logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Issiqlik texnikasi
  4. Shaxtali pechning issiqlik va aerodinamik hisobi

Shaxtali pechning issiqlik va aerodinamik hisobi

Yuklangan vaqt:

28.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1850.5 KB
Ko'chirib olish
Shaxtali pechning issiqlik va aerodinamik hisobi MUNDARIJA KIRISH……………………………………………………… . 3 I -BOB PECHDA GAZLARNI LAMINAR DIFFUZIYALI YONISHI VA ALANGANI TURBULENT TARQALISHI 9 1.1 . Gazlar yonish reaksiyasining kimyoviy muvozanati................. 9 1.2 . Pechda gazlarni diffuzion yonishi.............................................. 13 1.3. Alanganing normal va turbulent tarqalish tezliklari.................. 17 1.4. Ortiqcha havo koeffitsenti va gaz hajmini hisoblash................. 22 II.BOB SHAXTALI PECHNI ISSIQLIK HISOBI............................ 29 2.1. Pishirish jarayoni material balansini hisoblash.......................... 29 2.2. Pishirish vaqtini hisoblash......................................................... 37 2.3. Shaxtali pechni konstruktiv o‘lchamlarini hisoblash................. 43 2.4. Tabiiy gazni yonishini hisoblash............................................... 46 2.5. Pishirish uchun lozim bo‘lgan yoqilg‘i miqdorini hisoblash..... 49 2.6. Pechni material va issiqlik balansini hisoblash.......................... 53 2.7. Solishtirma issiqlik sarfi, shartli yoqilg‘i va pechni foydali ish koeffitsentini hisoblash........................................................ 58 III BOB. PECHNI AERODINAMIK HISOBLASH VA YORDAMCHI QURILMALARINI TANLASH.................. 60 3.1. Qizdirish yonish va sovitish zonalari gidravlik qarshiliklarini hisoblash.................................................................................... 60 3.2. Tutun so‘rgichni tanlash............................................................ 62 3.3. Gaz yoqish qurilmasini tanlash.................................................. 65 3.4. Kiritish va chiqarish qurilmalarini tanlash................................. 67 XULOSA …………...………………………….........……...... 69 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………….........… 71 KIRISH Bugungi kunda jamiyatimiz taraqqiyoti, islohotlarni amalga oshirish muvaffaqiyatlari, demokratik fuqorolik jamiyatini barpo etish jarayonlarini amalga oshirish, mamlakatda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash kabi ko‘pgina masalalar yoshlarni erkin va mustaqil fikrlash ruhida islohotlarning faol davomchisi sifatida 2 tarbiyalashga bog‘liq. Shuning uchun mamlakatimizda sog‘lom avlodni tarbiyalash, uning ma’naviyatini shakllantirish, ma’naviy-marifiy ishlarni yuksak darajaga ko‘tarish orqali barkamol shaxsni voyaga etkazishga katta etibor berilmoqda [1]. Mamlakatimizda sog‘lom avlod harakatining keng tus olgani, “Ta’lim to‘g‘risida”gi [2] qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” [3] asosida ta’lim-tarbiya tizimining tubdan isloh etilayotgan ham shu ulug‘vor maqsadlarni amalga oshirish yo‘lidagi muhim qadamlardandir. Respublikamizda tayyorlanayotgan kadrlar rivojlangan demokrativ davlatlar talablari darajasida bo’lishi, mamlakatimizda mutaxassislarning malakaviy darajasi jahon tajribasida qabul qilingan talablarga to’la javob beripsh lozim. Shu o’rinda ta`kidlash joizki, bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatdosh etuk malakali kadrlarni tayyorlash oliy va o’rta-maxsus ta`limining asosiy vazifasi hisoblanadi. Kadrlarimizni eng zamonaviy intelektual bilimlarga ega bo‘lgan holda uyg‘un rivojlanishiga o‘z e’tiborini qaratgan Prezidentimiz [4]: “Biz farzandlarimizning nafaqat jismoniy va ma’naviy sog‘lom o‘sishi, balki ularning eng zamonaviy intelektual bilimlarga ega bo‘lgan, uyg‘un rivojlangan insonlar bo‘lib XXI asr talablariga to‘liq javob beradigan barkamol avlod bo‘lib voyaga etishi uchun zarur barcha imkoniyat va sharoitlarni yaratishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yganmiz” deb aytdi. Respublikamizda ko‘p sohalarda erishilgan yaxshi natijalarga o‘z e’tiborini qaratgan Respublikamiz Prezidenti I.A. Karimov mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma'ruzasida "Aytish kerakki – boshqalar havas qiladigan bunday natijalarga erishish, albatta oson emas. Bu yo‘lda bir yillik yoki besh yillik davr ham kamlik qiladi. Bunday maqsadlarga erishish uchun so‘zda emas, amaliy harakatlarimiz bilan kundalik hayotimizni o‘zgartirishimiz kerak” deb aytdi [5]. Respublikamizda faoliyat ko‘rsatayotgan texnika yo‘nalishidagi kasb-hunar kollejlarida malakali texnik xodimlar tayyorlanib ular o‘z navbatida ishlab chiqarish korxonalarida zamonaviy innovatsiyalarga asoslangan texnologiyalarni 3 joriy etish va yangilash borasida ulkan muvaffaqiyatlarga erishmoqdalar. Yuqori malakali texnik-metallist bo‘lib yetishish uchun metallar va konstruksion materiallar texnologiyasi, hamda qizdirish qurilmalarining nazariy asoslarini bilish zarur bo‘ladi [5-8]. Talabalar sanoat pechlari va ularda sodir bo‘ladigan yuqori temperaturali jarayonlarni [6-11] kasb-hunr kollejlarida o‘rganishlari orqali mashinasozlik zavodlaridagi malakali ishchi-texniklar qatoriga o‘tishlariga hamda ishlab chiqarish jarayonlarini yanada takomillashtirishda va ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda, mahsulot sifatini yaxshilashda ishtirok etishlariga imkoniyat tug‘iladi. Sanoat pechlarida issiqlik (yuqori temperatura) yoqilg‘ining yonishi [5-10], ekzotermik ximiyaviy reaksiyalar [12-20], elektr energiyasining issiqlik energiyasiga aylanishi [21-24] hisobiga hosil bo‘ladi. Sanoat pechlarining o‘ziga xos xususiyati shundaki [5-10,21-24], ularda reaksion apparat (ma’lum texnologik protsesslarni o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan jihozlar yig‘indisi) hamda energetik qurilmalar (issiqlikni hosil qilish va ishlatish jihozlari) bir agregatga joylashtiriladi. Bu aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, sanoatda yuqori temperaturali jarayonlarni amalga oshirishda turli xil pechlar [5-24] ishlatiladi. Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi. Ma’lumki, asosiy yuqori temperaturali jarayonlar sanoat pechlarida o‘tkaziladi. Sanoat pechlari o‘z navbatida sonoat tarmoqlarida ishlatilishiga ko‘ra, issiqlik energiyasi manbaiga ko‘ra, isitish usuliga ko‘ra, texnologik vazifasiga ko‘ra va xom –ashyolar bilan to‘ldirish usuliga ko‘ra klassifikatsiyalanadilar[5-11]. Yuqorida zikr qilingan pechlar ichida shaxta pechlari ham keng qo‘llanilinib ular bevosita qidiriladigan pechlardan bo‘lib, issiqlik qizdiriladigan material tarkibiga qo‘shilgan qattiq yoqilg‘ining oksidlanishi hisobiga hosil bo‘ladi[5-8]. Bu pechlarning ish hajmlari uning vertikal o‘qi bo‘ylab joylashtirilgan bo‘lib, u aylanma shaxtani tashkil etadi. Bu pechlarda ishlov beriladigan qattiq materiallar yoqilg‘i (koks) bilan aralashgan holda pastga harakat qiladi, pastdan esa unga qarshi havo oqimi puflanadi. Ba’zan shaxta pechlari gaz yordamida ham qizdiriladi. 4 Shaxta pechlari sanoatda keng tarqalgan bo‘lib, cho‘yan olishda [11-15], ohaktoshni kuydirishda [5-9], qattiq yoqilg‘ilarni gazga aylantirishda [9-10] qo‘llaniladi. Shaxtali pechlarda murakkab issiqlik va massa almashinuv jarayonlari sodir bo‘lib, bu jarayonlar kam o‘rganilgan hamda o‘zbek tilida hisoblash metodlari ishlab chiqilmagan. Yuqorida zikr qilinganlarga asosan shaxtali pechni issiqlik hamda aerodinamik hisoblash, tutun so’rgich, gaz yoqish, kiritish va chiqarish kabi yordamchi qurilmalarini tanlash hamda pechni loyihalashga yo‘naltirilgan tavisyalar berish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi. Shaxtali pechni issiqlik hamda aerodinamik hisoblash va yordamchi qurilmalarini tanlash. Bitiruv malakaviy ishning vazifalari. 1. Mavzuga doir ilmiy va ilmiy-metodik manbalarni o‘rganish, tahlil qilish. 2. Kirim va sarf qismlarini hisoblashlar orqali shaxtali pechda oxaktosh pishirish jarayonining material balansi tuzish. 3. Oxaktoshni pechda bo‘lish vaqtini qizish, pishirish va sovitish zonalariga bo‘lib hisoblash va unga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash. 4. Shaxtali pechning konstruktiv o‘lchamlarini hisoblash va qizdirish, pishirish hamda sovitish zonalarining balandliklarini aniqlash. 5. Gaz, havo va yonish mahsulotlari miqdori hamda tarkibini hisoblashlar orqali tabiiy gaz yonishining material balansini tuzish hamda gazni issiqlik berish qobiliyatini aniqlash. 6. Pishirish zonasiga kiritiladigan va sarflangan issiqlik miqdorlarini hisoblash hamda pishirish zonasining issiqlik balansini tuzish. 7. Pechga kiritiladigan oxaktosh, yoqilg‘i va havo miqdorlarini hisoblash hamda pechning yig‘ma material balansini tuzish. 8. Texnologik jarayonlar uchun sarflangan hamda pechga keladigan umumiy issiqlik miqdorlarini hisoblash va pechning foydali ish koeffitsentini aniqlash. 9. Qizdirish, yonish va sovitish zonalarining gidravlik (aerodinamik) 5 qarshiliklarini hisoblash. 10. Berilgan temperaturadagi hajmiy sarf hamda bosimni hisoblash va tutun surgichni tanlash. 11. Shaxtali pechni material va issiqlik balansini hisoblash metodini ishlab chiqish va pechni loyihalash bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar berish. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy-uslubiy yangiligi. 1. Bitiruv malakaviy ish mavzusiga oid ilmiy va ilmiy-metodik manbalar o‘rganildi hamda tahlil qilindi. 2. Kirim va sarf qismlarini hisoblashlar orqali shaxtali pechda oxaktosh pishirish jarayonining material balansi tuzilib, hosil bo‘lgan oxak (58,1%) va gaz miqdor (41,9) lari aniqlandi. 3. Oxaktoshni pechda bo‘lish vaqtini qizish, pishirish va sovitish zonalariga bo‘lib hisoblab uni yuklanadigan material bo‘lagining kattaligiga, temperaturalar farqiga va issiqlik uzatish koeffitsentiga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 4. Shaxtali pechning konstruktiv o‘lchamlari hisoblanib qizdirish, pishirish va sovitish zonalarining balandlimklar bu zonalarda boradigan jarayolarga va temperaturaga bog‘liq ekanligi ko‘rsatildi. 5. Gaz, havo va yonish mahsulotlari miqdori hamda tarkibini hisoblashlar orqali tabiiy gaz yonishining material balansi tuzilib, yonuvchi elementlar yonish reaksiyalari issiqlik effektidan foydalangan holda gazni issiqlik berish qobiliyati aniqlandi. 6. Pishirish zonasiga kiritiladigan va sarflangan issiqlik miqdorlarini hisoblashlar orqali pishirish zonasining issiqlik balansi tuzilib, pishirish uchun lozim bo‘lgan yoqilg‘i miqdori aniqlangani holda, issiqlik miqdorining kirim qismi yoqilg‘ining yonishidan ajralgan, havo bilan kiritiladigan hamda pishirish zonasiga qizdirish zonasidan oxaktosh orqali keladigan issiqlik miqdorlariga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 7. Pechga kiritiladigan oxaktosh, yoqilg‘i va havo miqdorlarini hisoblashlar orqali pechning yig‘ma material balansi tuzildi hamda olingan mahsulot 6 va chiqib ketadigan gazlar miqdori aniqlandi. 8. Texnologik jarayonlar uchun sarflangan va pechga keladigan umumiy issiqlik miqdorlarini hisoblashlar orqali pechning foydali ish koeffitsenti aniqlanib, umumiy sarflangan issiqlikning 80% foydali ishga ya’ni oxak pishirishga sarf bo‘lishi ko‘rsatildi. 9. Qizdirish, yonish va sovitish zonalarining gidravlik (aerodinamik) qarshiliklari hisoblanib, qarshilik asosan pishiriladigan xom ashyo bo‘lagining o‘rta cha o‘lchamiga, pechning solishtirma unumdorligiga, qarshilik koeffitsentiga, qizdirish yonish va sovitish zonalarining balandliklariga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 10. Berilgan temperaturadagi hajmiy sarf va bosimni hisoblashlar orqali tutun surgich elektrodvigatelining quvvati aniqlandi va o‘q asosda tutun surgich tanlandi. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy-amaliy ahamiyati. Shundan iboratki, tadqiqot natijasida olingan ilmiy xulosalar, shaxtali pechni material va issiqlik balansini tuzish, pechni aerodinamik hisoblash hamda yordamchi qurilmalarini tanlash bo‘yicha ishlab chiqilgan amaliy tavsiyalar pechlarni loyihalovchi va ishlatuvchi injener-texnik xodimlariga, texnika yo‘nalishidagi kasb-hunar kollejlarining maxsus fan o‘qituvchilariga, o‘quv ustalari va amaliyotga qatnashadigan talabalarga uslubiy yordam beradi. Bitiruv malakaviy ishining mazmuni. Ishning birinchi bobida pechda gazlarni laminar difuzziyali yonishi va alangani turbulent tarqalish jarayonlari o‘rganilgan hamda ortiqcha havo koeffitsenti va gaz hajmi hisoblangan. Bitiruv malakaviy ishning ikkinchi bobida shaxtali pechni material va issiqlik balansi tuzilgani holda pechni konstruktiv o‘lchamlari tabiiy gazni yonishi, solishtirma issiqlik sarfi, shartli yoqilg‘i va pechni foydali ish koeffitsenti hisoblangan. Bitiruv malakaviy ishining uchinchi bobida pechni qizdirish, yonish va sovush zonalarining gidravlik qarshiliklari hisoblangan hamda tutun surgich, gaz yoqish, kiritish va chiqarish qurilmalari tanlangan. 7 Bitiruv malakaviy ishning hajmi. Bitiruv malakaviy ishi kirish, 3 bob, 15 bo’lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 25 tadan iborat bo’lib, 9 ta jadval, 10 ta rasm, 12933ta so’zdan iborat bo’lib, uning umumiy hajmi 72 sahifadan iborat. I -BOB. PECHDA GAZLARNI LAMINAR DIFFUZIYALI YONISHI VA ALANGANI TURBULENT TARQALISHI 1.1. Gazlar yonish reaksiyasining kimyoviy muvozanati Tajribalar shuni ko‘rsatadiki ximiya reaksiyalar hech vaqt dastlabki moddani to‘lig‘incha boshqa moddaga aylanguncha davom etmasdan balki ma’lum chegaragacha davom etib so‘ngra to‘xtaydi. Bu momentda sistemada reaksiya 8 mahsulotlari bilan birga ma’lum bir miqdordagi boshlang‘ich va o‘rtanchi modda miqdorlari bo‘lib reaksiyani ikki va dastlabki mahsulotni hajm bo‘lish tomonlariga bir vaqtda sodir bo‘lishi bilan tushuntiriladi. Reaksiyani ikki qarama-qarshi tomonga borishiga ximik qaytish deyiladi va quyidagi stexiometrik formula orqali ifodalanadi [21].N M B A        (1.1.1) (1.1.1) tenglamada N M B A , , , lar reaksiyaga kirishuvchi moddalarning ximik belgilari     , , , -stexinometrik koeffitsientlar (1.1.1) tenglamadagi yuqorigi nayza  dastlabki moddadan oxirgi M va N maxsulotlar bo‘lishini ko‘rsatsa pastdagi nayza esa dastlabki A va V moddalarni hosil bo‘lish yo‘nalishida reaksiya borishni ko‘rsatadi. Kinetik nuqtai nazaridan ximiyaviy muvozanatni bo‘lish tinchlikni boshlanishini bildirmasdan balki ikkala tomonga bir xil tezlikda reaksiyani tuxtovsiz borishini ko‘rsatadi. O‘zgarmas bosim va temperaturada berilgan reaksiyada ximik muvozanatni boshlanishi reaksiyaga kirishuvchi moddaning konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Bu bog‘lanish massalar ta’siri qonuni orqali aniqlanadi. Masallar ta’siri qonunini 1867 yili Norvechiyalik ximiklar K. Guldberg va P. Vaogolar kashf qilgan bo‘lib u quyidagicha ta’riflanadi. O‘zgarmas temperaturada bir jinsli muhitda boradigan reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyalari ko‘paytmasiga proporsionaldir. Massalar ta’siri qonuniga muvofiq xoxlagan vaqt momentida to‘g‘ri reaksiya tezligi quyidagi formula orqali ifodalanadi:   B ÀC Ck W 1 1 (1.1.2) Teskari reaksiyaning tezligi M va N moddalarning konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘lib quyidagicha ifodalanadi.   N MC C k W 2 2 (1.1.3) (1.1.2) va (1.1.3) tenglamalardagi , , , M B A C C C va N C lar reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyalari 9 1kva 2k -proporsionallik koeffitsentilari hisoblanib reaksiyaga kirishuvchi moddalarning ximik tabiatiga va temperaturasiga bog‘liq bo‘lib to‘g‘ri va teskari reaksiyalari tezliklari konstantalari deb ham ataladi. To‘g‘ri reaksiya tezligi teskari reaksiya tezligiga tanlashganda (1.1.2) va (1.1.3) dan quyidagini hosil qilamiz. 2 1 W W      N M B À C C k C Ck 2 1  c N M B A K k k C C C C   1 2     (1.1.4) dan kurinib turibdiki berilgan temperaturada tezlik konstantalari 1k va 2k lar o‘zgarmas kattaliklar bo‘lganligi uchun muvozanat konstantasi c K ham ma’lum bir temperaturada o‘zgarmas miqdor bo‘ladi. O‘zgarmas temperaturada aralashmadagi gazlar parsial bosimi ularning konsentratsiyalariga proporsional bo‘ladi, shu sababli muvozanat konstantasini aralashmadagi gazlar normal bosimlari orqali ifodalash mumkin bo‘ladi. ya’ni     N M B A p P P P P K  (1.1.5) Gazli reaksiyalarda muvozanat konstantasi p K -ni qo‘llash qo‘lay hisoblanadi c K va p K orasidagi bog‘lanishni aniqlash quyidagiga amalga oshiriladi: RT n VP i i  (1.1.6) (1.1.6) dan RTCRT V n P ii i  (1.1.7) Bu y erda     3 m mol Ci aralashma komponentasining molyar konsentratsiyasi. (1.1.7) dan     RT P C i i (1.1.8) hosil bo‘ladi. (1.1.6) va (1.1.7) va (1.1.8) formulalarda iP -aralashmadagi gazning parsial bosimi; V -aralashmaning umumiy hajmi; in - berilgan V -hajmdagi gazning 10 molyar soni; R - universal gaz doimiysi. (1.1.4) formuladagi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning molyar konsentratsiyalarini (1.1.8) formula orqali ifodalanuvchi parsial bosimlari orqali ifodalasak quyidagiga ega bo‘lamiz.  n p с RT K K   (1.1.9) bu yerda         n - reaksiya natijasida gazlardagi mollar soning o‘zgarishi. Ayrim hollarda nisbiy molyar yoki hajmiy konsentratsiyalardan foydalanish qulay hisoblanadi. Aralashmadagi ayrim gazning nisbiy molyar konsentratsiyasi’ Z C С i i (1.1.10) Aralashma hajm birligidagi gazlar molyar soni Z ni holat tenglamasi nRT PV  dan aniqlasa bo‘ladi. ya’ni RT P V n Z   (1.1.11) Bu yerda n , V hajmdagi gazlar molyar soni. (1.1.8) (1.1.11) larni (1.1.10)ga qo‘yib quyidagini hosil qilamiz. P P RT P RT P RT P RT P Z C С i i i i i       (1.1.12) (1.1.4) tenglamani nisbiy konsentratsiyalar uchun yozsak ya’ni molyar konsentratsiyalarini Z ga bo‘lib va (1.1.12) ni hisobga olsak quyidagiga ega bo‘lamiz. n p N M B A C P K C C C C K        (1.1.13) (1.1.13)da Z C C A A ; Z C C B B ; Z C C M M  va Z C C N N  lar, reaksiyaga kirishuvchi moddalarning nisbiy hajmiy muvozanat konsentratsiyalari hisoblanadilar. Har xil temperaturalarda muvozanatli aralashma tarkibini aniqlash uchun 11 muvozanat konstantasini temperaturaga bog‘liqligini bilish talab qilinadi. Bu bog‘lanish const V  bo‘lganda quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi. 2 ln RT Q dT K d c   (1.1.14) (1.1.14) ga izoxora reaksiyasi deyiladi. const P  bo‘lganda boradigan reaksiyalar uchun ya’ni izobara reaksiyalari uchun 2 ln RT Q dT K d p p (1.1.15) (1.1.14) va (1.1.15) tenglamalardan kurinib turibdiki 1) 0 Q bo‘lganda temperaturani ortishi bilan c K va p K lar ortib boradi. 2) 0 Q bo‘lsa temperaturaning ortishi bilan muvozanat konstantalari kamayadi. 1.2. Pechda gazlarni diffuzion yonishi Gazlarni yonishi asosan o‘txona kamerasida amalga oshib, yoqilg‘i aralashmasi o‘txonaga gorelka orqali beriladi. O‘txona fazosida murakkab bo‘lgan fizik-ximik jarayonlar natijasida mash’ala alanga deb ataluvchi yonadigan gaz oqimi hosil bo‘ladi[19-21]. Yonish uchun zarur bo‘lgan havoni yuborish usuliga qarab gazlarni yonishini quyidagi turlari mavjud. 1) Bir jinsli gaz aralashmasini yonishi bo‘lib bunda oldindan tayyorlangan yoqilg‘i aralashmasi o‘t oldiriladi. 2) Gazlarni diffuzion yonishi bo‘lib bunda gaz va havo alohida beriladi. 3) Gazlar aralashmasini havo miqdori etarli bo‘lmagan holda yonishi bo‘lib bunda gaz havo bilan aralashmagan holda berilsada lekin havoning miqdori to‘liq yonish uchun etarli bo‘lmaydi. Bu yonish turlari bilan tanishib chiqaylik: 1) Bir jinsli gaz aralashmasining yonishi asosan yonish kamerasiga to‘xtovsiz etib keladigan yoqilg‘i aralashmasiga alangani tarqalishi 12 evaziga amalga oshadi. 2) Yoqilg‘i aralashmasi harakatini xarakteriga bog‘liq holda amalga oshadigan laminar va turbulent yonish usullari mavjuddir. Laminar yonish usuli bilan tanishib chiqamiz. Vertikal joylashgan gorelkaga alangani egilmasligi uchun bir jinsli aralashma berilayotgan bo‘lsin. Aralashmaning laminar xarakatida uning xarakat tezligi taqsimoti gorelkada parabola shaklida bo‘ldai. Shunga uxshash tezlik taqsimoti gorelkadan tashqariga chiqishda ham saqlanadi. Gorelkaning devorida tezlik kichik bo‘lib uning o‘qmiga yaqinlashgan sari orta boradi va maksimal qiymatiga erishadi (1.2.1-rasm). 1.2.1-rasm. Bir jinsli aralashmani yonishini hisoblash uchun laminar mash’alaning balandligi Alanga chetidan o‘rtasiga tomon xarakatlanib konussimon shaklga keladi. Alangani gorelka perimetridan oqim markaziga tomon harakatlanish uchun kerak bo‘ladigan vaqt quyidagiga teng bo‘ladi.n R    (1.2.1) Bu y erda R - gorelka radiusi; n  -alangani normal tarqalishi tezligi. Bu vaqtda markaziy oqim W tezlik bilan xarakatlanib  W l (1.2.2) 13 masofani bosib o‘tadi va u alangauzunligiga teng bo‘ladi. (1.2.2) va (1.2.1) ni qiymatini qo‘yib laminar alangan uzundigi uchun quyidagi formulaga ega bo‘lamizn R W W l    (1.2.3) Gorelkaning berilgan diametrida alanga formasi va uning o‘lchami alanganning tarqalish tezligi va oqimining alohida nuqtalaridagi tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Agar alanganing tarqalishi tezligi katta va oqim tezligi qancha kichik bo‘lsa alangan ham shunga qisqa bo‘lsa va teskarisi n  kichik bo‘lib W qancha katta bo‘lsa shuncha alanga uzun bo‘ladi. Gorelkaning diametri kattalashishi bilan alangan uzunligi orta beradi. Yonish jarayonini intensivlashtirish uchun gazlarni yoqish gaz oqimini katta tezliklarida ya’ni ularni turbulent harakat rejmida amalga oshadi. Turbulent alangani stabillashtirish uchun uni turg‘un yonishini tashkil etish lozim bo‘ladi. Bu ish gazni qizigan yonish mahsulotlari bilan to‘lgan fazoda yoqish bilan amalga oshiriladi. Turbulent pulsatsiyalar ta’sirida alangan fronti egilib (qiyshayadi) uzluksiz shaklini o‘zgartirib turadi. Lekin konussimon shakli saqlanib turadi, chunki yonish oqimning chetlarida amalga oshadi. Yonish zonasining uzunligi vzl . quyidagi formula orqali aniqlanadi. T vz r W l   . (1.2.4) 2) Agar gorelkaga tarkibida kislorod bo‘lmagan gaz yuborilsa va u yoqib yuborilsa u holda yonish diffuziya yordamida atrof muhitdagi kislorod hisobida amalga oshadi. Bu holda gaz va havo alohida berilib, yonish jarayoni esa ularni o‘zaro diffuziyalanishi sababli sodir bo‘ladi. Yonish tezligi esa siljish jarayonini intensivligiga bog‘liq bo‘ladi. Bunday yonish usuliga fiffuzion yonish usuli deyiladi. 14 1.2.2-rasm. Laminar alanganing sxemasi. Harakatning xarakteriga qarab lanimar diffuziyali turbulent diffuziyali yonish usullari mavjuddir. Lanimar diffuziyali yonish gorelkadan chiquvchi gazning laminar rejimli xarakatida sodir bo‘ladi (1.2.2-rasm). Agar ortiqcha havo koeffitsenti 1  bo‘lsa konussimon (1) yonish bo‘lsa 1  bo‘lsa ochiq alanga ya’ni chagkasimon kurinishda (2) bo‘ladi. Laminar diffuzion alanganing uzunligi quyidagi formula orqali aniqlanadi. D WR W l 2 2    (1.2.5) Bu yerda R - gorelka radiusi; D -molekulyar diffuziya koeffitsenti; W -oqim tezligi;  - havoning gorelka o‘qigacha diffuziyalanish vaqti. Birlik vaqtda doirasimon gorelkalarga beriladigan gaz hajmi quyidagi formula orqali aniqlanadi. Q ~WR 2 (1.2.6) Diffuzion yonishning intensivligi aralashmaning hosil bo‘lish intensivligiga bog‘liq bo‘ladi. Turbulent harakatda massa almashuvi laminar xarakatga nisbatan bir necha marta intensiv bo‘lib ishlab chiqarish maqsadlarida esa aralashmagan gazlarni turbulent diffuzion yonishi kerakliroq hisoblanadi. Turbulent diffuziyali yoqish gorelka orqali yonish kamerasiga qizigan yonish mahsulotlari bor bo‘lgan muhitga alohida gaz va havo turbulent rejimi tufayli 15 yuborish amalga oshiriladi. Yonish zonasi uzunligi quyidagi formula orqali aniqlanadi.        2 0 O m f d Lzv (1.2.7) m - stexinometrik son bo‘lib, yonuvchi gazning massa birligiga to‘g‘ri keluvchi kislorod sarfini kursatadi. 2 O -atrof-muhitdagi kislorod konsentratsiyasi; 0d - soplo diametri. Diffuzion alanganing yonish zonasi uzunligi gazning yonish issiqlik qancha katta bo‘lsa shuncha katta bo‘ladi. Atrof muhitda kislorod miqdori qancha katta bo‘lsa yonish zonasi uzunligi shuncha uzun bo‘ldai. Atrof muhitda kislorod konsentratsiyasi ortib borsa alanga yonish zonasi uzunligi qisqartirib boradi. 3) Gazlar aralashmasini havo miqdori etarli bo‘lmagan holda yonish usulida gorelkaga gaz havo aralashmasi yuborilib bundagi havo miqdori yonishni to‘liq amalga oshishi uchun etarli bo‘lmaydi. Gorelkadan chiqishda gazning bir qismi aralashma tarkibidagi kislorod bilan birikib yonadi va gorelkada konussimon yonish frontini hosil qiladi. Yonish mahsulotida yonmay qolgan gaz yonish zonasidan o‘tib atrof-muhitdagi kislorod bilan birikib ikkinchi yonish zonasini hosil qiladi va bu zona diffuzion yonish qonuniga bo‘ysunadi. 1.3. Alanganing normal va turbulent tarqalish tezliklari Tajribalar shuni ko‘rsatdiki, normal yonishdan turbulent yonishga o‘tishda alanganning tarqalish tezligi T  keskin ortib unga mos ravishda vaqt birligida o‘rtacha alanga front birligi bilan reaksiyaga kirishuvchi yangi aralashma miqdori ham ortib boradi [21-23]. Turbulent alangada (1.3.1-rasmda) reaksiya xuddi laminar alangada reaksiyaga kirishuvchi gazning tarkibi va temperaturasi sharoitida amalga oshadi. Lekin turbulent alangadagi ximik reaksiya moddaning turbulent diffuziyasi va turbulent issiqlik o‘tkazuvchanligi hisobida tezlashadi. Turbulent almashuv jarayonlari Reynolds soni (Re) ni funksiyasi bo‘lganligi uchun alangani turbulent 16 tarqalish tezligi T  -ham Re - soniga bog‘liq bo‘ladi. Shu sababli T  berilgan nuqtadagi oqimning o‘rtacha tezligiga bog‘liq bo‘lib, oqim tezligi oshishi bilan T  ham ortadi. Suniy yo‘l bilan turbulentlik darajasi oshirilganda T  ham ortib boradi. 1.3.1-rasm. Turbulent mash’ala strukturasi: a-gaz konsentratsiyasi; b- havo konsentratsiyasi; s-yonish mahsulotlari konsentratsiyasi. Alangani turbulent tarqalishi mexanizmini tushuntiruvchi quyidagi ikkita nazariy mavjuddir. 1) Front yoki yuza yonish nazariyasi 2) Hajmiy yonish nazariyasi 3) Birinchi nazariyaning mohiyati shundan iboratki turbulentlilik ta’siri natijasida alanga fronti qiyshayadi va egiladi. Uning yuzasi kuchli kattalashadi lekin yonish zonasi juda yuqa bo‘lganligi uchun buzilmaydi. Alanganing turbulent tarqalish tezligi T  yangi aralashmaga nisbatan alangani yuzasi kattalashishiga proporsional holda ortib boradi. l T n T F F    (1.3.1) 17 Bu yerda TF va lF -turbulent va laninar yonish frontlarining yuzalari; n  - alanga tarqalishining normal tezligi lekin (1.3.1) formuladan foydalanib bo‘lmaydi chunki TF -ni aniqlab bo‘lmaydi. Alanganing turbulent tarqalish tezligini ortishi o‘rtacha alanga frontining birlik yuzasida yonish tezligini oshishi hisobida bo‘ladi. Bu xodisa molekulyar almashuv jarayoniga turbulent almashuv jarayonini qo‘shish hisobiga almashuv koeffitsentini T M a a  -gacha ortishi tufayli sodir bo‘ladi. Bu y erda                         S m S J m J J ms J J m Vt k m kg J m k kg Vt m kg k kg J k m Vt C a p T 2 2 2 3 3 3   turbulent temperatura o‘tkazuvchanlik koeffitsenti yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda alanganing turbulent tarqalishi tezligi T  quyidagi kattalikga proporsional bo‘ladi. T  ~  T M a a  (1.3.2) Alangani normal tarqalish tezligi n  ni n  ~  Ma (1.3.3) ekanligini e’tiborga olgan holda alanganning turbulent va normal tarqalishi tezliklari orasidagi nisbatni aniqlaymiz.   M T M T M M T M M T M n T a a a a a a a a a a a          1      (1.3.4) Teplotexnika va gidravlika kurslaridan ma’lumki /T T T l E a   (1.3.5) ga teng bu yerda Tl -siljish yo‘li uzunligi /  -o‘rtacha kvadratini pulsatsiyalanuvchi tezlik; TE - turbulent almashuv koeffitsenti. (1.3.5) ni (1.3.4) ga qo‘yib quyidagini olamiz. 18 M T n M T n T a l a a / 1 1        (1.3.6) To‘liq rivojlangan turbulentlikda Ma kattalikni Ta ga nisbatan etiborga olmasa ham bo‘ladi. TE ~ Re etiborga olib (1.3.6)ni quyidagicha ega bo‘lamiz. n T   ~ TE ~ Re (1.3.7) Bu (1.3.7) dan ma’lum bo‘ladiki kichik masshtabli turbulent oqimda alangani tarqalish tezligi Re sonidan olingan kvadrat ildizga proporsional ekan. Demak, T  oqimdagi gidrodinamik sharoitlarga bog‘liq bo‘lib fiziko-ximik konstanta bo‘lib hisoblanmaydi. O‘txona texnikasidan katta masshtabli turbulent rejimda yonish katta ahamiyat kasb etadi. Bunday rejimda alanga fronti to‘lqinsimon bo‘la borib keyinchalik uzilib alohida zonalarga ham ajralib ketishi mumkin. U holda alanga fronti yuzasi orta borib unda vaqt birligida juda katta miqdorda aralashma yonadi. Shu sabali alanga fronti katta tezlik bilan xarakat qilishi yoki alanga frontini statsionar holatda tutib turishi uchun yangi aralashma katta tezlikda kelib turishi kerak bo‘ladi. Katta mashstabli turbulent yonishning bunday talqini K.I. Shelkin tomonidan berilgandir. Bu holda alanganing tarqalishi yonuvchi mollarning siljishi tufayli sodir bo‘lganligi uchun reaksiya vaqtini siljish vaqti orqali aniqlaydilar. ya’ni /  Tl  (1.3.8) Rivojlangan turbulent oqimda (1.3.2) formuladagi Ma e’tiborga olmasdan (1.3.5) va (1.3.7) dan foydalanib quyidagini hosil qilamiz. / 2/ / / / / T ~               T T T T T l l l l (1.3.9) Demak, kuchli turbulentlikda alanganing turbulent tarqalish tezligi T  o‘rtacha pulsatsiyalanuvchi tezlikka proporsional bo‘lib oqimining aerodinamik 19 xarakteristikalari orqali aniqlanadi va gazlar aralashmasining fiziko-ximik xususiyatlariga bog‘liq bo‘lmaydi. E.S. Shetinkov tomonidan taklif qilingan hajmli yoki mikrohajmli yonish nazariyasi bo‘yicha yangi aralashma molining yonishi alanganing normal tarqalishi hisobida faqat yuqoridan bo‘lmasdan asosan mol hajmiy sodir bo‘ladi. Bu nazariyalarda turbulent oqimni xaotik ravishda xarakatlanuvchi turbulent mollarning hajmlari deb qaraladi. Mollarning o‘lchamlari har xil ya’ni o‘lchami oqim kesim yuzasiga yaqin bo‘lgan kattalaridan tartib juda maydasigacha bo‘ladi. Mollarning kichiklari kattalari bilan bir qatorda alohida mavjud bo‘ladi. Katta mollar ichidagi kichik mollarning harakati ichki mol siljishni tashkil qiladi. Intensiv turbulent diffuziyada qizigan mollar yonish zonasidan pulsatsiya bilan yangi aralashma tomon otib yuboriladi qo‘shni mollarni alangalatishga ulgurmay temperaturasini oshirgan holda ular bilan qushilib ketadi, o‘z navbatida aktiv sentrlarni konsentratsiyasini oshiradi hamda yoqilg‘ini konsentratsiyasini kamaytiradi. Hosil bo‘lgan reaksiya mahsulotlari o‘z navbatida yangi aralashma mollari bilan aralashib boradi va shu yo‘l bilan alanganing tarqalishi sodir bo‘ladi. Turbulent siljish laminar siljishiga nisbatan juda tez sodir bo‘lib yonishning yig‘indi tezligi ancha yuqori bo‘ladi. 1.4. Ortiqcha havo koeffitsenti va gaz hajmini hisoblash Havoning nazariy jihatdan zarurat miqdorini hisoblashda havo yoqilg‘i bilan ideal aralashtiriladi va kislorodning har qaysi zarrasi yonuvchan element bilan birikishga ulguradi, deb faraz qilinadi. Lekin amalda havoning hisobiy miqdori yoqilg‘ining to‘liq yonishi uchun etarli bo‘lmaydi. Yonish protsessini kislorodning hammasi yoqilg‘i bilan reaksiyaga kirishadigan qilib o‘tkazib bo‘lmaydi uning bir qismi yonish reaksiyasiga kirishmaydi va tutun gazlar bilan birga erkin holda chiqib ketadi[19-22]. Yoqilg‘ining to‘liq yonishi uchun havoni hisoblab topilgandan ko‘proq 20 miqdorda berish zarur. Nazariy hisoblab topilganidan necha marta ko‘pligini ko‘rsatuvchi son ortiqcha havo koeffitsenti deyiladi va Т  bilan belginadi. o v Т V V  (1. 4 .1) Т  -ning kattaligi yoqilg‘ining turiga, protsess sodir bo‘ladigan sharoitlarga, yoqish usuliga, o‘txonaning konstruksiyasiga va xokazolarga bog‘liq bo‘ladi. Masalan changsimon ko‘mir yoqiladigan o‘txonalarda F.I.K. oshirish va yonish jarayonini intensivlashtirish uchun Т  -ning optimal qiymati 25,1 2,1  Т ga teng bo‘ladi. Bosim boshqariladigan qurilmalari bo‘lgan va yonishni avtomatik ravishda boshqaradigan qurilmalari mavjud agregatlarda tabiiy gaz hamda mazutni yoqishda Т  - qiymati 1,05 ga qadar kamayadi. Ortiqcha havo koeffitsenti qanchalik kichik bo‘lsa, yonish protsessi shunchalik tejashli bo‘ladi. Lekin ortiqcha havo koeffitsenti juda ham kichik bo‘lsa, yoqilg‘i chala yonadi va qozon ustanovkasining F.I.K pasayadi. Yoqilg‘i qanchalik mayda va bir jinsli bo‘lsa va u havo bilan qanchalik yaxshi aralashgan bo‘lsa, ortiqcha havo shunchalik kam talab qilinadi. Suyuq yoqilg‘ining barcha turlari o‘txonaga tuzatilgan va havo bilan yaxshi aralashgan holda beriladi. Qattiq yoqilg‘i ko‘pgina kukun ( chang) ga aylantiriladi va o‘txonaga havo bilan aralashtirib puflanadi. Ortiqcha havo koeffitsenti gazoxoddan olinadigan yonish mahsulotlarini gaz analizi qilish va quyidagi formulalar yordamida hisoblash orqali aniqlanadi. (1.4.1) tenglamadagi 0 V - havoning nazariy jihatdan zarur hajmining 1 kg yoqilg‘iga berilgan haqiqiy havo hajmi v V dan ortiqcha havo hajmini vV  - ni ayirmasi ko‘rinishda ifodalash mumkin. v v v V V V    (1.4.2) (1.4.2) formuladagi ortiqcha havo hajmi vV  -ni quruq gazlarni tarkibidagi erkin kislorod orqali ifodalash mumkin. gs O v V O V V . 2 21 21 100 2    (1.4.3) Havoning haqiqiy hajmi v V -ni oksidlovchi bilan yonish mahsulotiga o‘tgan 21 azot hajmi orqali ifodalab quyidagini hosil qilamiz.gs N v V N V V . 2 79 79 100 2   (1.4.4) U holda ortiqcha havo koeffitsenti  uchun azot formulasi deb ataluvchi quyidagi formulani olamiz. 2 2 21 79 1 1 N О    (1.4.5) Bundan tashqari hisoblashlarda (1.4.5) dan oson hosil qilinadigan sodda formuladan foydalaniladi. Bu holda 2 О kattalikni qiymati quyidagi to‘liq yonish tenglamasi aniqlanadi. 22221 ROORO   (*)     1 21 2 2 RO O (1.4.6) To‘liq yonishda quriq gazlar 2 RO , 2 O va 2 N dan iborat bo‘lib quyidagiga teng bo‘ladi.  2 2 2 100 O RO N    (1.4.7) (1.4.7) va (*) dan 2 2 2 21 RO O RO    ni qiymatini qo‘yib quyidagini olamiz.     2 2 2 2 2 2 79 21 100 21 100 100 RO RO RO O RO N                (1.4.8) (1.4.5) formula 2 O va 2 N larni qiymatlarini (1.4.6) va (1.4.8) lardan qo‘yib o‘zgartirishlardan so‘ng quyidagini yozamiz.         21 1 79 79 2 RO (1.4.9) (1.4.6) dan 2 RO ni aniqlasak   2 2 21 1 O RO       1 21 2 2 O RO (1.4.10) 0 2 O va 1  bo‘lsa 2 RO maksimal qiymatiga ega bo‘ladi.  1 21 2maksOR (1.4.11) (1.4.9) formuladagi  -ni unchalik katta qiymatga ega emasligining e’tiborga olib 22 tashlab yuborib va (1.4.11) ni e’tiborga olib to‘liq yonishdagi ortiqcha havo koeffitsenti uchun quyidagi tarkibiy formulani yozamiz.  2 2 2 2 1 79 21 79 21 ) 1( 79 79 RO R RO RO maksO           (1.4.12) Yoqish uchun yuboriladigan havodagi protsentlarda ifodalangan kislorod miqdorini foydalanilgan kislorod qismiga nisbatan ortiqcha havo taqriban teng bo‘ladi. 2 21 21 О   (1.4.13) (1.4.12) va (1.4.13) tenglamalar yonish mahsulotlari tarkibidagi uch atomli gazlar 2OR va kislorod 2 O miqdoriga qarab o‘txonadagi parogenerat gazoxodidagi ortiqcha havo koeffitsentini aniqlashga imkon beradi. 2OR va 2 O larni optimal qiymatlarda ma’lum bir chegaralarda saqlanishi parogeneratorlarni ekonomli ishlashiga olib keladi. O‘txonadagi yonish jarayonining asosiy sifatni xarakteristikasi bo‘lib uning minimal ortiqcha havoda ximik to‘laligi hisoblanib unga yonishning yuqori temperaturasi mos keladi. Shuning uchun yonish jararyonida sistematik ravishda yonish mahsuloti tarkibi nazorat qilib borilib hamda ximik to‘la yonmasligi aniqlab boriladi. Buning uchun esa gaz analizi qo‘llanilishi u har xil sistemalar gazoanalizatorlar yordamida va yonishning asosiy tenglamasiga asoslangan hisoblash usuli yordamida amalga oshiriladi. To‘liq yonish nazariyasi qaraymiz. Bu tenglama D.M. Xzmalyan tomonidan hosil qilinib 1967 yil e’lon qilingandir. Yoqilg‘ini yoqish uchun yuboriladigan havo tarkibidagi kislorod asosan uglerodni oltingugurtni va erkin vodorodni yoqishga hamda uglekislota  2 CO oltingugurt gaziga  2 SO va suv bug‘i O H 2 tarzida ajralib ortiqcha qismi esa erkin holda qoladi. ya’ni 2 2 2 2 2 2 2 2 21,0 O OH O SO O CO O в B O V V V V V V      (1.4.14) (1.4.14) formulada в V va BO V 2 lar 1 kg yoqilg‘ini yoqish uchun lozim 23 bo‘lgan havo miqdori va uning tarkibidagi kislorod miqdori bo‘lib m 3 / kg larda o‘lchanadi. 2 2CO OV , 2 2 SO OV , O H OV 2 2 lar esa 1 kg yoqilg‘ini yoqishni uglekislota, oltingugurt gazi hosil bo‘lishi va erkin vodorodni yonishi uchun sarfilanadigan kislorod miqdorlari bo‘lib m 3 / kg da o‘lchanadi. 2O V -erkin kislorodni miqdori (m 3 / kg). Yoqilg‘ini to‘liq yonishida uglerodni yonishi uchun sarfilanadigan kislorod miqdori hosil bo‘ladigan uglekislota hajmiga teng bo‘lsa oltingugurtni yonish uchun sarflangan havo miqdori esa oltingugurt gazi hajmiga teng bo‘ladi. 2 2 2 CO CO O V V  2 2 2 SO SO O V V  (1.4.15) Shu sababli uglerod va oltingugurtni yonishi uchun kerak bo‘lgan kislorod sarfi quyidagicha teng bo‘ladi. 2 2 2 2 2 2 2 RO SO CO SO O CO O V V V V V     (1.4.16) (1.4.16) ni (1.4.14) ga qo‘yib quyidagini hosil qilamiz. 2 2 2 2 2 21,0 O OH O RO v B O V V V V V     (1.4.17) Havo tarkibidagi azot yonish mahsulotiga o‘tadi. Havo sarfi v V quruq gazlarni gc V . e’tiborga olganda quyidagicha teng bo‘ladi. OH O gc v V V V 2 2 .   (1.4.18) (1.4.18) ni (1.4.17) ga qo‘yib quyidagini hosil qilamiz.   2 2 2 2 2 2 . 21,0 O OH O RO OH O gc V V V V V     (1.4.19) (1.4.19) teng qatnashuvchilarni protsentlarda ifodalanib va soddalashtirib quyidagini hosil qilamiz. gc OHO V V O RO . 2 2 22 79 21,0    (1.4.20) Quruq gazlar hajmi  gcV . ni uch atomli gazlar hajmi 2 . 100 2RO V V RO gc  (*) (1.4.5) ga (*) ni qo‘yib 24 2 2 2 2 .22 2 22 2 2 2 22 2 79,0 100 79 100 79 79 RO RO V V V V RO RO V V V V RO OHO RO OHO RO OHO gc OHO         2 2 2 | 21 RO O RO    (1.4.21) Bu y erda 2 2 2 2 2 2 2 79,0 79,0 RO O OH O RO OH O V V V V    (1.4.22) (1.4.21) ko‘rinishidagi tenglama to‘liq yonish tenglamasi deyiladi. Yonish jarayoni yaxshi amalga oshirilmagan o‘tzonalarda yoqilg‘i to‘liq yonmasdan balki СО , 2 Н , 4 СН va boshqa shunga o‘xshash to‘liq yonmaydigan mahsulotlarga aylanadi. Bu mahsulotlar tarkibidagi СО xromografik gazanalizatordan foydalanilgan holda aniqlanadi. Bu maqsadda hisoblash metodidan foylalanilsa ham bo‘ladi. Yonish jarayonida kislorod balansini xarakterlovchi tenglama СО bo‘lganligi sababli to’liq yonmagan xol uchun quyidagi ko‘rinishda yoziladi. 2 2 2 2 2 2 2 2 2 21,0 O OH O CO O SO O OH O v V V V V V V      (1.4.23) Steximetrik tenglamaga asosan СО hosil bo‘lishi uchun quyidagi miqdorda kislorod sarflanadi. СO CO O V V 5,0 2 2  (1.4.24) Suv bug‘i hosil bo‘lishiga ham kislorod sarflanishini hisobga olgan holda beriladigan havo miqdori uchun quyidagiga formulani yozamiz. OH O СO gc v V V V V 2 2 5,0 .    (1.4.25) (1.4.23) tenglamaga (1.4.16) (1.4.24) va (1.4.25) larni qo‘yib quyidagini hosil qilamiz.   2 2 2 2 2 2 5,0 5,0 21,0 . O OH O СO RO OH O СO gc V V V V V V V       (1.4.26) Uch atomli gazlar va СО ni hajmlarini quruq gazlarni umumiy hajmi orqali 25 ifodalab (1.4.26) ni quyidagi kurinishida yozamiz.gc OHO V V О СО RO . 2 2 22 79 605,0 21,0     (1.4.27) (1.4.27) formuladagi quruq gazlar hajmi gc V . quyidagiga teng.   100 2 . 2      CO RO V V V V СO SO СO gc (1.4.28) (1.4.28) ni (1.4.27) ga qo‘yib quyidagini hosil qilamiz.          CO RO О RO CO RO О СО RO CO RO V V V О СО RO V V V CO RO V О СО RO CO RO V V V V О СО RO СO RO OHO СO SO СO OHO СO SO СO OHO                                       605,0 605,0 79,0 605,0 100 79 605,0 21,0 100 79 605,0 21,0 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 22 2 22 2 22 (1.4.29) Bu y erda СO RO OHO V V V   2 22 79,0  (1.4.30) (1.4.29) tenglamaga to‘liq yonmaslik tenglamasi deyiladi. (1.4.29) dan СО ni aniqlasak                 605,0 21 605,0 21 2 2 2 2 2 2 O RO RO RO O RO СО (1.4.31) (1.4.31) tenglama yordamida yonish mahsuloti tarkibidagi СО -ni protsentlarda joylash orqali aniqlanadi. II. SHAXTALI PECHNI ISSIQLIK HISOBI 2.1. Pishirish jarayoni material balansini hisoblash Shaxta pechlari - bular bevosita qizdiriladigan pechlar bo‘lib, issiqlik qizdirilayotgan material tarkibiga qo‘shilgan qattiq yoqilg‘i (koks)ning oksidlanishi hisobiga xosil bo‘ladi. Bu pechlarning ish xajmlari uning vertikal o‘qi bo‘ylab joylashtirilgan bo‘lib, u aylanma shaxtani tashkil etadi. Bu pechlarda ishlov beriladigan qattiq materiallar yoqilgi (koks) bilan aralashgan holda pastga 26 harakat qiladi, pastdan esa unga qarshi havo oqimi puflanadi. Ba’zan shaxta pechlari gaz yordamida ham qizdiriladi [6,19-21] . Shaxta pechlari sanoatda keng tarqalgan bo‘lib, sement klinkerini kuydirishda (2.1.1-rasm), cho‘yan olishda, oxaktoshni kuydirishda (2.1.2-2.1.7 rasmlar), qattiq yoqilg‘ilarii gazga aylantirishda qo‘llaniladi. 2.1.1-rasm. Sement klinkerini pishirishga mo‘ljallangan shaxtali pech. 27 2.1.2-rasm. Oxak pishiradigan shaxtali pech. 1-kiritish qurilmasi; 2-saqlagich klapan; 3-xom-ashyo kiritilishi o‘lchash qurilmasi; 4- tutun gazlarini so‘rib oluvchi karobka; 5-yuqorida o‘rnatilgan gaz gorelkasi; 6-o‘rtada o‘rnatilgan gaz gorelkasi; 7- pechni pastki qismida o‘rnatilgan gaz gorelkasi; 8-glyadelka; 9- kiritish panjarasi; 10-uch shlyuzali zatvor. 2.1. 3 -rasm. Oxak toshni ko’rinishi 28 2.1. 4 -rasm. Shaxtali pechning tashqi ko’rinishi 2.1. 5 -rasm. Shaxtali pechda gorelkalarning joylashuvi 29 2.1. 6 -rasm. Shaxtali pechni yuklash qurilmasi 2.1.7-rasm. Shaxtali pechni gaz ta’minot qurilmalari 30 Shaxtali pechda bir sutkada T p 200  oxak ishlab chiqariladi. Oxaktoshning o‘rtacha ximik tarkibi (%) %5, 93 3 CaCo ; %5,0 3 MgCo ; %3 2 3 2  SiO O R ; bo‘lib, bu erda 3 2O R o‘z navbatida 3 2O Al va 3 2O Fe dan tashkil topgan. Yoqilg‘i sifatida tabiiy gazdan foydalanamiz. Gazning hajmiy tarkibi (%) quyidagicha: %2, 93 4 CH ; %7,0 6 2  H C ; %6,0 8 3  H C ; %6,0 10 4  H C ; %9,4 2 N Quruq gazning zichligi 3 .. 765,0 m kg rs   ; Ortiqcha havo koeffitsienti 25,1  Havoning nisbiy namligi % 75  Keltirilgan havo, oxaktosh va tabiiy gazning temperaturasi C t t t r i v 0 16 , ,  Chiqib ketadigan gazlar temperaturasi C tux 0 350 Chiqadigan oxak temperaturasi C ti 0 50 Pishirish temperaturasi C to 0 1080 Oxaktoshni pishirish darajasi %3, 94   oxaktosh pishirishning maksimal haqiqat temperaturasi С0 1200 1000  oralig‘ida o‘zgarib turadi. Oxak tarkibidagi 3 СаСo ning qismlarga ajralmagan miqdorini quyidaigi tenglik orqali aniqlaymiz.   85 100 35, 84 35, 40 100 56 2 3 2 3 3        MgO CaO SiO O Al x MgCO x CaCO (2.1.1) bu erda 3 CaCO -oxaktosh tarkibidagi 3 CaCO ni miqdori; x - oxak tarkibidagi qismlarga ajralmagan 3 CaCO ni izlanadigan miqdori (%); 100 56 -1 kg 3 CaCO dan CaO ni chiqishi; 3 MgCO - oxaktosh tarkibidagi 3 MgCO ni miqdori (%); 40,35 va 84,35 – mos ravishda MgO va 3 MgCO larni molyar massalari; 31 MgO CaO - oxakni aktivligi (85%) Bu kattaliklar qiymatlarini (2.1.1) ga qo‘yib qo‘yidagiga ega bo‘lamiz.   85 100 85 3 35, 84 35, 40 5,0 56,0 5, 93       x x ; 667,5 3 239,0 56,0 36, 52     x x 001, 17 667,5 56,0 599, 52    x x x) 56,0 667,5( 001, 17 599, 52    %7,5 56,0 667,5 001, 17 599, 52    x 1 kg oxaktoshni pishirishda quyidagilar ajraladi: 3 CaCo dan 2 Co .................   kg 386,0 100 44 057,0 935,0   3 MgCO dan 2 Co ................. kg 003,0 35, 84 44 005,0  0,030kg .......... .......... .......... 2O H Jami ...................................... kg 419,0 1 kg standart sifatli oxak uchun oxaktosh sarfi kg 72,1 419,0 1 1   Massasi 100 kg bo‘lgan oxaktosh tarkibida (kg): kg CaCO 5, 93 3 ; kg MgCO 5,0 3 ; kg SiO O R 3 2 3 2   ; kg O H 3 2  Pishirishda 3 CaCO ni parchalanish kg8, 87 943,0 5, 93   Reaksiyalar natijasida quyidagilarni olamiz: 2 3 CO CaO CaCO   ; kgCaO 16, 49 100 56 8, 87   ; 2 3 CO MgO MgCO   kgMgO 24,0 35, 84 35, 40 5,0   . Bir sutkada 200T oxak olish uchun massa bo‘yicha karbonat xom ashyoning 32 sarfi.s kg sutka kg / 4 / 344000 720,1 200000    Massa bo‘yicha 1 kg oxak olish uchun oxaktoshning sarfi va tarkibi quyidagi 2.1.1- jadval keltirilgan. 2.1.1-jadval Oxaktoshning sarfi va tarkibi Tarkibi 1 kg oxaktoshni tashkil etuvchi komponentlar miqdori, kg 1 kg oxakga oxaktosh sarfi, kg 3 CaCO 3 MgCO 2 3 2 SiO O R  O H 2 0,935 0,005 0,030 0,030 1,608 0,009 0,052 0,052 Jami 1 0,720 Yuqorida zikr qilingan hisoblashlar asosida oxaktosh pishirish jarayonini material balansini tuzamiz. (2.1.2-jadval). Pechdan chiqadigan oxak tarkibidagi СaO ning miqdori 49,16 kg ga teng. Oxak tarkibidagi СaO ning foizlardagi miqdori %6, 84 1, 58 100 16, 49   100 kg oxaktoshdan standart 85% li oxak olinadi: kg 83, 57 85 6, 84 1, 58   Ko‘rinib turibdiki material hisoblashlar to‘g‘rii bajarilgan. 2.1.2.jadval 100 kg oxaktosh pishirishni material balansi. 2.1.2.jadval Kirim statyalari Miqdori, kg Sarf statyalari Miqdor, kg Oxaktosh 3 CaCO 93,5 Oxak 3 CaCO 49,16 33 3 MgCO 2 3 2 SiO O R  O H 20,5 3 3 3 MgCO 2 3 2 SiO O R  O H 2 0,24 5,7 3,0 Jami 100 Jami 58,1 Gaz: 3 CaCO dan 2 СO .....................38,6 3 MgCO dan 2 СO ……………. 0,3 Oxaktoshdan O H 2 ……………0,3 Jami: 41,9 Butun sarf: 58,1+41,9=100 Nazariy olganda 1 kg СaO ni olish uchun pishirish jarayonida kg 786,1 56 100  3 CaCO ni sarf qilish lozim bo‘ladi. Hisoblashlardan ko‘rinib tur ibdiki oxaktosh pishirilganda kam miqdorda oxak va uglekisliy gaz hosil bo‘lar ekan, ya’ni pega solingan oxaktoshning hammasi tarkibiy qismlarga ajralmas ekan. 2.2. Pishirish vaqtining hisoblash Oxaktoshni pechda bo‘lish vaqti, yuklanadigan material bo‘lagining kattaligiga, temperaturalar farqiga va issiqlik uzatish koeffitsentiga bog‘liq bo‘ladi[6,9-12]. Oxaktoshni pechda bo‘lish vaqtini asosan zonalarga bo‘lib hisoblaydilar: ya’ni qizish zonasiga Ht , pishirish zonasiga obt va solishtirma zonasiga oxt ox ob H tttt  (2.2.1) t -ni hisoblashda dastlabki ma’lumotlarga yana quyidagi temperatura ko‘rsatgichlarini qo‘shamiz. Oxaktosh: parchalanishining boshlanishi ...... C tp 0 856 Pishirish zonasidan chiqadigan oxaktosh....... C tob 0 940 Oxaktosh bo‘lagining o‘rtacha radiusi (oxaktosh bo‘lagini shar shaklida deb qabul qilamiz) ................................................ m d 06,0  Pishirish zonasiga kirishdagi havo temperaturasi C tob 0 400  Oxaktosh tarkibida magnit karbonatning juda kamligi sababli pishirish 34 vaqtini hisoblashda, bu tarkibni hisobga olmaymiz. Muhitdan jismga o‘tadigan issiqlik miqdori temperaturalar farqiga, jism yuzasiga, fao‘alar tutashish vaqtiga va issiqlik uzatish koeffitsenti K-ga bog‘liq bo‘ladi.     1 1 К (2.2.2) bu yerda  -gazdan oxaktoshga issiqlik berish koeffitsenti, C m Vt02 ;  - qizdiriladigan oxaktosh bo‘laklari qatlam bo‘lib, bo‘lak radiusiga (g,m) teng bo‘ladi.  - oxaktoshning issiqlik o‘tkazuvchanligi, C m Vt0 C m Vt02  uchun quyidagi qiymatlarni qabul qilamiz [5]: Qizish zonasi uchun C m Vt H 02 96, 13    ; Pishirish zonasi uchun C m Vt ob 02 93, 20    ; Sovish zonasi uchun C m Vt ox 02 63, 11    ; Oxaktoshning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti C m Vt0 3,2    Oxaktoshni pechga bo‘lish vaqtini quyidagi zonalarga bo‘lib hisoblaymiz. 1) Qizish zonasida Oxaktosh bo‘lagini 16 0 C dan parchalanish temperaturasi 856 0 C gacha temperaturada qizdirish uchun unga quyidagi munosabat orqali hisoblanadigan issiqlik miqdori berish lozim bo‘ladi.  m p t t mc Q  1 (2.2.3) bu yerda S - oxaktoshning solishtirma issiqlik sig‘imi bo‘lib 0 33,2   kg kJ C ga teng [5]; 35 m-shar massasi bo‘lib quyidagi munosabat orqali aniqlandi p r m   3 3 4 (kg);  - oxaktosh zichligi bo‘lib, 3 2650 m kg p ga teng U holda (2.2.3) dan quyidagiga ega bo‘lamiz.       5186580 3 4 16 856 33,2 2650 3 4 3 4 3 3 3 1            r r t t pc r t t mc Q m p m p    (2.2.4) Boshqa tomondan Ht vaqtida radiusi r bo‘lgan oxaktosh bo‘lagiga beriladigan issiqlik miqdor quyidagiga teng bo‘ladi. 3 2 10       H H H t t S K Q (2.2.5) bu y erda H K - qizish zonasiga issiqlik uzatish koeffitsenti bo‘lib, C m V t 0  ; S -oxaktosh bo‘lagining sirt yuzasi, 2 m ; Ht - temperaturalar farqi, C0 ; Ht - oxaktoshni qizish zonasida bo‘lish vaqti, C H K , Ht va S kattaliklar qiymatlarini aniqlaymiz. H K -ni (2.2.2.) munosabat orqali aniqlaymiz. Cm V rK t HH 0210 3,2 06,0 96,13 1 1 1 1      Temperaturalar farqi Ht ni quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz.     2 m ux p o H t t t t t      (2.2.6) (2.2.6) ga son qiymatlarini qo‘yib         С t t t t t m ux p o H 0 279 2 16 350 856 1080 2            2 2 4 mrS   Bu qiymatlarni (2.2.5) ga qo‘yib 2 Q uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. H H H H H t r t r t t S K Q                2 3 2 3 2 4 79,2 10 279 4 10 10   36 Shart bo‘yicha 2 1 Q Q  ga teng bo‘lishi kerak, u holda (2.2.4) va (2.2.5) larni tenglashtirib Ht к к     79,2 4 5186580 3 4 2 2   (2.2.7) Bu y erda bo‘lgan uchun m r 06,0  ga teng (2.2.7) dan Ht ni aniqlaymiz. soat r r tH 3, 10 3600 79,2 3 5186580 06,0 3600 79,2 4 3 5186580 4 2 2             2) Pishirish zonasida Oxaktosh sharsimon bo‘lagini pishirishda uni yuzasi orqali qabul qilingan issiqlikni quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. 3 3 10       ob ob ob t t S K Q (2.2.8) Oxaktosh bo‘lagini parchalanishi uchun kerak bo‘lgan issiqlikni quyidagicha aniqlaymiz. 7, 1782 4   m Q (2.2.9) bu yerda m - oxaktosh massasi, kg; 1782,7- 3 CaCo ni parchalanishi uchun lozim bo‘lgan solishtirma issiqlik miqdori , kg kJ . U holda (2.2.9) dan 4724155 3 4 7, 1782 2650 3 4 7, 1782 2 2 4        r r m Q   Oxaktosh tarkibida 93,5% 3 СаСо bo‘lganligi va pishirish darajasi 94,3% ekanligini hisobga olib quyidagiga ega bo‘lamiz. 4157256 3 4 943,0 935,0 4724155 3 4 2 2 4       r r Q   3 Q ni hisoblash uchun oxaktosh va oxakni o‘rtacha issiqlik o‘tkazuvchanligini hisobga olishimiz kerak bo‘ladi. O x ak uchun C m Vt0 62,0    37 C m Vt ob 0 46,1 2 62,0 3,2     Pishirish zonasi uchun temperaturalar farqi va issiqlik uzatishi koeffitsentlarini aniqlaymiz. C m V r K t ob ob ob 02 1, 11 46,1 06,0 93, 20 1 1 1 1         Temperaturalar farqini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. 2 p ob ob ob t t t t      (2.2.10) (2.2.10) ga qatnashuvchi temperaturalar son qiymatlarni qo‘yib C t t t t p ob ob ob 0 182 2 2 856 940 1080 2         Oxaktosh bo‘lagining sirt yuzasi 2 2, 4 m r S   (2.2.8) ga qatnashuvchi yuqorida zikr qilingan kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib 3 Q uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. ob ob ob ob ob tr t r t t S K Q 3 3 2 3 3 08,8 10 182 4 1, 11 10                 4 3 Q Q  ga teng bo‘limini e’tiborga olsak 4157256 3 4 08,8 2 3    r t r ob   Bu tenglikdan obt vaqtni aniqlasak soat r r r tob 4, 11 3600 24, 24 4157256 4 3600 08,8 3 4157256 4 3              3) Sovush zonasida Boshlang‘ich radiusi r bo‘lgan oxaktosh bo‘lagining massasi pishirilgandan so‘ng quyidagi ko‘rinishdagi munosabat orqali aniqlanadi. kg r p r m 1540 3 4 100 1, 58 3 4 3 3       bu yerda p r3 3 4 - pishirilganga qadar oxaktosh bo‘lagini massasi, kg; 100 1, 58 - massasi 1 kg bo‘lgan oxaktoshdan chiqqan oxak 38 Oxaktosh bo‘lagini 50 0 C gacha temperaturada sovitilganda u quyidagi issiqlik miqdorini beradi.    1089627 3 4 50 940 795,0 1540 3 4 3 3 5         r r t t mc Q izv ob   Bu y erda 795,0 -oxakning solishtirma issiqlik sig‘imi, C kg kJ 0 Sovush zonasida olingan oxak bo‘lagi sirti yuzasida chiqariladigan issiqlik miqdorini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. 3 6 10       ox ox ox t t S K Q (2.2.11) Issiqlik uzatish koeffitsenti va o‘rtacha logarifmik temperaturalar farqini quyidagi munosabatlar orqali aniqlaymiz. C m V r K t oх oх 02 47,5 62,0 06,0 63, 11 1 1 1 1                     C t t t t t t t t t v izv v ob ob v izv v ob ob ox 0 183 16 50 400 940 lg3,2 16 50 400 940 lg3,2               (2.2.11) ga qatnashuvchi kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib 6 Q uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. ox ox ox ox ox t r t r t t S K Q                2 3 2 3 6 004,4 10 183 4 47,5 10   6 5 Q Q  lar tengligidan oxt r r     2 3 004,4 1089627 3 4   Bundan oxt ni aniqlasak soat r r r tox 05,6 3600 012, 12 1089627 4 3600 004,4 3 1089627 4 2 3             Pechda oxaktoshni to‘liq bo‘lish vaqtini (2.2.1) dan aniqlaymiz. soat t t t t ox ob H 75, 27 05,6 4, 11 3, 10        2.3. Shaxtali pechni konstruktiv o‘lchamlarini hisoblash Shaxtaning foydali hajmi  3 m Vsh ni quyidagi munosabatdan foydalanib 39 aniqlaymiz[6-10].p V t sh 24    (2.3.1) (2.3.1.) dan 24    t p Vsh (2.3.2) bu y erda t - pechda materialni bo‘lish vaqti, soat ;  - 1m 3 oxakni massasi bo‘lib, 3 800 m kg   ; p - pech unumdorligi (1 sutkadagi oxak, kg) U holda shaxtaning foydali hajmi quyidagiga teng bo‘ladi. 3 290 24 800 75, 27 200000 24 m t p Vsh        Shaxta balandligini o‘rtacha diametriga nisbatini 3  srD H ga teng deb qabul qilamiz [5]. Shaxtani o‘rtacha diametrini quyidagi munosabatdan aniqlaymiz. H D V sr sh    4 2  bu y erda srD H 3  u holda (2.3.3.) dan pechning o‘rtacha diametri m V D sh sr 97,4 14,3 3 4290 3 4 3 3      Pechni o‘rtacha diametrini m Dsr 5 ga teng deb qabul qilamiz. U holda pech shaxtasining balandligi m D Н sr 15 5 3 3      Shaxtaning 1m 3 foydali hajmidan olinadigan oxakning sutkali solishtirma hajmini quyidagi munosabat orqali aniqlaymiz. sh v V P P  (2.3.4) 40 (2.3.4) ga kattaliklar son qiymatlarini qo‘yibT V P P sh v 7,0 290 200    Shaxtaning 1m 2 kundalang kesim yuzasidan olinadigan oxakning sutkali solishtirma hajmini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. 2 785,0 sr S D P P   (2.2.5) (2.3.5) ga kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib T D P P sr S 2, 10 5 785,0 200 785,0 2 2      Bir sutkada shaxtali pechlarning 1m 3 va 1m 2 dan olinadigan solishtirma unumdorligi kattaliklari vP va SP lar quyidagiga teng bo‘ladi. T Pv 9,0 5,0   va yuqori T PS 16 9  Normal ishlaydigan pechlarda issiqlik zonalari pech umumiy hajmining quyidagi qismlarini tashkil qiladi (% yoki m 3 ). Qizdirish zonasi 25 yoki 72,5 Pishirish zonasi 50 yoki 145 Sovitish zonasi 25 yoki 72,5 Qizdirish zonasi pechning shunday qismidan boshlanadiki, unda gazlar temperaturasi 900 0 C ga yaqin bo‘ladi. Bajariladigan ishning iqtisodi nuqtai nazaridan qaraganda bu zonaning balandligi katta ahamiyat kasb etadi, chunki unchalik yuqori bo‘lmagan balandlikda chiqib ketadigan gazlar temperaturasi yuqori bo‘ladi va natijada issiqlikdan to‘liq foydalanishga erishilmaydi. SHu sababli qizdirish zonasi balandligini m hp 75,3  ga teng deb qabul qilinadi. Pishirish zonasi pechda asosiy ximik jarayonlar boradigan zona bo‘lib hisoblanadi. Bu zonaning boshi va oxiri, pishiriladigan materialning temperaturasi orqali aniqlanadi. Uni boshlanish qismi shaxtani shunday balandligiga to‘g‘ri keladi, pechga kiritilgan oxaktosh temperaturasi С0 900 850  ga etadi. Pishirish 41 zonasining oxiri shaxtaning shunday balandligiga to‘g‘ri keladiki, bunda pishgan material unga qarshi havo oqimi ta’sirida soviydi va temperaturasi С0 900 850  ga etadi. Pishirish zonasining balandligi m hob 5,7  ga teng bo‘ladi. Shaxtali gaz pechlarda qizdirish va pishirish zonalarining bolandligi ko‘pgina m hob 10 8  ga teng bo‘ladi. Sovutish zonasi shunday pech balandligidan boshlanadiki, bunda yoqilg‘i yonishi tuxtaydi va oxak chiqish joyiga borib etadi. Uni balandligi m hoх 5,3  . 2.4. Tabiiy gazni yonishini hisoblash Yoqilg‘ini yonish jarayonini hisoblash metodiga asosan yonish mahsulotlari miqdori va tarkibini hamda havo miqdorini aniqlaymiz. hisoblashlarni 100 m 3 gaz uchun olib boramiz (2.4.1-jadvad). Hisoblashlar to‘g‘riligini tekshirish uchun 1  bo‘lgan holda material balansini tuzamiz[19-22]. Kiritildi: Gaz -100 mol Havo -932,06 mol Shu bilan birga, kg: Shu bilan birga, kg: 2, 1491 16 2, 93 4    СН 6264 32 75, 195 2    О 21 30 7,0 62    Н С 68, 20616 28 31, 736 2    N 21 30 7,0 62    Н С jami – 28591,28 4, 26 44 6,0 8 3    Н С 8, 34 58 6,0 10 4    Н С 2, 137 28 9,4 2    N Olindi: Yonish mahsulotlari -1033,8 mol. Shu bilan birga, kg: 2, 4347 44 8, 98 2    СO 2, 3490 18 9, 193 2    O H 08, 20751 28 11, 741 2    N 42 jami – 28591,28 Chetlashish 0,017% tashkil etadi. Yonuvchi elementlar yonish reaksiyalari issiqlik effektidan foydalanilgan holda gazni issiqlik berish qobiliyatini aniqlaymiz. 43 2.4.1-jadval. Hajmi 100m 3 bo‘lgan gaz yonishini hisoblash Yonishda qatnashadi Yonish mahsulotlari tarkib topadi, m 3 Yoqilg‘i Havo Gaz tarkibi, % Yonish reaksiyasi Miqdori, m3 Kislorod solishtirma sarfi, 3 3/m m 3 2 mO 3 2m N jami 2 CO O H 2 2 O 2 N Jami 2, 93 4 CH O H CO O CH 2 2 2 4 2 2     93,2 2 186,4 195,75x3, 762 =736, 31 195,75 +736,3 1=932, 06 93,2 186,4 - 736,31 (xavodan) 4,9 - 7,0 6 2  H C O H CO O H C 2 2 2 6 2 3 2 5,3     0,7 3,5 2,45 1,4 2,1 - - 6,0 8 3  H C O H CO O H C 2 2 2 8 3 4 3 5    0,6 5 3 1,8 2,4 - - 6,0 10 4  H C O H CO O H C 2 2 2 10 4 5 4 5,6     0,6 6,5 3,9 2,4 3 - - 9,4 2 N tutun top N N 2 2  4,9 - - - - - - Bo‘lganida 1  - % 100 - - - 195,75 21 736,3179 932,06 100 98,8 9,55 193,9 18,75 - - 741,21 71,7 1033,91 100 Bo‘lganida 25,1  - % - - - - 244,68 21 920,3879 1165,0 6100 98,8 7,8 193,9 15,3 48,93 3,8 925,18 73,1 1266,88 100 44 3 / 35200 4, 22006,0 2658745 006,0 2044156 007,0 1323580 932,0 805560 m kJ Q rn           (2.4.1) Yonish mahsulotlarini boshlang‘ich entalpiyasi quyidagiga teng bo‘ladi. d rn V Q J 0 (2.4.2) (2.4.2) ga 3 338, 10 m Vd va 3 35200 m kJ Qrn qiymatlarini qo‘yib 0J uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. 3 0 3400 338, 10 35200 m kJ V Q J d rn    Yoqilg‘ini haqiqiy yonish temperaturasini aniqlash uchun t J  diagramma orqali yonish mahsulotlari entalpiyasini aniqlaymiz va undan atrof-muhitga yo‘qotilgan issiqlikni ayirib tashlaymiz: o p J J   / (2.4.3) Bu yerda p  - yonishni pirometrik foydali ta’sir koeffitsienti. Gazsimon yoqilg‘ida ishlaydigan shaxtali pech uchun 73,0 67,0  p [ 5 ] U h olda (2.4.3)dan quyidagini olamiz 3 / 2380 3400 70,0 m kJ J J o p      d J diagramma orqali [5] C td 0 1510 ga ega bo‘lamiz. 2.5. Pishirish uchun lozim bo‘lgan yoqilg‘i miqdorini hisoblash Pech zonalari bo‘yicha issiqlik balanslarini (2.5.1 va 2.5.2-jadvallar).  3 m V - orqali standart sifatli 1 kg oxakni pishirish uchun lozim bo‘lgan yoqilg‘i miqdorini ifodalaymiz. Pishirish zonasi issiqlik balansidan V - ni aniqlaymiz[6- 19]. Yoqilg‘i sarfini aniqlash uchun, yoqilg‘ini kirim qismini sarf qismiga tenglashtiramiz va V ga nisbatan tenglamani yechamiz. 45 4405 18281 2517 35200    V V (2.5.1) (2.5.1) dan V ni aniqlaymiz:   3 11,0 18281 35200 2517 4405 2517 4405 18281 35200 2517 4405 18281 35200 m V V V V            (2.5.2) yoki kg p V gs 084,0 765,0 11,0 .     Havo sarfi, shu bilan birga Kislorodni 3 27,0 11,0 4468,2 4468,2 2 m V VO      (2.5.3) kg p V G O O O 386,0 429,1 27,0 2 2 2      (2.5.4) Azotni 3 012,1 11,0 2038,9 2038,9 2 m V VN      (2.5.5) kg p V G N N N 267,1 251,1 012,1 2 2 2      (2.5.6) Jami 3 282,1 012,1 27,0 2 2 m V V V N O V      kg G G G N O V 653,1 267,1 386,0 2 2      2.5.1-jadval 1 kg oxak uchun sovitish zonasining issiqlik balansi Kirim statyalari Issiqlik miqdori Sarf statlari Issiqlik miqdori kJ % kJ % Pishirish zonasida 940 0 C gacha qizigan oxak bilan: 940 965,0 /      ob it C Q Bu yerda i C -oxakni solishtirma issiqlik sig‘imi,  C kg kJ 0 /  850 100 Pechdan chiqariladigan va temperaturasi 50 0 C bo‘lgan oxak bilan: 50 78,0 //      i it C Q Tashqi muhitga %4 1 n , sovitish zonasiga keladigan issiqlik miqdori: 04,0 850 1 /      n Q Qokr Sovitish zonasi orqali o‘tadigan havo orqali   34 39 850   vQ 39 34 4,6 4 46 777 91,4 Jami 850 100 Jami 850 100 2.5.2-jadval 1 kg oxak uchun pishirish zonasining dastlabki issiqlik balansi . Kirim statyalari Issiqlik miqdori kJ Sarf statlari Issiqlik miqdori kJ Yoqilg‘ini yonishidan: V V Q Q ri g 35200   , bu yerda V - yoqilg‘i miqdori, 3 m Sovitish zonasidan o‘tadigan havo bilan, V Q Pishirish zonasiga qizdirish zonasidan oxaktosh orqali keladigan:   940 11,1 009,0 052,0 608,1 /          ob i p t C K Q Bu yerda K-1 kg oxak uchun sarf bo‘ladigan oxaktosh, kg; i C - solishtirma issiqlik sig‘imi  C tob 0 / 940 bo‘lib         C kg kJ Ci 0 11,1 35200 777 1740 3 CaCo ni parchalanishiga: 1780 608,1 .  krQ , bu yerda 1780-1 kg 3 CaCo ni 2 CaO parchalanishi uchun kerak bo‘lgan issiqlik miqdori Atrof-muhitga %4 2 n , yoqilg‘i orqali pech shaxtasiga kiritiladigan issiqlik miqdori: 04,0 35200 2       V n V Q Q RN ok Bu yerda 2n -atrof muhitga yo‘qotilgan issiqlik miqdori, pishirish zonasiga keladigan issiqlik miqdori Oxak orqali pishirish zonasida sovitish zonasiga o‘tadigan: 940 905,0 /     ob it C Q Pishirish zonasidan qizdirish zonasiga yoqilg‘i yonish mahsulotlari tomonidan o‘tadigan: V V V t C V C V C V C V Q ob N N O O OH OH CO CO gp                                940 95,17 940 38,1 2518,9 47,1 4849,0 71,1 939,1 18,2 988,0 / . 2 2 2 2 2 2 2 2 bu yerda 2 2 2 2 , , N O O H CO V V V V - yonish mahsulotlari hajmi, 3 3 m m yoqilg‘i 2 2 2 2 , , N O OH CO C C C C - 2862 1408· V 850 4 47 gazlarni C tob 0 940 temperaturadagi o‘rtacha hajmiy issiqlik sig‘imi, C m kJ 03 3 CaCO ni bo‘linishida uglekislota orqali ajralgan: 940 18,2 388,0 2 2 2 / /        CO ob CO CO C t V Q Bu y erda 3 1 2 CaCO VCO  ni hajmi, kg m 3 kg m VCO 3 / 338,0 44 4, 22 386,0 72,1 2     2 CO C - o‘rtacha issiqlik sig‘imi, C tob 0 / 940 da 16873V 693 Jami 35200V+2 517 Jami 18281V+44 05 2.6. Pechni material va issiqlik balansini hisoblash Oxak pishiradigan pechni yig‘ma material balansini yoqilg‘ini yonishi va oxaktoshni pishirishning material balansini hisoblash hamda yoqilg‘i sarfini hisoblangan qiymatlari asosida tuzamiz [6-8]. 1 kg oxak uchun pechdan chiqib ketadigan gazlar miqdori va tarkibini hisoblaymiz. 2 СO gazi (uglekislota gaza): Yoqilg‘i yonishidan: 3 109,0 11,0 988,0 988,0 m B     2 CaCo va 3 MgCO larni parchalanishidan: 48   3 341,0 44 4, 22 003,0 386,0 72,1 m   Jami: 3 45,0 341,0 109,0 2 m VCO    yoki 2 2 2 CO CO CO P V G   (2.6.1) (2.6.1) ga kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib 2 CO G (kg) uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: kg P V G CO CO CO 89,0 977,1 45,0 2 2 2      Suv bug‘lari: Yoqilg‘ini yonishidan: 3 21,0 11,0 939,1 939,1 m B     Oxaktoshni qizishidan: 3 064,0 18 4, 22 03,0 72,1 m   Jami: 3 274,0 064,0 21,0 2 m V OH    yoki OH OH OH P V G 2 2 2   (2.6.2) (2.6.2) ga 3 274,0 2 m V OH  va 3 804,0 2 m kg P OH  son qiymatlarini qo‘yib O H G 2 uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: kg P V G OH OH OH 22,0 804,0 274,0 2 2 2      Azot uchun: 3 017,1 11,0 25,9 25,9 2 m B VN      yoki 2 2 2 NNN P V G   (2.6.3) (2.6.3) ga 6 017,1 2 m VN  va 3 251,1 2 m kg PN  lar son qiymatlarini qo‘yib 2N G uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: kg P V G NNN 272,1 251,1 017,1 222      Kislorod uchun: 3 053,0 11,0 485,0 485,0 2 m B VO      yoki 222 O O O PVG  (2.6.4) (2.6.4) ga 3 053,0 2 m VO  va 3 429,1 2 m kg PO  lar son qiymatlarini qo‘yib 2O G uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: 49 kg P V G O O O 076,0 429,1 053,0 2 2 2     Bu y erda 2 СОР , O HР 2 , 2NР , 2ОР -gazlar zichligi, 3 m kg Gazlarni umumiy hajmi: 2 2 2 2 O N OH CO V V V V V     (2.6.5) (2.6.5) ga qatnashuvchi kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib  V uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. 3 794,1 053,0 017,1 274,0 45,0 2 2 2 2 m V V V V V O N OH CO            yoki gazlar ummuiy massasi uchun 2 2 2 2 O N OH CO G G G G G     (2.6.6) (2.6.6) ga (2.6.1), (2.6.2), (2.6.3), (2.6.4)larni son qiymatlarini qo‘yib  G uchun quyidagiga ega bo‘lamiiz. 3 458,2 076,0 272,1 22,0 89,0 2 2 2 2 kg G G G G G O N OH CO            Tutun gazlarining hajmiy sarfini quyidagi munosabat orqali aniqlaymiz. soat m V 3 14900 24 200000 794,1    (2.6.7) Olib borilgan hisoblashlar asosida pechning yig‘ma balansini tuzamiz (2.6.1- 2.6.4 jadvallar). 2.6.1-jadval. 1 kg oxak uchun oxak pishiradigan pechning yig‘ma material balansi Kirim statyalari Miqdori, kg Sarf statlari Miqdori, kg Oxaktosh: 3 СаС 3 MgCO 2 3 2 SiO CO R  1,608 0,009 Oxak 1 50 0,052 Jami 1,72 Jami 1 Yoqilg‘i Havo 2 O 2 N 0,084 0,386 1,267 Chiqib ketadigan gazlar 2 CO 2 H 2 O 0,89 0,22 1,272 0,076 Jami 3,458 Xammasi 3,457 Xammasi 3,458 Balansdagi farq % 03,0 100 458,3 457,3 458,3    2.6.2-jadval 1 kg oxak uchun sovitish zonasining issiqlik balansi Kirim statyalari Issiqlik miqdori Sarf statlari Issiqlik miqdori kJ % kJ % Yoqilg‘ini yonishidan: 11,0 35200   gorQ Sovitish zonasidan o‘tadigan havo orqali v Q 940 0 C gacha qizigan oxaktosh va magnezial oxak bilan p Q 3870 777 1740 60,6 12,2 27,2 Uchlekisltli kalsiyni parchalanishiga kr Q . Atrof muhitga: 04,0 11,0 35200    okrQ 940 0 C gacha qizdirilgan oxak orqali 940 0 C gacha qizdirilgan oxak orqali 940 0 C gacha qizigan yoqilg‘ining yonish mahsulotlari orqali: 11,0 16873 .  gp Q 940 0 C gacha qizigan 3 CaCO ni parchalannishida yo‘qotiladigan issiqlik, orqali, 2 CO Q Farq 2862 155 850 1856 693 -29 44,8 2,4 13,3 29 10,9 -0,4 Jami 6387 100 Jami 6387 100 51 2.6.3-jadval Qizdirish zonasining issiqlik balansi (1kg oxak uchun) Kirim statyalari Issiqlik miqdori Sarf statlari Issiqlik miqdori kJ % kJ % Yoqilg‘ini yonish mahsulotlari bilan 11,0 16873 .  gp Q 940 0 C gacha qizdirilganda 3 CaCO ni parchalanishida uglekislota orqali ajralish 1856 693 72,8 27,2 Oxaktoshdan nomlikni bug‘lanishga: 2700052,0 22.  OHОНvi iGQ Bu yerda О Н G 2 -1 kg oxaktoshdagi nomlik miqdori, kg O Hi 2 -bug‘lanish temperaturasidaga 1 kg suvning entalpiyasi, Kj/kg 3 MgCO ni parchalanishida uglekislota orqali chiqib ketgan: 1425 009,0 1425 3 .     MgCO mr G Q Bu yerda 3 MgCO G -1kg oxaktosh tarkibidagi 3 MgCO ni miqdori, kg; 1425-1 kg 3 MgCO ni MgO ga parchalanishiga sarflangan issiqlik miqdori Oxaktoshni C O 0 dan 940 0 gacha temperaturada qizdirish uchun Atrof muhitga ( %2 3 n yoqilg‘i bilan kirib keladigan issiqlikdan): 11,0 02,0 35200 3       B Q Q pH okr  Pech shaxtasidan yonish mahsulotlari orqali chiqib ketishda (2549-1970 – balans farqida) 140 13 1740 77 579 5,5 0,5 68,3 3 22,7 Jami 2549 100 Jami 2549 100 2.6.4-jadval 52 1 kg oxak pishirish pechining yig‘ma issiqlik balansi (1 kg oxak uchun) Kirim statyalari Issiqlik miqdori Sarf statlari Issiqlik miqdori kJ % kJ % Yoqilg‘ining yonish idan: 3870 1003 СаСО -ni parchalanishiga 3 МgCO -ni parchalanishiga Oxaktoshdan nomlikni bug‘lanishiga Atrof muhitga Yoqilg‘ini yonishidan hosil bo‘lgan yonish mahsulotlari ya’ni, chiqib ketadigan gazlar bilan Pechdan yuklab olinadigan oxak bilan Balans farqi 2862 13 140 266 579 39 -29 73,9 0,3 3,6 6,9 15 1 -0,7 Jami 3870 100,0 Jami 3870 100 2.7. Solishtirma issiqlik sarfi, shartli yoqilg‘i va pechni foydali ish koeffitsentini hisoblash 1 kg oxak olish uchun sarf bo‘ladigan solishtirma issiqlik miqdorini hisoblaymiz[6-9]: B Q Q gor   (2.7.1) (2.7.1) ga qatnashuvchi kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib Q uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. kJ B Q Q gor 3870 11,0 35200      Shartli yoqilg‘ini solishtirma sarfini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz: rusln y Q Q B . 100  (2.7.2) 53 (2.7.2) ga (2.7.1)dan va kg kJ Qrusln / 29300 .  son qiymatlarni qo‘yib y B uchun quyidagi olamiz. %2, 13 29300 100 3870 100 .      rusln y Q Q B Hozirgi paytda foydalaniladigan gaz pechlarning oxak ishlab chiqarish bo‘yicha unumdorligi bir sutkada 15÷200 tonnani tashkil qilib solishtirma sarflar: 4106÷5866 kg kJ issiqlik va 13÷14% shartli yoqilg‘ini tashkil qiladi. Pechning foydali ish koeffitsentini texnologik jarayonlar uchun foydali sarflangan issiqlikni   pol Q pechga keladigan umumiy issiqlik miqdoriga   gor Q nisbatini olib aniqlaymiz: gor mr kr vn gar pol p Q Q Q Q Q Q . . . 100       (2.7.3.) (2.7.3) ga qatnashuvchi kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib p  uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. % 80 % 100 3870 13 2862 140 % 100 % 100 . . .             gor mr kr vn gar pol p Q Q Q Q Q Q  Demak, umumiy sarflangan issiqlikning 80% foydali ishga ya’ni oxak pishirishga sarf bo‘lar ekan. III BOB. PECHNI AERODINAMIK HISOBLASH VA YORDAMCHI QURILMALARINI TANLASH 3.1. Qizdirish, yonish va sovitish zonalari gidravlik qarshiliklarini hisoblash. Pechni gidravlik qarshiliklarini hisoblaymiz[6-12]: a) Qizdirish zonasini gidravlik qarshiligi. Reynolds kriteriyasini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz: m s d P   581 Re (3.1.1) 54 bu yerda sP -pechning solishtirma unumdorligi 1 sutkada 1m 2 shaxta yuzasidan tonna hisobida md - pishiriladigan xom ashyo bo‘lagining o‘rtacha o‘lchami, m (3.1.1) ga T Ps 2, 10 va m dm 06,0  son qiymatlarni qo‘yib Re uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: 356 06,0 2, 10 581 581 Re        m s d P Qizdirish zonasi gidravlik aerodinamik qarshiligini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz: n m s pod h d P a     2 000036,0 (3.1.2) bu y erda nh -qizdirish zonasi balandligi, ; 75,3 nh a - qarshilik koeffitsenti, ; 82  a (3.1.2) ga son qiymatlarini qo‘yib, quyidagiga ega bo‘lamiz. Pah d Pa n m s pod 19075,3 06,0 2,1082 000036,0000036,0 2 2    b) yonish zonasini gidravlik qarshiligi. Reynolds kriteriyasini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz: m s d P   412 Re (3.1.3) (3.1.3) ga sP va md lar son qiymatlarini qo‘yib 252 06,0 2, 10 412 412 Re        m s d P Yonish zonasi gidravlik aerodinamik qarshiligini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. ob m s god h d P a     2 00006,0 (3.1.4) (3.1.4) ga 85 a , T Ps 2, 10 , m hob 5,7  , m dm 06,0  qiymatlarni qo‘yib gor  uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: Pa h d P a ob m s god 654 5,7 06,0 2, 10 85 00006,0 00006,0 2 2        V) sovitish zonasini gidravlik qarshiligi quyidagi munosabat orqali Reynolds kriteriyasini hisoblaymiz. 55 m s d P   370 Re (3.1.5) (3.1.5) son qiymatlarini qo‘yib 226 06,0 2, 10 370 370 Re        m s d P Sovitish zonasi gidravlik (aerodinamik) qarshiligini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. oх m s ох h d P a     2 00002,0 (3.1.6) (3.1.6) ga 86 а va sP , oх h , md lar son qiymatlarini qo‘yib Pa h d P a o х m s ох 112 75,3 06,0 2, 10 86 00002,0 00002,0 22        Pechning umumiy aerodinamik qarshiligi ох gor pod     (3.1.7) (3.1.7) ga (3.1.2), (3.1.4) va (3.1.6) lar orqali hisoblab olingan natijalarini qo‘yib  uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: Pa ох gor pod 956 112 654 190         3.2. Tutun so‘rgichini tanlash Tutun so‘rgich (dimasos)ni tanlashda umumiy qarshiliklar yig‘indisiga bosim zaxirasini 40% ga yaqin qilib hisobga olamiz[6-15]. Pa 1338 956 4,1 4,1       Yonuvchi gazlarni berishda C tux 0 350 tutun so‘rgichga keladigan gazlar temperaturasi uchun haqiqiy temperaturani olish lozim bo‘ladi. Hosil qilinadigan bosimni quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. t v t P P P P   (3.2.2) bu yerda 3 / 2,1 m kg Pv havo zichligi, tP -gazlarni C tux 0 350 temperaturadagi zichligi 3 /m kg ; 56 3 565,0 273 350 1 3,1 m kg Pt   Bu yerda 1,3 normal sharoitdagi ( C0 va 101325 Pa) gazlar zichligi. Bu qiymatlarni 3.2.2 ga qo‘yib tP uchun quyidagiga ega bo‘lamiz: Pa P P P P t v t 2810 565,0 2,1 1338     Berilgan temperaturadagi hajmiy sarfni quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz.  ux t t V V     1 (3.2.3) (3.2.3) ga kattaliklar son qiymtalarini qo‘yib t V uchun quyidagiga ega bo‘lamiz:   soat m t V V ux t 3 34000 350 273 1 1 14900 1             Berilgan shartlarga asosan quyidagi xarakteristikalarga ega bo‘lgan tutun so‘rgich tanlaymiz. Tutun so‘rgich tipi D-13,5 Bosim: Minimal 2850Pa Maksimal 3150Pa Sarfi: Minimal soat m 3 3500 Maksimal soat m 3 87500 Burchak tezligi sek radision 55, 101  Foydalanish koeffitsenti 65,0  V Tutun so‘rgich eletkrodvigatelining quvvatini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz: v t th V N     1000 3600 (3.2.4) (3.2.4) ga qatnashuvchi kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib N uchun 57 quyidagiga ega bo‘lamiz:kVt h V N v t t 8, 40 065 1000 3600 2810 34000 1000 3600           Tutun so‘rg‘ich D-13,5 uchun talab qilinadigan aerodinamik quvvat kVt N 43  na teng [6]. Tutun so‘rgichni pechni kiritish maydonchasiga o‘rnatiladi. Tutun trubasini unchalik uzun bo‘lmagan ya’ni 10-15 m qilib olinadi va u tutun so‘rg‘ich tomonidan yuborilgan gazlarni chiqarib yuborish uchun xizmat qiladi. Havo esa pech shaxtasiga ventilyator orqali truba yordamida yuboriladi. Havoning hajmiy sarfini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz: 24 1 B B V V V V   (3.2.5) (3.2.5)chi kattaliklar son qiymatlarini qo‘yib 1V V uchun quyidagini olamiz: soat m V V V B B V 3 1 10680 24 200000 282,1 24      Bu quyidagiga taqsimlanadi: pechna xolodilnik orqali 70% kelsa, yonish zonasiga esa uni 30% keladi. Bosimni Pa PB 2200  hisoblangan qiymatida yaxshi germetik pechlarda ventelyator sarfi soat m VV 3 1 10680 dan kam bo‘lmaydi. Yuqori bosim hosil qiladigan VVD №11 seriyali ventilyator tanlaymiz. Uni foydali ish koeffitsenti 55,0   ga teng. Shartli aylanishlar soni 10000A . Burchak tezligi s Rad N A 17, 95 11 1047,0 10000      (3.2.6) uzatish F.I.K. ni 95,0 р qiymatida elektr dvigatelining quvvatini quyidagi munosabat orqali aniqlaymiz. P V V V DV P V N        1000 3600 1 (3.2.7) (3.2.7) ga son qiymatlarini qo‘yib DV N uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. 58 kVt P V N P V V V DV 13 95,0 55,0 1000 3600 2200 10680 1000 3600 1             Quvvatni zaxira koeffitsenti 1,1 K bo‘lganida elektr dvigatelining o‘rnatishdagi quvvati kVt K Nust 3, 14 13 1,1 13      (3.2.8) Burchak tezligi sek Rad 6, 102 , quvvati kVt N 14 , tipi AO-72-6 bo‘lgan A seriyali elektrodvigatelini tanlaymiz. Havo yo‘li (vozduxovod) ning diametrini mahalliy qarshiliklarni va truba havoning mumkin bo‘lgan tezligini e’tiborga olgan holda aniqlaydilar. 3.3. Gaz oqish qurilmasini tanlash Gazsimon yoqilg‘ining pechga yuborish va uni yonishi o‘z navbatida minimal mumkin bo‘lgan ortiqcha koeffitsenti bilan oxaktoshni to‘lig‘incha parchalanishini ta’minlashi lozim bo‘ladi. Pechda gazsimon yoqilg‘ini yonishni birdan-bir usuli bo‘lib diffuzion metod bo‘lib hisoblanadi. Bu metodning farqlanadigan tomoni shundaki, pechga yoqilg‘i va havo alohida – alohida yuboriladi va b uesa o‘z navbatida oxakni soviish shartiga mos keladi. Pech kollektoriga gaz 9800Pa bosimdan kam bo‘lmagan bosim ostida yuboriladi. Pechkaga gaz o‘z navbatida gaz taqsimlovchi punkt (GRP) orqali quvurlar yordamida beriladi[6-8]. Gaz probasidagi kislorodning miqdori 1% dan oshmasligi kerak bo‘ladi. Bir sutkada 200   000 kg oxak olish uchun lozim bo‘lgan gazning hajmiy sarfini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. P B Vg   (3.3.1) (3.3.1) ga son qiymatlarini qo‘yib: 3 22000 200000 11,0 m P B Vg      s m V Q T 3 25,0    Gaz quyidagicha taqsimlanadi: gazning g V6,0 qismi kern orqali berilsa, 59 g V4,0qismi esa gorelkalarga beriladi. Periferiyadagi gorelkalar sonini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz. П R n  (3.3.2) Bu yerda R - gorelkani o‘rnatish urovnida pech shaxtasining radiusi (uni 3 m ga teng deb qabul qilamiz). П - oxaktosh qatlami chuqurligiga fokelni kirib borish kattaligi bo‘lib m9,0 6,0  ga teng. (3.3.2) ga son qiymatlarini qo‘yib n uchun quyidagicha ega bo‘lamiz. 45, 10 9,0 3 14,1    П R n  Gorelkalar soni 10n deb qabul qilamiz. Gorelka soplosi diametrini quyidagi munosabat orqali hisoblaymiz.  m n V d n       4 (3.3.3) bu y erda П V - barcha gorelkalarda gazning hajmiy sarfi, s m V V g П 3 1,0 25,0 4,0 4,0      - gazni oqib chiqish tezligi bo‘lib, 40 m/s ga teng deb qabu l qilamiz. mm m п V d П 18 018,0 10 40 14,3 1,0 4 4           Gaz gorelkalarini diametri 50mm va devorining qalinligi 5 mm bo‘lgan po‘lat trubalardan yasaydilar. Gorelka konstruksiyasi shunday yasalgan bo‘lishi kerakki, u ishdan chiqqan paytida uni tezda almashtirish imkoni bo‘lsa. Kern orqali gazning hajmyi sarfi quyidagiga teng bo‘ladi. g k V V   6,0 (3.3.4) (3.3.4) ga son qiymatlarini qo‘yib k V uchun quyidagiga ega bo‘lamiz. s m V V g k 3 15,0 25,0 6,0 6,0      Gorelka urovnidagi bosimni 10-30 Pa holida saqlab turiladi. 3.4. Kiritish va chiqarish qurilmalarini tanlash 60 Pechning kiritish mexanizmi harakatlanuvchi idishi (chashi) va idishning chiqish teshigini yonuvchi qopqoq (kolakola) dan iboratdir. Idishga keltirilgan oxaktoshlar qopqoqni ko‘tarilish momentida qo‘zg‘almas boshqa idishga yuklanadi va undagi konusni tushirish orqali undan tukiladi. Harakatlanuvchi idish reduktor orqali elektr dvigateli yordamida hakaratga keltiriladi[6-12]. Quyida kiritish qurilmasining texnik xarakteristikalari keltirilgan. Yuqori idishning (chashi) hajmi yo‘li 1,7m 3 Qopqoq (kolakola) 0,7 m Konus 0,5 m Yuqori idishning (chashi) aylanish chastotasis ayl 023,0 Qabul qilish voronkasidigai Elektrodvigatel quvvat 1,7 kVt Elektrodvigatel bilan birga Idish (chashi) massasi 10,75 T Ishlab chiqaruvchi Istыn mashinasozlik zavodi Chiqarish qurilmasi alohida cho‘yan kolosniklaridan yig‘ilgan reshyotka bo‘lib, ilgarilanma qaytma harakat qiladi (gidroprivod orqali) Karetkaning maksimal yo‘li 0,15 m Silindr shtokining maksimal yo‘li 1,2 m Shtokdagi kuchlanish 40-10 4 n Zatvor tipi shlyuzali Elektrodvigatel quvvati 4,5 kVt Chiqarish qurilmasining massasi 10,9 T Shlyuzali zatvor elektr dvigatelining quvvati 1 kVt Shlyuzali zatvorning massasi 6,92 T Ishlab chiqaruvchi Istыn mashinasozlik zavodi 61 XULOSA 1. Kirim va sarf qismlarini hisoblashlar orqali shaxtali pechda oxaktosh pishirish jarayonining material balansi tuzilib hosil bo‘lgan oxak (58,1%) va gaz miqdor (41,9) lari aniqlandi. 2. Oxaktoshni pechda bo‘lish vaqtini qizish, pishirish va sovitish zonalariga bo‘lib hisoblab uni yuklanadigan material bo‘lagining kattaligiga, temperaturalar 62 farqiga va issiqlik uzatish koeffitsentiga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 3. Shaxtali pechning konstruktiv o‘lchamlari hisoblanib qizdirish, pishirish va sovitish zonalarining balandlimklar bu zonalarda boradigan jarayolarga va temperaturaga bog‘liq ekanligi ko‘rsatildi. 4. Gaz, havo va yonish mahsulotlari miqdori hamda tarkibini hisoblashlar orqali tabiiy gaz yonishining material balansi tuzilib, yonuvchi elementlar yonish reaksiyalari issiqlik effektidan foydalangan holda gazni issiqlik berish qobiliyati aniqlandi. 5. Pishirish zonasiga kiritiladigan va sarflangan issiqlik miqdorlarini hisoblashlar orqali pishirish zonasining issiqlik balansi tuzilib, pishirish uchun lozim bo‘lgan yoqilg‘i miqdori aniqlangani holda, issiqlik miqdorining kirim qismi yoqilg‘ining yonishidan ajralgan, havo bilan kiritiladigan hamda pishirish zonasiga qizdirish zonasidan oxaktosh orqali keladigan issiqlik miqdorlariga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 6. Pechga kiritiladigan oxaktosh, yoqilg‘i va havo miqdorlarini hisoblashlar orqali pechning yig‘ma material balansi tuzildi hamda olingan mahsulot va chiqib ketadigan gazlar miqdori aniqlandi. 7. Texnologik jarayonlar uchun sarflangan va pechga keladigan umumiy issiqlik miqdorlarini hisoblashlar orqali pechning foydali ish koeffitsenti aniqlanib, umumiy sarflangan issiqlikning 80% foydali ishga ya’ni oxak pishirishga sarf bo‘lishi ko‘rsatildi. 8. Qizdirish, yonish va sovitish zonalarining gidravlik (aerodinamik) qarshiliklari hisoblanib, qarshilik asosan pishiriladigan xam ashyo bo‘lagining o‘rta cha o‘lchamiga, pechning solishtirma unumdorligiga, qarshilik koeffitsentiga, qizdirish yonish va sovitish zonalarining balandliklariga bog‘liq ekanligi qayd etildi. 9. Berilgan temperaturadagi hajmiy sarf va bosimni hisoblashlar orqali tutun surgich elektrodvigatelining quvvati aniqlandi va o‘q asosda tutun surgich tanlandi. 63 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Каримов А.И. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш - энг олий саодатдир. Ўзбекистон. 2015й.,195 б. 2. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun 1997 yil 3. “Kadrlar tayyorlash ilmiy dasturi to’g’risida”gi qonun 1997 yil 64 4. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqorolik jamiyati barpo etish- ustivor maqsadidir-O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi. 27-yanvar 2010 yil. “XXI asr” gazetasi №4, 28-yanvar 2010 yil. 5. Бош мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан, олиб бораётган ислоҳотларни, иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир. O‘zbekiston Respublikasi Prezdenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rиvojlantirishi yakunlari va 2016 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. “Qashqadaryo” №008 (15077), 19 yanvar, 2016 yil. 6. Роговой М.И., Кондакова М.Н., Сагановский М. Н. Расчеты и задачи по теплотехническому оборудованию предприятий промышленности с троительных материалов. Учеб. Пособие для техникумов. М., Стройиздат, 1975 , 320с. 7. Справочник по проектированию цементных заводов. М., Стройиздат, 1969. 235с 8. Фильней М.И. Проектирование вентиляционных установок. М., « В ысшая школа», 1966. 315с 9. Ходоров Е.И. Печи цементной промышленности. Л., Стройиздат, 1968. 10. Isroilov J. Sanoat ishlab chiqarishi texnologiyasi asoslari. Toshkent, O‘qituvchi, 1984.yil.318 s . 11. Лебедев П.Д., Шукин A.A. Теплоисползуюшие устaновки промышленных предприятий. Москвa, Енергия, 1970.310с 12. Yakubov S.X.Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnalogiyasi.- T.: “Fan”, 2010.216 b. 13. Кнорозов Б.В. и др. Технaлогия метaллов и мaтериaловедение. М. : Метaллургия, 1986.800 с. 65 14. Aрзaмaсов Б.Н.и др. Мaтериaловедение.-М. : Мaшиностроение, 1986.384.с 15. Лaхтин Ю.М., Леонтевa В.П.Мaтериaловедение.-. : Мaшиностроение, 1990.528с. 16. Симмермaн Т.Р., Гюнтер К.Метaллургия и мaтериaловедение.- Метaллургия, 1982.480с. 17. Madaliev E . O ’. “ Issiqlik texnikasi ”. Ikkinchi nashri to ’ ldirilgan va qayta ishlangan , “ Farg ’ ona ” Nashryoti -2009 .327б. 18. Zuev V.M . Me tallarga termik ishlov berish. Toshkent -“ Fan ”, 2003 .286 b. 19. Хaузен Х . Теплоп е р е дaчa.-М. : Енергоиздaт, 1981 . 315с 20. Шорин С.Н. Теплоп е р е дaчa –М.:В ысшaя школa, 1964. 402с 21. Хзмолян Д.М, Кaчaн Я.A Теория горения и топочные устройствa, М.: Енергия, 1976. 428с 22. Телегинa A.С. Теплотехнические рaсчёты метaллургичеaсих печей М “ Метaллургия ” 1982. 308с 23. Zohidov R . A . va boshqalar . Issiqlik texnikasi . Toshkent , 2010, 200 b . 24. Aверин С.И. идр. Рaсчеты нaгревaтелных печей. Издво “Техникa”, Киев, 1969, 540с. 25. Рaсчёт нa гр евaтелн ых и термических печей. Спрaвочник. Под.ред. Тымчaкa В.М.и д р. М.:Метaллургия 1983 . 486с. 26. www . ziyonet . uz 27. http :// intik .2 x 4. ru / anytehnika -8 janw 2007// 28. http :// www . qmii , uz / e - lib / f 3 muhandis - texnika /312. html 29. www.pedagog.uz 66

O'xshashlar

Uzluksiz ishlaydigan termik pechning hisobi