- Bosh sahifa
- Diplom ishlar
- Kimyo
- Qarshi gazlangan ichimlik suvi tarkibidagi molibden hamda nitrat ionlarining miqdorini aniqlash
Qarshi gazlangan ichimlik suvi tarkibidagi molibden hamda nitrat ionlarining miqdorini aniqlash
Yuklangan vaqt:
29.09.2019
![Kirish Hurmatli prezidentimiz Islom Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida ,,Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish ustivor maqsadimizdir‘‘ mavzusida fikrlarini bayon etdilar. Oliy Majlisning qonun ijodkorligi faoliyatida mamlakatimizda iqtisodiy sohada amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlarni, qulay investission muhitini shakllantirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash, bank moliya tizimini rivojlantirishni normativ huquqiy jihatdan ta’minlash masalalari alohida o‘rin egalladi. Iqtisodiy islohatlarni qonuniy jihatdan ta’minlashga yo‘naltirilgan bir qator tadbirlar 2009-2012-yillarga mo‘ljallangan, jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozining salbiy oqibatlarini imkon qadar kamaytirilishiga qaratilgan inqirozga qarshi choralar dasturini samarali amalga oshirishni huquqiy ta’minlash, dunyodagi sanoqli davlatlar qatorida O‘zbekiston iqtisodiyotning barqaror o‘sish sur’atlarini saqlab qolish va aholining real daromadlarini oshirish imkonini beradi [1]. Uzoq muddatli istiqbolga mo‘ljallangan, mamlakatimizning salohiyati, qudrati va iqtisodiyotimizning raqobatbatbordoshligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan navbatdagi muhim ustuvor yo‘nalish, bu asosiy yetakchi sohalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport va infra tuzilma kommunikatsiyalarni rivojlantirishga qaratilgan strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini olib borishdan iborat. Fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlarining davlat va jamiyat qurilishi tizimidagi huquq hamda vakolatlarini kengaytirishga qaratilgan qonunchilikni takomillashtirish masalasi ustuvor yo‘nalishga aylanishi zarur [2]. Asosiy vazifamiz vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. 2014-yilda o‘z oldimizga qo‘yayotgan yuksak maqsad, vazifa va rejalar qanday og‘ir bo‘lmasin, bularning barchasi, avvalo mamlakatimizning taraqqiy topgan davlatlar qatoriga chiqishini yangi qadamidir[3]. 4](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-3.png)
![Ma'lumki, suvning manbai bo'lgan qor tog'larga kam tushmoqda, muzliklar maydoni borgan sari qisqarib bormoqda. Buning asosiy sabablaridan biri o'tgan asrning birinchi yarmilarida tog'lardagi o'rmon-daraxtlarning, ayniqsa, archazorlarning qirqilib yuborilganligi, tog'larning yalong'och bo'lib qolganligidir. Viloyatimiz tog'laridagi o'rmonlarning 50 foizidan ko'prog'i qirqilib yuborilgan. Buning oqibatida suv kamayib, ko'p buloqlar qurib ketdi. Bahor oylarida tushgan nam xam tez bug'lanadi, shamol va yog'ingarchilik ta'sirida er eroziyaga uchraydi. Oldingi avlodlar yo'l qo'ygan xatoning jabrini keyingi avlodlar tortayapti. Hozirgi kunda bu borada yo'l qo'yilgan xatolar tuzatilmasa, kelajak avlodning ahvoli bundan ham tang bo'ladi. Bu joylarda tabiat muvozanatini tiklashning asosiy sharti yangi o'rmonlar barpo qilishga ko'proq e'tibor berishdir. Suvni muhofaza qilishning asosiy shartlaridan biri, uni tejab sarflashdir. Suvni tejashda borgan sari ko'payib borayotgan oqova suvlarini yig'ib, uni tozalash va qayta ishlatish katta ahamiyatga egadir. Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki suvdan oqilona foydalanish, uni ifloslanishiga yo‘l qo‘ymaslik ayniqsa uning tarkibidagi ko‘pchilik, jumladan, kaliy, sulfat, gidrokarbonat va boshqa bir qator ionlar nafaqat inson salomatligi balki o‘simlik hamda hayvonat dunyosida ham muhim rol o‘ynaydi.Shuning uchun ham bu kabi birikmalarni o‘rganish davr taqozasi hisoblanadi. Mavzuning dolzarbligi. Tuz qatlamlarining asosiy qismi ko‘plab dengiz suvlarida uchraydi. Dengiz suvida o‘rtacha miqdorda 3,5% dan iborat bo‘lgan har- xil turdagi tuzlar uchraydi. Dengiz suvi tuz massasining asosiy qismi, ya’ni 80% natriy xloriddan iborat[6]. Hozirgi vaqtda magniy, kalsiy va ularning birikmalari amalyotda ko‘plab miqdorda qo‘lanilganligi uchun unga bo‘lgan talab kundan-kunga ortib bormoqda. Ayniqsa ular tibbiyotda ham ko‘plab miqdorda ishlatiladi: kalsiy xlorid, kalsiy glukanat kabilar shular jumlasidandir. O‘simlik tarkibida 70 ortiq kimyoviy elementlar kiradi. Bunday elementlarga uglerod, kislorod, vodorod, azot, fosfor, kaliy, kalsiy va boshqa elementlarni keltirish mumkin. Har bir element o‘simklikda o‘z funksiyasini bajaradi va 7](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-6.png)
![Osh tuzi, kaliyli tuzlari hamda natriyning sulfatli tuzlarini cheklanmagan miqdordagi zaxiralari dengiz hamda okean suvlarida uchraydi. Shuning uchun ham dengiz suvlaridan tuzlar ko‘pgina mamlakatlarda dengiz yonida qazilgan maxsus havuzlardan olinadi. Havuzlarga esa suvlar maxsus nasoslar yordamida tashib turiladi. Dengiz suvlaridan mineral tuzlari sistematik usulda ajratib olish 2200-yil avval Xitoyda amalga oshirilgan. Hozirgi vaqtda ham ko‘pgina mamlalatlarda, jumladan: Xitoyda, Hindistonda, Turkiya va boshqa mamlakatlarda osh tuzi dengiz suvlaridan olinadi. Dunyo aholisi ehtiyojini qondiradigan tuzni 40% dengizdan olinadi. Asosiy mineral tuzlari va ularning qazilma boyliklari o‘zining mineral tarkibi hamda murakkabligi jihatdan keskin farq qiladi yoki bazi bir minerallar quyi miqdorda bo‘lsa, boshqalari esa unga bo‘ysungan holda yoki kam miqdorda bo‘ladi. tuzlarni suvli eritmalaridan ajratib olish uchun dastavval erituvchi bug‘latiladi, jarayonda eritmaning konsentratsiyasi ortib boradi va oxir oqibatda kiristallanib qoladi. Darajasi sharning eruvchanligiga, eritmadagi miqdoriga, eritmaning tarkibiga, bug‘lanish temperaturasiga va vaqtiga bog‘liq bo‘ladi. Har xil tuzlarning erishidan hosil bo‘lgan eritmani birinchi navbatda eruvchanligi yomon bo‘lgan tuz birinchi bo‘lib kristallga tushadi, chunki bunday tuzning eritmadagi konsentratsiyasi ozroq oshishi bilan cho‘ka boshlaydi, shundan so‘ng eruvchanligi yaxshi bo‘lgan tuzlar ham (konsenratsiyasining oshishi, qizdirishni davom ettirilishi natijasida) cho‘kmaga tusha boshlaydi. Eng oxirida esa eruvchanligi juda yaxshi bo‘lgan tuz cho‘kmaga tushadi[24]. Tabiiy sharoitda tuz suvlarning bug‘lanishi va ulardan tuzlarning kristallanishi bir qator sharoitlarga bog‘liq bo‘lib, tajriba labaratoriyaga nisbatan ancha qiyin kechadi. Tabiiy sharoitda biz har xil tarkibli hamma tuzlarning nisbatlari har xil bo‘lgan eritmalari bug‘latilganda har xil tuzlar, har xil nisbatlarda kristallar hosil bo‘ladi. Tabiiy jarayonda sho‘r suvlarning bug‘lanishi jarayonida ularga yomg‘ir suvlari daryo hamda har xil oqova suvlar ham qo‘shilishi mumkin va bu esa uning 36](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-35.png)
![tarkibiga va kristallanish jaryoniga albatta o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Bundan tashqari minerallarning tabiiy zahiralarining hosil bo‘lishida havo harorati hamda yillik iqlimning o‘zgarishi ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Har qanday holatda labaratoriya hamda tabiiy sharoitlarda ham tuzlarni eritmadan cho‘kmaga tushishi uchun eritmaning konsentartsiyasi yuqori yoki eritma o‘ta to‘yingan bo‘lishi kerak. Shuning uchun ham suvning bug‘lanishi tuzlarning kristallanishida yoki tuz zahiralarining hosil bo‘lishida eng muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Tabiiy sharoitda suvni bug‘lantirish va uni tezlashtirish ishlari quyosh nuri orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun quyosh nuri qaysi oblastlarda ko‘proq bo‘lsa, yoki uning utki qismiga quyosh nuri ko‘proq bo‘lsa, o‘sha yerlarda, nur ta’sirida bug‘lanish va eritmalarda tuzning konsentratsiyasi yuqori darajada bo‘lishiga erishish mumkin. Masalan:Qora-bo‘g‘oz ko‘lida mineral tuzlarning konsentratsiyasi Kasbiy debngizi suvidagi mineral tuzlarning konsentratsiyasiga nisbatan 54 marta yuqori turadi. Hozirgi vaqtda sho‘r ko‘llarning yoki dengiz suvlaridagi tuzlarning miqdori 300g/l tashkil qiladigan kristallanish amalga oshadi. Bu esa dengiz suvining nisbati 10 marta yuqori demakdir. Suvning bug‘lanishi atrofdagi suv havzalarini quruq bo‘lishini ta’minlaydi. Suvning yuqoridagi qismida havoning bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Tuzlar konsentratsiyasi yuqori bo‘lishi uchun bug‘lanayotgan suv bilan havzaga tushayotgan sho‘r suvning miqdori yuqori bo‘lsa, suvdagi mineralning miqdori orta boradi, aks holda suv havzasidagi tuzlar cho‘ka boshlaydi va havosi quruq bo‘la boshlaydi[26]. Shunday qilib, fizik geografik sharoit eng avvalo quruq, iliq yoki issiq iqlim suv havzalaridagi suvning sho‘rlanishi, ulardagi mieral tuzlarning kristallanib ularning yirik zahiralarini hosil bo‘lishiga imkon yaratadi. Basseynga kelib tushayotgan suvlar ikkinchi tomondan chiqib ketmasligi kerak, shunday holatlardagi tuzlarni konsentratsiyalanishi va ularning cho‘kmaga tushishi amalga oshiriladi. 37](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-36.png)
![Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, xulosa qilish mumkinki, mineral tuzlarning zahiralarini hosil bo‘lishi uchun quydagicha shart-sharoitlar bo‘lishi lozim: - o‘zi yig‘iladigan basseynlar mintaqasidagi iqlim quruq, iliq yoki issiq bo‘lishi kerak; - suv havzalarining dengiz suvlaridan, ma’lum bir tomonlama cheklangan bo‘lishi lozim bo‘ladi; - bog‘lanish o‘rnini bosadigan dengiz, daryo suvlari ham ma’lum darajada cheklangan bo‘lishi kerak. Suv havzalarida istagan miqdordagi tuzlarning yigilishi uchun barcha imkoniyatlar mavjud bo‘lishi muhim omil hisoblanadi. Basseyndagi barcha qatlamlar yig‘ilgan tuzlarni erib ketmasligi uchun himoya vazifasini bajarishni taqozo etadi. Mineral tuzlarning zahiralari hosil bo‘lishida dastaval qiyin eriydigan tuzlarning cho‘kmaga tushishi uchun ham qum, ohak, dalomit va shu kabi qatlamlarning uzunligi 300-400 m ni tashlik etadi[27]. Har hollarda gips va angidirdlarni yig‘ilib borishi bilan basseynda tuz cho‘kmalarining hosil bo‘lishi jarayoni nihoyasiga yetadi. Bunday holat albatta basseynda mikroiqlimning o‘zgarishi yoki dengiz ohak suvlarining kelib chiqishi natijasida amalga oshiriladi. Agar basseynda tabiiy yo‘l bilan tuzlarning cho‘kishi boshlansa, Galiyning kristallanishiga esa faqat dengiz suvlarining kelib qo‘shilishi halaqit berishi mumkin yoki uzilishi mumkin. Agar tuzlarning cho‘kish jarayonida eritmaning konsentratsiyasini oshirish bilan amalga oshirilsa, unda boshqa tuzlarda ham jumladan, kaliyli, magniyli tuzlarning cho‘kishi ham shu tariqa ro‘y beradi. Ularning zahiralarida ham ketma-ketlik buziladi.Kaliyli holda tosh tuzlarning qatlamlari o‘zaro ketma-ketlikda joylashadi. Ularning zahiralari xilma- xil bo‘ladi, asosan ular xlorli tuzlardan jumladan sivinit, karnalit yoki faqat silvinitdan iborat bo‘lishi mumkin. Biroq, kaliy tuzlarining zahiralarini tarkibi juda murakkab va xilma-xil bo‘lishi, jumladan xlorli hamda sulfatli tuzlarga boy 38](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-37.png)
![bo‘lishi mumkin. Bir qancha zahiralarda kaliy, magniy, natriy hamda boshqa metallarning 20-25 tagacha minerallari bo‘lishi mumkin[14]. II bob. Tajribalar qismi 2.1 Qarshi gazlangan ichimlik suvi tarkibidagi quruq qoldiqni aniqlash. 1. Quruq qoldiqni aniqlash . Buning uchun forfordan tayyorlangan 50 ml forfar chashkasi olinib, 105 o C haroratda qurutish shkafida quritiladi. Quritish shkafida quritilgan forfor eksikatorda sovutilib, og‘irligi yozib olinadi. Og‘irligi o‘lchab olingan forfor chaskasiga keltirilgan buloq suvidan 50 ml o‘lchab olinib solinadi va uni suv hamomida mineral suv bug‘lanib ketguncha quritiladi. Shundan 39](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-38.png)
![X= 4,0·1000 = 4000 =0,04 mg/l 100·1000 100000 4,0-molibden miqdori, kalibrovkada topilgan mkg; 100-suv namuna miqdori ml; III Bob. Natijalar tahlili 3.1 Молибден ва унинг бирикмаларини олиниш усуллари VI – gruppa qo’shimcha gruppacha elementlarining umumiy xarakteristikasi . Tartib nomer i Nomlanishi Atom massasi Ek va term. Atom hajmi,cm 3 /g-tom Ƿ,g∙cm -3 24 Xrom Cr 51,996 [Ar] 3d 5 4sS 7 S 3 7,2 7,2 42 Molibden Mo 95,94 [Kr] 4d 5 5S 7 S 3 9,387 10,22 74 Volfram W 183,85 [Xe]4f 14 5d 4 6S 2 5 Do 9,548 19,27 44](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-43.png)
![formulasi Oksidlanish darajasi Ƿ,g∙cm -3 t pl , o C rangi Qo’shimch xususiyatlari MoO 2 +4 4,516 - O’tkir ko’k-fiolet. Kristall. Mo 2 O 5 +5 - - Qora- fiolet. poroshok MoO 3 +6 4,50 795 Yashil- fiolet. Kristall. Mo 8 O 2 3 - 4,32 - - - Mo 9 O 2 5 - 4,26 - - - Mo 4 O 11 - 4,18 - fiolet - MoCI 2 (Mo 3 CI 6 ) +2 3,714 - Sariq-fiolet - MoBr 2 +2 4,88 - Sariq-qizil Amorf MoI 2 +2 4,3 - Korichne. poroshok MoCI 3 +3 3.579 - Qoramtir- qizil Suv.erimaydi MoBr 3 +3 - - Qora- yashil Ignasimon MoCI 4 +4 - - Jigar rang mikrokristall MoCI 5 +5 2,928 194 qora ignasimon MoF 6 +6 2,543 17,5 oq kristall Mo 2 S 3 +3 5,806 1100 Havo rang Uzun igna. MoS 2 +4 5,06 - Havo- ko’kumtir - MoS 3 +6 - - qora - Mo(CO) 6 0 - - rangsiz Kristall. Mo(C 6 Н 6 ) 2 0 - - - - 1. 2Mo +3O 2 =2MoO 3 Δ Н = -180,3 кка l∙mol -1 2. MoO 3 + 3NaO Н = Na 2 MoO 4 + Н 2 О molibdat natriy 3. a) 6MoO 4 -1 +6 Н + = [Mo 6 O 21 ] -6 + 3Н 2 0 p Н =5,5+2 b ) 2 [ Mo 6 O 21 ] -6 +2Н + = [ Mo 12 O 41 ] -10 + Н 2 О 48](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-47.png)
![c ) [ Mo 12 O 41 ] -10 + 10Н + + (12 x -5) Н 2 О = 12( MoO 3∙ x Н 2 О) p Н =0,9 d ) MoO 3 ∙ x Н 2 О +2Н + = MoO 2 +2 + ( x +1) Н 2 О p Н =0,6 4.2 [ Mo 6 O 21 ] -6 +11Н + + Н PO 4 -2 +3 N Н 4 + = ( N Н 4 )[ P ( Mo 3 O 10 ) 4 ]∙ aq xrom,molibden hamda volframning kislorodli birikmalari . С r Мо W СrО 3 qizil tusli, d=2,70г∙см -3 t суюқ. =196 о C Δ Н= -526,кЖ∙моль -1 СrО 3 қорa tusli, d=4,89g∙sm -3 SrO 3 yashil tusli, d=5 , 21 g∙sm -3 t suyuq . =19 90 o C Δ N= - 140, 6, kJ∙mol -1 t suyuq. =196 o C Δ N= -526,kJ∙mol -1 MoO 3 och-sariq rangli, d=4,50 g∙sm -3 t suyuq. =705 o C Δ N= -745,2 kJ∙mol -1 Mo 4 O 11 Binafsha tusli. d=4,18 g∙sm -3 MoO 2 jigar rangli, d=4,58 g∙sm -3 Δ N 0 = -589,1 kJ∙mol -1 WO 3 c ariq rangli, d=7,16 g∙sm -3 t suyuq. =1473 o C Δ N= -842,7 kJ∙mol -1 WO 2 jigar rangli, d=12,11 g∙sm -3 t suyuq. =1473 o C Δ N= -589,63 kJ∙mol -1 3.3 Molibdenli birikmalarning qo‘lanilish sohalari Molibdenli hivichlar. Ushbu texnik sharoitlar cho’zilgan va molibdendan quyilgan hivichlar uchun amal qiladi, qaysiki elektrotexnika mahsulotlarida ishlatiladi va kukunli metallurgiya uslubi bilan olinadi. 1.1. Hivichlar kimyoviy tarkibi molibden rusumiga ko’ra 1-jadval talablariga muvofiq bo’lishi kerak. 1-j adval 49](/data/documents/c9ec85eb-298d-4a81-90d4-bb7fe6c0e331/page-48.png)
