaba ushbu materialni o‘zlashtirgan usul va ushbu materialni eslab qolish (xotirada tiklash) o‘rtasidagi aniq bog‘liqlikni payqadi. Masalan, tinglangan materialning chorak qismi eslab

15 qolinadi. Agar talaba materialni vizual ravishda idrok etish qobiliyatiga ega bo‘lsa, unda xotirada qolgan materialning ulushi uchdan biriga qadar ko‘tariladi. Birgalikda ta’sir qilish bilan (ko‘rish va eshitish orqali) o‘rganilgan materialning ulushi yarmiga etadi va agar siz o‘quvchini o‘quv jarayonida faol harakatlarga jalb qilsangiz, masalan, multimediya ilovalari kabi interfaol o‘quv dasturlaridan foydalansangiz, o‘rganilganlarning ulushi 75% bo‘lishi mumkin. Ko‘p miqdordagi ma’lumotni o‘z ichiga olgan elektron entsiklopediyalar, ma‘lumotnomalar, lug‘atlar mavjudligi butun “kutubxonalar” dan, hayotning va ishning har qanday sohasidagi kuchli shaxsiy ma’lumotlar bazasidan foydalanishga imkon beradi. Multimedia multfilmlar yordamida videokliplar, hujjatli filmlar, shoular, masalan, hayvonlar dunyosi to‘g‘risidagi entsiklopediyada minglab qushlarning parvozlari va qushlarning ovozi bilan namoyish etilishi mumkin. Kompyuter bozorida mavjud bo‘lgan multimedia nashrlari o‘z-o‘zini tarbiyalashning ishonchli vositasi bo‘lib, ular ixcham va saqlash oson, masalan, CD-entsiklopediyalarning onlayn versiyalari, axborot portallari va boshqalar. Zamonaviy axborot texnologiyalari nafaqat insoniyat tomonidan to‘plangan ma’lumotni elektron shaklga keng miqyosda tarjima qilishni, balki darhol elektron shaklda ko‘plab yangi axborot resurslarini yaratishni boshlashimizga imkon berdi. Axborotni taqdim etishning ushbu shakli aloqa jarayonlarini sezilarli darajada jadallashtirishdan tashqari, axborotni ishlab chiqarish, saqlash va tarqatish jarayonlarini sifat jihatidan yangi darajada tashkil etish imkonini beradi. Elektron manbalarga masofadan kirishni ta’minlash axborot xizmatlarining barcha sohalarida, ayniqsa fan, texnika, ta’lim va madaniyat sohalarida ustuvor vazifalardan biriga aylandi. Multimedia bu dasturiy ta’minot mahsulotlarini yaratish uchun yangi texnologiya bo‘lib, u foydalanuvchini ob’ektlarni kompleks dasturlash (tovushlar, dinamik grafikaning effektlari, dialog menyusi va hk) ehtiyojidan xalos qiladi. Bu maxsus multimedia qobiqlarida amalga oshiriladi. Bunday multimedia qobiqlari asosida dasturlarni tayyorlashda ijodkorlik elementi sezilarli darajada oshadi.

$16 Multimedia texnologiyasi - bu o‘quv matnini (tijorat va boshqalar) yaratuvchiga foydalanuvchi kutganidan ko‘ra ko‘proq ma’lumot taqdim etish imkonini beradigan istiqbolli va ishonchli vosita; aniq, integrallashgan shaklda nafaqat matn, grafika, diagrammalar, balki ovoz, animatsiya, video va boshqalarni ham o‘z ichiga oladi; Ma’lumotlar mantig‘iga va ma’lum bir foydalanuvchining idrok tezligiga mos keladigan ketma-ketlikda ma’lumot turlarini tanlang. Ammo bir tomondan, yaxshi multimedia qobig‘ini tayyorlagan dasturchilar va boshqa tomondan, o‘z sohasini yaxshi biladigan mutaxassislarning birgalikdagi sa’y-harakatlari multimedia axborot manbalarini yaratish jarayonida haqiqiy va istalgan samarani berishi mumkin. Simulyatsiya dasturlari sizga ushbu tizimning interfaol qobiliyati bilan birgalikda harakatlanuvchi tasvir va tovush yordamida aniq bir haqiqatni tasavvur qilish imkonini beradi. Bunday tizimlar mavjud bo'lishining boshida juda murakkab va qimmat bo‘lgan, shuning uchun ular faqat harbiy maqsadlarda ishlatilgan. Bunday tizimdan foydalangan holda, tanklar va havo janglari taqlid qilingan. Bunday dastur, shuningdek, agar bir soatlik real ta’limning katta xarajatlari haqida o‘ylasa, moliyaviy jihatdan ham foydalidir. Fuqarolik foydalanish uchun simulyatsiya tizimi ikki tomonlama foydalanish texnologiyalarining bir qismi sifatida paydo bo‘ldi (masalan, fuqarolik aviakompaniyalarida). Bu yerda siz real hayotga yaqin bo‘lgan vaziyatlarni (voqealar, bozor sharoitlari) o‘ynashingiz, xatolarni topishingiz va mashg‘ulotlarni o‘tkazishingiz mumkin Iste’mol bozorida kompyuter modellashtirishning dastlabki bosqichlari juda kamtar edi, ammo kuchli mahsuldor protsessorlar paydo bo‘lib, bozorda tezkor xotira ko‘payishi bilan ajoyib va \u200b\u200breal o‘yin dasturlari yaratildi. Masalan, kompyuter o‘yinlari, unda o‘yinchi oddiy mashg‘ulot mashqlaridan boshlash va keyin bir qator tadbirlarda qatnashish imkoniga ega. Bundan tashqari, video tizim o‘yinchining o‘yin davomida o‘zini tutishini qayd etadi. Xulosa qilib aytganda, o‘yinchi o‘z harakatlarini, manevralarini va hatto o‘yin davomida qabul qilingan qarorlarni ko‘rib chiqishi va keyin xulosalar chiqarishi mumkin.$

17 Inson-kompyuterning o‘zaro ta‘sir qiladigan sohasi va yaratilgan virtual (aniq) voqelikda o‘zini namoyon qiladigan (CYBERSPACE (kibernetik makon) deb nomlangan) multimediya foydalanishning ushbu yangi yo‘nalishini kengaytiradi va boyitadi. Ushbu virtual uch o‘lchovli tasvirlangan dunyo foydalanuvchi bilan interfaol aloqaga dinamik ravishda javob beradi. Amerikada yetmishinchi asrlarda allaqachon interfaol tizim yaratilgan bo‘lib, u, masalan, videokamera va joy almashtirish sensorlaridan foydalangan holda xonada odamning borligini qayd qilib, so‘ngra tegishli effektlarni keltirib chiqaradigan kompyuterga ma’lumotlarni uzatdi. Albatta, o‘sha davrning texnik imkoniyatlari hali ham juda cheklangan edi va bu g‘oyaning jadal rivojlanishiga to‘sqinlik qildi, ammo aytilganidek, yigirma yil oldin urinish bo‘lgan. Keyin odatiy mototsikl kaskasidan biroz kattaroq bo'lgan maxsus dubulg‘a yaratildi, u ko‘zlarga qarama-qarshi joylashgan ikkita kichik monitor bilan jihozlangan. Monitorlar foydalanuvchiga dunyoga ko‘z bilan qaraydi va to‘liq elektron ko‘rinishni taqdim etadi. Agar foydalanuvchi boshini aylantirsa, monitorlardagi tasvir sezilarli darajada kechiktirmasdan ko‘rish yo‘nalishi o‘zgarishini kuzatadi. Sensorli qo‘lqoplar ushbu uskunani to‘ldiradi. Sensorlardan foydalanib, ular qo‘l yoki hatto barmoqlarning harakatlarini elektr impulslariga aylantiradilar. Datchiklar qo‘llarning holatini va ularning harakat yo‘nalishini qayd etadi. Qo‘lqop ichidagi matoning ikki qatlami orasida yotqizilgan shisha tolali sim, barmog‘ingizni qimirlatsangiz ham ta’sir qiladi. Murakkab harakat kompyuterdagi ma’lum bir virtual qo‘lga uzatiladi va u yerda javob harakatlari va reaktsiyalari masalasi hal qilinadi. Qo‘lqoplar ob’ektni ko‘tarish va tushirish yoki eshiklarni ochish va yopish va hokazolarni taqlid qilishga imkon beradi. Qo‘lqop g‘oyasi sensorlar bilan to‘liq jihozlangan kostyumni ishlab chiqishda yanada rivojlandi. Uning qurilishi tana harakatlarini elektr signallariga aylantirishning bir xil printsipiga asoslanadi. Ushu ishlanmalar uchun asosiy yordamni AQShning NASA kosmik agentligi taqdim etgan, masalan, ushbu tuzilmalardan foydalanadigan robotlarni boshqarishni istagan.

18 Multimedia vositalari kompyuterni maishiy, ko‘ngilochar, axborot, ovoz va video jihozlari markaziga aylantiradi. Ko‘ngilochar industriyani rivojlantirishda, bolalar va kattalar uchun kompyuter o‘yinlarini yaratishda multimediya ahamiyatini katta qilib bo‘lmaydi. Xotira kompakt-disklarining katta miqdori turli xil o'yin vaziyatlarini amalga oshirishga imkon beradi. Multimediyadan foydalanishning maxsus sohasi tarmoq video konferentsiya tizimlari bilan ta’minlangan. Videokonferentsaloqa texnologiyalari telemeditsina, masofaviy o‘qitish va tarqatilgan jamoalarni kompyuter yordamida qo‘llab- quvvatlashning asosidir. Rivojlangan mamlakatlarda ushbu texnologiyalar tijorat faoliyati va ishlab chiqarishni boshqarishda ham keng qo‘llaniladi. Professional konferentsiyalarning muhim shakli bo‘lgan videokonferentsaloqa texnologiyalari seminarlar, konferentsiyalar, kongresslar va boshqalar kabi forumlar uchun muhimdir. Rossiyada videokonferentsaloqa tizimlarini rivojlantirishning dolzarbligi bizning mamlakatimizga xos bo‘lgan bir qator xususiyatlar bilan bog‘liq: bir-biridan jug‘rofiy jihatdan juda katta miqdordagi ilmiy va o‘quv markazlarining mavjudligi, ilmiy hamkorlikning an’anaviy shakllarini yetarli darajada ta’minlash uchun mablag‘larning yetishmasligi, masalan, milliy va xalqaro konferentsiyalar, ilmiy sayohatlar va boshqalar. Hozirgi vaqtda dunyodagi eng dolzarb muammolardan biri iqlimning antropogen o ‘ zgarishi va atrof-muhitning ifloslanishi. Shu sababli, atrof-muhit monitoringi, kosmik ekologik monitoringni rivojlantirish dolzarb ilmiy va amaliy vazifalar bo ‘ lib, ularni amalga oshirishda telekommunikatsiya infratuzilmasi, shuningdek, gipertekst va interfaol axborot texnologiyalaridan keng foydalanishni o ‘ z ichiga oladi. Milliy ekologik axborot resurslarini integratsiyalash, mintaqaviy ma’lumotlar bazasini yaratish va kosmik ekologik monitoring natijalari bo ‘ yicha elektron to ‘ plamlarni kengaytirish masalasi ham dolzarbdir. Bioinformatika, bioinjeneriya sohasidagi tadqiqotlar juda muhimdir. INTERFAOL TA’LIM METODLARI

19 Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli-tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash borasida katta tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko’p tarqalgan va barcha turdagi ta’lim muassasalarida keng qo’llanayotgan metodlardan hisoblanadi. Shu bilan birga, interfaol ta’lim metodlarining turlari ko’p bo’lib, ta’lim-tarbiya jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini ajratib tegishlicha qo’llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini ma’lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to’g’ri tanlash muammosini keltirib chiqargan. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag’batlantirib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib , ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs- munozara, muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi. Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o’zaro muloqotda, o’zaro bahs- munozarada fikrlash asnosida, hamjixdtlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o’quvchi-talabani mustaqil fikrlashga o’rgatib , mustaqil hayotga tayyorlaydi. O’qitishning interfaol usullarini tanlashda ta’lim maqsadi, ta’lim oluvchilarning soni va imkoniyatlari, o’quv muassasasining o’quv-moddiy sharoiti, ta’limning davomiyligi, o’qituvchining pedagogik mahorati va boshqalar e’tiborga olinadi. Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: ta’lim samarasi yuqoriroqbo’lgan o’qish-o’rganish; ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’batlantirilishi; ilgari orttirilgan bilimlarning ham e’tiborga olinishi; ta’lim jarayoni ta’lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi; ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab-quvvatlanishi; amalda bajarish orqali o’rganilishi;

20 ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi. Shunday qilib, fanlarni o’qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o’ziga xos xususiyatga ega. Ta’lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o’rganish va amalda qo’llash o’quvchi-talabalarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to’g’ri echimini topishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’quvchi-talabalarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o’quvchi- talabalarning bilim, ko’nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. Yuqorida aytilganlardan interfaol ta’lim metodlarini tegishlicha tahlil qilish va shu asosda ularni tasniflash zarurati ma’lum bo’ladi. Quyida ushbu masala yuzasidan umumiy mulohazalarni keltiramiz. Bu metodlarni tasniflashda ularni interfaol metodlar, interfaol ta’lim strategiyalari, interfaol grafik organayzerlarga ajratish mumkin. Hozirgi kunda eng ommaviy interfaol ta’lim metodlari quyidagilar sanaladi: Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O’quv keyslari”), “Blist-so’rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim” va b. Interfaol ta’lim strategiyalari.“Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-zag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotastiya”, “Yumaloqlangan qor” va k. Interfaol ta’lim metodlari tarkibidan interfaol ta’lim strategiyalarini ajratishda guruh ishini tashkil qilishga yondashuv ma’lum ma’noda strategikyondashuvga qiyoslanishiga asoslaniladi. Aslida bu strategiyalar ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. Interfaol grafik organayzerlar : “Baliq skeleti”, “BBB”, “Konsteptual jadval”, “Venn diagrammasi”, “T-jadval”, “Insert”, “Klaster”, “Nima uchun?”, “Qanday?” va b. Interfaol grafik organayzerlarni ajratishda bunday mashg’ulotlarda asosiy fikrlar turli grafik shakllarda yozma ko’rinishda ifodalanishiga asoslaniladi. Aslida bu grafik organayzerlar bilan ishlash ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. Interfaol ta’lim metodlarini ko’pincha turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan bir vaqtda qo’llanmokda. Bu metodlarni qo’llash mashg’ulot ishtirokchilarining faolliklarini oshirib, ta’lim samaradorligini yaxshilashga xizmat qiladi. Shu munosabat bilan yuqoridagi tasnif bo’yicha hozirgi ayrim interfaol ta’lim metodlarining turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan qo’llash uchun qulayligi shartli ravishda quyidagi 8-jadvalda keltirildi. Bu jadvaldagi ayrim interfaol ta’lim metodlarining turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan qo’llash uchun qulayligi bir muncha shartli va aslida muayyan o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan boshqa yana ko’p interfaol metodlarni aniq maqsadlar yo’lida qo’llash mumkin ekanligini alohida ta’kidlash zarur.

21 Ayrim interfaol ta’lim metodlarining turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan qo’llash uchun qulayligi O’quv mashg’ulotlari texnologiyasi Interfaol metodlar va ta’lim strategiyalari Grafik organayzerlar Ma’ruza mashg’ulotlari ta’lim texnologiyasi. Erkin yozish. Asoslangan esse va b. Klaster. B-B-B chizmasi T- chizma va b. Seminar mashg’ulotlari ta’lim texnologiyasi. Aqliy hujum FSMU Blist-so’rov. Blist-o’yin va b. Venn diagrammasi. Konsteptual jadval va b. Amaliy mashg’ulotlar ta’lim texnologiyasi. O’qitish bo’yicha qo’llanma. Yozma va ogzaki davra suhbati va b. Insert jadvali. “Nima uchun” chizmasi. “Qanday?” diagrammasi va b. Mustaqil ta’lim texnologiyasi. Tushunchalarni aniqlash va b. Baliq skeleti va b. Keys-stadi ta’lim texnologiyasi. Tushunchalar asosida matn tuzish va b. Toifalash jadvali va b. Loyihali ta’lim texnologiyasi. Chalkashtirilgan mantiqiy zanjirlar ketma-ketligi va b. Nilufar guli va b. Eng jiddiy didaktik muammolardan biri ta’lim metodlarini tanlash nimalarga bog’liq, degan masaladir. Didaktikaga oid adabiyotlarda ta’lim metodlarini to’g’ri tanlash va ularni qo’llash samaradorligining turli omillar bilan bog’liqliklari quyidagicha qayd qilinadi: birinchidan, o’quv mashg’ulotlarining didaktik maqsadlari va vazifalariga bog’liq; ikkinchidan, bayon qilinadshan materialning harakteriga bog’liq; uchinchidan, ta’lim oluvchilarning bilimi va rivojlanish darajasiga bog’liq; to’rtinchidan, o’quv jarayonida o’rganilayotgan fan asoslarining muayyan (hozirgi) davrdagi metodlariga bog’liq; beshinchidan, oliy o’quv yurti yoki kafedraning sharoitlariga bog’liq; oltinchidan, o’quv jarayonining moddiy-texnik ta’minoti bilan bog’liq; yettinchidan, o’qituvchining pedagogik mahorati, uning tayyorgarligi va o’quv jarayonini tashkil etish darajasi hamda o’qituvchining hozirgi zamon metodlari bo’yicha bilimlariga bog’liq. Shunday qilib, oliy ta’lim muassasalaridagi kasbiy ta’lim jarayoni o’qitishning zamonaviy shakl va metodlariga muvofiq tashkil etiladigan ko’pqirrali yaxlit tizim

22 doirasida amalga oshiriladi. Bunda har bir shakl o’z oldiga qo’ygan vazifalarni bajaradi, lekin shakl va metodlar to’plami yagona didaktik majmuani hosil qiladi. Bu didaktik majmuaning amalga oshirilishi esa, o’quv jarayonining psixologik- pedagogik qonuniyatlari bilan belgilanadi. Keyingi maqolalarda hozir amalda ko’p qo’llanayotgan interfaol ta’lim metodlaridan ayrimlariga doir ma’lumotlar keltiriladi.

23 II.BOB MULTIMEDIA ILOVALAR YARATISH 2.1 Multimedia ilovalar yaratish va ishlab chiqish bosqichlari Multimedia ilovalarini ishlab chiqish bir necha bosqichda amalga oshiriladi, ulardan asosiylari quyidagilar: 1. Rejalashtirish. 2. Elementlarni ishlab chiqish. 3. Dasturiy ta'minot. 4. Tekshirish. 5. E’lon qilish. 6. Reklama. 7. Kuzatuv. Ushbu bosqichlarda bajariladigan ishlarni ko‘rib chiqamiz. Rejalashtirish. Rejalashtirish bosqichida quyidagi savollarga javob topilishi kerak: 1. Multimedia ilovasi nima uchun mo‘ljallangan? 2. Multimedia ilovasi qaysi auditoriyaga yo‘naltirilgan? 3. Multimedia ilovasiga qanday ma’lumot joylashtiriladi? 4. Auditoriya (foydalanuvchilar) bilan qayta aloqa qay tartibda amalga oshiriladi? Elementlarni ishlab chiqish. Ushbu bosqichda multimedia ilovasini dasturiy mahsulot sifatida amalga oshirish ishlari bajariladi. Ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Navigatsiya tizimini ishlab chiqish. 2. Taqdimot uchun WEB sayt yoki slaydlarning dizaynini ishlab chiqish (multimedia ilovalarini joriy etishning har ikki holati uchun ham keyingi o‘rinlarda “sahifa” deb yuritiladi). 3. Sahifalarni to‘ldirish uchun matn va ko‘rgazmali materiallarni tayyorlash (jadvallar, grafiklar, rasmlar va boshqalar). Dasturiy ta'minot. Ushbu bosqich multimedia ilovasi sahifalarini yaratishni o‘z ichiga oladi.

24 Tekshirish.Multimedia ilovasini yaratishning asosiy bosqichlaridan biri uni tekshirish hisoblanadi. Tekshirish jarayonida multimedia ilovasining to‘g‘ri ishlashi tekshiriladi, jumladan: • Gipermurojaatlarning to‘g‘ri ishlashi. • Matn va ko‘rgazmali materiallarda xatolarning mavjud emasligi. • Multimedia ilovasi sahifalari bo‘ylab navigatsiyaning qulayligi. • Pochta va boshqa shakllarning to‘g‘ri ishlashi (WEB-sayt uchun). • Grafik fayllarni yuklashning to‘g‘riligi (WEB-sayt uchun). • Saytning turli brao’zerlarda to‘g‘ri ishlashi (WEB-sayt uchun). Multimediali pedagogik master shablon nashr qilish. Tekshirish bosqichi tamomlangandan keyin WEB-sayt provayder serveriga joylashtirilib, internetda nashr qilinadi va yana qaytadan tekshiruvdan o‘tkaziladi. Multimedia ilovasi reklamasi (WEB-sayt uchun) WEB-jamiyat yangi e'lon qilingan multimedia ilovasi haqida bilishi uchun sayt adresi va veb-saytga joylashtirilgan materiallar haqida annotatsiya orqali xabardor qilish kerak. Buning uchun quyidagi imkoniyatlardan foydalaniladi: Veb-sayt manzilini xatga, tashrif qog‘oziga, broshyuralarga, byulletenlarga, bukletlarga, maxsus kompyuter nashrlariga, internet resurslarining “Sariq sahifalar” sonlariga va boshqa nashrlarga kiritish. Mashhur izlash saytlarida veb-saytni ro‘yxatdan o‘tkazish. Veb-saytlarda ishorat (ss ы lka) joylashtirish. WEB-sayt reklamasi uchun bannerlardan foydalanish. Ko’zatib borish (WEB-sayt uchun). Web-saytga murojaatlar uning nashr etilishi va reklamasidan so‘ng sezilarli darajada unga joylashtirilgan ma'lumotlarning foydaliligi, yangiligi va aktualligi bilan belgilanadi. Veb-sayt imidjini saqlab turish uchun undagi ma'lumotlarni doimiy yangilab borish tavsiya etiladi, aks holda saytning potensial tashrifchilari unga qayta kirmasligi ehtimoli yuqori (butunjahon o‘rgimchak to‘rida necha yillardan buyon yangilanmagan saytlar ham mavjudligini ta'kidlaymiz). Texnologik bosqichlarni amalga oshirish chizmasi.

25 Texnologik bosqichlar mazmuni tahlili shuni ko‘rsatadiki, bir qator ishlar va, asosiysi, bu ishlarning natijasi pedagogik multimedia master-shabloni, namoyish shakliga bog‘liq emas. Buni quyidagi chizma ko‘rgazmali ravishda namoyon qiladi. Chizmada Veb-saytlar uchun maxsus bo‘lgan “Publikatsiya”, “Reklama”,“Kuzatib borish” bosqichlari yo‘q. Multimedia ilovalarini ishlab chiqish texnologiyasi quyidagilar: Multimedia tushunchasi Multimedia ilovalari yaratish texnologiyasi • Multimedia ilovalari shakllari • Multimedia ilovalari yaratish uchun vositalar Hozirgi vaqtda ko‘plab kompaniya va firmalarda seminarlar, uchrashuvlar, treninglar va boshqa tadbirlarni o‘tkazish uchun turli kompyuter texnologiyalaridan foydalanilmoqda. Ma'lumot mazmunga boy, esda qoladigan va ko‘rgazmali bo‘lishi uchun ko‘proq multimedia texnologiyalari ishlatiladi. Bular matn, grafika va ovoz kabi ma'lumotning turli shakllarini qayta ishlashga imkon beruvchi multimedia apparat vositalari bo‘lish bilan birga amaliy dasturlar paketlari ham. Multimedia bir necha ta'rifga ega: • Multimedia – turli ma'lumotlarni ishlab chiqish, ishga tushirish, qayta ishlash vositalarini qo‘llash tartiblarini ta'riflovchi texnologiya; • Multimedia – kompyuter apparat ta'minoti (kompyuterda kompakt disklar o‘qish qurilmasi – CD-Rom Drive, uning yordamida ovozli va videoma'lumotni eshittirishga yordam beradigan ovoz va videoplata, joystick va boshqa maxsus qurilmalarning mavjudligi); • Multimedia – bu bir necha ma'lumot taqdim etish vositalarining bir tizimga birlashishi. Odatda multimedia deganda matn, ovoz, grafika, multiplikatsiya, videotasvir va fazoviy modellashtirish kabi ma'lumot taqdim etish vositalarining kompyuter tizimidagi birlashishi tushuniladi. Bunday vositalarning birlashishi ma'lumot qabul qilishning yangi sifatli darajasini ta'minlaydi: inson passiv ravishda mahliyo bo‘libgina o‘tirmasdan, balki faol ishtirok etadi ham. Multimedia vositalari bilan ishlovchi dasturlar ko‘pmodallidir, ya'ni ular bir necha sezgi

26 organlariga bir vaqtda ta'sir qilgani uchun auditoriyaning qiziqishi va e'tiborini tortadi. Multimedia ilova mazmuni muallif tomonidan ssenariy tayyorlash paytida atroflicha o‘ylanadi va texnologik ssenariyni ishlab chiqishda aniqlashtiriladi. Ta'limiy ma'lumot taqdim etishning an'anaviy shakli – matn va statik grafika ko‘p asrlik tarixga ega bo‘lsa, multimediadan foydalanish tajribasi yillar bilan o‘lchanadi. Illyustratsiya, jadval va chizmalar mavjud bo‘lgan animatsiya elementlari va ovoz jo‘rligida taqdim etilayotgan chiroyli bezalgan multimediali ilova o‘rganilayotgan materialni qabul qilishni osonlashtiradi, tushunish va eslab qolishga yordam beradi, ta'lim oluvchining bilim olishga bo‘lgan faolligini oshirib, predmetlar haqida aniqroq va to‘laroq tushunchaga ega bo‘lishini ta'minlaydi. Sifatli multimedia ilovalari ishlab chiqishga yo‘naltirilgan turli tuman, bir-biridan farqli texnologik usullar mavjud. Ushbu ilovalarni yaratish va ulardan foydalanishda bir qator asosiy texnologik tavsiyalarga amal qilish kerak. Multimedia ilovalarini yaratish uchun asos sifatida materialni elementlarga bo‘lish va iyerarxiya tarzida ko‘rgazmali ravishda taqdim etishga asoslangan holda tizimlashtirish usulini o‘zida mujassam etgan materialni qamrab olish modelini olish mumkin. • Multimedia ilovasini loyihalashning boshlang‘ich bosqichida materialni qamrab olish modeli quyidagilarga imkon beradi: • material mazmunini aniq belgilash; • mazmunni ko‘rgazmali, aniq va ochiq tarzda taqdim etish; • multimedia ilova komponentlari tarkibini aniqlash. Kompyuter ekranidagi ma'lumotni vizuallashtirish usullarini ishlab chiqishda psixologiya yutuqlarini hisobga olish kerakligi bir qator umumiy tavsiyalarni shakllantirishga yordam beradi: • ekrandagi ma’lumot tizimga keltirilgan bo‘lishi kerak; • vizual ma'lumot davriy ravishda tovushli ma'lumotga almashib turishi kerak; • rang yorqinligi va/yoki tovush balandligi davriy ravishda o‘zgarib turishi kerak;

27 • vizuallashtirilayotgan material mazmuni juda ham sodda yoki juda ham murakkab bo‘lmasligi kerak. Ekrandagi kadr formatini ishlab chiqishda va yaratishda ko‘rish maydonini tashkil etishni belgilovchi ob'yektlar orasida maqsad va munosabat borligini hisobga olish tavsiya etiladi. Ob'yektlarni quyidagicha joylashtirish tavsiya qilinadi: • bir-biriga yaqin, ya'ni ko‘rish maydonida ob'yektlar bir-biriga qanchalik yaqin bo‘lsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan yagona, yaxlit obrazni tashkil qiladi; • jarayonlar o‘xshashligi, ya'ni obrazlarning o‘xshashligi va yaxlitligi qanchalik ko‘p bo‘lsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan uyg‘unlashadi; • davom etish xususiyatlarini hisobga olgan xolda, ya’ni ko‘rish maydonida tartibli ketma-ketlikning davom etishiga mos keladigan joylarda joylashgan elementlar qanchalik ko‘p bo‘lsa, ular shunchalik katta ehtimol bilan yaxlit yagona obrazga birlashadi; • ob'yektlar shakli, harf va raqamlar o‘lchami, ranglarning to‘qligi, matnning joylashishi va boshqalarni tanlashda predmet va fonni belgilashning o‘ziga xosligini hisobga olgan holda; • vizual axborotlarni ortiqcha detallar, yorqin va kontrast ranglar bilan bezamagan holda; • xotirada saqlash uchun mo‘ljallangan materialning rangini o‘zgartirish, tagiga chizish, shrift o‘lchamini va stilini o‘zgartirish orqali ajratish. Multimedia ilovalarini ishlab chiqishda turli rang va fonda tasvirlangan ob'yektlar insonlar tomonidan turlicha idrok qilinishini hisobga olish kerak. Vizual axborotlarni tashkil etishda predmetlarning fonga nisbatan kontrasti muhim rol o‘ynaydi. Kontrastning ikki turi mavjud: to‘g‘ri va teskari. To‘g‘ri kontrastda predmetlar va uning tasvirlari fonga nisbatan to‘qroq, teskari kontrastda esa ochroq bo‘ladi. Multimedia ilovalarida odatda har ikki turidan foydalaniladi, turli kadrlarda alohida va bitta kadr doirasida birgalikda. Ko‘p hollarda teskari kontrast ustunlik qiladi. Multimedia ilovalarining to‘g‘ri kontrastda ishlashi afzalroq hisoblanadi. Bu holda yorqinlikning ko‘payishi ko‘rinishning yaxshilanishiga, teskari holatda esa

28 yomonlashishiga olib keladi, lekin teskari kontrastda namoyish etiladigan harf va belgilar, kichik o‘lchamda bo‘lganda ham to‘g‘ri kontrastga nisbatan aniqroq va tezroq o‘qiladi. Tasvir qismlarining nisbiy o‘lchamlari qanchalik katta va uning yorqinligi yuqori bo‘lsa, kontrast shunchalik kichik bo‘lishi kerak. Ko‘rish maydonida yorug‘likning bir me'yorda taqsimlanishi orqali ekrandagi axborotlarni erkin qabul qilishga erishiladi. Kompyuter ekranidan axborotlarni o‘rganishni optimallashtirish uchun multimedia ilovalarini ishlab chiqaruvchilarga mantiqiy urg‘ulardan foydalanish tavsiya etiladi. Ta’lim oluvchining diqqatini m’lum bir ob’yektga jalb qilishga yo‘naltirilgan usullar mantiqiy urg‘ular deyiladi. Mantiqiy urg‘ularning ruhiy ta’siri ta’lim oluvchi tomonidan bosh ob’yektni topishga sarflanadigan vaqtning kamayishi va diqqatni shu ob’yektga jalb qilish bilan bog‘liq. Mantiqiy urg‘ularni yaratish uchun aksariyat hollarda quyidagi usullar tez -tez ishlatiladi: asosiy ob'yektni yanada yorqinroq rang bilan tasvirlash, o‘lchamini, yorqinligini, joylashuvini o‘zgartirish yoki shu'la taratuvchi rang bilan ajratish. Mantiqiy urg‘uni son jihatidan uning intensivligi bilan baholash mumkin. Intensivlik ob’yekt rangi va yorqinligining fonga nisbatan mutanosibligiga, ob'yektning nisbiy o‘lchamlari tasvir fonidagi predmetlar o‘lchamiga nisbatan o‘zgarishiga bog‘liq. Yanada yorqinroq yoki kontrastliroq ranglar bilan belgilash yaxshiroq hisoblanadi, o‘lchamini yoki yorqinligini o‘zgartirish, shu'la taratuvchi rang bilan ajratish unchalik yaxshi chiqmaydi. Keyingi yillarda oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida axborot- kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ni joriy etish, xususan, multimedia texnologiyalaridan foydalanish ta’lim tizimi mazmunini boyitish, tashkil etish shakllari hamda sifatini oshirish borasida katta ijobiy ishlar amalga oshrilmoqda. Ta’lim muassasalari dars jarayoniga AKT joriy etilishi ta’lim samarasini oshirishning asosiy omili bo‘lib xizmat qilmoqda. Ta’lim tizimida innovatsion texnologiyalar, jumladan, zamonaviy, ilg‘or AKT tatbiq etib borilmoqda. Ta’lim jarayonida talaba-yoshlarga texnik vositalar va multimedia texnologiyalari asosida ta’lim berish, berilayotgan bilimni tez va oson o‘zlashtirilishi, ularning tushunarli

29 va xotirada yaxshi saqlanishiga yordam berayotganligi amalda o‘z isbotini topmoqda. Bundan tashqari, ta’lim tizimida videokonferensiyalar tashkil qilinishi imkoniyatining yaratib berilganligi ta’lim jarayonining yutuqlaridan biridir. Ushbu imkoniyat talabalarning fikr almashishi, erkin va ijodiy tafakkurini rivojlantirish va o‘z fikrini to‘g‘ri va aniq yetkazib berish qobiliyatiga ega bo‘lishida muhim omil bo‘ladi, desak yanglishmaymiz. Internet tizimlari orqali jahonning boshqa mamlakatlarida ro‘y berayotgan voqea-hodisalar, tadbirlar, ta’lim jarayonidagi yangiliklar va yutuqlar haqida ma’lumotlarga ega bo‘lib boradilar. Ma’lumki, multimedia texnologiyalari ta’lim jarayonini boyitadi, o‘quv materiali ta’limiy axborotlarni idrok etishni yanada samaralilashtirish imkonini beradi. Multimedia — bu zamonaviy texnik va dasturiy vositalardan foydalanib, interaktiv dasturiy ta’minot boshqaruvi ostida o‘zaro vizual va audiosamara ta’siridan iborat bo‘lib, u matn, tovush, grafika, foto, videoni bir raqamli taqdim etish usulida birlashtiradi. Gipermedia — bu multimediali obyektlarda qo‘llaniladigan gipermatnli vositalar bilan bog‘liq kompyuter fayllaridir. Ta’limni kompyuter va boshqa internet-texnologiyalaridan foydalanib tashkil etishda, turli afzalliklar bilan bir qatorda, ayrim kamchilklar ham mavjud: bu aloqa liniyalari bilan bog‘liq muammo bo‘lishi ham mumkin. Mazkur muammolarni CD-ROM va DVD-disklari deb ataladigan optik kompakt disklar yordamida hal etilishi mumkin. Multimedia tushunchasi — turli shakldagi axborotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasini anglatadi. Multimedia texnologiyalari — bu turli shakldagi axborotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasidir. Multimedia texnologiyalariga avvalo, tovushlar, video-elementlarni qayta ishlovchi vositalar kiradi. Bundan tashqari, multiplikatsiya (animatsiya) va yuqori sifatli grafika ham multimedia texnologiyalari qatoriga kiradi. Ehtimol, kelajakda multimedia vositalari ma’lumotning boshqa turlari, masalan, virtual voqelik bilan ishlash imkonini berishi ham mumkin. Zamonaviy ta’lim vositalari — interaktiv, audio-vizual, multimediali o‘quv jihozlari — shunchaki zamonaga mos rusumga aylanib borayotgan vositalar emas, balki o‘quvchi-talabalar shaxsini rivojlantirish uchun variativ imkoniyatdir.

30 Zamonaviy ta’lim tizimining vazifasi esa shunchaki bilim berishdangina emas, balki o‘quvchi-talabalarning ijodiy tafakkurini loyihalashtirishga yordam berishdan iborat. Har qanday nazariy bilim amaliyot bilan mustahkamlanishi zarur. Shu sababli o‘qituvchi bergan nazariy axborotlariga qo‘shimcha sifatida ta’lim jarayonida amaliy, laboratoriya, loyihali faoliyat talab etiladi. Bu mustaqil tadqiqot ishlariga malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beruvchi omil bo‘lib, butun ta’lim faoliyati davomida foydalanilishi zarur. O‘quvchilarni ta’lim jarayoniga faol jalb etish, qiziqtirish juda muhim. O‘qitishni qiziqarlilashishi hamda unda barcha talabalarning to‘liq fikru-zikri bilan faollashishi asosida ta’lim jarayoni juda samarali o‘tadi. Bunda ko‘rgazmali vositalar ham muhim o‘rin tutadi, ular axborotning turli manbalari bilan ishlash va olingan natijalarni solishtirish qobiliyatini rivojlantiradi. Ta’lim jarayonining to‘g‘ri tashkil etilishi natijasida avvalo, ta’limning universal ta’siri, uning asosida esa — foydali malaka va ko‘nikmalar, nihoyat keng doiradagi salohiyatlari shakllanadi. O‘qituvchilarning an’anaviy o‘qitish usulida laboratoriya va amaliy ishlar o‘tkazilishi uchun ko‘p vaqt ajratiladi. Bu davr ruhiga mos mutaxassis-kadrlar tayyorlashning juda muhim tarkibiy qismidir. U nafaqat o‘quvchi-talabaning nazariy bilimlarini mustahkamlashga, o‘quv materialini o‘zlashtirish samarasini oshirishga, balki muayyan sohada amaliy ko‘nikmalarni hosil qilishga ham ko‘mak beradi. Biroq bunday mashg‘ulotlar to‘laqonli natija beradi, deya olmaymiz. Sababi — ayrim laboratoriya jihozlari yetarli darajada emasligi hamda laboratoriya va o‘quv xonalari zamonaviy moslama va uskunalar bilan soz holda jihozlanmaganligi, mavjudlarining ham aksariyati ma’naviy eskirib borayotganligi va bugungi kun talablariga to‘liq javob bera olmasligidadir. Texnologiyalar tez sur’atda rivojlanayotgan hozirgi vaqtda amaliy mashg‘ulotlar uchun laboratoriya va stendlarni har bir o‘quv yilida takomillashtirish talab etiladi. Buning uchun esa qo‘shimcha sarf-xarajatlar ko‘zda tutilishi zarur. Yana bir muhim omil shundan iboratki, ba’zi laboratoriya tadqiqotlaridagi ish yoki jarayonlarning sustligi sababli ajratilgan vaqt ichida ta’lim oluvchilar takror tahlil yoki tajriba-sinovlar o‘tkazishga qiynaladilar. Shuning uchun ma’lum bir sohada

31 yetarlicha ish ko‘nikmalari va tajriba orttirish uchun amaliy mashg‘ulotlarni qayta- qayta takrorlash zarur bo‘ladi. Afsuski, an’anaviy ish olib borish sharoitida laboratoriya moddiy ashyolari hamda moslamalarining tez-tez buzilishi va shu sababli qo‘shimcha sarf-xarajatlar talab qilinishi bois, doim ham samaraga erishib bo‘lmaydi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, mutaxassis-kadrlarni tayyorlash uchun muhim vazifalarni hal etishga yordam bera oladigan yangi samarali, hammabop pedagogik uslubni joriy etish zaruriyati tug‘iladi. Buning uchun laboratoriya stendlari va o‘quv ustaxonalaridagi mashg‘ulotlar barcha talabalar uchun nafaqat qiziqarli, balki qulay va oson bo‘lishiga erishish lozim. Mashg‘ulotlar o‘ziga jalb eta olishi, barcha ruhiy va didaktik omillarni hisobga olishi, jarayonlarni jo‘shqin tarzda namoyon etishi, mashg‘ulotlar o‘tkazish va o‘qitilayotgan fanni o‘zlashtirishni, umuman, butun ta’lim jarayoni samarasini oshirishi, talabalarda o‘z egallagan bilimlariga baho berish imkoniyatini ta’minlashi zarur. Aynan shu nuqtai nazardan, zamonaviy multimediali texnologiyalarning tatbiq etilishi yuqorida ko‘rsatilgan vazifalarni hal qilishda va an’anaviy o‘qitish usulining bir qator kamchiliklarini bartaraf etishga ko‘mak beradi. Hozirgi davrda oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida virtual stendlardan muvaffaqiyatli foydalanilmoqda. Virtual stendning o‘zi nima va ta’lim samarasini oshirishda qanday ahamiyatga molik? Virtual stend — bu o‘quv amaliy stend yoki o‘quv-malaka ustaxonasi bo‘lib, o‘quvchi-talabalarning nazariy bilimlarini mustahkamlashga, kompyuter dastur va texnologiyalari orqali ma’lum yo‘nalishda zaruriy ko‘nikmalarni hosil qilishga yordam beruvchi ta’limiy AKT vositasidir. Virtual stendlar har bir o‘quvchi-talabaga texnikaga oid o‘z kirish ko‘rsarkichlarini «o‘rgatishga», o‘z bilimlarini nazorat qilishga imkon beradi. Laboratoriya ishini o‘tkazishda, uni zarur tartibda tushunish va boshqalar bilan bog‘liq vaqt yo‘qotish masalasi esa kompyuter samarasi hisobiga bartaraf etiladi. Bunda, ayniqsa, moliyaviy zaxiralarning tejab qolinishi muhimdir. Zamonaviy oddiy kompakt diskka o‘nlab, ba’zan esa yuzlab laboratoriya ishlarini joylashtirish mumkin. Endi bir dona shunday virtual laboratoriya stendi qanchalik arzonga

32 tushishini hisoblab chiqish qiyin emas. Bundan tashqari, ular bilan birga, ta’lim muassasalarini yalpi ta’minlash mumkin. Internetga ulanish tarmog‘ining mavjudligi esa, undan ham yaxshi samara beradi. Ta’lim jarayoniga virtual stendlarning joriy qilinishi natijasida, an’anaviy ta’limga nisbatan mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha ta’lim jarayonining yanada yuqori sifati ta’minlanadi. Bunga avtomatlashtirilgan o‘qituvchi va test o‘tkazuvchi, tizimlar, test topshiriqlari va o‘z-o‘zini tekshirish uchun savollardan iborat ixtisoslashgan o‘quv-uslubiy qo‘llanmalardan foydalanish, o‘quv jarayonining uslubiy asosini tezkor yangilash hisobiga erishiladi. Bugungi kundagi o‘qitishning tashkiliy shakllari, zamonaviy multimedia texnologiyalari hamda ta’lim uchun turli zarur imkoniyatga ega bo‘lmoqdamiz. Bu esa ma’lum darajada turli ta’lim muassasalari mutaxassislari diplomlarining qadri yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. Ta’lim jarayonida virtual stendlardan foydalanish ta’lim sifati va samarasini oshirib, sarf-xarajatlarni kamaytibgina qolmay, balki ekologik toza, xavfsiz, muhit yaratilishi omili ham hisoblanadi. Virtual stendlar joriy etilishi bilan ta’lim mazmuniga boshqacha yondashuv talab etiladi. Multimediya stendlari vositasida o‘quvchilar har qanday axborotni nafaqat ko‘rib, balki eshitib ham xotiralarida saqlab qolishlari osonlashadi. Ta’lim jarayoniga zamonaviy multimedia texnologiyalarining joriy etilishi an’anaviy ta’limga nisbatan quyidagi samaralarga erishish imkonini beradi: jadval va rasmlarni rangli, ovozli, animatsiyalar, gipermatnlar bilan boyitish; interaktiv veb-elementlar, testlardan foydalanish; darsning nazariy materialini boyitib borish; axborotlarning muntazam ravishda yangilab turish; ta’lim jarayonida o‘quvchi-talabalar bilan ko‘proq individual ishlash, ularning darsga qiziqishlarini oshirib, egallagan bilimlarilarini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish; ta’lim jarayonida fanlararo aloqalarni kuchaytirish, voqelikni kompleks o‘rganish; ta’lim jarayonining moslashuvchanligi, shakllari va usullarini, texnologik bazasini zamonaviy AKT vositalarini joriy etish orqali takomillashtirib borishdan iborat.

33 Xulosa Informatika o`qituvchisi, o`z fanini o`qitishda avvalambor o`z mutahassisligini yetuk egallagan va zarur ko`nikma va malakalarga ega bo`lishi lozim. Chunonchi, hozirgi texnika rivojlanishi asri davom etayotgan davrda ayniqsa, informatika fanlarini o`quvchilarga o`qitish va jahon standartlariga javob bera oladigan mutaxassis va yetuk kadrlar tayyorlash bizning – bo`lajak pedagoglarning asosiy vazifasi hisoblanadi. Shunday ekan biz ayni vaqtdan boshlab informatika fanlarini o`qitishni turli metod va multimediyalar o`rganishimiz, o`ylab topishimiz va qo`llash usullarini o`zlashtirib borishimiz lozim. Shu maqsadda men ushbu kurs ishimni shu mavzularga, ya`ni zamonaviy pedagogik dasturiy vositalar yordamida multimediali majmualar va nazorat vositalari yaratishda yordam beradigan dasturlarni o`rganishga qaratdim. Xulosa qilib shularni aytish mumkinki, hozirgi davrda zamonaviy multimediyalar foydalanish k е skin kuchayganligi uchun ham o`qituvchiga va ham o`quvchiga juda katta va turli –tuman multimediyalar bilan ishlashga to`g`ri k е lganligidan ularning asosiylarini yuqori bilim va aql idrok bilan ajratib olish zarur. Birinchi bobga bog`lagan holda buni shunday deyish mumkinki, “Informatika” fanini o`qitish samaradorligini oshirish o`quv mashg`ulotlarini tashkil etish hamda o`tkazishda pedagogik va multimediyalar keng foydalanish, o`qitish mazmuniga mos dasturiy ta`minotini ishlab chiqish, ularni o`quv jarayoniga joriy etish asosiy vazifalardan hisoblanadi. Ushbu vazifalarni dolzarbligini e`tiborga olgan holda “Informatika” fanini o`qitishda zamonaviy multimediyalar va elektron darsliklar foydalanish holatini o`rganish, tahlil etish, ulardan samarali foydalanish metodikasini, mos uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqish zarur.

34 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati: 1. O’zbekiston Resbuplikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 20.04.2017. yildagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish to’g’risida”gi PQ-2909- sonli qarori. 2. “A х borot t ех nologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish to`g`risida”. “Qishloq hayoti ” gazеtasi. 03.06.05 y. 3. Begimkulov U.Sh., Djuraev R.X., Isyanov R.G.,Sharipov Sh.S., Adashboev Sh.M., Soy M.N. Pedagogik ta'limni axborotlashtirish: nazariya va amaliyot,Toshkent: - 2011 4. Begimqulov U.Sh. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida pedagogik ta„limni tashkil etish. Pedagogik ta„lim‖ jur, № 1, 2004 – 25-25 betlar. 5. Bovtenko M.A. Metodicheskie materiali k kursu "Kompyuternaya lingvo didaktika". Rekomendasii po sozdaniyu interaktivnix uprajneniy s pomoshyu universalnoy programmi-obolochki "HotPotatoes" (Versiya 6.0. 1998 - 2003) (dlya nachinayushix polzovateley). - Novosibirsk, 2004. 6. Dehkanov Sh. Simulatorlar: o`quv yurtlarida qo`llash perspektiv 7. Farberman. B.L . “Ilg`or pedagogik dasturiy vositalar”. T: 2011 y. 8. Kasbiy ta`lim uslubiyoti. O`quv qo`llanma. N.K.Muradova, R.R.Majidov, O`.T.Xayitmatov, B.A.Maxmudova. Toshkent – 2007 9. To`raxonov F.B., Xamidov V.C. "Simulyatorlardan foydalanilgan holda fizik jarayonlarni modellashtirish". Ta'lim muassalarida elektron axborot- ta'lim muhitini shakllantirishning dolzarb masalalari.O`zMU. – Toshkent. 10. Xamidov V.S. Fizikani masofali o`qitishda virtual laboratoriyasidan foydalanish. Yosh olimlar va iqtidorli o`quvchilarining ilmiy ishlari to`plami. (Fizika, mexanika-matematika, kompyuter texnologiyalari), Toshkent: 2005.204 b. 11. Dehkanov Sh. Simulatorlar: o`quv yurtlarida qo`llash perspektivalari.

35 12. Zokirova F.M. va boshqalar. Elektron o`quv – metodik majmualar va ta`lim resurslarini yaratish metodikasi. Metodik qo`llanma. – T.:OO`MTB, 2010,64- b. 13. M. Aripov, A. Tillaev "Web-sahifalar yaratish texnologiyalari" Oliy o`quv yurtlari uchun Elektron qo`llanma (CD) Toshkent,2005. 14. Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratish texnologiyalari. Ma`ruza matnlari. V.Jo`rayev. 15.Oliy ta`lim muassasalarida fanlarni o`qitishda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanishning dolzarb muammolari. Respublika ilmiy-amaliy anjumani. 2017 yil. 14-15 aprel. Qarshi- 2017.

O'xshashlar

Ahmad Taroziy va janrshunoslik

Televideniyening madaniy va ma’rifiy vazifasi

Nodira va Umarxon

Abdurahmon Jomiy gʻazaliyoti

Abdurahmon Jomiy Navoiy nigohida