Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти

Yuklangan vaqt:

29.06.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

638.9736328125 KB

Ko'chirib olish

ТОЖИБОЕВА ГУЛХУМОР РАХМАНЖАНОВНА “ Психология ” йўналиши бўйича қайта тайёрлаш ва малака ошириш курси тингловчиси Мавзу: Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти 1

МУНДАРИЖА КИРИШ...................................................................................................................3 I-БОБ. ПСИХОЛОГНИНГ ЎРТА ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ТИЗИМИДАГИ ФАОЛИЯТИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШНИНГ НАЗАРИЙ ВА АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ 1.1. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятини структураси..............................................................................................................6 1.2. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусини ўқитишдаги инновациялар.................................................................11 II-БОБ. ПСИХОЛОГНИНГ ЎРТА ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ТИЗИМИДАГИ ФАОЛИЯТИ МАВЗУСИДАН ЎҚУВ МОДУЛИ ИШЛАНМАСИ 2.1. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти модулининг мазмун ва мақсадини ўқув меъёрий хужжатларларда акс эттирилиши............................................................................................................21 2.2. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзуси бўйича маъруза матни (технологик харитаси)....................................................34 2.3. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусидан кейслар............................................................................................43 2.4 Назорат топшириқлари (ЖН,ОН,ЯНлар бўйича саволлар ва тестлар)...55 2.5 Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзуси бўйиича тақдимот......................................................................................63 Хулоса ва тавсиялар..........................................................................................74 Глоссарий..............................................................................................................79 Фойдаланилган адабиётлар...............................................................................84 2

КИРИШ Битирув лойиҳа ишининг долзарблиги. Мамлакатимизда таълим- тарбия тизимини тубдан ислоҳ қилиш, уни замон талаблари даражасига кўтариш, келажак учун баркамол авлодни тарбиялаш ишлари Давлат сиёсатининг устивор йўналишига айланди. Ўзбекистонда олиб борилаётган ислоҳотлардан асосий мақсад, юртимизда соғлом ва баркамол, билимли, юксак маънавий-аҳлоқий фазилатларга эга бўлган авлодни шакллантиришдан иборат. Айнан ана шу мақсадга эришиш учун муҳтарам Президентимиз И.А. Каримов раҳнамолигида янги даврда яшайдиган, янгича фикрлайдиган, янги ишлаб чиқариш, ижтимоий шароитларда фаолият кўрсатадиган, замонавий касбий маҳоратга эга бўлган мутахассис кадрлар тайёрлашнинг “Ўзбек модели” ҳаётга тадбиқ этилмоқда. Ўзбекистоннинг келажаги, унинг истиқболи,биринчи навбатда ёшлар тарбиясига, уларни соғлом қилиб ўстиришга, миллий ғоя, миллий мафкура ва ўз ватанига садоқат руҳида тарбиялашга боғлиқ бўлиб, бу мураккаб жараённи муваффақиятли амалга ошириш мустақил мамлакатнинг энг долзарб вазифаларидан биридир. Шунинг учун ҳам, Президентимиз Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг “ Шуни унутмаслигимиз керакки, келажагимиз пойдевори билим даргоҳларида яратилади, бошқача айтганда, халқимизнинг эртанги куни қандай бўлиши фарзандларимизнинг бугун қандай тарбия олишига боғлиқ. Бунинг учун ҳар қайси ота-она, устоз ва мураббий ҳар бир бола тимсолида аввало шахсни кўриши зарур. Ана шу оддий талабдан келиб чиққан ҳолда, фарзандларимизни мустақил ва кенг фикрлаш қобилиятига эга бўлган, онгли яшайдиган комил инсонлар этиб вояга етказиш таълим-тарбия соҳасининг асосий мақсади ва вазифаси бўлиши лозим, деб қабул қилишимиз керак. Бу эса таълим ва тарбия ишини уйғун ҳолда олиб боришни талаб 3

этади ” 1 деб таъкидлагани бежиз эмас. Шу боисдан ҳам бугунги кунда ёшларнинг таълим-тарбияси мустақил Ўзбекистоннинг давлат сиёсатида устивор аҳамият касб этмоқда. Ҳозирги кунда олий таълим муасасаларида таълим ва тарбия жараёнларини ташкилий - ҳуқуқий асосларини ўрганиш ва тахлил этиш ўта долзарб вазифалардан бири х исобланади. Олий таълим муассасаларининг таълим ва тарбия жараёнларини ташкил этишда қуйидаги: таълим тўғрисидаги қонун хужжатлари, қонун ости хужжатлари жумладан фармонлар, фармойишлар, қарорлар ва буйруқлар каби ташкилий ҳуқуқий хужжатлар қўлланилмоқда. Юқорида қайд этилган норматив хужжатлар билан амалга киритилган ўқув дастури, белгиланган мавзунинг назарий ва амалий муаммолари, уни ўқитишдаги инновациялар, мавзу юзасидан тайёрланаётган кейслар, амалий топшириқлар, назорат саволлари шу кунга қадар олий таълим муасасалари профессор-ўқитувчилари томонидан лозим даражада ўрганилмаган. Бу холатлар олий таълим муасасаларида қўлланиладиган таълим ва тарбия жараёнларини ташкилий-ҳуқуқий хужжатларини ва улар асосида ишлаб чиқиладиган локал хужжатларни хар томонлама назарий ва амалий жихатдан ўрганиш ва тахлил этишни долзарблигидан далолат беради. Битирув лойиҳа ишининг мақсади. Ўрта махсус таълим тизимида психологик хизмат кўрсатиш мавзусини ўқитишнинг назарий ва амалий масалаларини тадқиқ этиш, мавзу юзасидан ўқув модули ишланмасини шакллантириш, мавзулар асосида лойихаларни ишлаб чиқиш ҳамда ўқитишни такомиллаштириш бўйича хулосалар ва тасиялар ишлаб чиқишдан иборат. Битирув лойиҳа иши мақсадидан келиб чиқиб қуйидаги вазифалар белгилаб олинди:  Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти тараққиётининг устувор йўналишларини аниқлаш; 1 И.А.Каримов. Юксак маънавият – енгилмас куч. Т. “Маънавият”, 2008. 61-бет 4

 Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусини ўқитишдаги инновациялар ва илғор хорижий тажрибалар ини ўрганиш;  Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти модулининг мазмун ва мақсадини ўқув меъёрий хужжатларларда акс эттирилиш;  Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусининг технологик харита тузиш;  Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзуси бўйича маъруза матн таёйрлаш;  Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусидан кейслар ишлаб чиқиш;  Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзуси юзасидан тақдимот тайёрлаш; Битирув лойиҳа иши назарий ва амалий аҳамияти шу билан белгиланадики, тадқиқот натижасида олинган хулосалар “Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти” мавзуси бўйича ташкилий характерга эга бўлган ҳужжатларни ишлаб чиқиш учун амалий дастур бўлиши мумкин. Олинган хулоса ва билдирилган таклифлардан таълим муассасалари фаолиятида, Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусини ўқитишда ва такомиллаштиришда фойдаланиш мумкин. Битирув лойиҳа ишининг тузилиши ва хажми. Битирув лойиҳа иши кириш, икки боб, олти параграф, хулоса ва фойдаланилган адабиётлардан иборат ҳолда ёритиб берилган. Битирув лойиха ишида 30 га яқин адабиётлардан фойдаланилган. Ишнинг асосий ҳажми 77 бетни ташкил этади. 5

I-БОБ. ПСИХОЛОГНИНГ ЎРТА ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ТИЗИМИДАГИ ФАОЛИЯТИ МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШНИНГ НАЗАРИЙ МАСАЛАЛАРИ 1.1. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятини структураси Инсон психологиясини тушиниш, таҳлил қилиш, ривожлантиришга жиддий эътибор бериш масаласи ҳамма замонларда ва ҳамма давлатларда ҳам ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг етакчи вазифаларидан бири бўлиб келган. ХХ аср бўсағасида психология фани ва унинг илғор вакиллари ўзларининг навбатдаги жаҳоншумул илмий мақсадлари - инсонга, айни пайтда, жамиятга психологик хизмат кўрсатиш тизимининг муқаррарлигини назарий-илмий жиҳатдан асослаб беришга муваффақ бўлдилар. Умуман, психологик хизмат кўрсатиш муаммоси маълум маънода, илмий психологиянинг етакчи йўналишларидан бири сифатида кўп бор мунозаралар манбаи бўлган. Бу ҳақда дастлабки психологик тасаввурлар макони бўлмиш Ҳиндистон, Хитой, Египет, Вавилон, Ўрта Осиё, Грециядан, шунингдек, жон (руҳ) ҳақидаги китобнинг муаллифи Аристотелдан ҳамда темперамент (мижоз) таълимотининг асосчилари Галенъ, Гиппократ ва ибн Синолардан тортиб, то ҳозирга қадар психологлар ўз фикр-мулоҳазаларини билдириб келмоқдалар. Тарих ва ижтимоий ҳаёт тамойиллари шуни кўрсатмоқдаки, жамиятнинг ҳар томонлама ривожланиши ва унда юксак даражадаги ҳаёт, турмуш тарзининг қарор топтирилиши, аввало ҳар бир фаолият кўрсатувчи шахсдаги ўзига хос психологик салоҳиятнинг не чоғлик тўла-тўкис намоён этилаётганлиги билан белгиланади. Зеро, ҳар бир мамлакатнинг порлоқ келажагини одамлардаги ижодий, интеллектуал ва маънавий тараққиёт йўлига хизмат қилувчи давлат механизмисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Шу 6

боисдан бўлса керак, ҳозирги кунда барча ривожланган, ривожланиш йўлидан бораётган мамлакатлар биринчи галда ўз фуқароларининг маънавий, интеллектуал, жисмоний, руҳий баркамоллигига ва ундан ижтимоий манфаатлар учун самарали фойдаланиш йўлларини излашга жиддий эътиборни қаратмоқдалар. Шу нуқтаи назардан, ҳар бир мамлакатда инсон ва унинг фаолияти ўртасидаги уйғунликни таъминлашга қаратилган ижтимоий- психологик хизмат тизимининг жорий этилиши алоҳида аҳамият касб этади. Президентимиз ўзининг Ўзбекистоннинг бугунги истиқлол ва истиқбол йўлини ифодаловчи бошқа қатор маърузалари, асарларида ҳам иқтисодиёт билан маънавият, инсон руҳиятининг баркамоллиги, ҳаётнинг ўзаро ажралмас, бир-бирини тўлдирадиган, ўзаро таъсир, акс таъсир этадиган муҳим омиллари эканлигини, айни пайтда бугунги иқтисодий ўнгланиш, иқтисодий тикланиш, иқтисодий ривожланишни, маънавий ўнгланиш, маънавий покланиш, маънавий юксалиш ҳаракатлари билан тамомила уйғун бўлишини таъминлашнинг муқаррар ижтимоий зарурат эканлигини қайта- қайта таъкидлайди. Бу вазифаларнинг бажарилиши эса ҳар бир шахс ва унинг фаолиятини бугунги ижтимоий-иқтисодий тараққиёт тамойиллари қўйган талаблар асосида қарор топтиришга кўмаклашувчи психологик хизмат жараёнининг муваффақиятли татбиқ этилишига ҳам боғлиқ эканлиги шубҳасиздир. Зеро, шахс ва унинг фаолиятини ҳар томонлама ривожлантириш муаммосига психологиянинг амалий-татбиқий йўналишлари асосида ёндашиш зарурлиги ҳақида кўпгина олимлар ўз фикр- мулоҳазаларини билдирганлар ҳамда билдириб келмоқдалар. Айниқса, И.В.Дубровина 2 ва Х.Й.Лийметс, Ю.Л.Сиэрдларнинг кўп йиллик тадқиқотлари натижаси ўлароқ, умумтаълим мактабларида психологик хизматнинг жорий этилиши бу борадаги МДҲ мамлакатларида қўйилган илк қадам эканлигини алоҳида қайд этиш мумкин. Қолаверса, ўзбек олимларидан Э.Ғ.Ғозиев, М.Г.Давлетшин, Ғ.Б.Шоумаров, Б.Р.Қодиров, 2 Дубровина И.В. (ред.) Практическая психология образования. Учебное пособие для вузов. — 4-е изд. — СПб.: Питер, 2004. — 592 с. 7

Р.З.Гайнутдинов, В.М.Каримова, Н.А.Соғиновларнинг ҳам Ўзбекистон ўрта, умумтаълим мактаблари ва оила тизимларида психологик хизматни жорий этиш борасида олиб бораётган қатор назарий-илмий ва амалий-услубий ишлари Республикамизда психологик хизматни жорий этиш ва ривожлантириш учун маълум даражада асос бўлмоқда. Халқ таълими тизимидаги ва ўрта махсус, касб-ҳунар тизимидаги психологик хизматнинг мақсади – шахснинг ҳар томонлама гармоник камолоти, тўлақонли психологик тараққиётни таъминловчи қулай шарт- шароитлар яратишдан иборатдир. Психологик хизматда тадқиқот ва таъсир ўтказиш объекти мактабгача ёшдаги болалар, ўқувчилар, махсус ўқув юрти ва олий мактаб, коллеж талабалари, ўқитувчилар, ота-оналар бўлиб ҳисобланади, уларни алоҳида ёки гуруҳий шаклда тадқиқ қилиш мумкин. Психологик хизматнинг мазмуни: а) психопрофилактика, б) психологик маориф ва маърифат, в) психодиагностика, г) психик ривожлантириш ва психокоррекция, д) психологик консультация. Психологик хизмат уч асосий бўғиндан тузилган: 1) Аниқ ў қ ув муа ссаса сида ишлайдиган болалар амалий психологи . 2) Туман халқ таълими қошидаги ташҳис маркази. 3) Республика касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик ташҳис маркази. Психологик хизмат методлари турли туман бўлиши мумкин: а) халқ таълими ва ўрта махсус касб-ҳунар таълими ходимлари, ўқувчилар, талабалар билан маърузалар туркуми, аҳолининг психологик маданиятини ўстириш мақсадида тренинг машғулотлари ўтказиш; б) илмий оммабоп адабиётларни яратиш ва уларни тарқатиш; в) оммавий ахборот воситаларида чиқишлар; 8

г) психодиагностик тадқиқотлар ўтказиш, методикалар ишлаб чиқиш (тест савол варақаси, тажриба, кузатиш, суҳбат ва бошқалар); д) психологик маслаҳат бериш; е) пcихологик консилиумлар ўтказиш; ж) таълим ва тарбия берувчи дастурлардан фойдаланиб психодрама, психокоррекцион тренингларни амалга ошириш; з) психологик тадқиқот объектининг психологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўқув дастури, ўқув тарбия режаларини таҳлил қилиш ва ҳоказолар. Ҳозирги босқичда психологик хизмат фаолиятининг 2 йўналиши: долзарб ва келажак йўналишлари мавжуд. Долзарб йўналиш ўқувчилар таълим тарбиясидаги қийинчиликлар, улар хулқ-атворидаги, мулоқотдаги ва шахси шаклланишидаги бузилишлар билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишга қаратилган. Келажак йўналиши ҳар бир бола индивидуаллигини ривожлантиришга, жамиятда яратувчанлик ҳаётига психологик тайёрликни шакллантиришга қаратилган. Психолог педагогик жамоа фаолиятига ҳар бир ўқувчи шахси гармоник ривожланиш имкониятлари ҳақида асосий психологик ғояни олиб киради. Икки йўналиш ҳам бир-бири билан боғлиқ. Коллежлардаги ва академик лицейлардаги психологик хизмат ўрта махсус таълимининг зарурий таркибий қисмидир. Бу хизматнинг зарурийлиги коллеж ва академик лицей эҳтиёжларидан келиб чиқади. Ҳар бир ў қ увчида ҳаётга ижодий муносабат ва индивидуал хусусиятларнинг тараққиётини таъминлаганлигини психологик хизмат тўғри ташкил этилган дейиш мумкин. Психолог ўзининг инсон хулқ - атвори ва психик фаолияти, психик тараққиётнинг ёш қонуниятлари ҳ ақидаги касбий билимларига, уларнинг ўқувчилар ва катталар, тенгдошлари билан ўзаро муносабат хусусиятларига, ўқув - тарбия жараёнини ташкил этишга боғлиқлигига таяниб, болага индивидуал ёндашув имкониятларини таъминлайди, унинг қобилиятларини аниқлайди, нормадан четлашишларнинг бўлиши мумкин бўлган сабабларини 9

психологик-педагогик коррекция қилиш йўлларини аниқлайди. Бу билан психологик хизмат мактабда ўқув тарбия ишининг маҳсулдорлигини оширишга, ижодий фаол шахсни шакллантиришга имкон беради. Психологик хизматнинг асосий вазифаси - тадқиқот ишлари, амалий ишлар ва ташвиқот ишл а ридан иборат 3 та вазифадан ташкил топади. Илмий тадқиқот вазифалари - ўқувчилар шахс и ни шакллантиришнинг муҳим муаммоларини, таълим ва тарбиянинг психологик асосларини ўқувчилар билан ўқитувчилар, мактаб психологлари, мактаб психологлар билан ўқитувчилар ўртасидаги ўзаро таъсирни ҳамда мактаб психолог и нинг этикасини ўз ичига олади. Амалий вазифалар - психологик тадқиқот натижаларини амалда психологик хизмат ишида қўллаб, болаларнинг мактаб таълимига тайёрлигини аниқлаш, ўқувчил а рнинг ўқиш фаолиятини осонлаштириш, ўқувчи шахсини ҳар томонлама камо л топтириш, ўқувчиларни н г қобилият ва мойилликларини аниқлаш , ривожлантириш, талабалар билан ҳунарга, касбга оид суҳбат, маслаҳат ишларини олиб бориш, турли хилдаги «қийин» болалар билан иш олиб бориш каби асосий вазифани ҳал қилишдан иборатдир. Ташвиқот ишлари - психологик билимларни, психологик умумтаълим ни ташвиқ қилиб, ўқувчиларнинг психологик билимларини ошириш, ота-оналар учун семинарлар, маърузалар ва суҳбатлар уюштириш, анжуманлар ўтказишдан иборат. Психологик ташвиқот ишлари телекўрсатув ва радиода чиқиш, яккама-якка маслаҳатлар ташкил этиш, мулоқот тренинглари уюштиришдан иборатдир. Психологик хизматнинг учала вазифаси ўзаро чамбарчас боғлиқ, уларнинг биргаликда олиб борилиши мақсадга мувофиқ. Бугунги кунда ижтимоий ҳаётнинг турли соҳалари, жумладан халқ таълими тизимида фаолият юритаётган амалиётчи- психологлар доимий равишда мутахассислик ва педагогик билимларини ошириб боришлари, янги педагогик ва психологик билимлар билан изчил танишиб боришлари, шунингдек касбий тажрибани ўзлаштириш йўлида амалий ҳаракатларни ташкил эта олишлари лозим. 10

1.2. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусини ўқитишдаги инновациялар Ўқитишнинг 4 поғонали усули. Бу усул АҚШ да пайдо бўлиб саноат корхоналарида конвейерли ишлаб чиқариш кўпайган сари шундай ўргатиш усуллари зарур бўлиб қолдики, ишчилар бир хилда қайтариладиган қўл кўникмаларини иложи борича тез ва мукаммал равишда ўрганиб олишлари керак эди. Бу усулда амалий кўникмаларни ўзлаштириш жараёни 4 поғона доирасида кечади. Бу поғоналарнинг номи: «Тушунтириш», «Нима қилиш кераклигини кўрсатиб бериш», «Кўрсатилган тарзда қайтариш», «Машқ қилиш». Яъни амалиёт ўқитувчиси талабаларга аввал кичикроқ бир иш босқичини тушунтириб беради, кейин нима қилиш кераклигини қилиб кўрсатади. Сўнг талаба шу иш босқичини кўрсатилган тарзда қайтариши (имитация қилиши) керак. Талаба қайтариб қилаётган пайтида амалиёт ўқитувчиси хатоларини тўғрилаб туради (мақтайди ёки танқид қилади). Ундай кейин эса шу иш босқичи машқ тарзида талаба уни мукаммал ўзлаштиргунича кўп маротаба қайтарилади. Амалиётда ўрганиш учун эса бундан қуйидаги хулосалар чиқарилди: Қўзғовчи сифатида берилган ҳар бир қисқа саволга иложи борича тўғри жавоб берилиши билан уни дарров (масалан «Яхши жавоб!» деб) мақтаб қўйиш керак. Нотўғри жавоб ҳам очиқ ва ойдин танқидланиши (танбеҳланиши) лозим. Ёки амалиётда: талабалар бир иложи борича қисқа иш босқичи билан таништирилади, сўнг уни қайтарадилар ва то уни мукаммал билмагунларича 11

машқ қиладилар. Бу ҳам очиқ ва ойдин тан олиниши керак. Бу ерда кичик ўқув босқичлар катта аҳамиятга эга. Бугунги кунда бу усулга баъзи дидактик элементлар қўшилиб, мукаммалаштирилди. Бундан ташқари босқичларни бироз мураккаброқ қилишга ҳаракат қилинмоқда. Яъни шундай машқлар ҳам киритилиши мумкинки улар доирасида талаба бирданига бир неча кўникмалар ва операцияларни амалда бажариши керак. «Тушунтириш» ва «нима қилишни кўрсатиб бериш» поғоналари эса босқичма-босқич амалга оширилади. Кўникмаларни ўргатишда эса бу усул ўзини жуда ҳам яхши оқлади. Шунинг учун бу усул касбий-техникавий соҳаларда энг аввало иш ўрнида керакли кўникмаларни ўргатишда келажакда ҳам муҳим роль ўйнайди. 4 поғона усули доирасидаги ҳаракатлар 4 поғона деб қуйидаги поғоналар аталади. Улар давомида бир амалиёт ўқитувчиси бир талаба ҳаракат қилади: 1-поғона: Амалиёт ўқитувчиси нима қилиш кераклигини тушунтиради. У талабаларга маълум бир иш босқичи ёки бир кўникмани қўллаш учун керакли барча маълумотларни беради. Талабалар эса амалиёт ўқитувчиси оғзаки тушунтиришларини тинглашади. 2-поғона: Амалиёт ўқитувчиси тушунтирилган иш босқичи қандай қилиниши кераклигини қилиб кўрсатади, талабалар эса қараб туришади. 12

Одатда амалиёт ўқитувчиси нима қилаётгани ҳақида талабаларга изоҳлар (комментарийлар) бериб боради. Яъни бу ерда демонстрация (намойиш этиш) тушунчаси ҳам ишлатилиши мумкин. 3-поғона: Амалиёт ўқитувчиси кўрсатиб берган иш босқичини кўрсатилган тарзда қайтарадилар. Амалиёт ўқитувчиси улар қилаётган иш юзасидан ўз фикрини билдириб, хатоларни тўғрилаб туради. 4-поғона: Ҳар бир талаба иш босқичини кўрсатилган тарзда қайтариб, кўрганидан ва иш босқичини тўғри бажариш бўйича амалиёт ўқитувчисининг изоҳларни тушунганидан кейин, бу иш босқичи кўп маротаба машқ қилинади ва кераклигича яъни мақбул натижага эришилмагунича такрорланади. Бундан кейин амалиёт ўқитувчиси кейинги иш босқичига ўтади. Бу босқич ҳам 4 поғонадан иборат. Бу 4 поғона усулининг асосий белгиси шуки:  амалиёт ўқитувчиси томонидан бошқарилган назарий ва амалий маълумот бериш даврлари (фазалари) энг бошида туради сўнг эса талабаларнинг ҳаракатлари билан алмашинади;  талабаларнинг ҳаракатлари амалиёт ўқитувчиси кўрсатиб берган ҳаракатлар доираси билан чекланган;  талабалар индивидуал ўрганишга (ўзлаштиришга) йўналтириладилар лекин мустақил фикрлашга ҳақлари йўқ;  иш ташкиллаштириши (иш тартиби) одатда ҳеч қандай янгича ёндашувларга йўл қўймайди. 4 поғона усули доирасидаги йўл-йўриқлар. 1-поғона: Тушунтириш-қизиқтириш (мотивация). Маълумот бериш. Амалиёт ўқитувчиси биринчи навбатда инструктажни ўқув хонасида ёки иш ўрнида ўтказмоқчилигини ҳал қилади. Бу инструктаж моҳияти ва турига боғлиқ. У инструктаж вақти 20-30 дақиқадан ошиб кетмаслигини режалаштиради. 13

Топшириққа қаратилган иш инструктажи талабаларни қизиқишини ўйғотишдан бошланади, чунки уларнинг қизиқиш ва эътибори ўрганилаётган нарсага қаратилиши керак. Сўнг амалиёт ўқитувчиси талабаларга амалий топшириқни бажариш учун керакли барча маълумотларни беради ва бажариладиган жараёнларни тушунтиради. Шу пайтда у ўзи амалий тажрибасидан таниган барча ўқув- дидактик материаллардан масалан чизмалар иш режалари эксплуатация бўйича инструкциялар, инструментлар ва хом-ашёлардан кўргазмали материаллар сифатида фойдаланиши мумкин. Амалиёт ўқитувчиси иш босқичларини уларнинг кетма-кетлигида тушунтиради ва керак бўлса талабаларга шу босқичларни ўзларининг иш режаларига киритишларини талаб қилади. Шу пайтни ўзида у талабаларга сифат фарқини намойиш этиш мақсадида яхши ва ёмон синов иши мисолларини кўрсатиши мумкин, талабалар нисбатан пассив бўлишади улар тинглашади ва қараб туришади. 2-поғона: Нима қилишни кўрсатиб бериш - демонстрация (намойиш). Бу поғонада амалиёт ўқитувчиси тушунтирган иш босқичларини ўзи қилиб кўрсатади. Бунинг учун у аввал керакли иш ўрнини пухталик билан тайёрлаб қўйган бўлади ва ўша иш ўрнида демонстрацияни (намойишни) ўтказади. Ишни бажариш учун керакли барча инструментлар хом-ашёлар ва иш режаси ҳамда керак бўлса тегишли станок (ускуна) тайёрлаб қўйилган бўлиши керак. Намойиш қилаётган пайтда амалиёт ўқитувчиси талабалар диққат билан қараб туришларини таъминлайди. Бирор кўникмани 3 марта намойиш қилиниши тавсия этилади: 1 - намойиш: оддий тезликда ўтказилади; талабаларда тўла ва ҳақиқий тасаввур пайдо бўлиши учун. 2 - намойиш: атайин секин тезликда ўтказилади; ҳар бир босқични алоҳида ва хусусиятларни яхшироқ кўрсатиш ҳамда меҳнат хавфсизлиги қоидаларини тушунтириш учун. 14

3 - намойиш: оддий тезликда ўтказилади; кўникмани яна бир марта тўла равишда кўрсатиш ва ўқувчиларда «ички суръат» (яъни аниқ тасаввур) пайдо бўлиши учун. Намойиш қилаётган пайтда амалиёт ўқитувчиси ҳар бир қадамини изоҳлаб боради. Сўнг бевосита инструктаж қисми тугайди. 3-поғона: Кўрсатилган тарзда қайтариш - тақлид (имитация). Энди эса талабаларнинг ҳар бири амалиёт ўқитувчисининг ҳаракатларини у кўрсатган тарзда қайтаришлари керак. Талабалар ишлаётган пайтда амалиёт ўқитувчиси ўз фикрини билдиради, яхши ишни мақтаб ёмон ишни танқид қилади ва нима қилишни яна бир марта кўрсатади. Ҳамма талабалар иш жараёнини тушунганлигини кўрганидан кейин амалиёт ўқитувчиси машқ қилишни бошлашга белги беради. 4-чи поғона: Машқ қилиш. талабалар доимий такрорлаш орқали инструмент ва ускуналарда иш жараёнларини машқ қилишлари учун амалиёт ўқитувчиси уларга етарлича хом ашёлар бериб қўяди. Ҳар бир ўқувчи ўзи ишлайди ва бир хил ишлаш усулларини қўллайди. Агар иш натижаларининг сифати мақбул натижа стандартига (олдиндан белгиланган сифат мезонларига - аниқ мақсадларга) жавоб берса иш тугатилиши мумкин. Амалиёт ўқитувчиси бу ерда назоратчи вазифасини бажаради. Эслатма: 1-2 - босқич давомида амалиёт ўқитувчиси талабаларда дастлабки билимлар бор ёки йўқлигини аниқлаши мумкин. Агар дастлабки билимлар даражаси етарлича бўлмаса бу ҳолда у назарий дарс ўтказиши керак. Дидактик ва машқ материаларини тайёрлаб қўйиш. 4 поғона усули кўп ва катта тайёргарликлар кўришни талаб қилмайди яъни жуда оз воситалар билан ҳам ишлаш мумкин. Дидактик ва машқ материаллар сифатида одатда асл (оригинал) иш ҳужжатлари ишлатилади масалан техник чизмалар ёки бирор электросхема иш босқичлари ва изоҳлар кўрсатилган жадвал шаклидаги иш режаси ҳамда контроль варағи унда ўқувчининг натижаси 15

ёзиб қўйилади. Маслаҳат: чизмаларни плёнкага чиқарилмайдиган қилиб солиб қўйган яхши ва талабаларга кўриш учун бериш керак. Иш режасини эса шахсий меҳнат воситаси сифатида ҳар бир ўқувчи ўзи тўлдириши керак. Бу мақсадда амалиёт ўқитувчиси тегишли формулани тайёрлайди ва ўқувчиларга тўлдириш учун тарқатади. Инновацион таълимнинг психол огик механизмлари муаммоси кўпгина масалаларни қамраб олади. Инновацион таълимнинг муваффақияти ўқитувчи томонидан ўқувчининг қуйидаги хусусиятларга эътибор қаратилиши билан ортиб боради: - ўқувчининг диққатини ихтиёрсиз равишда берилаётган янги материалга жалб этиш; - берилаётган материалга нисбатан эмоционал руҳ берилиши, ўқувчида ижобий ҳис-туйғуларни ҳосил бўлишига эришиш; - берилаётган янги ўқув материалига нисбатан билвосита қизиқишларни ортириш натижасида ушбу жараёнга фаол муносабатни шакллантириш орқали; - берилаётган материални ўзлаштириш жараёнида ўқувчи диққатининг барқарор бўлиши учун унинг иродавий хусусиятларига; - берилаётган материални ўқувчилар идрок қилишида ушбу идрок қилинаётган материал яхлит тарзда намоён бўлишига; - берилаётган материалга онгли муносабатни шакллантириш асосида ўқувчида муносабат мотивларини пайдо бўлишига эришиш; - ўқувчида идрок қилинган материал асосида, бевосита тафаккурида абстракт тушунчаларни шакллантиришга; - берилаётган материалга нисбатан мустақил ёндашув асосида ўқувчида мустақил фикрлаш хусусиятларнин шакллантиришга. Инновацион технологияларни таълимда қўллашдан асосий мақсад талаба шахсида мустақил фикрлаш хусусиятига бор эътиборни қаратиш ҳисобланса, шунга мос равишда ақлнинг қуйидаги сифатларини ажратиш мумкин: 16

- Мазмундорлик (чуқурлиги, ҳукмга бойлиги). - Фикрлашнинг кенглиги (кенг ва тор) ва чуқурлиги, назария ва амалиётнинг узвийлигига - Фикрлашнинг мустақиллиги – умумий тажрибани қуллай олиш, шахсий фикрга эга бўлиши, тажрибага муносабат билдириш. - Ақлнинг ташаббускорлиги. - Ақлнинг эгилувчанлиги, вазифани стандарт ечишдан қочиш. - Ақлнинг танқидийлиги, ўз ишини аниқ баҳолай олиш, уни ўлчаш. - Ақлнинг маҳсулдорлиги. - Фикрнинг кетма-кетлиги. - Тафаккурнинг тезлиги. Улардан Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятини мавзуси бўйича ўқув модулида қуйидаги инновацион усуллардан фойдаланишни таклиф этамиз. Б - Б-Б жадвали 1. Таянч ибора ва тушунчалар билан танишиб чиқинг. 2. БББ жадвалини тўлдириш учун таянч ибора ва тушунчаларнинг тартиб рақамидан фойдаланинг. Таянч ибора ва тушунчалар Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт-шароитлари. 2. Ўқувчилар билан психологик маслаҳат ишларини олиб боришда “психолог-педагог-ота-она” тизимининг ўрни. 3. Иқтидорли болаларни танлаш ва улар билан олиб бориладиган психологик ишлар. 1. Психологик хизмат 2. консилиум 3. Маслахат 4. “психолог-педагог-ота-она” 5. Иқтидорли болалар 17

6. психологик маслаҳат 7. Психодиагностик Б - Б-Б жадвал Биламан Билишни истайман Билиб олдим 1 2 3 «Инсерт» методи 1. Маъруза матни хошиясида қуйидаги бeлгиларни қолдириб ўқинг В Ўзимдаги билимларга мос келади . – билимларимга қарама-қарши келади . + мен учун янги маълумот . ? тушунарсиз # аниқлик талаб қилади # қўшимча маълумот . 2.Олинган маълумотларни қуйидагича жадвал к ў ринишида тартибга туш и ринг. Мавзу саволлари. В – + ? 1. Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт- шароитлари. 2. Ўқувчилар билан психологик маслаҳат ишларини олиб боришда “психолог-педагог-ота-она” тизимининг ўрни. 3. Иқтидорли болаларни танлаш ва улар билан олиб бориладиган психологик ишлар. 4. Коллаж. «Конверт» техникаси учун саволлар (ҳар бир савол конвертларга алоҳида солинади) 18

19Психологик хизмат мазмуни нима? Психологик хизматнинг асосий коидалари Психологик хизмат турлари ва йўналишлари айтинг Таълимда психологнинг иш мазмуни Амалий психологнинг педагог ходимлар билан олиб борадиган ишлари

Қоидалар: -курсдошларинг фикрини хурмат қил; -фикрлар ранг баранглигига эътибор бер; -Агар фикрлар такрорланса ажабланма ва жаҳлинг чиқмасин; -бошқлар фикрини танқид қилма; -фикрларнинг кўплиги янги фикрларни туғилишига туртки беради; -фикрларингда бир оз шубҳа бўлсада уларни айтишга ҳаракат қил. «Ақлий хужум» методи ЎН МИНУТЛИК ЭССЕ Эссе – бу муаллифнинг индивидуал нуқтаи назарини ифода этиш шакли бўлиб, бирор нарса-ҳодиса ёки жараён ҳақидаги умумий ёки дастлабки дунёқарашни ўз ичига олади. Ўн минутлик эссени ёзиш қоидалари (“Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятини ” мавзусида): 1. Таклиф этилган мавзуга доир сўзлар ҳажми 500 тадан 1000 тагача бўлиши мумкин.”Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт-шароитлари”,”Ўқувчилар билан психологик маслаҳат”,“психолог-педагог-ота-она”, ”Иқтидорли болаларни танлаш”, “ Коллаж” каби жумлалардан фойдаланинг. 3. Ўзингиз таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил учун қандай ижтимоий вазиятлар зарур эканлигини ёзинг 20 № 2 Мамлакатимизда ривож топаётган ва амалий характeр касб э таётган қандай психология тармоқларидан хабардорсиз? №1 1. Мавзунинг долзарблиги нима билан изоҳланади ? 2. Мавзунингмақсадини тушунтириб беринг?

II-БОБ. ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ КЎРСАТИШ МАВЗУСИДАН ЎҚУВ МОДУЛИ ИШЛАНМАСИ 2.1. Ўрта махсус таълим тизимида психологик хизмат кўрсатиш модулининг мазмун ва мақсадини ўқув меъёрий хужжатларларда акс эттирилиши. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ З.М.БОБУР НОМИДАГИ АНДИЖОН ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ Рўйхатга олинди: № БД-_________- __ .__ 201__ й. «__» ________ “Тасдиқлайман” З.М.Бобур номидаги Андижон давлат университети биринчи проректори _________________________ «__» ___________ 2015й. ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ фанининг ИШЧИ ЎҚУВ дастури Билим соҳаси: 100000 – Гуманитар соҳа Таълим соҳаси: 140000 – Ўқитувчилар тайёрлаш ва пeдагогика фанлар Таълим йўналиши 5140800 – Педагогика ва психология Андижон - 2015 21

Фаннинг ишчи ўқув дастури ўқув, ишчи ўқув режа ва ўқув дастурига мувофиқ ишлаб чиқилди. Тузувчи: Ё.Юсупова АДУ "Ижтимоий иқтисодий фанлар" факултeти психология кафeдраси катта ўқитувчиси Г.Тожибоeва АДУ "Ижтимоий иқтисодий фанлар" факултeти психология кафeдраси катта ўқитувчиси Тақризчилар: М.Халимова АДУ "Ижтимоий иқтисодий фанлар" факултeти психология кафeдраси мудири, п.ф.н. М.Мамажонов. АДУ "Ижтимоий иқтисодий фанлар" факултeти психология кафeдраси доценти, п.ф.н. 22

Фаннинг ишчи ўқув дастури “ Психология” кафедрасининг 201_ йил “___” ______ даги “___” - сон йиғилишида муҳокамадан ўтган ва факультет кенгашида муҳокама қилиш учун тавсия этилган. Кафедра мудири: __________ М.Халимова Фаннинг ишчи ўқув дастури "Ижтимоий иқтисодий фанлар" факултети кенгашида муҳокама этилган ва фойдаланишга тавсия қилинган (201__ йил _______ даги __ - сонли баённома). Факултет кенгаши раиси: __________ _______________ Келишилди: Ўқув услубий бошқарма бошлиғи:________ ________________ 23

КИРИШ Ўзбeкистон Рeспубликасининг «Талим тўғрисидаги Қонуни» ҳамда «Кадрлар таёрлаш Миллий дастури»да рақобатбардош жахон андозаларига мос ишлайдиган, сифатли кадрлар таёрлаш мақсад қилиб олинган. Бу мақсаддан кeлиб чиқан холда Олий ва ўрта махсус таълим Вазирлиги Давлат таълим стандартларини ишлаб чиқди ва олий мактаблар фаолиятига киритди. Жумладан , Вазирликнинг 21.02.02 даги 54-рақамли қарори билан кучга киритилган 5140800 йўналиши: «Пeдагогика ва психология» ихтисослиги бўйича Давлат таълими стандартларида барча психологик фанлардан, хусусан, «Психологик хизмат» фанидан талаба ўзлаштириши зарар бўлган билим, кўникма, малакалар хажми бeлгилаб қўйилди. Фаннинг таълимий мақсади ва вазифалари «Психологик хизмат» фанининг мақсади. Талабаларда «Психологик хизмат» соҳаси бўйича билимларни шаклланиши. Талабаларда ҳалқларнинг кeли, чиқиши ва улар билан ишлаш кўникма ва малакаларини ҳосил килиш, Психологик хизмат гуруҳларнинг психологик хусусиятлари билан таништириш, бошқариш ва тузилишига тасир eтувчи дeтeрмeнантларни ўрганиш, ҳалқларнинг ўзаро муносабатлардаги муаммони тахлил қилиш кобилиятини шакллантириш, Талабаларда «Психологик хизмат» шахснинг шаклланишидаги роли хақида тўлақонли тасаввурни шакллантириш. Психологик хизмат ўзгаришлар, муаммолар, қонуниятлар ҳақидаги илмий асосланган тўлаконли тасаввурни шакллантириш ва уларни бу жараёнларга тайёрлаш. Фанининг ўқув рeжадаги бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги ва услубий жиҳатдан узвий кeтма-кeтлиги. «Психологик хизмат» фани мутаҳасисслик фани сифатида ўқитилади. 2- сeмeстрда ўқитилади ва қуйидаги фанлар билан бог`ланган: Умумий психология шаҳс псиҳологияси, пeдогогик псиҳология, ижтимоий псиҳология, сосиология, , пeдагогика Психологик хизмат фанини чукуррок 24

ўзлаштиришда, Психология тарихи фалсафа, пeдагогика ва шу сингари фанлар катта ахамиятга eгадир. Фанни ўқитишда замонавий ахборот ва педогогик т ехнологиялар Мазкур фанни ўқитишда дунёдаги минерал хом ашё ресурсларини, улар иқтисодиётини “ Интернет” тармоғидан кенг кўламда фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Фанни ўзлаштиришда дарслик, ўқув ва услубий қўлланмалар,тарқатма материаллар , виртуал стендлар, тоғ жинсларидан намуналаридан фойдаланилади.Фан замонавий педагогик технологиялар ёрдамида ўқилади ( компьютер дастурлари, қурилмалар ва интер актив,бумеранг ва бошқалар Ўқув курси бўйича маърузалар янги педогогик технологияларнинг интерфаол стратегияларини қўллаган холда, ахборот коммуникацион технологиялардан самарали фойдаланган ҳолда ўқи ти лиши назарда тутилади. «Психологик хизмат» фанини лойиҳалаштиришда қуйидаги асосий концептуал ёндошувлардан фойдаланилади: Шахсга йўналтирилган таълим. Бу таълим ўз моҳиятига кўра таълим жараёнининг барча иштирокчиларини тўлақонли ривожланишларини кўзда тутади. Бу эса таълимни лойиҳалаштирилаётганда, албатта, маълум бир таълим олувчининг шахсини эмас, аввало, келгусидаги мутахассислик фаолияти билан боғлиқ ўқиш мақсадларидан келиб чиққан ҳолда ёндошилишни назарда тутади. Тизимли ёндошув. Таълим технологияси тизимнинг барча белгиларини ўзида мужассам этмоғи лозим: жараённинг мантиқийлиги, унинг барча бўғинларини ўзаро боғланганлиги, яхлитлиги. Фаолиятга йўналтирилган ёндошув. Шахснинг жараёнли сифатларини шакллантиришга, таълим олувчининг фаолиятни фаоллаштириш ва интенсивлаштириш, ўқув жараёнида унинг барча қобилияти ва имкониятлари, ташаббускорлигини очишга йўналтирилган таълимни ифодалайди. 25

Диалогик ёндошув. Бу ёндошув ўқув муносабатларини яратиш заруриятини билдиради. Унинг натижасида шахснинг ўз-ўзини фаоллаштириши ва ўз-ўзини кўрсата олиши каби ижодий фаолияти кучаяди. Ҳамкорликдаги таълимни ташкил этиш. Демократик, тенглик, таълим берувчи ва таълим олувчи фаолият мазмунини шакллантиришда ва эришилган натижаларни баҳолашда биргаликда ишлашни жорий этишга эътиборни қаратиш зарурлигини билдиради. Муаммоли таълим. Таълим мазмунини муаммоли тарзда тақдим қилиш орқали таълим олувчи фаолиятини фаоллаштириш усулларидан бири. Бунда илмий билимни объектив қарама-қаршилиги ва уни ҳал этиш усулларини, диалектик мушоҳадани шакллантириш ва ривожлантиришни, амалий фаолиятга уларни ижодий тарзда қўллашни мустақил ижодий фаолияти таъминланади. Ахборотни тақдим қилишнинг замонавий воситалари ва усулларини қўллаш - янги компютер ва ахборот технологияларини ўқув жараёнига қўллаш. Ўқитишнинг усуллари ва техникаси. Маъруза (кириш, мавзуга оид, визуаллаш), муаммоли таълим, лойиҳалаш усуллари, амалий ишлар. Ўқитишни ташкил этиш шакллари: диалог, мулоқот, ҳамкорлик ва ўзаро ўрганишга асосланган фронтал, коллектив ва гуруҳ. Ўқитиш воситалари: ўқитишнинг анъанавий шакллари (дарслик, маъруза матни) билан бир қаторда – компютер ва ахборот технологиялари . Коммуникация усуллари: тингловчилар билан оператив тескари алоқага асосланган бевосита ўзаро муносабатлар. Тескари алоқа усуллари ва воситалари: кузатиш, блиц-сўров, оралиқ ва жорий ва якунловчи назорат натижаларини таҳлили асосида ўқитиш диагностикаси. Бошқариш усуллари ва воситалари: ўқув машғулоти босқичларини белгилаб берувчи технологик карта кўринишидаги ўқув машғулотларини режалаштириш, қўйилган мақсадга эришишда ўқитувчи 26

ва тингловчининг биргаликдаги ҳаракати, нафақат аудитория машғулотлари, балки аудиториядан ташқари мустақил ишларнинг назорати. Мониторинг ва баҳолаш: ўқув машғулотида ҳам бутун курс давомида ҳам ўқитишнинг натижаларини режали тарзда кузатиб бориш. Курс охирида тест топшириқлари ёки ёзма иш вариантлари ёрдамида тингловчиларнинг билимлари баҳоланади. «Психологик хизмат» фанини ўқитиш жараёнида компютер технологиясидан, жумладан, “Microsoft Word” матн дастуридан, “Microsoft Power Point” призентация дастуридан ва “Ехcеl” электрон жадваллар дастурларидан кенг фойдаланилади. Айрим мавзулар бўйича талабалар билимини баҳолаш тест асосида ва компютер ёрдамида бажарилади. “Интернет” тармоғидаги расмий кўрсаткичларидан фойдаланилади, тарқатма материаллар тайёрланади, тест тизими ҳамда таянч сўз ва иборалар асосида оралиқ ва якуний назоратлар ўтказилади. 27

АСОСИЙ ҚИСМ «Психологик хизмат» фанидан дастур мазмуни Мавзу: Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти . (маъруза 2 соат) Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт-шароитлари. Ўқувчилар билан психологик маслаҳат ишларини олиб боришда “психолог-педагог-ота-она” тизимининг ўрни. Иқтидорли болаларни танлаш ва улар билан олиб бориладиган психологик ишлар. Коллаж . 28

“Психологик хизмат” фанидан талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш мезони. “Психологик хизмат” фани бўйича рейтинг жадваллари, назорат тури, шакли, сони ҳамда ҳар бир назоратга ажратилган максимал балл, шунингдек жорий ва оралиқ назоратларининг саралаш баллари ҳақидаги маълумотлар фан бўйича биринчи машғулотда талабаларга эълон қилинади. Фан бўйича талабаларнинг билим савияси ва ўзлаштириш даражасининг Давлат таълим стандартларига мувофиқлигини таъминлаш учун қуйидаги назорат турлари ўтказилади: жорий назорат (ЖН) – талабанинг фан мавзулари бўйича билим ва амалий кўникма даражасини аниқлаш ва баҳолаш усули. Жорий назорат фаннинг хусусиятидан келиб чиққан ҳолда лаборатория машғулотларда оғзаки сўров, тест ўтказиш, суҳбат, назорат иши, коллеквиум, уй вазифаларини текшириш ва шу каби бошқа шаклларда ўтказилиши мумкин; оралиқ назорат (ОН) – семестр давомида ўқув дастурининг тегишли (фанларнинг бир неча мавзуларини ўз ичига олган) бўлими тугаллангандан кейин талабанинг назарий билим ва амалий кўникма даражасини аниқлаш ва баҳолаш усули. Оралиқ назорат бир семестрда икки марта ўтказилади ва шакли (ёзма, оғзаки, тест ва ҳоказо) ўқув фанига ажратилган умумий соатлар ҳажмидан келиб чиққан ҳолда белгиланади; якуний назорат (ЯН) – семестр якунида муайян фан бўйича назарий билим ва амалий кўникмаларни талабалар томонидан ўзлаштириш даражасини баҳолаш усули. Якуний назорат асосан таянч тушунча ва ибораларга асосланган “Ёзма иш” шаклида ўтказилади. ОН ўтказиш жараёни кафедра мудири томонидан тузилган комиссия иштирокида мунтазам равишда ўрганиб борилади ва уни ўтказиш тартиблари бузилган ҳолларда, ОН натижалари бекор қилиниши мумкин. Бундай ҳолларда ОН қайта ўтказилади. Олий таълим муассасаси раҳбарининг буйруғи билан ички назорат ва мониторинг бўлими раҳбарлигида тузилган комиссия иштирокида ЯН 29

ни ўтказиш жараёни мунтазам равишда ўрганиб борилади ва уни ўтказиш тартиблари бузилган ҳолларда, ЯН натижалари бекор қилиниши мумкин. Бундай ҳолларда ЯН қайта ўтказилади. Талабанинг билим савияси, кўникма ва малакаларини назорат қилишнинг рейтинг тизими асосида талабанинг фан бўйича ўзлаштириш даражаси баллар орқали ифодаланади. « Психологик хизмат » фани бўйича талабаларнинг семестр давомидаги ўзлаштириш кўрсаткичи 100 баллик тизимда баҳоланади. Ушбу 100 балл баҳолаш турлари бўйича қуйидагича тақсимланади: Балл Баҳо Талабанинг билим даражаси 86-100 аъло Ижодий фкирлай олиши, фаннинг моҳиятини тушунтира олиши, билиши, айтиб бериши, тўлиқ тасаввурга эга бўлиши 71-86 яхши Мустақил мушоҳада этиши, амалда қўллай олиши, билиши, айтиб бериши, тасаввурга эга бўлиши 55-70 Қониқарли Моҳиятини қисман тушунтира олиши, деярли билиши, айтиб бериши, тасаввурга эга бўлиши 0-54 Қониқарсиз Аниқ тасаввурга эга эмаслиги, билмаслиги Фан бўйича саралаш бали 55 баллни ташкил этади. Талабанинг саралаш балидан паст бўлган ўзлаштириши рейтинг дафтарчасида қайд этилмайди. Талабаларнинг ўқув фани бўйича мустақил иши жорий, оралиқ ва якуний назоратлар жараёнида тегишли топшириқларни бажариши ва унга ажратилган баллардан келиб чиққан ҳолда баҳоланади. Талабанинг фан бўйича рейтинги қуйидагича аниқланади: R=V ∙O } over {100 ¿ бу ерда: V- семестрда фанга ажратилган умумий ўқув юкламаси (соатларда); O ” -фан бўйича ўзлаштириш даражаси (балларда). 30

Фан бўйича жорий ва оралиқ назоратларга ажратилган умумий баллнинг 55 фоизи саралаш балл ҳисобланиб, ушбу фоиздан кам балл тўплаган талаба якуний назоратга киритилмайди. Жорий ЖН ва оралиқ ОН турлари бўйича 55бал ва ундан юқори бални тўплаган талаба фанни ўзлаштирган деб ҳисобланади ва ушбу фан бўйича якуний назоратга кирмаслигига йўл қўйилади. Талабанинг семестр давомида фан бўйича тўплаган умумий бали ҳар бир назорат туридан белгиланган қоидаларга мувофиқ тўплаган баллари йиғиндисига тенг. ОН ва ЯН турлари календар тематик режага мувофиқ деканат томонидан тузилган рейтинг назорат жадваллари асосида ўтказилади. ЯН семестрнинг охирги 2 ҳафтаси мобайнида ўтказилади. ЖН ва ОН назоратларда саралаш балидан кам балл тўплаган ва узрли сабабларга кўра назоратларда қатнаша олмаган талабага қайта топшириш учун, навбатдаги шу назорат туригача, сўнгги жорий ва оралиқ назоратлар учун эса якуний назоратгача бўлган муддат берилади. Талабанинг семестрда ЖН ва ОН турлари бўйича тўплаган баллари ушбу назорат турлари умумий балининг 55 фоизидан кам бўлса ёки семестр якуний жорий, оралиқ ва якуний назорат турлари бўйича тўплаган баллари йиғиндиси 55 балдан кам бўлса, у академик қарздор деб ҳисобланади. Талаба назорат натижаларидан норози бўлса, фан бўйича назорат тури натижалари эълон қилинган вақтдан бошлаб бир кун мобайнида факультет деканига ариза билан мурожаат этиши мумкин. Бундай ҳолда факультет деканининг тақдимномасига кўра ректор буйруғи билан 3 (уч) аъзодан кам бўлмаган таркибда апелляция комиссияси ташкил этилади. Апелляция комиссияси талабаларнинг аризаларини кўриб чиқиб, шу куннинг ўзида хулосасини билдиради. Баҳолашнинг ўрнатилган талаблар асосида белгиланган муддатларда ўтказилиши ҳамда расмийлаштирилиши факультет декани, кафедра 31

мудури, ўқув-услубий бошқарма ҳамда ички назорат ва мониторинг бўлими томонидан назорат қилинади. Талабалар ОН дан тўплайдиган балларнинг намунавий мезонлари № Кўрсатгичлар Оралиқ назорат баллари Мах. 1-ОН 2-ОН 1 Дарсларга қатнашганлик даражаси. Маъруза дарсларидаги фаоллиги, конспект дафтарларининг юритилиши ва тўлиқлиги. 1 0 0- 5 0- 5 2 Талабаларнинг мустақил таълим топшириқларини ўз вақтида ва сифатли бажариши ва ўзлаштириш. 10 0-5 0-5 3 Оғзаки савол-жавоблар, коллоквиум ва бошқа назорат турлари натижалари бўйича 10 0-5 0-5 Жами ОН баллари 30 0-15 0-15 Талабалар ЖН дан тўплайдиган балларнинг намунавий мезонлари № Кўрсатгичлар Жорий назорат баллари Мах. 1-ЖН 2-ЖН 3-ЖН 1 Дарсларга қатнашганлик ва ўзлаштириши даражаси. Лаборатория машғулотлардаги фаоллиги, лаборатория ишлари дафтарларининг юритилиши ва ҳолати 15 0- 5 0- 5 0- 5 2 Мустақил таълим топшириқларининг ўз вақтида ва сифатли бажарилиши. Мавзулар бўйича уй вазифаларини бажарилиш ва ўзлаштириши даражаси. 1 5 0- 5 0- 5 0- 5 3 Ёзма назорат иши ёки тест саволларига берилган жавоблар 10 0- 3 0- 3 0- 4 Жами ЖН баллари 40 0-13 0-13 0-14 Якуний назорат “Ёзма иш” шаклида белгиланган бўлса, у ҳолда якуний назорат 30 баллик “Ёзма иш” вариантлари асосида ўтказилади. 32

Якуний назоратда “Ёзма иш”ларни баҳолаш мезони Якуний назорат “Ёзма иш” шаклида амалга оширилганда, синов таянч сўз ва иборалардан ташкил топган кўп вариантли усулда ўтказилади. Ҳар бир вариант 5 тадан назарий савол иборат. Назарий саволлар фан бўйича таянч сўз ва иборалар асосида тузилган бўлиб, фаннинг барча мавзуларини ўз ичига қамраб олган. Ҳар бир назарий саволга ёзилган тўғри ва аниқ жавоблар бўйича ўзлаштириш кўрсаткичи максимал 6 бални ташкил қилади. 5 та таянч-сўз ва ибораларнинг барчасига тўла ва аниқ жавоб берган талаба максимал 30 балл тўплаши мумкин. Ёзма синов бўйича умумий ўзлаштириш кўрсаткичини аниқлаш учун вариантда берилган саволларнинг ҳар бири учун ёзилган жавобларга қўйилган ўзлаштириш баллари қўшилади ва йиғинди талабанинг якуний назорат бўйича ўзлаштириш бали ҳисобланади. «ПСИХОЛОГИК ХИЗМАТ» ФАНИ БЎЙИЧА ТАЛАБАЛАР БИЛИМИНИ БАҲОЛАШ РЕЙТИНГ ТИЗИМИ АСОСИДА МЕЪЗОНЛАРИ Машғулот турлари бўйича балларнинг тақсимланиши Жорий назорат 40 балл, Оралиқ назорат 30 балл, Якуний назорат 3 0 балл. Жорий назорат лаборатория машғулотларини бажариш ва белгиланган тартибда топшириш орқали амалга оширилади. Ўқув режасидаги хар бир лаборатория машғулотини бажарган талаба максимал икки балдан жами 40 балл тўплаш имкониятига эга. Ўқув курсининг қисқалигини ҳисобга олиб фақат бир марта фанга ажратилган ма шғулотларнинг тенг ярми ўтиб бўлингандан сўнг назорат ўтказилади. Оралиқ назоратлар фаннинг маъруза қисмига тегишли қисми ўтиб бўлингандан сўнг 1-ОН олинади. “Ёзма иш” шаклида амалга оширилганда. Ўтилган мавзуларга доир саволлар варианти тарқатилади. Ҳар бир вариант 5 тадан назарий савол иборат. Ҳар бир назарий саволга ёзилган тўғри ва 33

аниқ жавоблар бўйича ўзлаштириш кўрсаткичи максимал 3 бални ташкил қилади. 3 та таянч-сўз ва ибораларнинг барчасига тўла ва аниқ жавоб берган талаба максимал 15 балл тўплаши мумкин. 2-ОН да ҳам маъруза қисмига тегишли қисми ўтиб бўлингандан сўнг “Ёзма иш” шаклида ўтказилади, бунда ўтилган мавзуларга доир саволлар варианти тарқатилади Ҳар бир вариант 5 тадан назарий савол иборат. Ҳар бир назарий саволга ёзилган тўғри ва аниқ жавоблар бўйича ўзлаштириш кўрсаткичи максимал 3 бални ташкил қилади. 3 та таянч-сўз ва ибораларнинг барчасига тўла ва аниқ жавоб берган талаба максимал 15 балл тўплаши мумкин. Якуний назорат ўтилган барча мавзулар бўйича тузилган таянч сўз ва иборалар асосида ўтказилади. Бунда хар бир талабага семестр давомида ўтилган мавзулар бўйича 5 тадан савол вариантлари тарқатилади. Талаба ёзган жавобининг хар бирига максимал 6 баллдан, жами 30 балл тўплаш имкониятига эга. Рейтинг назорати жадвали 1- ЖН 2- ЖН 3- ЖН 1 -ОН 2-ОН ЯН Жами Максимал балл 1 5 15 1 0 (МТ) 15 1 5 30 100Бажарилиш шакли ёзма (оғзаки) Ёзма (оғзаки) Ёзма (оғзаки) ёзма ёзма ёзма Хафталар 2.2. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзуси бўйича маъруза матни (технологик харита) Мавзу: Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти Режа: 34

1. Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт-шароитлари. 2. Ўқувчилар билан психологик маслаҳат ишларини олиб боришда “психолог-педагог-ота-она” тизимининг ўрни. 3. Иқтидорли болаларни танлаш ва улар билан олиб бориладиган психологик ишлар. 4. Коллаж. 1. Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт-шароитлари Ўсиб келаётган ёш, бунёдкор авлод келажагини ҳар томонлама такомиллашган ва ижтимоий тараққиёт талабларига тўла-тўкис жавоб бера олувчи таълим тизимининг муваффақиятли татбиқисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Таълимнинг муваффақияти эса ташкил этилган ўқув фаолиятининг ҳар бир ўқувчи шахсига, унинг ижтимоий тараққиётига қўшган ҳиссаси билан белгиланади. Бу масъулиятли вазифани, айниқса, бугунги кунда психологик хизматсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Қолаверса, болаларни мактаб таълимига тайёрлашда, ўқув топшириқларини такомиллаштиришда, ўқувчиларни у ёки бу касбга йўналтиришдаги ўзига хос индивидуал психологик хусусиятларини ва қизиқишларини аниқлашда, уларни ўз-ўзини англашларида, ўқув жараёни, ўқувчилар жамоаси, ўқувчи- ўқитувчи фаолияти билан боғлиқ барча муаммоларни бартараф этиш йўлларини излашдаги психолог-олимларнинг бугунги ютуқлари ҳақида етарли далиллар мавжуд. Масалан, И.В.Дубровина тадқиқотларида мактабда психологик хизматни ташкил этишдаги назарий ва амалий жиҳатларнинг асосланиши, Л.И.Божовичнинг ўқувчи шахси ва унинг мактаб ёшидаги шаклланиш босқичларини психологик таснифловчи эмпирик маълумотлари; А.Г.Асмоловнинг ўқувчи фаолияти ва установка уйғунлигини изоҳлаб берувчи тадқиқотлари; Д.И.Фельдштейннинг онтогенезда ривожланувчи шахс ижтимоий тараққиётининг психологик қонуниятларини очиб беришга 35

қаратилган қатор илмий-тадқиқий кўрсатмалари, Э.А.Климовнинг ўқувчини касбга йўналтиришдаги индивидуал услубни ўзида мужассамлаштирган психологик мезонлар ишланмалари, Б.С.Мерлиннинг ўқувчи шахсидаги индивидуал ва социал типик хусусиятлар психологиясини изоҳлаб беришга қаратилган асарлари, Э.Ғ.Ғозиевнинг таълим муассасаларидаги психологик хизмат вазифаларини қайд этишга бағишланган кўрсатмалари, М.Г.Давлетшиннинг Ўзбекистондаги психологик хизматнинг бугунги ҳолати ва вазифаларини талқин қилишга қаратилган илмий-амалий фикр- мулоҳазалари, В.А.Токареванинг ўқувчи шахси тараққиёти учун муҳим бўлган ўз-ўзини билиш ва ахлоқий ривожланиш имкониятларини очиб беришга қаратилган илмий ва эмпирик маълумотлари, Ғ.Б.Шоумаровнинг халқ таълими тизимида психологик хизматнинг жорий этилиши билан боғлиқ янгиликлар, муаммолар ва ечимларга бағишланган назарий-илмий ва ижтимоий-амалий аҳамиятга молик фикр-мулоҳазалари, Б.Р.Қодировнинг Ўзбекистондаги иқтидорли ва истеъдодли болаларни танлаш ва тарбиялашга қаратилган қатор назарий-илмий ва амалий-услубий асарлари шулар жумласидандир. Мактабда ба ҳ олаш ҳ ам психологик мезонлар асосида амалга оширилиши керак. Психологик-педагогик адабиётлардан маълумки, бошлан ғ ич синф ўқ увчиси учун энг биринчи масала бу, яхши ба ҳ о олиш ва шу ба ҳ олар ор қ али ў з «мен»лигини илк бор ҳ ис этиш, ота-онаси ва катталар ҳ урматига сазовор б ў лишдир. Шунинг учун ўқ увчилар яхши ба ҳ о олишга интиладилар. Лекин к ў п ҳ олларда ба ҳ олаш мезони бузилиши ўқ увчи ру ҳ иятига, айни пайтда, шахс сифатидаги тара ққ иётига салбий таъсир этмай қ олмайди. Шунинг учун бошлан ғ ич синф ўқ увчиларида ба ҳ олашнинг психологик мезонлари чу қ урро қ ў йлаб к ў рилиши керак. Бола шахсини т ўғ ри тушуниш ва унинг ҳ аракатларини та ҳ лил қ ила олиш зарур. « Ҳ ар бир шахс қ айтарилмас темпераментдир»,-деган эди физиолог олим И.П.Павлов. Қ олаверса, ҳ ар бир инсоннинг ў зигагина хос имкониятлари мавжудлиги ва унга ҳ амиша жиддий эътибор бериш зарурлиги 36

ҳ а қ ида Ў та Осиёнинг буюк мутафаккирлари Ибн Сино, Фаробий ва Беруний ҳ ам ў з замонларида ало ҳ ида кайд этиб ў тганлар. Чунончи, ўқ итувчи бола шахсини тарбиялаш учун, даставвал унинг «бетакрор оламига» кира олиш ва унга мос келувчи тарбиявий тадбирлар режасини тузмо ғи ва қў лламо ғ и лозим. Тани қ ли психолог Л.С.Выготский тара ққи ётидан илгарилаб кетган таълимгина самарали б ў лишини қайта-қайта таъкидлаган эди. Бугун бола катталар ёрдамида амалга оширилаётган ишни ў зи бажариши керак. Бугун болани ҳар томонлама ривожлантирадиган, уни фикрлашга ўргатадиган, қ обилиятини аста-секин ў сиб боришиг а имконият яратидиган, тафаккурнинг янги-янги қ ирраларини очадиган педагогик усуллар ва махсус психологик хизмат тизими мавжуд б ў лган та қ дирдагина эришиши мумкин. Юқоридаги муаммоларни ҳ ал қ илиш жараёнида мактаб психологлари қ уйидаги вазифаларни амалга оширишлари лозим. 1. Ҳар бир ўқувчида намоён б ў лиши мумкин б ў лган стресс ( ҳ иссий з ў ри қ иш) ҳ олатларига хос асосий к ў ринишларни ани қ лаш (психодиагностик ишлар); 2. Ўқ ув фаолиятини ташкил этиш, назорат қ илиш ва бош қ ариш жараёнида ўқув фаоллиги ва самарадорлигига салбий таъсир этиши мумкин б ў лган ҳ олатларни олдиндан к ў ра билиш ва уларни бартараф этиш учун мунтазам равишда тегишли тадбирлар ў тказиш (психопрофилактик ишлар); 3. Фанларни ўзлаштирмайдиган ўқувчиларни ў злаштира олмаслик сабабларини аниқлаш ва шу асосда улар билан ало ҳ ида муста қ ил ишлар олиб бориш, улардаги имкониятларни кенг ми қ ёсда ў рганиш ва ривожлантириш ор қ али ўқувчи шахсидаги фаолликни ошириш й ў лларини излаш (ривожлантирувчи ва психокоррекцион ишлар); 4. Ҳар бир ўқувчининг ў зигагина хос и қ тидори, қ изи қ ишлари, ма қ садлари, ўқ иш имкониятлари ҳ а қ ида шу ўқувчининг ў зига, синф раҳ б арига ва ота-онасига ў з ва қ тида тегишли маълумотлар бера олиш (психологик маслахат ишлари); 37

5. Психологик хизмат низомига амал қ илган ҳ олда ҳар бир ўқувчи нинг «Шахс ий психологик вара қ аси»ни т ў лдириш. Ҳар бир синфдаги ўқувчилар гуру ҳ и, расмий ва норасмий кичик гуру ҳ лар, сардорлар ва айрим «ажралиб қ олган» ўқувчилар билан индивидуал психологик ишлар олиб бориш режаларини тузиш. ўқувчиларни мактабга қ абул қ илишда фаол иштирок этиш ва уларни касбга й ў ллаш билан бо ғ ли қ тадбирлар к ў ламини белгилаш (умумий фаолият тадбирлари). Қ ис қ аси, ҳар бир ўқувчи учун му ҳ офаза имкониятлари яратиш ва шу асосда ўқув фаолияти самарадорлигини таъминлаш зарур б ў лади. Ў йлаймизки, мактаб психологлари томонидан ю қ ори да кайд этилган муаммоларнинг бартараф этилиши ва вазифаларининг муваффа қ иятли амалга оширилиши Ў збекистонда бошлан ғ ич таълим тизими исти қ болларини янада юксакро қ савияга к ў таришга хизмат қ илади. Иқтидорли боланинг тарбияси билан боғлиқ вазиятларни яхшилашда қуйидаги жиҳатларга эътибор бериш талаб этилади: - оиладаги ўзаро муносабатга; - боланинг ўзини қандай тутишига; - мен концепциясининг тузилишига. Иқтидорли болаларнинг ота-оналарига тавсиялар: 1. Болани тарбиялаш учун шахсий қадриятлар тизимини аниқланг. 2.Ҳаққоний бўлинг. Ҳар қандай бола ёлғонни ҳис қила билади. Бу хусусият иқтидорли болаларда янада юқори бўлади. 3. Боланинг тараққиёт даражасини баҳоланг. 4. Узоқ суҳбатлашиш ва тушунтиришдан қочинг. 5. Боладаги ўзгаришларни вақтида илғаб олинг. 6. Боланинг индивидуаллигини ҳурматланг. Уни ўзингизнинг шахсий кизиқишларингизга бўйсундириб қўйманг. Арттерапевтик методларнинг битта варианти коллаж техникаси ҳисобланиб, бир-биридан кўриниши ва ранги жиҳатидан фарқ қилувчи материалларни асосга танлаб ёпиштириш билан белгиланади. Болаларга 38

журналлардан қирқиб олинган расмлар тасвирий фрагментлар, турли тасвирий ифодалардан муайян образ яратиш таклиф этилади. Коллаж техникаси шахсий ёзувлар, кичик жумлалар билан тўлдирилиши мумкин. Одатда журналлардан қирқиб олинган расмлар турли ҳажмдаги қоғозларга ёпиштирилиши мумкин. (А1 дан А4 гача). Коллаж техникаси психологияда худди расм чиздириш сингари проектив метод сифатида қўлланилиши ҳам мумкин. Т e хнологи к паспорт Мавзу: Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти Маърузага ажратилган вақт – 2 соат Талабалар сони –36 Ўқув машғулотининг шакли ва тури М аъруза Маъруза 1. Мавзунинг ўзига хослиги, объeкти билан талабаларни таништириш. 2. Ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида психологик 39

машғулотининг режаси хизматни самарали ташкил қилишнинг шарт-шароитлари Психологик маслаҳат. 3. Ўқувчилар билан психологик маслаҳат ишларини олиб боришнинг таркибий тузилиши амалий аҳамияти 4. “Психолог-педагог-ота-она”.ҳамкорлиги .Консилиум. 5. Иқтидорли болаларни танлаш ва улар билан олиб бориладиган индивидуал ишлар . 6. Савол-жавоб орқали талабалар томонидан ўзлаштирилган билимларни мустаҳкалаш. 7. Мавзуни якунлаш. Ўқув машғулот нинг мақсади Талабаларни Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятининг психологик хусусиятлари моҳиятини кўрсатиб бериш. Ўқувчилар билан психологик маслаҳат ишларини олиб боришнинг таркибий тузилиши амалий аҳамияти тушунтириш. “Психолог-педагог-ота- она”.ҳамкорлиги кўрсатиш ва тушунтириш. Иқтидорли болаларни танлаш ва улар билан олиб бориладиган индивидуал ишлар цитологик йўналишлари ҳақида маълумотлар бериш. Пeдагогик вазифалар: 1) Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти тўғрисида умумий маълумот ва унинг психологик мeзанизмлари билан таништириш; 2) Талабаларни психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятининг тамойилларидан хабардор қилиш кўрсатиш; 3 Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятининг ва уни психологик мeханизмларини асосий йўналишлари изохлаб бериш; 4) талабаларга Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятининг тадқиқ этилиши, Шарқ ва Ғарб мутафаккирларининг қарашлари таништириш;; Ўқув фаолияти натижалари: 1) Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти хақидаги умумий маълумотга оладилар; 2) Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти хақидаги психологик мeханизмларидан хабардор бўладилар ва фарқлайдилар; 3) Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти қонуниятлари ва пeдагогик шароитларини ўзлаштирадилар тушунтириб, изохлай оладилар; 4) Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти тараққиётининг асосий йўналишларини биладилар ва фарқлайдилар; 5) Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти ва уни тарихий ўрганилиши хақида Шарқ ва Ғарб мутафаккирларининг қарашлари билан танишадилар аҳамиятини ёритиб бера оладилар. Ўқитиш услуби ва Маъруза, тушунтириш, суҳбат, намойиш, савол- 40

технологияси жавоб, кейс, педаогтк технолдогиялар аклий хужум, кластер, БББ. Ўқитиш шакли Маъруза, оммавий, Ўқитиш воситалари Маъруза матни, проектор, тақдимот, график органайзер лар, доска, бўр Ўқитиш шароити Мультимедиа воситалари билан ишлашга мослаштирилган аудитория Мониторинг ва баҳолаш Жорий назорат, савол-жавоб, тeст Маъруза машғулотининг технологик харитаси Босқичлар вақти Фаолиятнинг мазмуни Ўқитувчи Талабалар 1 -босқич . Кириш ( 5 минут ) 1.1.Мавзу ўзлаштириш-дан кўзланган мақсад ва кутилаётган натижаларни баён этади эълон қилади ва ўрганиш режасини тузади. 1.2. Мавзунинг мақсад ва вазифаларини ўрганишни тартибини маълум қилади Тинглашади Тинглашади, дафтарига ёзадилар 2-босқич. (10 минут) 2.1.Талабаларни фаоллаштириш мақсадида талабаларга мурожаат этиб, уларни ҳамкорликка, фаолликка ундайди. ва талабаларга “Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти нималардан иборат бўлади?” деган савол қўйилади ва у мухокама қилинади. Тинглашади, бахслашадилар ва саволларга жавоб беришга харакат қиладилар 3-босқич. Асосий 3.1.Слайд ёрдамида талабаларни психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятининг тамойилларидан билан таништиради, махсус таълим тизимидаги фаолиятини изохлайди, шунингдек текшириш объектлари билан таништиради. 3.2. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти ҳозирги замондаги аҳамиятини асослаб тушунтириб боради. Талабалардан маъруза тинглаш жараёнида уни ёзиб боришни сўрайди . 2.3. Маъруза жараёнида назорат саволлар беради; мавзунинг режасини ҳар бир банди бўйича хулосалар қилади; Б-Б-Б жадвалига ахборотларни киритиш лозимлигини эслатади Эшитадилар, кўрадилар ва ёзиб оладилар Тинглайдилар, муҳим жойларини ёзиб оладилар Саволларга жавоб беришади, жадвални тўлдиришади. 41

(55 дақиқа) 2.4. Шарқ ва Ғарб мутафаккирларининг қарашлари билан танишадилар эканлигини изохлаб тушунтириб беради. 2.5. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолиятини тузилиш фарқлари баён қилинади. 2.6. Талабаларга мавзунинг асосий тушунчаларига ва атамаларига эътибор қилишни, ёзиб олишларини таъкидлайди Тинглайдилар, ёзиб оладилар . Схема ва жадваллар мазмунини мухокама қиладилар, саволлар бериб, асосий жойларини ёзиб оладилар 3-босқич. Якуний (10 минут ) 3.1. Ўзлаштириш даражасини синаш учун савол беради. , Биологик диктант ва атамалар хужуми те хникасидан фойдаланади. (2, 5а, 5б, 6-иловалар) 3.2. Мавзу бўйича якунловчи хулоса қилади, иш натижаларини изчилликда изоҳлаб беради, фаол талабаларни рағбатлантиради. 3.3. Уйга топшириқ беради.(Мавзу юзасидан кластер тузиш) 3.1. Эшитади аниқлаштиради 3.2. Топшириқни ёзадилар ва бажарадилар 2.3. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мавзусидан кейслар ПЕДАГОГИК АННОТАЦИЯ 1. Фаннинг номи : Психологик хизмат. 42

Мавзунинг номи: Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти ” мавзусига мосланган кейс. 2. Берилган кейснинг мақсади : Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти мақсади , хизмат турлари, асосий хусусиятлари, турлари б ў йича , йўналишлари ва асослари буйича назарий ва амалий билимлар билан куроллантириш; Кутилаётган натижалар : психологик тушунчалар ва механизмларни ёшга хос жихатларини ўрганган ҳолда, билимни чуқурлаштириш, Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти ва психодиогностик таҳлилни баҳолаш, амалий таҳлилларни ўрганиб чиқиш ва берилган муаммоларни ечиш. Кейс муқаффақиятли ечиш учун талабалар қуйидаги натижаларга эришишлари лозим: психологик хизматнинг ри в ожланиш , муаммолари долзарб масалалари 3. Мазкур кейс институционал тизимнинг таълимий усули б ў йича ишлаб чи қ илди . 4. Кейсда ишлатилган маълумотлар манбаи қуйидагилардан иборат: дарсликлар, ўқ ув қў лланма, маъруза матнлар. 5. Мазкур кейс илмий тадқиқотлари асосида сюжетсиз тоифасига киради. Психологик хизмат со ҳ асидаги назари й ва амалий манбалар асосида тузилган. Кейснинг объекти бўлиб: ижтимоий психология фани на за рий ва амалий тушунчаларни қ амраб олган илмий билимлар ҳисобланади. Ушбу кейс назари й ва амалий маълумотлар асосида ишлаб чиқилган. У тузилмавий ва кичик ҳажмдаги кейс – стади ҳисобланади. 6. Дидактик мақсадларга кўра кейс – таҳлилларни ўргатиш ва баҳолаш ҳисобланади. Шу сабабдан, кейс муаммосининг шаклланиши ва тузилиши унинг масаласининг ечимида алгоритм ва таҳлил асосида ишлаб чиқилган. Голограмма сифатида баъзи маълумотлар назарий жиҳатдан берилган бўлиб, қўшимча ахборотлар муаммоли ҳолатларни амалий машғулотларда ўз ечимларига эга бўлади. 43

Кейснинг афзалликларига қуйидагилар киради: Ўқув дарсининг кейс – технология ўқитиш бўйича, талабаларнинг ўзи ташкил этган иш фаолиятининг таъминловчи ва унинг натижавий баҳосини белгиловчи “Ҳолатий таҳлил варақаси” мавжуд. 7. Ушбу кейс – “ Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти ” мавзу машғулотларида фойдаланиш мумкин. Кейс-1 Талабаларни психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим тизимидаги фаолияти ҳақида ўзлаштирган билимларини тeкшириш, уларда психологик билимлар ҳақидаги умумий тасаввурни ҳосил қилиш, мустақил фикрлашга ўргатиш, адабиётлар билан ишлаш кўникмаларини шакллантириш бўйича тажриба олиб бориш Топшириқ олгач, талабалар (тадқиқотчилар) олдига қуйидаги вазифаларни қўйди: 1.Гуруҳини бошқариш тузилмасини ишлаб чиқиш ва турли йўналишлар бўйича тадқиқотчилар гуруҳлари тузиш. 2.Ушбу соҳадаги энг малакали мутахассислардан ташаббускор гуруҳ тузиш ҳамда бўлим фаолиятининг мақсад ва вазифаларини белгилаб олиш. 3.Тадқиқотларнинг энг илғор усуллари ва ишни бажариш босқичларини аниқлаш:  юзага келган вазиятни ўрганиш, болаларда ва катталарда ихтиёрий харакатларни ривожлантириш йўлларини бўйича маълумотлар тўплаш; тадқиқотларнинг кетма-кетликдаги режасини тасдиқлашКейс-1 Боланинг қизиқишлари ва қобилиятларини ривожлантириш ҳам психологик хизмат маҳсулдорлиги шароитларидан биридир. Биз ота-оналар фарзандимиз улгурмаётган “жойни тўлдиришга” ҳаракат қиламиз, яъни химия, ёки математикадан улгурмаётган бўлса унга репититор ёллаб химияни ёки математикани ўргатишга ҳаракат қиламиз 44

Савол: 1. Биз боланинг “бўш жойини тўлдириш” эмас, балки боланинг қизиқишини, қобилиятини ривожлантирсак, психологик хизмат маҳсулдор бўлади? 2 Агар фарзандимиз шахматга қизиқса, уни шахмат тўгарагига беришимиз зарур? 3.бола билан таълим-тарбия олиб боришда индивидуал ёндашув ахамиятлидир? Кейс-2 Таълим- тарбия жараёнида ўқувчиларга индивидуал ёндашув зарурлиги ҳамма томонидан тан олинган, лекин ундан амалда фойдаланиш осон иш эмас.Шу нуктаи назардан психологик хизмат маҳсулдорлигини билиши амалиётчи –психолог учун касбий зарурият хисобланади. Савол : 1.Бола учун қандай иқлим яратиш зарур ? 2.Боланинг қизиқишлари ва қобилиятларини ривожлантириш талаблари ? 3. Хар бир ёш даврининг психологик хусусиятларини ҳисобга олиш аҳамиятлими ? Кейс-3 Психологик хизмат фаолияти ўқувчилар ақлий тараққиёти ва шахсий хусусиятларини диагностика қилишга, таълим тарбиядаги бузилишларнинг психологик сабабларини аниқлашга қаратилмасдан, балки бундай бузилишларни йўқотиш ва олдини олишга қаратилади. Бундай психологнинг аниқланган четлашишларни коррекция қилишда фаол иштирок этиш зарурлиги келиб чиқади. Савол : 1 . Таълим тарбиядаги бузилишларнинг психологик сабабларини аниқланг ? 2. Психолог коррекцион дастурини бузилишларнинг психологик сабабларини аниқлашга оид коррекцион дастур ишлаб чикиши амалий аҳамиятга эгами ? Кейс-4 45

Равшан 16 ёшда дарсга қатнашиши яхши, аъло баҳоларга ўқийди,бироқ онасининг айтишича оила аъзолари муносабатлари яхши эмас. Ўзида нималар бўлаётганини ҳеч ким билан ўртоқлашмайди Савол: 1.Равшандаги психологик ҳолатни қандай баҳолайсиз? 2.Бундай ҳолатни олдини олиш мумкинми ? Кейс-5 Оқила 15 ёшда, психологга мурожат қилиб, ўзини ёмон ҳис қилаётганини ва ҳеч нарсага қизиқиш бўлмаётганини , боши оғриб, гоҳ –гоҳида ўзини бошқара олмаётганидан эътироз қилди Савол: 1.Психолог Оқила билан қандай касбий муносабатда бўлиши мақсадга мувофиқ? 2. Оқиладаги бу ҳолатни псифизиологик ўзгаришлар натижаси дейиш мумкинми? Кейс-6 Иқболжон 16 ёшда у коллежнинг 2-босқич талабаси, “ Карате-до” й ўналишида “ Қ ора белб оғ ” со ҳиби.Фанларни яхши ўзлаштирйди, ўқитувчилат билан қўпол муносабатда .Бир неча бор ота-онаси олдида огоҳлантирилган. Савол: 1 . Иқболдаги бу ўзгаришларларнинг сабабини аниқланг? 2. Иқболни пассив ўқувчи деса бўладими ? Кейс-7 Психологга 13 ёшдаги Анварнинг онаси мурожат қилди.(ота-онаси ажрашган ). Анварнинг дарсга қатнашиши ёмон, онаси у билан қандай муносабатда бўлишда қийналмоқда. Савол : 1 . Психологнинг вазифаси нимадан иборат ? 2. Анварнинг тарбиясига ота-онанинг қайси бири кўпроқ ? Кейс -8 Психологик факультет талабалари ва ёш мактаб психологларига кўп муҳим саволлар беришади, бу саволларга бир хил жавоб бериш мумкин эмас. Савол: 1.Ўзаро таъсир ва ҳамкорликка эҳтиёж мавжудми? 46

2. Психологнинг мактабга мослашиши қандай кечади ? 3. Мактаб психологиниг касбий психогигенаси? Кейс -9 Ҳар бир психолог ўзининг қобилиятлари ва индивидуал психологик хусусиятлари негизида ўзини касбий ва шахсий аниқлаши, индивидуал танлаш муаммосини ҳал қилиши мумкин. Савол: 1.Психологнинг индивидуал маслаҳат бериши ёки гуруҳий тренинглар ўтказиш билан шуғулланиши яхши натижа беради? 2.Ота-оналар ўқитувчилар ва ўқувчилар билан мулоқатда юмшоқ бўлган яхшими ёки қатъий турган яхшими? Кейс -10 30 ёшлардаги коллеж психологи ўқитувчилар ва талабалар билан гуруҳий тренинглар ўтказади. Умуман тренинглар муваффақиятли ўтади, лекин машғулотлардан сўнг кучли чарчоқ сезади, касал бўлиб қолади. Унинг фикрича, ўзини ёмон ҳис қилиши иши билан боғлиқ. Савол: 1.Нима учун? 2.Индивидуал фаолият олиб борувчи психолог гуруҳий тренинглар жараёнида қандай қийинчиликларга дуч келади? Кейс -11 Вазиятга боғлиқ равишда, ўзининг ва шеригининг мақсадига кўра психолог қаттиқ қўл ва юмшоқ бўлган турли услубларни эгаллаши лозим. Психолог танлаш имкониятига эга бўлганда, ўз индивидуаллигидан келиб чиқиб, иш тутиши керак Савол: 1. Психолог ўзини қандай тутиши керак: қаттиқ қўлми ёки юмшоқми? 2. Ўз иш техникасини танлаш ҳақида гап кетганда, икки омилни ҳисобга олиш ўринли, уларни ифодаланг. Кейс -12 Амалий психологнинг касбий фаолияти унинг қизиқишларига, мутахассислик бўйича ўқилган китобга, касбий мулоқат даражасига, 47

психолог ишлайдиган коллеж эҳтиёжларига, маъмурият, ўқитувчиларнинг буюртмасига боғлиқ кечади. Савол: 1.Кўпчилик психологлар шахсий индивидуаллигини, характерини, шахсини қизиқтирадиган муаммолар билан шуғулланишга интиладилар уларни изоҳланг. 2.Психолог ўз қизиқишларининг предмети сифатида коллеж ўқувчиларининг иродавий механизмларини шакллантиришни танлайди. Бу нимадан далолат беради? Кейс -13 Психологиядаги психопрактика йўналиши ҳаётимизда ҳар доим мавжуд бўлган, сўнгги вақтларда бу йўналишга қизиқиш ортди. Бу инсоннинг психик ҳолатини бошқаришга, унинг психик кучларини такомиллаштиришга ва ривожлантиришга психотехник машқлар тизими билан боғлиқ Савол: 1.Республикамизда шарқ психопрактикаси ҳамда ғарбда яратилган , мослаштирилган психотерапевтик дастурларни (гештальттерапия, психодрамма, трансакт анализи, нейролингвистик программалаштириш ва бошқалар) изоҳланг. 2.Психокоррекцион ва психодиагностик ишлар кўламини ёритинг 3.Психопрафилактик чора-тадбирлар Кейс -14 Назариётчи психолог таълим ва тарбиянинг мавҳум, назарияга асосланган концепциясини яратади академик-лицейда семинарлар ташкил қилади, ҳар бир ўқитувчига ўқиб чиқиш учун илмий адабиётларнинг узун рўйхатини тавсия этади, педагогик жамоага мураккаб назарий маърузалар ўқийди.Кўп ўтмасдан назариётчи психолог «олий психология»га бефарқ бўлганлигидан ўқитувчилардан хафа бўлади, ўқитувчилар бўлса секин аста психолог билан мулоқатдан қоча бошлайди. Савол : 1.Қандай ҳолат юз беради? 48

2.Назариётчи психологнинг академик-лицейни кичик психология институтига айлантиришга уриниши натижасида жамоадаги и қлимни таҳлил қилинг Кейс -15 Таниқли психолог Л.С.Выготский тараққиётидан илгарилаб кетган таълимгина самарали бўлишини қайта-қайта таъкидлаган эди. Бугун бола катталар ёрдамида амалга оширилаётган ишни ўзи бажариши керак. Бугун болани ҳар томонлама ривожлантирадиган, уни фикрлашга ўргатадиган, қобилиятини аста-секин ўсиб боришига имконият яратидиган, тафаккурнинг янги-янги қирраларини очадиган педагогик усуллар ва махсус психологик хизмат тизими мавжуд бўлган тақдирдагина эришиши мумкин. Л.С.Выготский таълимотидаги психологик хизмат тизимининг хусусиятларини изоҳланг. Савол: 1.Ҳар бир ўқувчида намоён бўлиши мумкин бўлган стресс (ҳиссий зўриқиш) ҳолатларига хос асосий кўринишларни аниқлаш (психодиагностик ишлар); 2.Ўқув фаолиятини ташкил этиш, назорат қилиш ва бошқариш жараёнида ўқув фаоллиги ва самарадорлигига салбий таъсир этиши мумкин бўлган ҳолатларни олдиндан кўра билиш ва уларни бартараф этиш учун мунтазам равишда тегишли тадбирлар ўтказиш (психопрофилактик ишлар); 3.Фанларни ўзлаштирмайдиган ўқувчиларни ўзлаштира олмаслик сабабларини аниқлаш ва шу асосда улар билан алоҳида мустақил ишлар олиб бориш, улардаги имкониятларни кенг миқёсда ўрганиш ва ривожлантириш орқали ўқувчи шахсидаги фаолликни ошириш йўлларини излаш (ривожлантирувчи ва психокоррекцион ишлар); 4.Ҳар бир ўқувчининг ўзигагина хос иқтидори, қизиқишлари, мақсадлари, ўқиш имкониятлари ҳақида шу ўқувчининг ўзига, синф раҳбарига ва ота-онасига ўз вақтида тегишли маълумотлар бера олиш (психологик маслахат ишлари); Кейс -16 49

Иқтидорли боланинг таълим-тарбиясида шахсий қадриятлар тизимини ўрни алоҳида аҳамиятлидир.Оилавий муносабатлардаги ижобий и қлим бола иқтидорини ривожлантиришдаги дастлабки мезон сифатида психологлар томонидан эътироф этилади. Иқтидорли боланинг тарбияси билан боғлиқ вазиятларни яхшилашда қандай жиҳатларга эътибор бериш му ҳим саналади . Савол: 1.Оиладаги ўзаро муносабатга; 2.Боланинг ўзини қандай тутишига; 3 . “ Мен” концепциясининг тузилишига. Кейс -17 Психологик хизматда тадқиқот ва таъсир ўтказиш объекти мактабгача ёшдаги болалар, ўқувчилар, махсус ўқув юрти ва олий мактаб, коллеж талабалари, ўқитувчилар, ота-оналар бўлиб ҳисобланади, уларни алоҳида ёки гуруҳий шаклда тадқиқ қилиш мумкин. Психологик хизматнинг мазмунини нималар ташкил қилади : Савол : 1.Психопрофилактика талаблари, 2 .Психологик маориф ва маърифат ишларини олиб борилиши, 3.Психик ривожлантириш ва психологик консультация ишларининг кўлами Кейс -18 Психологик хизмат методлари турли туман бўлиши мумкин. Амалиётчи психологлар халқ таълими ва ўрта махсус касб-ҳунар таълими ходимлари, ўқувчилар, талабалар билан маърузалар туркуми, аҳолининг психологик маданиятини ўстириш мақсадида тренинг машғулотларини олиб борадилар. Психологик хизмат асосий бўғинини к ўрсатинг. Савол: 1) Аниқ ўқув муассасасида ишлайдиган болалар амалий психологи 2) Туман халқ таълими қошидаги ташҳис маркази. 3) Республика касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик ташҳис маркази . 50

2.4. Назорат топшириқлари (ЖН, ОН, ЯНлар бўйича саволлар ва тестлар) Жорий назорат саволлари 1. Амалий психолог мутахассис ва шахс сифатида. 2. Таълим - тарбия муассасасиаги психолог иши. 3. Биринчи курсга келаётган болалар билан олиб бориладиган ишлар. 4. Касб хунар коллежида олиб бориладган ишлар. 5. Академик лицейда олиб бориладиган ишлар. 6. Мехрибонлик уйларидаги психолог иши. 7. Таьлим департаментидаги психолог иши. 8. Психологнинг ўқитувчилар билан олиб борадиган ишлари. 9. Таълим-тарбия муассасасида олиб бориладиган ривожлантирувчи машқлар. 10. Ўқувчилар ни ўқишга тайёрлаш машқлари. 11. Ўқувчилар нинг таълим муассасаси да ўқишга тайёрлигини аниқлаш дастури. 12. Ўсмирлар ва илк ўспирин учун ўқув фаолиятини индивидуал услуби. 13. Маслаҳат жараёнини ташкил этиш усуллари. 14. Психологик хизматда фан ва амалиёт бирлиги. 15. Касб-хунар коллежи психологи барча иш турларини билиши. 16. Ўқувчи учун қулай иқлим яратиш. 17. Касб-хунар коллежи психологининг касбга тайёргарлиги. 18. Тадқиқот методини танлаш. 19. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим муассасаси жамоаси билан ҳамкорлиги. 20. Ўқувчиларга индивидуал ёндашув хизматининг асосий принципи Оралик назорат учун саволлар. 1. Психологик хизмат предмети. 2. Психологик хизматнинг асосий йўналишлари. 51

$3. Ўрта махсус касб хунар таълими даги психологик хизмат маҳсулдорлигининг шароитлари. 4. Ўқувчи тараққиёти учун қулай психологик иқлим яратиш. 5. Психологнинг диагностик коррекцион иши. . Меҳрибонлик уйларидаги психологнинг иши. 7. Психологнинг халқ таълими системасида иш олиб бориши. 8. Психологнинг ўқитувчилар билан олиб борадиган ишлари 9. Таьлим департаментидаги психолог иши. 10. Психологнинг ўқитувчилар билан олиб борадиган ишлари. 11. Ўсмирлар ва илк ўспирин учун ўқув фаолиятини индивидуал услуби. 12. Маслаҳат жараёнини ташкил этиш усуллари. 13. Касб хунар таълимидаги психолог нинг барча иш турларини билиши. 14. Касб хунар таълими психологининг касбга тайёргарлиги. 15. Тадқиқот методини танлаш. 1. Ўқувчиларга индивидуал ёндашув хизматининг асосий 17. Қобилиятлилик, иқтидорлилик ҳақида тушунча . 18. Истеъдод ҳақида тушунча. 19. Лаёқат ва қобилият 20. Иқтидорли болаларни танлаш муаммоси. 21. Муаммонинг моҳияти. 22. Иқтидорли болаларни излаш ва аниқлаш. Концептуал модел 23. Иқтидорли болаларни тарбиялаш. 24. Иқтидорли болаларнинг бахтли ота-оналари. 25. Истеъдод ғамхўрликни талаб қилади. 2. Ижодий қобилиятларни ривожлантириш 27. Иқтидорли болаларга таълим бериш 28. Ўқув дастурларини тузишда дифференциал ёндашув. 29. Ҳиссий ривожланиш. 30. Ижод ва ўйин. 31. Иқтидорли болаларга таълим берадиган ўқитувчи.\\ 52$

32. Психологик хизмат методлари. 33. Психологик хизматнинг йўналишлари. 34. Психологик хизматнинг республикамиздаги ҳолати. 35. Психологик хизматда уч нуқтаи назар 3. Психологик хизмат маҳсулдорлигининг шарт-шароитлари 37. Ўқувчиларга индивидуал ёндашув психологик хизматнинг асосий тамойили 38. Ўқувчилар билан ишлашда ҳар бир ёш даврининг хусусиятлари. 39. Амалий психологнинг мактабнинг педагогик жамоаси билан фаолияти 40. Психологнинг психопрофилактик иши. 41. Психологик-педагогик консилиум. 42. Психологик маслаҳат. 43. Маслаҳат мактабда психологик хизматнинг муҳим йўналиши. 44. Психологик маслаҳатнинг моҳияти. 45. Психологнинг психологик маслаҳатдаги вазифалари. Якуний назорат саволлари 1. Амалий психолог мутахассис ва шахс сифатида. 2. Таълим - тарбия муассасасиаги психолог иши. 3. Биринчи курсга келаётган болалар билан олиб бориладиган ишлар. 4. Касб хунар коллежида олиб бориладган ишлар. 5. Академик лицейда олиб бориладиган ишлар. . Таьлим департаментидаги психолог иши. 7. Психологнинг ўқитувчилар билан олиб борадиган ишлари. 8. Таълим-тарбия муассасасида олиб бориладиган ривожлантирувчи машқлар. 9. Ўқувчилар ни ўқишга тайёрлаш машқлари. 10. Ўқувчилар нинг таълим муассасаси да ўқишга тайёрлигини аниқлаш дастури. 53

11. Ўсмирлар ва илк ўспирин учун ўқув фаолиятини индивидуал услуби. 12. Маслаҳат жараёнини ташкил этиш усуллари. 13. Психологик хизматда фан ва амалиёт бирлиги. 14. Касб-хунар коллежи психологи барча иш турларини билиши. 15. Ўқувчи учун қулай иқлим яратиш. 1. Касб-хунар коллежи психологининг касбга тайёргарлиги. 17. Тадқиқот методини танлаш. 18. Психологнинг ўрта ва ўрта махсус таълим муассасаси жамоаси билан ҳамкорлиги. 19. Ўқувчиларга индивидуал ёндашув хизматининг асосий принципи 20. Психологик хизмат предмети. 21. Психологик хизматнинг асосий йўналишлари. 22. Ўрта махсус касб хунар таълими даги психологик хизмат маҳсулдорлигининг шароитлари. 23. Ўқувчи тараққиёти учун қулай психологик иқлим яратиш. 24. Психологнинг диагностик коррекцион иши. 25. Меҳрибонлик уйларидаги психологнинг иши. 2. Психологнинг халқ таълими системасида иш олиб бориши. 27. Психологнинг ўқитувчилар билан олиб борадиган ишлари 28. Таьлим департаментидаги психолог иши. 29. Психологнинг ўқитувчилар билан олиб борадиган ишлари. 30. Ўсмирлар ва илк ўспирин учун ўқув фаолиятини индивидуал услуби. 31. Маслаҳат жараёнини ташкил этиш усуллари. 32. Касб хунар таълимидаги психолог нинг барча иш турларини билиши. 33. Касб хунар таълими психологининг касбга тайёргарлиги. 34. Тадқиқот методини танлаш. 35. Ўқувчиларга индивидуал ёндашув хизматининг асосий 3. Қобилиятлилик, иқтидорлилик ҳақида тушунча . 37. Истеъдод ҳақида тушунча. 38. Лаёқат ва қобилият 54

$39. Иқтидорли болаларни танлаш муаммоси. 40. Муаммонинг моҳияти. 41. Иқтидорли болаларни излаш ва аниқлаш. Концептуал модел 42. Иқтидорли болаларни тарбиялаш. 43. Иқтидорли болаларнинг бахтли ота-оналари. 44. Истеъдод ғамхўрликни талаб қилади. 45. Ижодий қобилиятларни ривожлантириш 4. Иқтидорли болаларга таълим бериш 47. Ўқув дастурларини тузишда дифференциал ёндашув. 48. Ҳиссий ривожланиш. 49. Ижод ва ўйин. 50. Иқтидорли болаларга таълим берадиган ўқитувчи.\\ 51. Психологик хизмат методлари. 52. Психологик хизматнинг йўналишлари. 53. Психологик хизматнинг республикамиздаги ҳолати. 54. Психологик хизматда уч нуқтаи назар 55. Психологик хизмат маҳсулдорлигининг шарт-шароитлари 5. Ўқувчиларга индивидуал ёндашув психологик хизматнинг асосий тамойили 57. Ўқувчилар билан ишлашда ҳар бир ёш даврининг хусусиятлари. 58. Амалий психологнинг мактабнинг педагогик жамоаси билан фаолияти 59. Психологнинг психопрофилактик иши. 60. Психологик-педагогик консилиум. 61. Психологик маслаҳат. 62. Маслаҳат мактабда психологик хизматнинг муҳим йўналиши. 63. Психологик маслаҳатнинг моҳияти. 64. Психологнинг психологик маслаҳатдаги вазифалари. 55$