Hozirgi zamon qurilmalaridan chiqib ketuvchi gazlardan foydalanish tamoyillari va hisoblash usullari - Kimyo - Diplom ishlar

Hozirgi zamon qurilmalaridan chiqib ketuvchi gazlardan foydalanish tamoyillari va hisoblash usullari

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2028.466796875 KB

Ko'chirib olish

“Hozirgi zamon qurilmalaridan chiqib ketuvchi gazlardan foydalanish tamoyillari va hisoblash usullari” mavzusida yozgan BITIRUVBITIRUV MALAKAVIY ISHIMALAKAVIY ISHI

Mundarijа Kirish I bob. Avtonom qozon qurilmalari va ularning xarakteristikalari…………… 1.1. Sanoat issiqlik elektr markazlarida ( S.I.E.M. ) qozon qurilmalari................. .............................................................................................. 1.2. Qattiq yoqilg‘ida ishlaydigan qozon qurilmasi....................................... .... . 1.3. Havoning ortiqlik koeffitsentini aniqlash va hisoblash usuli ...................... II bob. Qozonning issiqlik va e n ergetik balansi........................................... ..... 2.1. Bug‘ ishlab chiqarish uchun sarflangan foydali issiqlik. Yoqilg‘i sarfi va qozonning foydali ish koeffitsenti.................................................................. ......... 2.2. Chiqib ketayotgan gazlar orqali issiqlik yo‘qotish...................................... 2.3. K imy o viy to‘liq yonmasligi tufayli issiqlik yo‘qotilishi............................. III bob. Mexanik to‘liq yonmaslik tufayli issiqlik yo‘qotish 3.1. Tashqi to‘siqlar orqali issiqlik yo‘qotish...................................................... 3.2. Qozonning F.I.K ning nagruzkaga bog‘liqligi............................................ . Xulosa ………………………………………………………………………… Adabiyotlar …………………………………………………………………... 4

Kirish Mamlakatimizda energetika sohasida sodir bo’layotgan tub o’zgarishlar 2017- 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshat ustuvor yo’nalishlari bo’yicha “Xarakatlar strategiyasi”da o’z aksini topgan. Maskur xujjatda yaqin kelajakda “…Energiy resurslaridan tejamkorlik bilan foydalanish yangi zamonaviy texnika-texnologiyalarni qo’llash va rivojlantgan mamlakatlar tajribasidan samarali foydalanishga” alohida e’tibor berilgan. (1) Energiyaning rivojlantirishi ishlab chiqarishni intensifikatsiyalash, ilmiy texnikaviy jarayonning takomillashivi va mehnat sharoitining yaxshilanishi bilan bo’gliq. Energiyani ishlab chiqarish uchun bug’dan keng foydaniladi. Qazib olinayotgan yoqilg’ining 25% dan ko’prog’I qozonlarda bug’ xosil qilish uchun foydalaniladi. Qozonlarda har xil turdagi qattiq, suyuq va gazsimon yoqilg’ilar ishlatiladi. Sanoatda qozonlarda bug’ ishlab chiqarish ekzotermik reksiyalar, chiqindilarning yoishi va yuqori haroratli gazlardan ajralib chiqayotgan issiqlik hisobidan amalga oshiriladi. Birinchi bu’ qozoni XIX asrning boshlarida 0,5-0,6 MPa bosimli bug’ qozoni ishlab chiqilgan. Qozon qurilmasining rivojlanishiga buyuk rus olimlari A.V. Shuxov, K.V. Kiroj, M.B. Qirginov va boshqalar katta hissa qo’shgan. Hozirgi zamon qozon qurilmalari juda murakkab qurilma hisoblanib, juda ko’p miqdordagi har xil jihozlarni, qurilish konstruksiyalarini o’z ichiga oladi. Har xil konstruksiyadagi qozonlar mavjud. Hozirgi zamon qozoni avtomatlashgan tizim bilan jihozlangan bo’lib, uning xavfsiz va ishonchli ishlashini ta’minlaydi, yoqilg’idan ratsional foydalanish, mehnat unumdorligini oshirishga va atrof muhitni muhofaza qilish talab etiladi. Bizga ma’lumki qozon qurilmalarida ishlab chiqariladigan bug’lar yoqilg’ining yonishi, ekzotermik reaksiyalar va yuqori hororatli gazlardan ajralib chiqadigan issiqlik hisobidan hosil bo’ladi. Biz bitiruv malakaviy ishimizda hozirgi zamon qozon qurilmalaridan ajralib 5

chiqadigan yuqori haroratli gazlardan olinadigan issiqlik va ularni hisoblash usulini ishlab chiqishni maqsad qilib oldik. Buning uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirdik: 1. Qozon qurilmalaridagi va ularning turli xil konstruksiyalarini o’rganish; 2. Qattiq yoqilg’i bilan ishlaydigan qozon qurilmasini o’rganish; 3. Qozonning issiqlik va energetic balansi; 4. Chiqib ketayotgan gazlar orqali issiqlik yo’qatishi; 5. Qozonning FIK n nagruzkaga bo’g’liqligi; 6. Yoqilg’ining tejamkorligini amalga oshirish; Bitiruv malakaviy ishining amaliy axamiyati shundaki, qozon qurilmalarida bug’ hosil qilishga yoqilg’ini yonishi natijasid endotermik reaksiyalardan ajralib chiquvchi gazlardan foydalanish va ulardan hisoblash usullari bo’yicha ishlab chiqarilgan tavsiyalar shu sohada yordam berishi mumkin. BMI …..betdan, ….. sxema, ….. rasm xulosa va adabiyotlar ro’yhatidan iborat. 6

I bob. Avtonom qozon qurilmalari va ularning xarakteristikalari. 1.1. Sanoat issiqlik elektr markazlarida (T.E.S) qozon qurilmalari Energetikaning rivojlanishi juda ko‘p faktorlar bilan, ya’ni mehnat sharoitining yaxshilanishi uning texnik darajasiningoshishi ishlab-chiqarishning intensifikatsiyalashning va ilmiy texnikaviy jarayon bilan aniqlanadi. Sanoatda barcha turdagi energoresurslarning 50% dan ko‘prog‘idan foydalaniladi, 65 % ishlab chiqarilgan elektr energiyasi ha m shuning ichida bo‘ladi. Mos ravishda kislorod, gaz, siqilgan havo issiqlik elektor energiyasining iste’moli v taqsimlanishi transport ishlab chiqarish yoqilg‘i yoqish uchun mo‘ljallangan qurilma va tuzilmalar yig‘indisidan iborat bo‘lgan har xil turdagi energetik sistemalari juda murakkab. Hozirgi zamon sanoati korxonalari energetikani rivojlantirishda juda katta rol o‘ynaydi. Sanoat korxonasining energosistema strukturasi quyidagi rasmda ko‘rsatilgan (1rasm). 1-rasm. Sanoat korxonalarning energosistema strukturasi. 1. Yoqilg‘ining tashqi manbasi. 2. KES,TETS,GES AES rayonli 2. energasos temasi. 7

3. 3-sanoat gazageneratorli, kislorodli , kompreionli, qozonli PVS,TETS stansiyalari . 4. Maishiy va yoritish ehtiyojlari, elektroenergiya va issiqlik iste’molchilari. 5. Yuqori temperatura energiya manbalari bazasida teplotexnik komplekslar. 6. Past temperaturali energiya manbalari bazasidagi teplotexnologik kompleksi. 7. VER dan foydalanish qurilmalari. 8. Texnologik agregatlarning yonuvchi chiqindilar. 9. Past temperaturali VER –lardan foydalanish qurilmalari Sanoatda energiyadan foydalanish yoki aniq korxonada energetik F.I.K. bilan xarakterlanadi, ya’ni foydali sarflangan energiyaning sarflangan energiyaga nisbati bilan aniqlanadiƞисп = ∑ Qподв −∑ Qпот ∑ Qпот (1.1.) bu yerda подв потQ Q    - berilgan ishlab chiqarishga keltirilgan va sarflangan energiyalar. . . исп m АР Э р м прм         (1.2) bu yerda т – qazib olingan F.I.K va yoqilg‘i transporti .пр э – elektr energiya i/ch F.I.K .тр э  – energiya transporti F.I.K рм  - texnologik agregatning ishchi mashinasining F.I.K .пр м  - mexanizm uzatmasining F.I.K Korxonalarda bir qancha turdagi energiya tashuvchilardan foydalanish 1 ( i,Ei) мсп n      (1.3.) bu yerda Е i ва i –energiyaning umumiy sarfidagi berilgan energiya tashuvchining xissasi va undan foydalanish F.I.K.

Umumlashtirilgan energiya tashuvchilarning F.I.K baholash uchun shartli tabiiy yoqilg‘iga прир Q keltiriladi. Masalan, подьQ keltiriladi. Masalan, Formula 8 elektro energiyasidan foydalanishda . . подв эс тр э тр дт Q прир Q       (1.4) bu yerda эс – elektrostansiyaning F.I.K . .тр д т – transport va dobicha F.I.K Yoqilg‘i energetik resurslaridan yig‘indi F.I.K dan foydalanish исп  = 0,35 0, 4  ni tashkil etadi. Hozirgi zamonda issiqlik suv turbinali elektrostansiyalarda 80% dan yuqori elektro energiya ishlab chiqariladi. Asosiy issiqlik tashuvchilar sifatida sanoat pechida va turmushda bug‘ va bug‘ bilan yoki yonuvchi mahsulotlar bilan qizdirilayotgan issiq suv foydalaniladi, qaysiki qozon qurilmalarida hosil qilinadi. Elektroenergiyani ishlab chiqarish uchun bug‘dan keng foydalanish qazib olinayotgan yoqilg‘ining 25% dan yuqorisi qozonlarda ishlatilishini aniqlash, texnologik jarayonlarda keng foydalaniladi. Har xil vazifalarga mo‘ljallangan konstruksiyali qozon qurilmalarining miqdori va quvvati MDH da 100 ming dan ko‘pni tashkil etadi. Vazifalarga qarab, sanoat korxonalari va avtonomli ishlab chiqarishda foydalaniladi va chiquvchi gazlarning issiqligini va boshqa texnologik agregatorning yoqilg‘i chiqindilaridan hamda sanoat elektr stansiyalarining qozon qurilmalaridan foydalanishadi (2- rasm) Qozonlarda har xil turdagi qattiq , suyuq va ga zsimon (3-rasm) yoqilg‘ilar ishlatiladi. Sanoatda qozonlardan bug‘ ishlab chiqarish jarayonida ajralayotgan ekzotermik reaksiyalar issiqligidan ishlab chiqarish yonuvchi chiqindilari hamda texnologik yuqori temperaturali gazlarning issiqligi va sovutilayotgan elementlari issiqligidan va boshqalardan iborat.

9 2- rasm. Sanoat korxonasining avtonomli qozon qurilmalari a) organik yoqilg‘i; b) chiqsvchi gazlarning issiqlikdan foydalanish va boshqa texnologik agregatlarning issiqlik chiqindilari

3-rasm. Sanoat TETS-sistemasidagi qozon qurilmasi. 10 1. Qozon. 2. Bug‘ trubinasi. 3. Kondensator. 4. Nasos. 5. Deaerator. 6. Past bosimli suv qizdirgich. 7. Yuqori suv bosimli qizdirgich Suv bug‘ini ishlab-chiqarish uchun ko‘pincha ishlatilgan tabiiy suv va texnologik qurilmalarning va bug‘ trubinali agregatlardan olinayotgan kondensatdan foydalaniladi. Bug‘ ishlab chiqarishning chiqindilari sovutilayotgan gazsimon mahsulotlarning yonishi hisoblanadi. Qattiq yoqilg‘idan foydalanishda qo‘l va shlak ko‘rinishdagi mineral qoldiqlar ham hisoblanadi. Birinchi bug‘ qozonlari XIX asrning boshlarida 0,5 – 0,6 mPa bosimli bug‘ ishlab chiqariladi va soatiga yuzlab kg unumdorlikga ega bo‘lgan. Hozirgi zamonda bug‘ ishlab chiqarish uchun shunday qozonlar ishlatiladiki, bug‘ining bosimi 25 kPa va temperatura 5700 ga unumdorligi esa 4 000 m/chas tengdir.

Qozon texnikasining rivojlanish intevsivligi sanoat ishlab chiqarish o‘sishi bilan bog‘liq bo‘lib, asosan bug‘ trubinali elektrostansiyalarida elektr energiya ishlab chiqarish konsentratsiyasi bilan bog‘liqdir. Qozon texnikasini rivojlan-tirishda issiqlik tenikasining ilmiy bazasining asoschilaridan butun dunyoga mashhur bo‘lgan russ energetik olimlari A.V Shuxov, K.V. Kirij, D.M Krinivechskiy, M.V.Kirpichov, L.I.Ramzin, G.F. Knorre, E.I.Romm, M.A.Starikovich va boshqalari xisoblanadi. Hozirgi zamon qozon qurilmalari juda murakkab soorujeniya hisoblanib juda ko‘p miqdordagi har xil jihozlarni va qurilish konstruksiyalarini tashkil etadi. Bug‘ ishlab chiqarish sxemasining bir butunligi bilan bog‘liqdir. Misol tariqasida, qattiq yoqilg‘i bilan ishlaydigan qozon qurilmaning prinsipial texnologik sxemasi keltirilgan. Yoqilg‘i transport mexanizmlari yordamida maydalovchi tuzilmaga uzatib va maydalangandan keyin bunkerga yo‘naltiriladi, tegirmonga tushadi. Ko‘mir changi tegirmondan o‘txonaga uzatiladi va bu yerda uning yonishi sodir bo‘ladi. Hosil bo‘lgan yonuvchi mahsulotlar qozoni qizitish sirtini yuvadi va sovutilgan holda kul ushlagichga tushadi va keyinchalik tutun surguchlar orqali tutun 11 trubasidan atmosferaga chiqariladi. Yonish uchun zarur bo‘lgan havo qozonga purkash ventilyator bilan beriladi. Havo isitgich orqali o‘tib tegirmon va o‘txonaga uzatiladi. Qattiq yoqilg‘i yonishi natijasida o‘txonada hosil bo‘lgan shlak va kul kulushlagichda yig‘ilgan kul va shlak ushlagichlar sistemasi kanallariga transportirovka qilinadi va nasos qurilmasiga uzatiladi. Shlak va kulni suv bilan kul ushlagich trubaprovodiga haydash uchun xizmat qiladi. Sistemadagi bug‘ va kondensatning yo‘qotishlarini kimyoviy tozalangan suv bilan to‘ldiriladi va deaetoroga suv tozalagich apparati orqali nasos bilan haydaladi. Suv degazatsiyadan keyin ta’miinlovchi nasoslar yordamida qozonga beriladi. Qozon qurilmasining texnologik (4 rasm) qurilmasi uning vazifasiga qarab ko‘rinishi o‘zgartiriladi, ya’ni mahalliy sharoitlarga, yoqilg‘ining yoqish usuliga

yoqilg‘i turiga, bug‘ parametrlariga va qozon unumdorligiga qarab o‘zgartiriladi. Suyuq va gazsimon yoqilg‘ilardan ishlaydigan qozon qurilmalarida kul-ushlagichlar tuzilmasi bo‘lmaydi. 4-rasm. Qattiq yoqilg‘ida ishlaydigan qozon qurilmasining texnologik sxemasi. 1. Yoqilg‘i vagoni. 2. Bo‘shatish bunkerli tuzilma. 3 Maydolovchi blok. 4. Xom yoqilg‘i uchun qozon bunkeri. 5. Yoqilg‘ini maydalash tegirmoni . Eksgauster. 7.Qozon baraban. 8. Bug‘ generatori. 9. Ekanomayzer. Havo qizdirgich. 11. Ventilyator. 12. Deaerator. 13. Ta’minlovchi asos. 14. Kul ushlagich. 15. Dimasos. 16. Tutun trubasi 17. Lentali transporter. 18. Ko‘mir shtabeli. 19. Kul ushlash bagerli nasosli sistema: a) ta’minlovchi suv; b) o‘ta qizigan bug‘; v) yonuvchi mahsulotlar; g) shlak va kul 12 Shlak va kul chiqarish jihozlari juda soddalash-tiriladi va saqlash uchun qurilmalar ancha oddiylashtiriladi. Sanoat korxonalaridagi qozon qurilmalarida to‘ldiruvchi texnologik agregatlar bo‘ladi. Bug‘ chiqaruvchi gazlar issiqligi yoki sovituvchi elementlarga berilayotgan issiqlik hisobida ishlab chiqiladi. Keyingi illarda energotexnologik qurilmalaridan foydalanish texnologik agregatning ajralmas qismi bo‘lgan qozon hisoblanadi. Qozon qrilmasining jihozlari shartli ravishda asosiy va qo‘shimcha jihozlarga bo‘linadi. (5 rasm)

5-rasm. Changsimon yoqil g’ida ishlaydigan tabiiy sirkulyatsiyali barabanli qozonning sxemasi. 1. Garelka 2.O’txona Qo‘shimcha jihoz deb yoqilg‘iini uzatish uchun ta’minlovchi suv va havoni, yonuvchi mahsulotlarni chiqarish uchun tutun gazlarni tozalash uchun kul va shlakni tozalash, bug‘ quvurlari, suv quvurlari va h.k. larga aytiladi. Changsimon qattiq yoqilg‘ida ishlayotgan qozon sxemasi quyidagi 13 rasmda ko‘rsatilgan. (5 rasm). Qozon o‘txona kamerasi va gazoxodlaridan tashkil topgan bo‘lib, qizish yuzasi ichki bosim ostida bo‘ladigan ishchi muhitdan ekanomayzerdan , bug‘lantirgich elementlardan, bug‘ o‘ta qizdirgichdan iboratdir. Bug‘lantiruvchi sirtlar va ekranlar barabanga qo‘shilgan va pastki trubalari bilan pastki ekran kollektorlari bilan birlash-tiriladi va sirkulyatsion konturni hosil qiladi. Bosim ostida bo‘ladigan qizish sirti baraban bilan birlashtirilgan bug‘ bilan suvning oshirilishi sodir bo‘ladi.

Bug‘ning o‘ta qizishi bug‘ o‘ta qizdirgichda amalga oshiriladi. Havoning qizishi havo qizdirgichida amalga oshiriladi. Yoqilg‘i maydalanganidan keyin havo bilan birgalikda gorelka orqali o‘txona kamerasiga uzatiladi, bu yerda fakel usulida yoqiladi. O‘txona kamerasining devorlarida ekranlar joylashtirib bo‘lib, ko‘p sonli vertikal trubalardan tashkil topgan bu o‘txonadan chiqishda feston, qizishda bug‘lantiruvchi sirtlarni hosil qiladi va issiqlikning bir qismi yonuvchi mahsulotlardan olinadi. Suvning tabiiy sirkulyatsi va bug‘ suv organizatsiyasi sistemada suv sathining massasining farqini pastki trubalarda yuzaga keltiriladi va bug‘ suv aralashmasining ekranlarning va festoniga ko‘taruvchi trubalarida tashkil qilinadi. O‘txona kamerasidan keyin yonuvchi mahsulotlar bug‘ o‘taqizdirgichlardan o‘tadi va bu kerakli temperaturagacha qizdiriladi, keyin esa iste’molilarga yo‘naltiriladi. Bug‘ o‘tkazgichlardan keyin yonuvchi mahsulotlar ekanomayzer orqali o‘tadi va ta’minlovchi suv qizdiriladi va havo o‘tkazgichlarda havo qizdiriladi va yoqilg‘i yonishiga ketadi. Sovutilgan yonuvchi mahsulotlar qozondan chiqariladi. Har xil konstruksiyasi qozonlar mavjud, ularning sxemalari, biz ko‘rib chiqilgandan farq qiladi. Qattiq yoqilg‘ining yonish qatlamida amalga oshirish mumkin. Masalan, mos ravishda o‘txona o‘txona kamerasining konstruksiyasi o‘zgaradi qozonni bug‘lantirish sistemasi maxsus nasoslar yordamida bug‘ suv aralashmasi va suvning majburiy sirkulyatsiyasidan foydalaniladi. Qozonning 14 bug‘lantiruvchi sirti ayrim vaqtda truba ko‘rinishidagi qizish sirtida bajariladi va o‘txona kamerasining orqasida joylashtiriladi. Bir qator hollarda bug‘ o‘tkazgichlarning bir qismi paxonalardan iboratdir. Hozirgi zamon qozoni avtomatizatsiya sistemasi bilan jihozlangan bo‘lib, uning xavfsiz va ishonchli ishlashini ta’minlaydi, yoqilg‘idan ratsional foydalanish zaruriy bug‘ parlamentlarish va unumdorligini saqlash, personning mehnat unumdorligi oshirishga va ishlash sharoiti yaxshilashga, atrof muhitni chiqindilardan saqlash talab etiladi.

1.2. Qattiq yoqilg‘ida ishlaydigan qozon qurilmasi Qozon qurilmalari deb shunday tuzilmalarga aytiladiki, suv isitish yoki suv bug‘ini hosil qilish uchun mo‘ljallangan bo‘lsin. Ishlab chiqishni jismning turiga qarab, qozon qurilmalariga bo‘linadi. Bug‘ qozon qurilmasi, berilgan parlamentlarda suv bug‘ini olish uchun xizmat qiladi. Suv qizdirgichli qurilmalar esa suvni ma’lum temperaturagacha qizdirish uchun mo‘ljallangan. Vazifasiga qarab ozon qurilmalari energetik, ishlab chiqarish qozonlariga bo‘linadi. Energetik qozon qurilmalarida o‘rtacha va yuqori bosimli bug‘ ishlab chiqariladi, bug‘ qozonlarini va trubalarini harakatga keltirish uchun foydalaniladi. Ishlab chiqarish qozon qurilmalari asosan issiq suv yoki suv bug‘ini hosil qilish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, har xil texnologik ehtiyojlarni qondirish uchun ishlatiladi. Isitish qozon qurilmalarida past bosimli yoki suvni faqat isitish ventilyatsiyasi va issiq suv ta’minotida va uy-joy binolarini hamda ishlab chiqarish binolarini isitish uchun ishlatiladi. Xozirgi zamon yirik zavod va fabrikalari qurilish materiallari va buyumlarni tayyorlaydigan korxonalar qoida buyicha isitish ishlab chiqarish qozonlari bilan jihozlanadi. Bu esa ishlab chiqarish texnologik jarayonlarni amalga oshirish isiqlik ta’minoti ventilyatsiya isitish uchun jihozlanadi. Xususan, sanoatdagi qurilish materiallari uchun suv bug‘i betonli, temir- betonli issiqlik-izalyatsion va boshqa buyumlarni issiqlik –enamli ishlov berish uchun 15 zarurdir. Avtoklavlarda, priparkali kameralarda ishlatiladi. Qozon qurilmasi qozon agregati va yordamchi jihozlardan iboratdir. Qozon agregatni qozon qurilmasining asosiy elementi hisoblanadi va o‘z ichiga quyidagi qismlarni oladi. Yoqilg‘ini yonish uchun va issiqlikni yonuvchi mahsulotlardan ishchi qismiga uzatishni amalga oshiradi. Qozon agregatni quyidagi qismlardan iboratdir: 1. Shaxsiy qozon

2. Bug‘ o‘ta qizdirgich 3. Havo qizdirgich 4. Suv ekonomayzer 5. O‘txona tuzilmasi 6. Gazxod va havo yuruvchi tuzilmasi 7. Obmurovka karkasi 8. Rostlovchi, trubalarni tekshirish va tozalash tuzilmalaridan iborat. Suv qizdiruvchi qozon agregatida ekonomayzer va bug‘ o‘tkazgichdan bug‘lantiruvchi qismi yo‘q. Qo‘shimcha jihozlar yoqilg‘ini tayyorlash va uzatish uchun, suvni qozon agregatiga uzatish uchun kul va shlaklarni, tutun gazlarini chiqarish va havoni uzatish uchun yoqilg‘ining yonishi uchun agregatning ishlash rejimini avtomatik rostlash va nazorat qilish uchun mo‘ljallangandir. Issiqlik energiyasining va qozon agregatining manbai sifatida organik yoqilg‘i xizmat qiladi. Qozon agregatlarida ishchi jism sifatida suv xizmat qiladi. Ayrim paytda yuqori qaynayotgan organik suyuqlik xizmat qiladi. Tauterm, diorenal, difeniloksid va boshqalar. Yuqori qaynayotgan organik suyuqliklardan foydalanish ular-ning issiqlik fizikaviy xossalari bilan bog‘liq va birinchi navbatda qaynashning yuqori temperaturada bo‘lishi va past bosimlarda kondensatsiya bo‘lishi, bu esa binar- sikllarning F.I.K. oshirishiga imkon beradi va suv bug‘i pastki temperatura chegarasidan organik suyuqlik va eng yuqori chegaraviy qiymatidan foydalanishni 16 ta’minlaydi (6 rasm). Bug‘ qozon qurilmasidagi ishchi protsessi quyidagi asosiy stadiyalardan iboratdir: 1. Yoqilg‘i yonishi 2. Qozo tutun gazlaridan suvga yoki bug‘ga issiqlik uzatish. 3. Tuyingan bug‘ning bug‘ hosil bo‘lishi va o‘tqazishi. Suv qizdirgich qozon agregatida ishchi protsess o‘ziga 2 ta sta-diyani oladi.

Bug‘ qozon qurilmasining prinsipial sxemasi (6-rasm)da ko‘rsatilgan. Yoqilg‘i o‘txonaga gorelka orqali o‘tkaziladi. 6-rasm. Qozon qurilmasining sxemasi. 1.Bug‘ qozon. 2. Bug‘ni chiqarish t rubalari. 3. Kollektorlar. 4 . O‘ta bug‘ qizdirgich 5. Ekonomayzer.6. Tutun trubasi. 7. Dimasos. 8. Ta’minlovchi nasos. 9. Yonuvchi mahsulotlarning chiqishi. 10. Ventilyator. 11. Havoqizdirgich. 17 12. Ekran kollektorlari 13. Gorelkalar. 14. Pastki trubalar O‘txonadan yonuvchi yonish mahsulotlari gazaxodga yo‘naladi. Bu yerda o‘ta bug‘ qiz-dirgich joylashtirilgan va keyinchalik konvektiv shaxtaga tushadi va ekanomayzer, havo isitgich joylashgan. Dimasoslar yordamida tutun gazlari qozon agregatidan tutun trubasi orqali tashqi atmosferaga tashlanadi.

Yonish uchun havo ventilyator bilan uzatiladi. Oldindan havoning qizish rekuperativli havo qizdirgichda amalga oshiriladi. Suvga oldindan termik va kimyoviy ishlov berilgandan keyin nasos yordamida ekonomayzerdan o‘tadi. Bu yerda qiziydi va qozonning bara-bani 18 ga tushadi. Barabanda ta’minlovchi suv qozon konturdagi suv qozon konturdagi suv bilan aralashtiriladi. Pastki trubalar buyicha qozon suvi pastki kameraga tushadi va ekranli bug‘lantiruvchi trubalarga yo‘naltiriladi. Bu yerda yoqilg‘ining yonish issiqligi hisobiga suv qaynash temperaturasigacha qizdiriladi va bug‘ga aylanadi. Hosil bo‘lgan bug‘ suv bilan birga qozon barabaniga yo‘naltiriladi, bu esa separatsiya sodir bo‘ladi. Suvning tushiruvchi va ekranli trubalaridagi harakati suv va suv bug‘ aralashmasining zichligining farqi tufayli sodir bo‘ladi. Bug‘ bug‘ chiqarish trubalari buyicha bug‘ o‘tkazgichlarga yo‘naltiriladi va kollektordan iste’molchiga tushadi. Issiqlikning atrof – muhitga yo‘qotilishini kamaytirish uchun xavfsiz ishlash sha-roitini yaratish va konstruksiyalarning germetizatsiyasini yaxshilash lozim va qozon agregatining o‘txonalarni va gazaxodlarni o‘tga chidamli teploizolyatsion materiallardan izolyatsialanadi. Quyidagi rasmda (7-rasm) qozon qurilmasi joylashgan binoda suvni eritilgan gazlardan termik tozalash va har xil tuzlardan kimyoviy tozalash qurilmasi ko‘rsatilgan. 18

7-rasm. Qozonning prinsipial sxemasi 1-o‘txona kamerasi. 2. Qizishning bug‘lantiruvchi sirt. 3. O‘ta bug‘ qizdirgich. 4. Ekonomayzer. 5. Havo qizdirgich Qattiq yoqilg‘ini yoqqandda dimasoslar oldida kul ushlagichlar o‘rnatiladi. Ularningvazifasi tutun gazlarini kul changlaridan tozalash gorelkalar oldida esa yoqilg‘ini tayyorlash asbobi o‘rnatiladi. Qozon qurilmalariga quyiladigan umumiy talablardan biri chidamliligi va uzoq muddatga ishlashi ishlab chiqilayotgan bug‘ning arzonligi. Hozirgi zamonda qurilish materiallarining va buyumlarin issiqlik ishlov berish uchun bevosita pechlarning o‘txonalarida har xil yoqilg‘ilarni yoqishda hosil bo‘ladigan issiqlik miqdori sarflanadi. 1.3 Havoning ortiqlik koeffitsentini aniqlash va hisoblash usuli Havoning ortiqcha koeffitsenti quruq yonuvchi mahsulotlar-ning gazli analizi ma’lumotlariga asosan aniqlanadi. To‘liq yonishni hosil qilish uchun yonuvchi mahsulotlarda СО, СН 4 , Н 2 –yonuvchi tashkil etuvchi mavjud bo‘lmaydi. 19

2 2 2 21 21 79 100 ( ) L O RO O      (5) To‘liq yonishida 2 2 4 2 2 2 21 0, 5 0, 5 2 21 79 100 ( L O CO H CH RO O CO H CH            RO 2 maxce – qiymati ma’lum bo‘lishida yoqilg‘ining to‘liq yonishida α-ni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanamiz 2 2 макс RO RO L  Qozon agregatning issiqlik balansi qozon agregatiga keltirilgan va sarflangan issiqliklar o‘rtasidagi tenglikni o‘rnatadi. Issiqlik balansi asosan yoqilg‘i sarfi aniqlanadi va qozon agregatini muhim harakteristikalarini ishlashning energetik unumdorligi aniqlandi. Qozon agregatida yoqilg‘ining kimyoviy energiyasi yonish jarayonida yonuvchi mahsulotlarning fizikaviy issiqligiga aylanadi. Ushbu issiqlik suvni qizdirish yoki bug‘ni ishlab chiqarish hamda bug‘ni o‘ta qizdirishga sarflanadi. Ilojsiz issiqlik yo‘qotishlari natijasida issiqlikni uzatish va energiyani aylantirishda ishlab chiqiladigan mahsulot energiyasi faqat issiqlikning bir qismini tashkil etadi. Qolgan qismi esa shunday issiqlik yo‘qotishlariga tengki, qaysilarining qiymati ishlab chiqiladigan mahsulotning issiqligini uzatishga va energiyani aylantirish jarayonlarini unumdorligini tashkil qilishga bog‘liqdir. Qozon agregatning issiqlik balansini tuzishdan maqsad qozon agregatiga keltirilgan issiqlik miqdori bilan foydalanilgan issiqlik va issiqlik yo‘qotishlari o‘rtasidagi tenglikni aniqlashdan iboratdir. Issiqlik balansi 1 kg qattiq, suyuq yoki 1 m3 gazsimon yoqilg‘ilar uchun tuziladi. Agregatning o‘rnatilgan issiqlik holati uchun issiqlik balansi tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega 1 pp nQ Q Q    20

Yoki1 2 3 4 5 6 ppQ Q Q Q Q Q Q       (7) Agar tenglama o‘ng tomonidagi har bir hadini – ga bo‘lib va 100 % ga ko‘paytirsak, u holda issiqlik balansi tenglamasining 2-ko‘rinishi hosil qilamiz. 1 2 3 4 5 6g 100% g g g g g      (8) Ushbu tenglamada g 1 - brutto qurilmaning FIK ni tasvirlaydi. U qozon qurilmasiga ko‘rsatiladigan xizmatlarning energiya sarfini va uzatmalarga dimasoslarga ventilyatorlarga , ta’min-lovchi nasoslarga vo boshqa xarajatlarga ketgan energiya sarfi hisobga olinmaydi. “Netto” FIK “Brutto” FIK dan ham bo‘ladi. Chunki, u qurilmaning shaxsiy ehtiyojlari uchun sarflangan energiyani hisobga oladi. Issiqlik balansi tenglamasining chap kirish qismi quyidagi yig‘indi qismlarning kattaliklaridan iborat. Q физ.т. – 1 кг ёки 1 м 3 Yoqilg‘ining fizikaviy issiqligi. . . p р p н в лн пар физ т Q Q Q Q Q     (9) Bu yerda Q В.В.Н – teploagregatga havo bilan kiritilayotgan issiqlik, Q пар – 1 kg yoqilg‘i uchun o‘txonaga dutevqm bug‘ bilan uzatilayotgan issiqlik. Havo bilan kiritilayotgan issiqlik quydagi tenglik bilan hisoblanadi. . . . . . ( ) b bn Г В З Х В З Q VCp T Т    (10) Bu yerda С ʹ - havoning o‘rtacha hajmiy izobar issiqlik sig‘imi +600 K- temperaturagacha havoda Сʹ p= 1,33 koi/m3k Т г.в.з – qizitilgan havo temperaturasi Т х.в.з – sovuq havo temperaturasi ko‘pincha 300 0 K bo‘ladi. Mazutni purkash uchun bug‘ bilan kiritilayotgan issiqlik ( ) парQ W i       (11) Bu yerda W ф – forsunka bug‘ining sarfi 0,3%0,4 kg/kg

21 I ф – forsunka bug‘ning entalpiyasi, kdj/kg Formula- bug‘ hosil bo‘lish issiqligi, kdj/kg 1 kg yoqilg‘ining fizikaviy issiqligi. ( 273) физ т Т ТQ С Т   (12) Bu yerda С т –yoqilg‘ining issiqligi, kdj/kg Т т –yoqilg‘ining temperaturasi, К Q физ.т – kattalik uncha katta bo‘lmagan qiymatga ega bo‘lgan hisoblashlarda juda kam hollarda hisobga olinadi. Faqat bundan istisno sifatida mazut va past koloriyali . Agar oldindn havoning va yoqilg‘ining purkash uchun ishlatilmaydi, faqat p pp HQ Q  (13) Issiqlik balansi tenglamasidagi issiqlik yo‘qotilishi quyidagi tengliklar bilan hisoblanadi. Misol: D= 1,11 kg/s unumdorlikka ega bo‘lgan qozon agregati-ning FIK ni va yoqilg‘i sarfini topish talab etilsin. Yoqilg‘i kolosnikli qo‘zg‘almas panjarada qatlamli yonadi. Yoqilg‘i Donetskiy ko‘miri bo‘lib markasi DO-quydagi elementar tarkibiga % С р = 50,6 Н р = 3,7 О р = 8 N р = 1,1 S р л = 4 А р = 19,6 W p = 13 Chiquvchi gazlar havoning ortiqcha koeffetsentiga teng. L ух =1,54 Chiquvchi gazning temperaturasi t ух = 130 0 C Issiqlik yo‘qotilishi q 3 = 3%, q 4 = 11%, q 5 = 2,9%, q 6 = 0,4%, Qozon quriq tuyingan r= 1,4 mPa bosimli bug‘ni ishlab chiqaradi. Ta’minlovchi suvning temperaturasi t. п . В =85 0 С ga teng bo‘lsin.

Yechish: 22 1. pHQ - yoqilg‘ining pastki yonish issiqligini 340 50, 6 1035 3, 7 104(8 4) 20500 pHQ        2. Havoning nazariy miqdorini quyidagi formuladan topiladi: 0 3 0, 889(50 6 0, 375 4) 0, 265 3, 7 0, 0333 8 5, 59 / V м кг          3. Yonuvchi mahsulotlar tarkibini quyidagicha aniqlanadi: 2 3 0, 0186(50, 6 0, 375 4) 0, 97 / ROV м кг     2 3 11 0, 79 5, 59 0, 8 (1, 54 1) 5, 59 7,11 / 100 RV м кг        2 3 0,111 3, 7 0, 0124 13 0, 016 5, 59 0, 0161 5, 59(1, 54 1) 0, 693 / H OV м кг           4.L ух =1,54 va t ух =130 0 С bo‘lganda yonuvchi mahsulotning entalpiyasi 2 2 2 2 2 2( ) (0, 97 1, 74 7,11 1, 297 0, 693 1, 512) 130 1560 / 1560 /ух RO CO R N H O H O ух ухJ V C V C V C t кдЖ кг J кдЖ кг                   5. Chiquvchi gazlar bilan issiqlik yo‘qotilishi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 2 100 11 (1560 1, 54 5, 59 1, 33 30) 1080 / 100 Q кдЖ кг        Yoki 2 2 2 1080 100% 5, 3% 20500 p pp H Q Q g Q Q     6. .k a ni aniqlaymiz 1 100 (5, 3 3 11 2, 9 0, 8) 77, 4% ka g          7. Bug‘ ishlab chiqarish uchun sarflangan issiqlikni aniqlaymiz Р=3% qabul qilib Q 1 =1,12(2790-4,2·85)+1,12·0,03(830·4,285)=2750 кВт 8. Formuladan (Larikov N.N) yoqilg‘i sarfini aniqlaymiz: 2750 0,173 / 0, 7740 20 500 B кг с     Ёқилғи сарфининг ҳисоби

100 11 0,173 0,154 / 11 pB кг с   23 Qozon qurilmasida organik yoqilg‘ini yonish natijasida yoqilg‘ining kimyoviy energiyasi yonuvchi mahsulotlarning issiqlik energiyasiga aylanish sodir bo‘ladi. Ajralib chiqqan issiqlik hisobiga suv bug‘i hosil qilinadi. Qozon qurilmasida energiyadan foydalanish effektivligi issiqlik balansi orqali hisoblanadi. Barqaror holatda bir butun qozon qurilmasi uchun uning ayrim qismlarida yoki elementlarida energiyaning va ishchi moddaning oqim balanslarini quyidagicha yozish mumkin. Moddaning saqlanish tenglamasi 0 прих потQ Q Q    Bu yerda D прих va Q прих –kelib tushgan modda va energiya miqdori. Д, Q -foydali aylangan modda va energiya miqdori. Д пот , Q пот modda va energiya yo‘qotishlari. Nastatsionar rejimlarda oqib kelgan va oqib ketgan oqimlar orasidagi tenglik ichki energiyaning o‘zgarishi bilan u ham buziladi. Har qanday teplotexnologik agregatining balansi kabi qozonning issiqlik balansi keltirilgan va sarflangan issiqliklar tengligi bilan harakterlanadi: прих расхQ Q  Teplotexnologik qurilmalar uchun umumiy holda issiqlik balansini tashkil etuvchilar, birlik hosil qilingan mahsulotning sarflangan issiqlik miqdorining nisbati bilan ifodalanadi. Masalan: 1 kg texnologik mahsulotning megadjoullarda yoki vaqt bir-ligida issiqlik miqdorini – megadjoul sekundda yoki yoqilg‘i birligidagi issiqlik miqdorida -1 kg qattiq va suyuq yoqilg‘iga –megadjoulyax yoki gazsimon yoqilg‘i uchun 1m 3 –megadjoullarda ifoda-laniladi. Qozon qurilmalari uchun issiqlik balansi 1 kg qattiq yoki suyuq yoqilg‘i uchun yoki 1 m 3 gaz uchun 273K temperaturada va 0,1013 mPa bosimlarda tuziladi. Issiqlik balansining keltirilgan qismi umumiy holda quyidagi ko‘rinishda yoziladi p прих p хим физ элQ Q Q Q Q      

Bu yerda keltirilgan kimyoviy issiqlik( ) p хим H экз ЭндQ Q Q Q     24 Kiritilgan fizikaviy issiqlik . . . физ Ф Т Ф в пар О ГQ Q Q Q Q      Issiqlik balansining keltirilgan qismini ko‘rib chiqamiz. pHQ -birlik yoqilg‘ining pastki yonishi issiqligi mDj/kg, mDj/m 3 . Qozonni tark etib kelayotgan yonuvchi mahsulotlarning temperaturasi ko‘pincha 110 0 -120 0 С dan kam bo‘lmaydi. Yonuvchi mahsulotlarning temperaturasini shunday temperaturagacha sovutish kerakki, qizish sirtida suv bug‘larining kondensatsiyasi mumkin bo‘lsin. Hisoblashlarni yoqilg‘ining yuqori yonish issiqligida pBQ -da olib borish kerak bo‘ladi. Q экз - xad ekzotermik reaksiyalardagi issiqlikdan foydalanishni hisobga oladi. Ba’zi bir texnologik jarayonlarni amalga oshirishda mumkin. Misol tariqasida bug‘ hosil qilishda qaynayotgan qatlamda kolchedani kuydirishning ekzotermik jarayonida buni ko‘rish mumkin. Kuydirish jarayoni qo‘shimcha yoqilg‘idan foydalanmasdan o‘tadi. Shuning uchun bunday holda химQ  -ni aniqlashda yoqilg‘ining pHQ -yonish issiqligi bo‘lmaydi. Q энд -Had, endotermik reaksiyalardagi mumkin bo‘lgan issiqlik xarajatlarini hisobga oladi. Masalan, Slansin yoqishda ajralib chiqqan energiya-ning bir qismi korbanatlarning joylashishi uchun sarflanadi. 2 ( )100 4, 05 к СО энд корбQ Q к   Bu yerda 4,05-1 kg karbonot kulining paralanishi uchun sarflangan energiya mDj/kg. К=1 slanslarni kamerali yoqishdagi korbonatlarning parchalanashi koeffetsenti. К=0,7 –qatlamli yoqishda

2 ( ) рк СО -korbonatlarning uglekislota физQ  ni aniqlash uchun ifodaga kiradigan Q ф.Т -=ad mDj/kg. Yoqilg‘ining fizikaviy issiqligini hisobga oladi. . .Ф Т Т TQ С t  Bu yerda С Т -ishchi yoqilg‘ining issiqlik sig‘imi, mDj/kg.k t T - yoqilg‘i temperaturasi 0 С 25 Qozonga qattiq yoqilg‘i tushganda ko‘pincha past temperaturaga ega bo‘ladi. O- ga intilayotgan temperatura bo‘ladi. Quruq yoqilg‘i massasining issiqlik sig‘imi esa 3 0, 92 10 сТС    dan 3 1, 3 10 / сТС мДж кгК    oralig‘ida bo‘ladi. Shu munosabat bilan QF.T. ning qiymati uncha katta bo‘lmaydi. Qattiq yoqilg‘ining entalpiyasini qozondan tashqarida tashqi issiqlik manbai tomonidan uni oldindan qizdirish holatida hisobga olinadi. Shunda yoqilg‘ining temperatura va kamligini o‘txona oldidagi holatida qabul qilinadi. Suyuk yoqilg‘i (mazut)ning yopishqoqligini kamaytirish uchun topkadan oldin uning temperaturasini 80-1200S gacha qizdiriladi. Mazutning issiqlik sig‘imi 3 3 1, 94 10 2, 04 10 / РТС мДж кгК       Q Ф.Т. -(0,4-0,63) % PHQ  tashkil etadi Mazutning issiqlik sig‘imi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 3 (1, 738 0, 0025 ) 10 РТ TС t     Q Ф.Т. -ni hisobga olish, past yonish issiqligiga ega bo‘lib, gazsimon yoqilg‘ining yonishi maqsadga muvofiq bo‘ladi, qachonki QF.T.=7-10 % tashkil qiladi. Gazsimon yoqilg‘ining issiqlik sig‘imi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 4 2 2 2 3 3 4 2 2 0, 01( 10 0, 0052 10 Р СН СО Н Со Н ОС С СН С СО С Н С СО С dr               Bu yerda СН 4 , СО 2 , Н 2 , СО – gazsimon yoqilg‘ida mos ravishda komponentlarning tarkibida % da ; 4 2 2 ;С ; ; СН СО СОС СН С  gazlarning issiqlik sig‘imlari 3 мДж м К  ;

d r - gazsimon yoqilg‘ining namlik saqlanishi (Vlagosoderjaniye), 3 Г м Yuqori yonish temperatura, issiqligigacha ega bo‘lgan gazsimon yoqilg‘ini yoqishda gaz va havo miqdorlarining yuqori sootnosheniyali o‘rinli bo‘ladi. Bunday holda yoqilg‘i –gazni ko‘pincha qizitilmaydi. Q Ф.В. -had, havoning entalpiyasini hsiobga oladi, qozonning gazoxodlari orqali surilayotgan va havo-isitgichi orqali qozonga tushishini hisobga oladi. Issiq havoning 26 entalpiyasini faqatgina qozonning havo qizdirgichigacha, agregatdan tashqarida qizdirishda hisobga olinadi. Qo‘shimcha yoqilg‘ini yoqishda avtonom qizdirgichda ishlatilgan bug‘ni qizdirishda yoki bug‘ kaloriferida tashqi issiqlik manbai hisobiga amalga oshiriladi. Bunday holda issiqlik havo bilan kiritiladi, mDj/kg 0 0 . . (H ) Ф в ВГ х вQ Н   Bu yerda ß-qozonga kirishdagi havo miqdorining nazariy zarur bo‘lgan 0 0ВП ВПН V C t        ga nisbatiga teng va 0 0ХВ ХВ Н V C t      Havo qizitgich oldidan nazariy zarur bo‘lgan havo entalpiyasi, havo qizdirgich oldidagi ВПt -temperaturagacha va sovuq havo temperaturasi t ХВ -lardagi. ( ) пар мДж Q кг -=ad antratsetni qatlamli yoqishda bug‘ bilan agregatga kiritilayotgan mazutni bug‘ bilan uzatishda uning ishlashni yaxshilash uchun sarflangan issiqlikni hisobga oladi. (h 2, 51) пар П PQ G   Bu yerda G П – purkalayotgan bug‘ning solishtirma sarfi ( )кг кг .

Mazutni bug‘ bilan purkashda 0, 3 0, 35 П кг G кг   qatlamni antratsitni yoqishda va bug‘ni panjara ostiga uzatishda 0, 2 0, 4 ; П П кг G h кг    Dutyevoy bug‘ning entalpiyasi, mDj/kg 2,51 mDj/kg –atmosferaga chiqib ketuvchi, yonuvchi mahsulotlardagi suv bug‘ining taxminiy entalpiyasi qiymati Q О.Г – teplotexnologik qurilmalarda chiquvchi gazlar entalpiyasidan issiqlik manbai sifatida foydalaniladigan qozon uchun, gazlarda to‘liq yonmaslikning bo‘lmasligi Q прих =Q О,Г 27 Balansning keltirilgan qismida Kimyoviyissiqligini hisobga oladi, qozon ostida yoqish sharoitida, yonuvchi tashkil etuvchi va chiquvchi gazlarda kimyoviy issiqligini hisobga oladi. Q эл -had, issiqlik manbai siqatida elektrenergiyadan foydalanishda, bug‘ ishlab chiqarishda balans tenglamasiga kiradi Q прих =Q ЭЛ Shunday qilib, umumiy ifodada, qozonning issiqlik balansining keltirilgan qismida, konkret hollarda bir qator hadlar eshtirok etmaydi. Organik yoqilg‘ida ishlaydigan qozon uchun issiqlik balansini tuzishda 1 kg yoqilg‘i uchun keltirilgan issiqlik balansining qismida bashqa tashkil etuvchilarning qiymatilarining qiymatlarini hisobga olgan holda (Q экз =О) bug‘ni ishlab chiqishda ekzotermik texnologik reaksiyalarning issiqligini hisobga olmagan holda , quyidagicha yozish mumkin ( ) Р Р C прих Н Н HQ Q Q ёкиQ   Bug‘ni ishlab chiqarish va har xil yo‘qotishlarga sarflangan umumiy holda ( yoqilg‘i hisobiga) issiqlikni saqlaydigan 1 kg (m3) yoqilg‘i hisobiga issiqlik balansining sarfiy qismi . расх non у г X H MH H O фш OXЛ akkQ Q H Q Q Q Q Q Q          

Oddiy holda, o‘ta qizigan bug‘ni foydali sarflangan issiqlikni quyi-dagicha yozamiz( ) ПОП ПП ПВ Д Q h h В    Bu yerda D-bug‘ning chiqishi, kg/s, В- yoqilg‘i sarfi, kg/s h ПП , h ПВ - o‘ta qizigan va ta’minlovchi bug‘ning entalpiyasi, mDj/kg (A) –tenglamadagi boshqa hadlar, issiqlik yo‘qotishlarini tasvirlab ularni keyinchalik ko‘rib chiqamiz. Н у.г -qozondan chiqib ketuvchi gazlar entalpiyasi, mDj/kg, Q Х.Н ,Q М.Н –yoqilg‘ining kimyoviy va mexanik to‘liq yonmaslikdagi issiqlik 28 yo‘qotishlari (mDj/kg) (mDj/m3) Q Н.О – qozonning tashqi to‘siqlardan tashqi sovutish, issiqlik yo‘qotish-lari (mDj/kg), (mDj/m3) Q фш - shlaklarning fizikaviy issiqlik yo‘qotishlari, mDj/kg; Q ОХЛ -agregatning sirkulyatsion sistemasi kirmaydigan, o‘txonaning panellariga sovutilgan balalaridan issiqlik yo‘qotishini Q акк -сарфи (+) –prixod issiqlik , qozonning nabarqaror issiqlik ishlash rejimi bilan bog‘liq bo‘lgan issiqlik mDj/kg; (yoki mDj/m3). Barqaror issiqlik holatida Q акк =0 Quyidagi barqaror issiqlik rejimida qozonning issiqlik balansi sxemasi keltirilgan. Biz ko‘rib chiqayotgan oddiy hol prinsipial sxemasi keltirilgan qozonga kiritilayotgan va harakatlanayotgan moddalari sxemasi mavjud bo‘lib, o‘txonada V (kg/s yoki m3/s) С AHQ mDj/kg bug‘lanuvchi miqdordagi yoqilg‘ining yonish sodir bo‘lib, radiatsion bug‘lantiruvchi miqdordagi yoqilg‘ining yonishi sodir bo‘lib, radiatsion bug‘lantiruvchi elementlarning o‘txona kamerani o‘z ichiga oladigan elementlar ko‘rsatilgan. Bug‘lantiruvchi sirtlar; tuyingan bug‘ t Н.П -temperaturagacha

qizdirilayotgan bug‘ o‘tkazgichli ekonamayzer qayerdagi ta’minlovchi suv h П.В dan h П.В - gacha qizdiriladi. Havo qizitgichi yoqilg‘ining yonishi uchun zarur bo‘lgan havo t Х.В dan t Г.В gacha qizdiriladi. 0 С. Qozonga tashqaridan agar massa birligi hisobida yoqilgan yoqilg‘ini hisoblasak, PHQ - yoqilg‘ining kimyoviy issiqligi . Т Х В Н   -sovuq havo issiqligi; bundan tashqari qozonning gazaxodlariga tashqaridan atrof muhitdan havo bilan birga issiqlik 0 . . ( ) У Х Т Х В Н    . Shu narsa ko‘rinadiki, sarflayotgan issiqlik qismlariga quyidagilar kiradi. Bug‘ hosil bo‘lish uchun Q пол - sarflangan qozondan chiquvchi gazlar Н У.Г va boshqa issiqlik yo‘qotishlari. Yuqoridagi ifodalangan fikrlarni qozonning barqaror issiqlik rejimi uchun 1 kg 29 yoqilgan yoqilg‘i uchun issiqlik balansini quyidagicha yozish mumkin 0 0 .Г . . . . ( ) Н ( ) pH T XP У Т ХР П П ПВ У Г ХН мн Н О ф ш ОХЛ Д Q H h h Н Q Q Q Q Q В               0 УГ ХВ Н   - qiymat qozon sistemasiga atrof muhitdan tushadigan sovuq havo issiqlik prisos bilan havo isitgichiga tartibli tashkil qilingan holda .8-расм Chiquvchi gazlarning Н УГ - va qozonga atrof muhitdan havo bilan 0. ( ) УГ Х Б Н   tushadigan issiqliklarning o‘rtasidagi entalpiyasining farqi chiquvchi gazlar issiqlik yo‘qotishlarining tasvirlaydi. 0. УГ УГ УГ Х ВQ Н Н     Sovuq havo issiqligini hisobga olgan holda qozonning issiqlik balansiga umumiy tenglamasi barqaror, issiqlik holatida quyidagi tenglik ko‘rinishida yozishiiz mumkin. mDj/kg yoki mDj/m3 . . . n . ( ) РН ПП ПВ у г X A m HO ф ш OXЛ Д Q h h Q Q Q Q Q Q В          (25) Foydali sarflangan ishlab chiqilgan Д (h ПП - h ПВ ) bug‘ning yoqilg‘i issiqligi P H BQ - nisbatiga qozonning F.I.K ti deyiladi.

. . ( ) 100 П П П В к PH Д h h ВQ    (26) Bu ifodaning mazmuni buyicha yoqilg‘i issiqligidan foydalanish F.I.K ti hisoblanadi. Yoqilg‘i sarfi kg/s (m3/s) quyidagi formula orqali aniqlanadi: . .B ( ) 100 n n nPH k B h h B Q      (27) 25- tenglamadan ko‘rinadiki, havo qizdirgichining ishi issiqlik balansi tenglamasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aks etmaydi. Oxirgisi shu bilan bog‘liqki, o‘txonaga havo kiradi, 8-rasm havo qizdirgichida qiziydi , qozonning o‘zida yonuvchi mahsulotlarning yonishi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik hisobiga qiziydi. Bundan shu narsa ko‘rinadiki, havo qizdirgichi qozonning 30 ishiga umumiy ta’sir ko‘rsat-maydi. Havo qizdirgichi bo‘lmaganda chiquvchi gazlar berilgan unumdorlik-ka erishishi uchun yoqilg‘i sarfini oshirish talab qilinadi. Bu esa havo qizdirgichning issiqlik qabul qilishiga proporsional bo‘ladi. 0 0 .П . . ( ) B Т Г В Х В Q Н Н    Bundan tashqari, issiq havoda ishlashida yoqilg‘i yonishi yaxshila-nadi, yonish temperaturasida va temperatura darajasi oshadi, bu esa ancha past sifatli nam yoqilg‘ilardan foydalanish imkonini beradi. Agar PHQ 100% деб qabul qilinsa, u vaqtda formulalardan quyidagi hosil qilamiz 100 пол УГ ХН МН НО ФШ ОХЛ апкq q q q q q q q        Bu yerda 100пол пол к Р НQ q О   

100 УГ УГ рН Q q Q   100 ХН ХК рН Q q Q   (30) Issiqlik balansining umumiy tenglamasini ko‘rish bilan birga boshqa adabiyot manbalaridagi qozonning issiqlik balansini tuzishlarini ko‘rib chiqamiz. Ular quyidagicha belgilanadi: 1 2 3 4 5 6; g ; g ; g ; g ; g пол УГ HK MH HO ОХЛg g g g g g g       31 II bob. Qozonning issiqlik va e n ergetik balansi 2.1. Bug‘ ishlab chiqarish uchun sarflangan foydali issiqlik. Yoqilg‘i sarfi va qozonning foydali ish koeffitsenti. Qozonda bug‘ni ishlab chiqarish uchun ishchi modda suv ko‘pincha ketma-ket sv qizdirgich bug‘lantirgich va bug‘ni o‘tkazdirgich sirtlaridan ayrim hollarda qozon ekanomayzer va bug‘ o‘tkazgichlari bo‘lmasligi mumkin ekanomayzerda suv qabul qilingan issiqlik quyidagicha aniqlanadi (mDj/kg yoki mDj/m3) ( ) Э ПВ ПВ Д Q h h В     (31) Bu yerda , ПВ ПВh h  -ekanomayzerga kirish va chiqishdagi ta’minlovchi suvning entalpiyasi mDj/kg ( ) исп НГ ПВ Д Q h h В   

Bug‘lantiruvchi sirtlarning issiqlik qabul qilishi shartli ravishda bug‘ni quriq to‘yingan deb hisoblasak( ) исп HP ПВ Д Q h h П    (32) Bu g’ o‘tkazgichning issiqlik qabul qilishi ( ) пл ПП НП Д Q h h П   (33) Bug‘ni ishlab chiqarish uchun ketgan yig‘indi issiqlik miqdori (mDj/kg) (mDj/m3) ( ) пол э исп ПП nn HB Д Q Q Q Q h h В       (34) Qozondan suv qismini praduvka qilishni hisobga olgan holda uning ma’lum tuz tarkibini saqlash uchun kerak hamda qozon qurilmasida mavjud to‘yingan bug‘ning bir qismini atrofga berish va qo‘shimcha bug‘ o‘tkazgichni bug‘ni ikkilamchi o‘tkazdirish uchun birlik yongan yoqilg‘iga foydali sarflangan issiqlikni tashkil etadi. (mDj/kg yoki mDj/m3). ( ) ( ) ( ) ( ) нас ПР ВТП пол ПП ПВ кв ПВ НН ПВ ВТП ВТП Д Д Д Д Q h h h h h h h h В В В В              (35) 32 Bu yerda Д ПР , Д нас va Д ВТП bug‘ni ikkilamchi o‘ta bug‘ qizdirgich orqali va to‘yingan bug‘ hamda praduvochniy suvning sarflari, kg/s h KB , h ВТГ , h ВТП -vtorichniy paroperegrevatelga kirish va chiqishdagi bug‘ning va produvochniy suvning entalpiyalari. Praduvka sarfi Д пр - qozon qurilmalari uchun sanoat korxonalarida 5-10 % yotadi. Uning bug‘ ishlab chiqishi D –elektrstansiyalarning qozonlari uchun 1-2 % dan oshmaydi. D-bug‘ ishlab chiqarish uchun issiqlik sarfini aniqlashda Q пол , agar 100 2% прД р Д    Praduvkani hisobga olmasligimiz mumkin. Vaqt birligida yoqilg‘ini sarflashda kg/s yoki m3/s foydali sarflangan issiqlik mVt tashkil etadi. ( ) ( ) ( ) ( ) пол ПП ПВ пр кв ПВ нас НП ГВ ВТП ВТП ВТП BQ Д h h Д h h Д h h Д h h             (36)

Ta’rifga ko‘ra 100% пол к рр Q Q    O‘tkazilgan va tuyingan bug‘ni hisobga olgan holda praduvka va qozonda bug‘ning ikkilamchi o‘tkazishning mavjudligini hisobga olgan holda qozonning FIK quyidagicha aniqlanadi ( ) ( ) ( ) ( ) 100% пп ПВ пр кв пв нас нас пв ВТП втп втл к ppД h h Д h h Д h h Д h h ВQ               (37) Yoqilg‘i sarfi (kg/s) teng bo‘ladi ( ) ( ) ( ) ( ) 100% пп ПВ пр кв пв нас нас пв ВТП втп втл pp к Д h h Д h h Д h h Д h h В Q               (38) (37) formula buyicha qozonning FIK ni aniqlaganda ya’ni foydali sarflangan issiqlikni joylashishi yoqilg‘i issiqligini nisbati bilan aniqlanadi. Bu uni to‘g‘ridan to‘g‘ri balans buyicha aniqlanadi. Qozonning FIK ni balansga teskari buyicha ham aniqlash mumkin. Y a ’ni issiqlik yo‘qotilishlari buyicha (29), (30) rasm. Barqaror issiqlik holati 33 uchun quyidagini olamiz 100 (q ) к УГ ХН МН МО ФШ q q q q        (39) 100 к пол пом q q      (40) (37) va (39) tenglamalar orqali aniqlanayotgan qozonning FIK shaxsiy ehtiyojlarga sarflangan issiqlik va elektr energiyasining harajatla-rini hisobga olmaydi. Qozonning bunday FIK ga “Brutto” FIK deyiladi va quyidagicha belgilanadi БП ёки к Agar vaqt birligida ko‘rsatilgan qo‘shimcha jihozlar uchun sarflangan energiya sistemali cN  , mDj ni tashkil etadi.

Elektr nergiyani ishlab chiqarish uchun solishtirma yoqilg‘i sarfi v-ni tashkil etsa, kg/mDj u vaqtda qozon qurilmasining quyidagiga jihozlri istemol qilingan energiyani hisobga olgan holda FIK FIK “Netto” ga teng %( ) Д ( ) 100 ( ПП ПВ пр кв кв ку pp Д h h h h Q B Nc b           (41) Ba’zi hollarda ƞ ку qozon qurilmasining energetik FIK deb ataladi. Qo‘shimcha jihozlarni iste’mol energiyasini hisobga olgan holda FIK FIK “Netto” teng % ( ) Д ( ) 100 ( ПП ПВ пр кв кв ку pp Д h h h h Q B Nc b           Ba’zi hollarda ƞ ку qozon qurilmasining energetik FIK deb ataladi. Sanoat korxonalarining qozon qurilmalari uchun shaxsiy ehtiyojlarga sarflangan energiya umumiy ishlab chiqarish energiyasining 4% ni tashkil etadi. 2.2. Chiquvchi gazlar orqali issiqlik yo‘qotilishi Chiquvchi gazlar ( ) УГ УГQ q bilan issiqlik yo‘qotilishi shuning uchun yuzaga keladigan gazlarning qozonni tashlab ketadigan Nug fizikaviy issiqligidan oshadi. Yoqilg‘i entalpiyasining qiymatini kichikligini inobatga olmasak hamda chiquvchi gazlar tarkibida ko‘p issiqligi issiqlik yo‘qotilishi mDj/kg yoki mDj/m3. 34 Quyidagi formula bilan aniqlanadi: 2 2 2 2 2 2 2 0 (V ) уг CO CO SO N N CO CO H O H O уг уг B B XBQ C V V C V C V C t V C t               Agar atrof-muhitning temperaturasi 0-ga teng bo‘lsa (tX·B=0) bo‘ladi, u vaqtda chiquvchi gazlar issiqlik yo‘qotilishlar gazlar entalpiyasiga tengdir уг угQ Н Chiquvchi gazlar bilan issiqlik yo‘qotilishi ko‘pincha qozonning issiqlik yo‘qotilishlari orasida asosiy o‘rinni egallaydi. Yoqilg‘i issiqlikni 5-12 %ni tashkil etadi va yonuvchi mahsulotlarni tarkibi va xajmi bilan aniqlanadi. Chiquvchi

gazlarning temperaturasini va yoqilg‘ining balansi tashkil etuvchilariga bog‘liq bo‘ladi.0 0 ( / , ) уг Г Г УГ УГQ t V О t    0/ P Г HV Q -nisbat yoqilg‘ining sifatini harakterlaydi, birlik yoqilg‘ining yonish issiqliklarini gazsimon yonuvchi mahsulotlarga nisbiy chiqishini ko‘rsatadi va uning tarkibidagi ballastli tashkil etuvchilarga bog‘liqdir. Shuning uchun masalan domna gazi uchun tarkibidagi yuqori miqdordagi ballistli tashkil etuvchilarni mavjud bo‘lib va 4 mDj/m3-yonish issiq-ligiga ega bo‘lib, 0/ P Г HV Q -nisbat 40 % га yuqori yonish issiqligiga ega bo‘lgan tabiiy gazdan ko‘pdir. 35,7 mDj/m3 (N 2 =1,2%; СО=0,1%) Yoqilg‘i trkibida ballastli tashkil etuvchilarning oshishi va 0/ P Г HV Q -чиқувчи gazlar issiqlik yo‘qotilishining oshishi kuzatiladi. Chiquvchi gazlardagi issiqlik yo‘qotilishlarini kamaytirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri chiquvchi gazlardagi havoning ortiqcha koeffetsentini kamaytirishdir. O‘txonadagi havo sarfi koeffetsenti va havo balanslariga bog‘liqdir. УГ Г      (44) Bu yerda Т -issiqlik kamayishi. Bosim ostida ishlaydigan qozonlarda havo prisoslari bo‘lmaydi. Т -pasayishi bilan Q УГ -issiqlik yo‘qotilishi ham kamayadi. Lekin shunda havo miqdorining kamayishi bilan birga yonish kamerasi uzatiladigan yoqilg‘ining kimyoviy to‘liq yonmasligi tufayli boshqa issiqlik yo‘qoti-lishlari yuzaga kelishi mumkin.

8-rasm. Qozon o‘txonasida havoning 9-rasm. Chiqib ketuvchi ortiqcha koeffitsiyentini aniqlashga gazlarning temperaturasini oid grafik aniqlashga doir grafik Minimal yig‘indi qiymatga erishishni hisobga olgan holda optimal qiymat ishlab chiqiladiУГ ХНg g  Т -ning kamayishi mumkinligi yoqilg‘i jismiga va o‘txona tuzilmasiga bog‘liq bo‘ladi. Juda qulay sharoitlarda yoqilg‘ining havo bilan kontaktga kirishi to‘liq yonishga erishish uchun zarur gazsimon yoqilg‘i yonishida, qachonki yonish komponentlaridan effektiv aralashtirishlar uchun sharoit keraklicha qulaydir. Havoning ortiqcha koeffetsenti o‘txonada 1,1 Т  mazutni yonishida 1,1 Т  changsimon yoqilg‘ida α Т =1,2 kuskavoy yoqilg‘ida α Т =1,3÷1,7 α Г ni tanlashga oid ma’lumotlar tavsiya etiladi. 36 Qozonning gaz tarkibi buyicha х -havo prisosi chegarasida 0-ga keltirilgan. Lekin obmurovki orqali turbalarning o‘tish joylarida to‘liq zichliklar molkalarni zichlashtirish va gazaxodlardagi glyadelkalarni razrejeniya ostida ishlashi qiyinlashgan va keraktik jihatdan teng

0,15 : 0, 3  Yonuvchi maxsulotlardagi havo balasti issiqlik yo‘qotilishlarning oshishidan tashqari yana qo‘shimcha dimasoslarga elektroenergiya sarflashga Qozonning ayrim elementlarida ruxsat etilgan havo prisoslari quyidagicha berilgan Q УГ = ga ta’sir etuvchi muhim faktlardan biri. T УГ -chiquvchi gazlar temperaturasi hisoblanadi. Uning yonishidv qurilmaning orqa qismida erishiladi. Chiquvchi gazlarning temperaturasi mos ravishda t -temperatura bosimidan kichik bo‘ladi va ishchi jism tomonidan qizitilayotgan shuncha Н- qizish sirtidan katta bo‘ladi. Xuddi gazni shunday sovitish uchun ham shuncha sirt kerak bo‘ladi. Chiquvchi gazlarning temperaturasini oshirish yo‘qotishlarining oshishiga olib keladi. Q УГ shunday qilib, В -yoqilg‘ining qo‘shimcha harajatlarini olib keladi. t УГ -optimal xarakterlaydi va hisobiy harajatlarning qiymati minimaldir. Rub/god 3 S EK  (45) Bu yerda K- issiqlikdan foydalanish elementlarning yagona kapital harajatlaridan iborat. Е-effektivlikning normativ koeffetsenti 1 0,12 год ga teng. S-yillik eksplutatsion harajatlar , qaysiki quyidagi asosiy tashkil etuvchilardan aniqlanadi: топл aм PT S S S S S    1-xad yoqilg‘i sarfi; 2-had amartizatsion tozalashlar; 37 3-had joriy ta’mirlash harajatlar; 4-had elektr energiya xarajatlari Yoqilg‘i harajatlar (rub/god) quydagicha aniqlanadi:

(1 ) . 100 торл dп S В Ц т  (47) Bu yerda В-yoqilg‘ining yillik sarfi d П -transportirovka paytida yoqilg‘i yo‘qotilishlari (0,5-1%) Ц Т -yoqilg‘i narxi (t/rub) Amartizatsion otchisleniyalar rub/god S ам = ак (48) Bu yerda a-amortizatsiya normasi 1/god S тр = В S ам (49) Elektr energiya harajatlari (rub/iz) Bu yerda Э год -elektr energiyaning yillik sarfi / кВт ч год  . срэЦ -elektr energiyaning yillik sarfi / кВт ч год  срэЦ -elektr energiyasining o‘rtacha tarifi rub/kVt ch ср э год эS Э Ц  (50) Rasmda shunday temperatura sohasini ajratish mumkinki. Nisbiy harajatlar uncha farq qilmaydi. Bu esa eng sifatli temperatura ni tanlash uchun asos beradi. угt elektr filtrlarining ishlashini normal ta’minlash uchun va qizish sirtidagi korroziyaga qutilish uchun shunday qilinadi. Siklonli energotexnologik agregatlarida fasfatlarni elementlardan keyingi gazlarning temperaturasi 220-240 0 С ga teng bo‘ladi. Sanoat qozonlaridan chiquvchi gazlarning temperaturasi ularning unumdorligiga va faktdan foydalanishiga suvning va tushayotgan havoning temperaturasiga qarab 110-170 0 С va yuqori qabul qili-nadi. Qozonning nisbatan qiymati yoqilg‘ida ishlashida chiquvchi gazning chuqurroq sovushida foydalaniladi. Nisbatan arzon yoqilg‘ida ishlaganda chiquvchi gazlarning temperaturasini oshiradi. Shuni aytib o‘tish kerakki, har xil tumanlarda yoqilg‘ining narxi har hil 38 bo‘ladi.

t уг - tanlash tavsiyasi keltiriladi. Qozon qurilmasining issiqlik yuklamasining oshishi bilan undagi chiquvchi qug-gazlarning issiqlik yo‘qotilishlari oshadi. Bu ish bilan bog‘liq yuklamaning oshib borishi bilan mos ravishda o‘txonada ajralib chiqyotgan issiqlik ham oshadi. Bir vaqtni o‘zida yonuvchi mahsulotlarning hajmi oshadi va ularning qozon gazxo-nalaridagi tezligi ham oshadi. Shunda qizish yuzasidagi konvektiv issiqlik uzatish ham oshadi. Tezlik oshishiga proporsional ravishda faqat 0,6%-0,8darajada. Shunday qilib, issiqlik ajralishi issiqlik qabul qilishi olib ketadi va chiquvchi gazlar temperaturasi yuklamasining oshishi bilan oshib boradi. Chiquvchi gazlar bilan issiqlik yo‘qotilishini aniqlashda, gazlarning hajmi kamayishini hisobga olinadi. Yoqilg‘ining to‘liq mexanik yonmaslik hisobiga bo‘ladi. 100 100 МНq popravka . U vaqtda (24) ni hisobga olgan holda quyidagini hosil qilamiz.0 ( )(100 ) 100 уг уг хв мн РН H Н g УГ УГ P О H Q g Q       2.3. Kimyo viy to‘liq yonmaslikdagi issiqlik yo‘qotishlar Kimyoviy to‘liq yonmaslik Q хн –issiqlik yo‘qotilishini yonuvchi mahsulotlarda gazsimon tashkil etuvchilar (СО, Н 2 , СН 4 , С п Н п ) paydo bo‘lishi va qozonning o‘txonada kamerasi chegarasida yoqilg‘ining to‘liq yonmasligi natijasida yuzaga keladi. O‘txona chegarasida ushbu yonuvchi gazlarning yonish praktik jihatdan mumkin emas, sababi nisbiy past temperaturaga ega bo‘lishi zarur. Kimyoviy to‘liq yonmasligi quyidagilarning natijasida bo‘ladi: 1. Havoning yetishmasligi. 39 2. Aralashmaning yomonligi.

3. O‘txona kamerasi o‘lchamlarining kichiklig. Bu kimyoviy reaksiyaning bo‘lishi uchun havo yetishmasligini aniqlaydi. 4. O‘txona kamerasida temperaturaning pastligi va bu yoqilg‘ining yonish tezligiga (yonishiga) pastligiga olib keladi. 5. Yuqori temperatura yonuvchi mahsulotlar dissotsiyasiga olib kelishi mumkin. g Н.Х –o‘txonada issiqlik ajarilishi hajmiy zichligiga bog‘liq bo‘ladi. g ХН - bog‘liqlik xarakteri /p V H Tg BQ V  issiqlik ko‘rinishdagi zichligiga bog‘liqligi quyidagi 10-11 rasmda ko‘rsatilgan. 10-rasm. Yuklamaning o‘zgarishi 11-rasm. Kimyoviy to‘liq bilan chiquvchi gazlarning yonmaslik juda issiqlik temperaturasiga bog‘liqlik yo‘qotishlari issiqlik grafigi chiqarish xajm zichligiga bog‘liqlik grafigi Issiqlik ajralishi hajmiy zichligining oshishi gXN ning pasayishi va o‘txonadagi temperatura sathining oshishiga olib keladi. Lekin g-ning muayyan qiymatidan keyin yoqilg‘ining qiymati yonishi yoqilg‘ining qo‘shimcha sarfiga olib keladi. g ХН - olinishi, o‘txona hajmida gazlarning bo‘lish vaqtincha kamayishi va munosabat bilan yonish reaksiyasining yakunlash mumkin emasligi tufayli sodir bo‘ladi. /pH T BQ V nisbatning optimal nisbati g ХН -yo‘qotishlar maksimal qiymatiga ega va yoqilg‘i turiga, o‘txona konstruksiyasiga va yoqilg‘ining yonish usuliga bog‘liq bo‘ladi. 40

O‘txona tuzilmalarida yoqilg‘ining yonishi uchun qulay sharoitlar ta’minlanadi. Masalan, siklonli o‘txonalarda g v =3-10mVt/m3 qiymatiga teng bo‘ladi. Sinash materiallariga ishlov berishda qozon qurilmalaridagi issiqlik yo‘qotishlari kimyoviy to‘liq yonmaslikdagi mDj/kg quyidagicha aniqlanadi.2 2 4 4 ... HX co co H H CH CHQ V Q V Q V O       (52) Yonuvchi gazlarning hajmi 2 4 , V , CO H CHV V yonuvchi mahsulotlarda bir-lik yonayotgan yoqilg‘iga m3 larda , m3/kg yoki sm3/m3 Gazlarning o‘txonadan chiqishdagi analizi buyicha tarkibi Н 2 % ,СО % , СН 4 % lar quyidagi formula bilan aniqlanadi: 100 CO СГ СО V V  (53) 2 2 100 H СГ H V V  (54) 4 4 100 CH СГ CH V V  (55) Suyuq, qattiq yoqilg‘ilari yoqishda quruq gazlar hajmi oldini olshning formulani hisobga olgan holda aniqlanadi: 2 2 4 0, 375 1, 866 P p OP сг C S k V CO SO CO CH       Gazsimon yoqilg‘ini yoqishda quyidagi formula bilan aniqlanadi: 2 2 4 2 2 4T T t T m n сг CO CO H S CH mC H V CO SO CO CH         Yonuvchi gazlarning yonish issiqligi (52)) quyidagi qiymatlarga ega. 2 4 3 3 3 12, 64 ; Q 10, 9 ; Q 35, 82 CO H CH мДж мДж мДж Q м м м    Boshqa yonuvchi gazlarning yonish issiqligi keltirilgan.

41 Q ХГ yo‘qotlishlarni ko‘rib chiqishning tugayotgan paytida shuni ta’kidlash kerakki, agar yonuvchi mahsulotlarda СО-bo‘lmasa, u vaqtda ular N2- ham bo‘lmaydi.

42 III-bob. Mexanik to‘liq yonmaslikdan issiqlik yo‘qotishlari 3.1. Tashqi sovutishdan issiqlik yo‘qotishlari Mexanik to‘liq yonmaslikdagi issiqlik Q мн (q мн ) yo‘qotilish yonish kamfosidagi qattiq yoqilg‘ining yonmasligi yuog‘liqdir. Bir qismi yonuvchi zarrachalarda uglerod, vodorod, oltingugurtlar har xil yonuvchi mahsulotlar bilan olib chiqiyu ketish mumkin. Bir qismi esa shakl bilan olib tashlaydi. Shunday qilib mexanik to‘liq yonmaslikdagi-issiqlik yo‘qotilishlari mDj/kg umumiy holda 3-ta tashkil etuvchilardan iborat bo‘ladi. A) Praval yo‘qotish; B) Shlak bilan; V) S unosomпр шл ун мн мп мн мнQ Q Q Q    (56) Yoki nisbiy mavjud bo‘lgan issiqlik % 100 пр шл ун мн мн мн мн мн PH Q q q q q Q      (57) Qattiq yoqilg‘ining yoqishda issiqlik yo‘qotishlari q мн –issiqlik balansida sanoat qozonlari uchun 10-12% ga va yuqori bo‘lishi mumkin. Proval bilan bo‘ladigan issiqlik yo‘qotishlari прмнq %-yonayotgan yoqilg‘ining naviga uning tarkibidagi zarrachalarga, yoqilg‘ining oquv-chanligiga eng asosiy kolosniklipanjaraning konstruksiyasiga bog‘liq. Hozirgi zamon kolosnikli panjaralar 3-7% jivoye secheniyaga e ga. Ularning konstruksiyalari esa ko‘pincha “besprovalnom” qilibbajariladi. Shu bilan bog‘liq bo‘lgan holda прмнq ning qiymati 0,5-1% dan oshmaydi. Qozon qurilmalarni sinash ma’lumotlarga asoslanib, q мн -аniqlashda, прмнО - ning qiymati mDj/kg quyidagi formula bilan aniqlanadi: np прмн np G Q Q B   (58) Bu yerda G np -provalniy chiqish, kg/s.

Q np -provalniy (chiqish kg/s) 43 Yonish issiqligi mDj/kg шл XHq -lar bilan issiqlik yo‘qotishlari shu bilan bog‘liqligi yonish jarayonining hosil bo‘lishida shlaklarning tarkibi yonmagan yoqilg‘i zararlari bo‘lishi mumkin. Qatlamli o‘txonalarida shlaklar bilan yoqilg‘i yo‘qotishlari шл мнq -yoqilg‘ining kulini olib borishi bilan, yonish qk –kuzgu orqali issiqlik oqimi zichligining oshishi va uchuvchi moddalarning kamayishi oshib boradi. шл мнQ -ning qiymati mDj/kg quyidagicha aniqlanadi: шл шл мн шл G О О В   Bu yerda G шл - shlakning chiqishi, mDj/kg Q шл - shlakning yonish issiqligi Unos bilan issiqlik yo‘qotilishi унмнq % o‘txonadan yonmagan yoqilg‘i zarrachalari - ning chiqishi bilan bog‘liq. Qatlamli o‘txonalar uchun унмнq -yoqilg‘ining reaksion qobiliyatining kamayi - shi bilan olib boriladi. Past navli ko‘mirda ishlaganda oshib boradi. q n va q v -o‘txona hajmini forsirovka qilishda oshib boradi. Fakelli o‘txonalar uchun yonish jarayoni formirovka qilishda yoqilg‘ining reaksion qobiliyatini kamayishida oshib boradi. Unos bilan yo‘qotilish tamoyillari. унмнQ mDj/kg quyidagi formula yordamida aniqlanadi: ун унмн ун G Q Q В   Bu yerda G ун -massa unossa, kg/s Q ун -unosning yonish issiqligi , mDj/kg Unosdagi yonuvchi tarkibini hisobga olinsa, Г ун % - aniqlanadi. Qozon qurilmasini sinashda bevosita unosning G ун massasini aniqlash. Mexanik to‘liq yonmaslikdagi yo‘qotishlari aniqlash G пр va G шл dan farqli bo‘laraq praktik mumkin emas. G ун -qiymati issiqlik balansi tenglamasidan aniqlash

mumkin. Umumiy holda yoqilg‘idagi kulni praval va unos bilan taqqoslashni hisobga oladi: 44100 100 100 100 р np ун шл np шл ун A А A А В G G G     Bu yerda А р , А пр , А шл , А ун -yoqilg‘ining praval shlak va unosning kulligi % larda aniqlangan. G пр , G шл , А пр , А шл , А ун - ning qiymati chiquvchi gazlardan tanlan-gan unos probasidan aniqlanadi. Shunday qilib unosning solishtirma chiqishi kg/kg: р ун пр пр шл шл ун ун G А q А q А q В А       Bu yerda ; np шл np шл G G q q B B   Praval va shlakning solishtirma chiqishi mexolik to‘liq yonmasligi quyidagi formula bilan hisoblanadi: 1 100 ( ) 32, 65( ) 100 100 мл np шл пр ун ун р p мн мн p рр шл пр ун а Г а Г Q q А Q Q Г Г             (63) Bu yerda Г шл+п рва Г ун –shlakdagi praval va unosdagi tarkibi %. а шл + пр , а ун –yoqilg‘ining shlak praval va unosdagi kul qismi ppQ -mavjud issiqlik А р -yoqilg‘ining ishchi massasining kulliligi % 32,65 mDj/kg- uglerodning shartli yonish issiqligi. Yangi qozon qurilmalarini loyhalashda mexanik to‘liq yonmaslikdan issiqlik yo‘qotishi qabul qilinadi. To‘liq yonmaslikdagi issiqlik yo‘qotishlari quyidagiga teng. аq м.п -бу ерда q мн -qiymat qattiq yoki mazut aralashmasi uchun ko‘pincha а=0,7÷1,4 ga teng. 3.2. Qozon FIK ning uning yuklamasiga bog‘liqligi

Tashqi sovutishdan Q но (q но ) issiqlik yo‘qotishlari shuning uchun paydo bo‘ladiki, qozonning tashqi sirtining temperaturasi atrof-muhitning temperaturasi oshib ketadi. Issiqlik yo‘qotilishining tashqi o‘rami qozon bug‘ining unumdorligiga bog‘liqligi 45 grafigi 1) Bez xvostovix grafigi 2) I.s nimi Umumiy holda yo‘qotishlar Q но mDj/kg yoki mDj/m3 quyidagi formula orqali aniqlanadi. Issiqlikni konveksiya va nurlanish bilan uzatish hisobga olinadi.  4 4 ( ) ( ) ( ) 100 100 k CT on HO k CT XB F T T Q t t C B            (64) Bu yerda kF  -qozon sirtining tashqi yig‘indi yuzasi, m2. , ( ), , CT CT XB o г t T t T -qozonning tashqi devorlarning sovuq havo atrof predmetlarning 0 С (к) temperaturasi α к –konveksiya orqali issiqlik berilgan koffitsenti mVt/m2k С-nurlanish koeffitsent; В-yoqilg‘i sarfi , kg/s Q НО -qiymatni (64)chi buyicha hisob qiyinchilik tug‘diradi. 100 HO HO pp Q q Q   Tenglamani inobatga olib, qozon quvvatining oshishi bilan uning qiymati kamayadi. Q НО -ni aniqlashda tavsiyalardan foydalaniladi. 13-rasmda q НО -qozon unumdorligiga bog‘liqligi ko‘rsatilgan. Gazaxodlarga beriladigan issiqlik miqdori va issiqlikni saqlash koeffetsentini kiritish bilan hisobga olinadi. 1 HO k HO g y q     (65)

Tashqi sovutishdagi . HO В Q absolyut issiqlik yo‘qotilishi yuklmaning o‘zgarishi bilan juda oz o‘zgaradi, shuning uchun nisbiy yo‘qotilish yuklamaga teskari proporsional ravishda praktik jihatdan o‘zgaradi. нам ном HO HO Д g q Д   (66) 46 Bu yerda номноq % -nominal yuklamada (Д нам ) tashqi sovutishdagi issiqlik yo‘qotish D-yuklamadagi tashqi sovutishdagi yo‘qotish, kg/s. Barqaror issiqlik xolatida g но - qiymati qozon qurilmasida sinash o‘tkazishda ko‘pincha g но (29) tenglamadagi issiqlik balansida qoldiq had kabi aniqlanadi. Shlaklarning fizikaviy issiqligi tufayli yo‘qotilishlar Sovutuvchi panellar bilan issiqlik yo‘qotilishi. Bilkalar va boshqa konstruksiyalar orqali issiqlik yo‘qotilishlar. Q ф.ш ( q ф.ш ) shlaklarning fizikaviy issiqligi tufayli yo‘qotishlar shuning uchun yuzaga keladiki, chunki qattiq yoqilg‘ini yoqishda o‘txonadan chiqadigan shlak yuqori temperaturaga ega va suyuq shlak oshiriladi. 1 2% фшg   Teng bo‘lsin. Issiqlik yo‘qotilishi % larda quyidagi formula bilan aniqlanadi: ( ) 100 р фш шл фш р р Р рQ а А сt зл g Q Q   (67) Bu yerda а шл =1-а ун : (сt) зл –zolaning entalpiyasi, mDj/kg. Yuqori temperaturada, kulning erishini ta’minlovchi (сt) зл erish issiqlik hisobiga olinadi. t нш –yoqilg‘ilar jadvallarda ko‘rsatiladi. Qattiq shlak olishda 600 0 С ga teng. g фш -poteri, faqat yuqori kul tarkibi yoqilg‘ilari uchun 100 p n HQ A  Ba’zi hollarda har xil elementlarda sovutish uchun issiqlik yo‘qotishlari bo‘ladi. Ushbu yo‘qotishlar % larda quyidagi formula bilan aniqlanadi

100 охл охл рр Q g Q   (68) Yoki taxminan 0,116 100 охл охл пол Н g В Q     ( 69) Bu yerda Н охл o‘txonaga qaratilgan detallarning sovutilayotgan sirtlarning nur 47 qabul qilish yuzasi, m2. 0,116-sovutish sirtidagi issiqlik oqimi zichligi, mVt/m2. BQ пол –qozon foydali xarajat qilish issiqlik miqdori, mVt. (36) tenglama buyicha aniqlanadi: Qozonning nobarqaror issiqlik holatida issiqlik yo‘qotishlar Qozon nabarqaror issiqlik rejimida qo‘shimcha issiqlik yo‘qotishlar kladka qizish metali ishchi modda lar uchun. Bunday holda issiqlik balansining xarajat qismida kk Q (q ) kk -had musbat qiymatga ega, ya’ni yo‘qotishlari bo‘ladi. Yuklamani kamaytirishda hamda qozon to‘xtaganda uning elementlarida akkumilatsiya qilingan issiqlik yonuvchi mahmulotlarga beriladi. kk Q (q ) kk -had manfiy, ya’ni balansning keltirilgan qismi kabi qarash kerak bo‘ladi. Qozon issiqlik balansining hisobini ko‘pincha barqaror issiqlik holati uchun olib boriladi, shuning uchun kk Q (q ) kk =0 13-rasmda (DV) –yuklamaga bog‘liq o‘zgarish ko‘rsatilagn. Berilgan bog‘lanishni hosil qilish uchun koordinatalar o‘qi 100% ketma-ket quyiladi va yig‘iladi. Qozonning issiqlik yo‘qotishlari yuklamaga bog‘liq xolda qo‘shiladi. 13-rasmda yo‘qotishlar

уг хн мн ноq q q q   Shunday qilib 100 к ПОГ q     Bu yerda q уг – chiquvchi gazlar pateriyasi q хн – Kimyoviyto‘lqin yonmasligi q мн – mexanik to‘lqin yonmasligi 48 q но – tashqi sovutish yo‘qotilishi 13-rasm. Yuklamaning o‘zgarishi bilan qozonning F.I.K o‘zgarishi

12-rasm. Tashqi to‘siqlardan issiqlik yo‘qotilishining qozonning unumdorligiga bog‘liqlik grafigi. 1.Dumli sirtlarsiz. 2. O‘sha sirtlar bilan

Xulosa Mamlakatimizda issiqlik energiyasini ishlab chiqarish va uni boshqa turdagi energiyaga aylantirish usullarining samaradorligi biror mintaqaning iqtisodiy darajasini ko’tarishga ta’sir ko’rsatishi bilan bir qatorda, aholining ma’daniy va maishiy sharoitini yaxshilashiga, ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Issiqlik energiyasidan tejamkorlik bilan foydalanish davr talabi. Issiqlik energiyasining k’op qismi asbob uskunalardan noto’g’ri foydalanish samarasiz moslamalarni qo’llanilishi va yonish natijasida ajralib chiqadigan gazlar orqali isrof bo’ladi. Bitiruv malakaviy ishda hozirgi zamon qozon qurilmalarini va ularning xarakteristikalarini atroflicha o’rgatib, chiqildi va quyidagilar amalga oshirildi: 1. Sanoat issiqlik markazlarida qozon qurilmaslari va ularning turli xil konstruksiyalari taxlil qilindi; 2. Qittiq yog’ilg’I bilan ishlaydigan qozon qurilmasining texnologik holati va sxemasi hamda havoning ortiqlik kieffitsiyenti aniqlandi; 3. Qozonning issiqlik va energetic balansi, bug’ ishlab chiqarish uchun sarflanadigan foydali issiqlik, yog’ilg’I sarfi va qozonning foydali ish koeffitsiyenti aniqlandi; 4. Mexanik to’liq yonmaslik tufayli issiqlik yo’qotish, tashqi to’siqlar orqali issiqlik yo’qotish, qozonning FIK ning yuklama (nagruzkaga) ga bog’liqligi va yonilg’i tejamkorligini amalga oshirish usullari tahlil qilindi; O’rganilgan muommolardan shunday xulosa chiqaish mumkin, energetika zaxiralaridan to’g’ri va tejamkorlik bilan shug’ullanish hamda yuqori samara beridigan qozon qurilmalaridan foydalanish mamlakatimizning iqtisodini rivojlantirishga, aholining ma’daniy-maishiy sharoitini turmush darajasini yaxshilashga xizmat qiladi. 51

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlari bo’yicha “Xarakatlar strategiyasi”. –T. 2017. 2. Базаров И.П. Термодинамика. — М.: «Высшая школа», 1983. 3. Драганов Б.Х. Использование возобновляемых и вторичных энергоресурсов в сельском хозяйстве. - Киев.: «Высшая школа», 1988. 4. Драганов Б.Х., Ест В.В., Зуев В.П. Применение теплоты в сельском хозяйстве. - Киев.: «Высшая школа», 1990. 5. Инженерное оборудование сельских производственных зданий: Справочник/А Ф. Строй, В.И. Семенов, В.П. Василенъко. — Киев: «ирожай», 1988. 6. Исаченко В.П.,Остова В.А.,Сукомел А.С. Теплопередача. — М.: «Энергоиздат», 1981. 7. Ливчак И.Ф., Воронов Ю.В. Охрана окружающей среды. — М.: «Стройиздат», 1988. 8. Ноздрин С.И.; Руденко Г.С. Рациональное использование топлива и теплоты на предприятиях мясной и молочной промыш ленности. — М.: «Агропромиздат», 1985. 9. Отопление и вентиляция теплиц/Шишко Г.Г., Потапов В.А., Злобин Л.Л. —Киев.: «Будивельник». 1984. 10. Теплотехника/ А.М. Архаров, С.И. Исаев, И.А. Кожинов и др.; Под общ. ред. В.И. Крутова. -М.: «Машиностроение», 1986. 11. Теплотехника/А.П.Баскаков, Б.В. Берг, O . K . Витт и др.; Под ред. А.П. Баскакова. — М.: «Энергоиздат», 1982. 12. Справочник по теплозащите зданий /В.П.Хоменко, Т.Т.Фа- ренюк— Киев.: «Будивельник», 1986. 13. Чечеткин А.В., Занемонец Н.А. Теплотехника. — М.: «Высшая школа», 1986. 52

14. Теоретические основы теплотехники. Теплотехнический эксперимент. Справочник/Под общ.ред. В.А.Трторьева и В. М.Зорина, книга 2. —М.: «Энергоатомиздат», 1988. 15. Луканин В.Н., Шатров М.Г., Камфер Г.М. и др. Теплотехника. Учебник для студентов технических специальностей. - М.: «Высшая школа», Изд.5-е. 2005. 16. Кириллин В.А., Сичев В.В., Шейндлин А.Е. Техникавий термодинамика, - Т., «Укитувчи», 1979. 17. Михеев М.А., Михеев И.М. Основы теплопередачи. —М., «Энергия», 1977. 18. Цветков Ф.Ф., Григорьев Б.А. Тепломассаобмен. ичебное пособие для вузов. — М.: Издательство МЭИ, 2001. 19. Солодов А.П. Принципы тепломассообмена — М.: Издательства МЭИ, 2002. 20. Кузма — Кичта Ю.А. Методы интенсификации теплообмена. - М.: Издательства МЭИ, 2001. 21. T . S . Xudoyberdiyev , B . P . SAhaymardonov “ Issiqliktexnikasiasoslari ” O ’ quvqo ’ l . T .: 2008. 22. J . Nurmatov , N . A . Halilov “ Issiqliktexnikasi ” T . O ’ qt . 1998. 23. Elektron ta’lim saytlari: 24. www.manytransport.ru ; www.ziyonet.uz ; 25. www.avtomotoprof.ru ; teplosniks.ru 53

O'xshashlar

Tabiiy gazlardan propan va butan aralashmasini ajratib olish usullarini takomillashtirish

Akademik litseyda sulfat va nitrat kislotalar ishlab chiqarish mavzusini animatsion usulda o’qitish

Elektrokimyoviy usulda sanoat chiqindilaridan oltinni ajratib olish va qoplash sexi (quvvati 2000 m2 yil)ni loyihalash

Kimyo sanoati chiqindilarini qayta ishlash

Polimerlarning molekulyar massasi va ularni aniqlash usullari