Banklarda personalni boshqarish samaradorligini oshirishda xorijiy tajribadan foydalanish - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

Banklarda personalni boshqarish samaradorligini oshirishda xorijiy tajribadan foydalanish

Yuklangan vaqt:

27.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

172.87890625 KB

Ko'chirib olish

Banklarda personalni boshqarish samaradorligini oshirishda xorijiy tajribadan foydalanish («Turonbank» OATB misolida) KIRISH........................................................................................ I BOB BANKLARDA PERSONALNI SAMRALI BOShQARIShNING NAZARIY ASOSLARI................. 1.1. Personalni boshqarish tushunchasi va mohiyati 1.2. Banklarda personalni boshqarishning ijtimoiy ahamiyati 1.3 Tijorat banklarida personalni baholashni sifat mezonlari va bosqichlari II BOB «TURONBANK» OATBDA PERSONALNI SAMARALI BOShQARIShNING XOZIRGI HOLATI VA XORIJ TAJRIBASIDAN FOYDALANIShNING AHAMIYaTI............................................................................. 2.1. «Turonbank» OATBning tashkiliy-iqtisodiy tavsifi 2.2. «Turonbank» OATBda kadrlar siyosatining hozirgi holati va uning tahlili 2.3. «Turonbank» OATBda personalni boshqarish jarayonida samarali faoliyat ko’rsatish tizimi tahlili III BOB BANKLARDA PERSONALNI BOShQARIShDA XORIJIY TAJRIBALARDAN FOYDALANISh IMKONIYaTLARI....................................................... 3.1. Banklarda personalni boshqarishni xorijiy tajribalar asosida takomillashtirish. 3.2. Banklarda personalni boshqarish tizimi samaradorligini oshirish yo’llari. HULOSA .................................................................................... FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI..............

KIRISh BMI mavzusining dolzarbligi. Bozor munosabatlarining muhim bo’g’inlaridan biri bo’lgan bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirish, iqtisodiyotni rivojlantirish, xalqaro bank tizimi talablariga mos keluvchi mahalliy banklar faoliyatini tashkil qilish va ular faoliyatini yanada takomillashtirish shu kunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. Respublikamiz tijorat banklari tomonidan mamlakatimiz iqtisodiyotining strategik tarmoqlarini modernizatsiya qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini qo’llab-quvvatlash, investitsion loyihalarni moliyalashtirish, bankrot korxonalarni moliyaviy sog’lomlashtirish borasida keng ko’lamdagi ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, Preztident I.A.Karimov “Mamlakatimiz moliya-bank tizimi barqaror va ishonchli faoliyat yuritib, yuqori ko‘rsatkichlarni namoyon etib kelmoqda. 2012-yilda bank tizimining jami kapitali 24,3 foizga, so‘nggi uch yilda esa ikki barobar ko‘paydi. 2010-yilda mamlakatimizning atigi 13 ta tijorat banki ijobiy xalqaro reytingga ega bo‘lgan bo‘lsa, ayni paytda ularning soni 28 taga yetdi.» deb ta’kidlab o’tdi. 1 Bank sohasida ishlash layoqati yuqori bo’lgan mutaxassislarni to’g’ri tanlash, ularning malakasini doimiy ravishda oshirib borish tijorat banklarida personal menejmentini takomillashtirishga, ular faoliyatida yangi moliyaviy xizmat turlarining ko’payishiga va faoliyat sohasi kengayishiga xizmat qilmoqda. Shu bois, menejment usullarini respublikamiz tijorat banklari personalini boshqarish jarayonlariga tatbiq etish va buning asosida bank xodimlari faoliyatining samaradorligiga erishish bugungi kunda bank sohasidagi dolzarb masalalardan biridir. BMI ning ob’ekti. «Turonbank» OATB ochiq aktsiyadorlik tijorat banki tadqiqot ob’ekti hisoblanadi. BMI ning predmeti. «Turonbank» OATBda personalni boshqarish jarayoni va undagi tashkiliy-iqtisodiy munosabatlar tadqiqot predmeti hisoblanadi. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi. 2013 yil, 19-yanvar, № ….

BMI ning maqsadi: tijorat banki barqarorligi va raqobatbardoshligini ta’minlashga yo’naltirilgan kadrlar siyosati va personal menejmentini takomillashtirish bo’yicha ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. BMI ning vazifalari. BMI maqsadiga muvofiq tadqiqotning vazifalari etib quyidagilar belgilangan: - Tijorat banklarida personalni boshqarish tushunchasi va mohiyati o’ziga xos xususiyatlari urganib tahlil etish; - Tijorat banklarida personalni boshqarishning ijtimoiy ahamiyatiasoslash; - «Turonbank» OATBning tashkiliy-iqtisodiy tavsifi; - «Turonbank» OATBda kadrlar siyosatining hozirgi holati va uning tahlili; - «Turonbank» OATBda personalni boshqarish jarayonida samarali faoliyat ko’rsatish tizimi tahlili; - Tijorat banklarida personalini boshqarishni xorijiy tajribalar asosida takomillashtirilishiga doir ilmiy-amaliy tavsiyalarni asoslab berish. - Tijorat banklarida personalni boshqarish tizimi samaradorligini oshirish yo’llarini asoslash. Mavzuning nazariy- amaliy ahamiyati. Banklarda personalni boshqarish nazariyasi va amaliyoti ko’p olimlar tomonidan o’rganilgan, bular Q.Abdurahmonov, M.Sharifxo’jaev, Yo.Abdullaev, Sh.Xolmo’minov, Sh.Zaynutdinov, N.Zokirova, D.Rahimova, R.Nurimbetov, A.Hayitov, A.Akbarov, S.G’ulomov 2 kabi olimlarni misol qilsak bo’ladi. BMI tarkibining qisqacha tavsifi. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi: kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat. BMI matni ___ betni tashkil etib, unda __ ta jadval, ___ ta rasm, ___ ta diagramma keltirilgan. 2 Қ.Х. Абдураҳмонов, Ш.Р. Холмўминов, Н.Қ.Зокирова. Персонални бошқариш. Дарслик – Т.: 2008. – 656 б.; М.Шарифхўжаев, Ё.Абдуллаев. Менежмент. Дарслик. – Т.: «Ўқитувчи», 2001. – 395 б.; Раҳимова Д.Н. ва бошқалар. Замонавий менежмент назарияси ва амалиёти. Дарслик. – Т.: «Ғофур Ғулом ижодий уйи», 2009. – 50 б.; Зайнутдинов Ш.Н., Нуримбетов Р.И. Персонални бошқариш. – Т.: “Янги йўл полиграф сервиси”, 2007. – 320 б.; Гулямов С.С. Управление персоналом в коммерческом банке (на примере Республики Узбекистан). Автореферат дисс. на соискание уч. ст. к.э.н. Ташкент-Москва. 2001. – 20 с.

1 BOB. BANKLARDA PERSONALNI SAMRALI BOShQARIShNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Banklarda personalni boshqarish tushunchasi va mohiyati Bozor islohotlarini amalga oshirish sharoitida korxonalarning iqtisodiy mustaqqilligi, mehnat bozorida yangi shart-sharoitlarning paydo bo’lishi,

bajariladigan ishning murakkablashishi hamda xodim malakasiga talablarning yanada oshishi, shuningdek mehnat munosabatlarida ijtimoiy qadriyatlar va ishlab chiqarish etikasi tomon siljishlar yuz bergani tufayli xodimlar bilan ishlashga munosabat o’zgardi, mehnat qonunchiligini yanada mukammallashtirish zarurati yuzaga keldi, kadrlar bilan ishlashda bozor yondashuvi qo’llanila boshlandi. Amalda xodimlarni boshqarish bo’yicha ishlarni tashkil qilishning amaliy jihatlarini ochish berish imkoniyatini yaratmoqda. Tabiiyki, personal bo’yicha har qanday menejer har bir yangilikni, taklif etilayotgan usulni o’z amaliyotida “tekshirib” ko’radi. Bu erda ham shuni yodda tutish kerakki, kadrlar menejmenti funktsiyasini qurish muqarrar ravishda kompaniyaning rivojlanish bosqichlari bilan bog’lanadi. Personalni boshqarish uzluksiz jarayon sifatida namoyon bo’ladi, u xodimlarning mehnat qilish sabablarini, undan maksimal darajada foyda olishini, demak korxonalar faoliyatida pirovard yuksak natijalar qo’lga kiritilganligini bildiradi. “Bank personalini boshqarish” tushunchasi amaliyotimizga kirib kelganiga ko’p vaqt bo’lgani yo’q. To’g’ri, har bir bank bo’limidagi bankni boshqarish tizimi kadrlarni boshqarish va jamoani ijtimoiy rivojlantirishni boshqarishdan iborat kichik funktsional tizimga ega edi, lekin kadrlarni boshqarishga doir ishlarning katta qismini asosan bo’linmalarning rahbarlari bajarishar edi. Bank rahbarlarining asosiy vazifasi xodimlarning maqsadga yo’nalgan hamjihat faoliyatini ta’minlashdan iborat. Buning uchun quyidagi shart-sharoitlar taqozo etiladi. 1. Bankning asosiy g’oyasi ishlab chiqilgan bo’lib, u oraliq maqsadlar va aniq bajariladigan topshiriqlar uchun yo’llanma vazifasini o’tashi lozim. Bosh g’oya, oraliq maqsadlar hamda ulardan kelib chiqadigan topshiriqlar bankning umumiy maqsadga yo’naltirilgan faoliyatini ta’minlaydigan o’lchamlardir. 2. Bank oldida turgan vazifalarni bajarish uchun zarur resurslarni ta’minlash va ishga solish zarur. Bizning holatda so’z insoniy resurslar haqida ketmoqda. Xodimlar soni tarkibiy jihatdan maqbul bo’lishi hamda vazifalar

hajmiga mos kelishi lozim. Shuningdek, xodimlar talab etiladigan malakaga ham ega bo’lishi darkor. Va nihoyat, xodimlarning bosh g’oyaga sodiqligi hamda qisqa muddatli maqsadlar va vazifalarni bajarishdagi faolligini ham ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Bunga esa pul mukofotlaridan tashqari, ularning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish, salohiyatini va rivojlantirish imkoniyatini ro’yobga chiqarish kabi rag’batlar tizimi yordam beradi. 3. Bank atrof-muhitdagi o’zgarishlarga moslasha olishi kerak. Bu esa maqsadlarnigina emas, balki ularga erishish yo’llarini, shuningdek, tegishli ichki tuzilmalarni ham o’zgartirish va yangi voqelikka moslashtirish zarurligini bildiradi. Bank ichidagi boshqaruvning muhim xususiyati umuman personalga yagona va kompleks ta’sir ko’rsatishdan iboratdir. Kadrlar bilan ishlash tizimi ham aynan shu munosabatda vujudga keladi. Personalni boshqarish bankni boshqarishni umumiy tizimga birlashtiradi, uni strategik yo’l-yo’riqlar va korporativ madaniyat, ilmiy-tadqiqot ishlari, xizmatlarni sotish, sifatni yaxshilash bilan bog’laydi: - ish bilan bandlikni tartibga solish, ish o’rinlarini rejalashtirish, kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo’yishni tashkil etish, ish mazmunini, kadrlar tayyorlash, ularga haq to’lashni va hokazolarni prognozlashtirish sohasidagi doimiy va dasturiy tadbirlarning kengaytirilgan tizimini qamrab oladi; - xodimlarning fazilatlari va kasbiy tavsiflarini, shuningdek ularning faoliyati natijalarini har tomonlama hisobga olishni nazarda tutadi; - bank xodimlari bilan ham, shuningdek ularning oila a’zolari bilan ham targ’ibotchilik va tarbiyaviy ishlar olib borishni nazarda tutadi (Yapon tajribasi); - bankdagi mehnatni boshqarish bankni rahbarlardan biri yoki direktorlar kengashi a’zosi qo’lida markazlashtiradi, shuningdek kadrlar ishi mexanizmini takomillashtirish chora-tadbirlarini amalga oshiradi. Bank personalini uning kasbi va lavozimi, boshqaruv darajasi, xodimlar toifalariga bog’liq holda quyidagicha tuzilmada bo’lishi mumkin (2-rasmga qarang).

Bank personali tuzilmasi turli mezonlarga: xodimlar toifasiga, jinsiga, yoshiga, kasbiy-malaka belgilariga asoslanadi. Bunda miqdor va sifat ko’rsatkichlarini ham hisobga olish muhim. Tasnif belgilarining har biri boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarur axborotni beradi, biroq, mazkur jamoa uning oldiga qo’yilgan vazifalarni doim bajara oladimi, degan savolga aniq javob bera olmaydi. Muayyan vaqtda xodimlar salohiyatining, real ishga solinishi mumkin bo’lgan tavsiflari quyidagi rasmda berilgan (-rasm). 3-rasm. Bank personalining boshqaruv ob’ekti sifatidagi tavsiflari Fiziologik tavsiflar – sog’liq, ishchanlik, chidamlilik - insonning muayyan sharoitlarda va tartibda ishlash qobiliyatini belgilaydi hamda kadrlarni joylash, u yoki bu lavozimga tanlashda hisobga olinishi kerak. 2 - rasm. Bank personali tuzilmasi Bank personali Tashkiliy tuzilmasi Rolli tuzilmasi Mutaxassis - lar tarkibi Funktsional tuzil mas i Ijtimoiy tuzilmasi Mulkiy tuzilmasi Bank personaliga tavsif F iziologiк Psixologik Ijtimoiy - madaniy Sog’lig’i Chidamliligi Jinsi Ishchanligi Kirishimlilik Shaxsga oid Qobiliyatlar и Tafakkuri Dunyoqarashi Tashabbuskorlik Intizomliliк Ma’lumoti Malakasi Moslashishi Mehnat staji Kas biy Bilimlar, ko’nikmalar 5 yilgacha 10 yilgacha 15 yilgacha 15 yildan yu qori

Psixologik tavsiflar insonning unumli yashash va ishlashga qobiliyatlarini shakllantiradi. Ijtimoiy-madaniy tavsiflar xodimning ma’lumoti, malakasi, kasbiy bilimlari va ko’nikmalari, dunyoqarashi, intizomliligi, tashabbuskorliligi, qobiliyatlari, qiziqishlari, motivatsiyasi kabi belgilarini qamraydi hamda u yoki bu boshqaruv uslubini qo’llashning qanchalik maqsadga muvofiqligini, joriy faoliyatni qat’iy nazorat qilish zaruratini va hokazolarni belgilaydi. Bank personalini boshqarish inson omilini faollashtirish bo’yicha funktsional, institutsional va amaliy vazifalar majmuidan iborat deb qaralishi kerak. Inson resurslarini boshqarish vazifalarini samarali hal qilish uchun ularni bajarishga boshqaruv rahbarlarini muntazam va ko’proq jalb qilish, bu vazifalarni boshqaruv bo’linmalari darajasida bajarish, ular faoliyatini rahbariyat tomonida nazorat qilinishi talab etiladi 3 . Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, fikrimizcha, bank personalini boshqarish o’ziga xos xususiyatlarga ega. Chunki bank ishlab chiqarish korxonasidan farq qiladi, shuning uchun ham bank xodimlarini boshqarish tizimini yaratishda va uni rivojlantirishda maxsus tamoyillardan foydalanishni talab etiladi. 1.2. Banklarda personalni boshqarishning ijtimoiy ahamiyati Bankda personalni boshqarish maxsus funktsional xizmatlar va tegishli bo’linmalar rahbarlarining bankni strategik rivojlantirish va band bo’lgan 3 Кибанов А.Я. и др. Управление персоналом. Учебник. – М.: РИОР, 2010. – 288 с. xodimlardan yanada samaraliroq foydalanish vazifalarini bajarishga qaratilgan turli faoliyatidan iboratdir. Ijtimoiy rivojlanishni boshqarish banklarning normal ishlab turishiga va uning potentsial imkoniyatlaridan oqilona foydalanishga, uning asosiy maqsadlariga

erishishga bo’ysundirilishini taqozo etadi. Ijtimoiy rivojlanishni boshqarish menejmentning o’ziga xos turi sifatida o’z ob’ektiga, usullariga, boshqaruvga doir qarorlarni ishlab chiqish va amalga oshirish shakllariga egadir. Ijtimoiy boshqarish o’zining vazifasiga ko’ra faqat inson va uning kamolotiga qaratiladi. Uning asosiy vazifasi bank xodimlari uchun zarur bo’lgan mehnat va turmush sharoitlarini yaratib berish, ularning doimiy ravishda yaxshilanib borishiga erishishdan iborat bo’lib, u mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar bilan bog’liqdir. Tijorat banklarning ijtimoiy rivojlanishini boshqarish ijtimoiy muammolarni ilmiy yondashuv, ijtimoiy jarayonlarning sodir bo’lish qonuniyatlarini bilish, aniq analitik xisob-kitob va tekshirib ko’rilgan ijtimoiy normativlar asosida hal qilish imkonini beradigan usullar, yo’llar, tadbirlar yig’indisidan iboratdir. U oldindan o’ylab qo’yilgan, mo’ljallangan ko’p tomonlama, ya’ni ijtimoiy muhitga har tomonlama rejali ta’sir ko’rsatish, bu muhitga ta’sir etuvchi xilma-xil omillardan foydalanishning tashkiliy mexanizmidir. Ijtimoiy omillar tijorat banklari sharoitida ijtimoiy muhitni tashkil etish bilan bog’liq shart-sharoitlardagi o’zgarishlarni va bu o’zgarishlarning oqibatlarini ifodalab beradi. Ijtimoiy omillarning asosiy yo’nalishi mehnat jarayoni amalga oshiriladigan korxona va tashkilotning o’zida ishlaydigan xodimlarga, ularning oilalari istiqomat qiladigan muhitga hamda ularning yaqin atrofidagi xodimlarga ta’sir ko’rsatish shakllariga qarab farqlash mumkin. Tijorat banklarning bevosita ijtimoiy muhiti asosiy omillariga quyidagilar kiradi: - korxona va tashkilotning potentsiali, uning ijtimoiy infratuzilmasi; -ish sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish; -xodimlarning ijtimoiy himoyalanganligi; - jamoadagi ijtimoiy-ruhiy vaziyat; -mehnatni moddiy rag’batlantirish va oila byudjetlari; -ishdan tashqari vaqt va dam olishdan samarali foydalanish va boshqalar. Banklarda xodimlarning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish esa asosan ikki unsur ya’ni, normal mehnat sharoitlari va mehnatni motivatsiyalash yo’li orqali amalga oshiriladi.

Bank xodimlari nuqtai nazaridan ijtimoiy ehtiyojlarni amalga oshirishga imkon beradigan maqsadlar tizimi

Korxona va tashkilot o’zining miqyosi, mulkchilik shakli, bo’ysunishi, qaerda joylashganligigi va boshqa shart-sharoitlariga qarab o’zining yahlit ijtimoiy infratuzilmasiga ega bo’lishi, faqat uning ayrim elementlari yig’indisiga ega bo’lishi yoki boshqa korxona va tashkilotlar bilan kooperatsiyalashuvga va ijtimoiy sohaning munitsipal bazasiga umid qilishi mumkin. Lekin har qanday vaziyatda ham ijtimoiy infratuzilma haqida g’amxo’rlik qilish ijtimoiy taraqqiyotni boshqarishning eng muhim talabi hisoblanadi. Mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish shunday omillarni o’z ichiga oladiki, ular birgalikdagi ishning mazmuni, mehnat jarayonining tashkiliy shakllari va mazkur tashkilotda band bo’lgan ishchi kuchining sifatiga bog’liq bo’ladi. Shuningdek mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish xodimlarning psixofiziologik kayfiyatiga, ishlarning xavfsiz olib borilishini ta’minlashga, ishlab chiqarishda shikastlanish va kasb kasalliklarining oldini olishga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatuvchi omillarni ham qamrab oladi. Bu omillar quyidagilarni o’z ichiga oladi: Bank xodimining ijtimoiy e htiyojlarini qondirish Mehnatni motivatsiyalash Normal mehnat sharoitlari Huquqiy himoyalanganlik Mehnat sharoitlarining psixofiziologik va e rgonometrik me’yorlariga rioya qilish Ijtimoiy infratuzilma bilan ta’minlanganlik Mehnatning texnik qurollanganligi Jamoadagi sog’lom - ijtimoiy psixologik muhit Mehnatga haq to’lash (kamida mehnat xarajatlariga mos) Ijodni rag’batlantirish O’zini o’zi namoyon qilish imkoniyati Xizmat pog’onasidan o’sishga intilishini qo’llab - quvvatlash Shaxsiy maqsadlarni amalga oshirish imkoniyati

-banklarning zamonaviy texnika va texnologiya bilan ta’minlanish darajasi; - maishiy xonalar (echinish, tahorat va dush xonalari), tibbiyot punkti, bufetlar xojatxona va shu kabilarning mavjudligi va qulayligi. Xorijiy mamlakatlar va vatanimiz tajribalari shuni tasdiqlaydiki, kishilarga diqqat- e’tibor bilan qarash, ularning mehnat sharoitini yaxshilash va mehnatini muhofaza qilish sezilarli darajada naf keltiradi, ishchanlik kayfiyatini oshiradi. Ishlab chiqarish estetikasiga, ishchining turmushini ziynatlashga, mehnat kuni vaqtidagi tanaffuslarda dam olish uchun qulaylikning yaratilishiga sarflangan mablag’lar mehnat unumdorligining ortishi va ish sifatining yaxshilanishi bilan o’z samarasini beradi. Banklarda xodimlarni ijtimoiy himoyalash ijtimoiy sug’urta sohasidagi tadbirlar hamda boshqa ijtimoiy kafolatlarni tashkil etadi, ular amaldagi qonunlar, mehnat shartnomalari va boshqa huquqiy xujjatlar bilan belgilanadi. O’zbekistondagi bu chora-tadbirlar Xalqaro mehnat tashkiloti tomonidan belgilarga hamohong holda kuyidagilarni nazarda tutadi: -mehnatga haq tulash va tarif stavkasi (maosh) eng kam miqdorining ta’minlanishi; -ish vaqtining normal davom etishi (haftasiga 40 soat ishlash), dam olish va bayram kunlarida ishlaganlik uchun kompensatsiya, har yili kamida 24 ish kunidan iborat haq to’lanadigan mehnat ta’tili berilishi; -ijtimoiy sug’urtaning pensiya fondiga va byudjetdan tashqari boshqa fondlarga ajratmalar; -vaqtincha mehnatga layoqatsizlik uchun nafaqalar to’lash, onalarga bolasini parvarish qilish ta’tili vaqtida har oyda nafaqalar to’lab turilishi, xodimlar kasb tayyorgarligi yoki malaka oshirish davrida stipendiyalar to’lab turilishi va boshqalar. Bank ichidagi boshqaruvning muhim hususiyati umuman personalga yagona va kompleks ta’sir ko’rsatishdan iborat bo’lib qoladi. Shu munosabat bilan kadrlar bilan ishlash tizimi vujudga keladi.

Personalni boshqarishni bank faoliyatini boshqarish umumiy tizimga birlashtiradi, uni ijtimoiy ahamiyatini quyidagilar bilan bog’lash mumkin: - ish bilan bandlikni tartibga solish, ish o’rinlarini rejalashtirish, kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo’yishni tashkil etish, ish mazmunini, kadrlar tayyorlash, ularga haq to’lashni va hokazolarni prognozlashtirish sohasidagi doimiy va programmaviy tadbirlarning kengaytirilgan tizimini qamrab oladi; - xodimlarning fazilatlari va kasbiy tavsiflarini, shuningdek ularning faoliyati natijalarini sinchiklab hisobga olishni nazarda tutadi; Korxona va tashkilot ijtimoiy-texnik tizim bo’lganligi sababli faqat bir element ustida ishlash bilan yaxshi umumiy natijaga kelib bo’lmaydi. Tashkiliy muhitning murakkablashuvi bank a’zolarining intilishi xilma-xil va ziddiyatli bo’lib borgani sari personalni boshqarishga ko’rsatiladigan tazyiq ortib boradi. Kadrlarni boshqarishi sohasi jamiyat manfaatlari, kasaba uyushmalari, hukumat qarorlari talablari, shaxs istaklari hamda ko’pgina tashkiliy talablar va muammolar bilan bog’lanib ketadi. Keyingi o’n yilliklarda tadqiqotchilar va ma’muriyatchi -amaliyotchilar personalni boshqarishga yondashuvning qisqa muddatli samara berishi haqidagi fikrlarning asossizligini anglab etdilar, chunki barqaror personal tarkibiga ega bo’lmaslik mehnat unumdorligiga salbiy ta’sir etib, firmaning nufuziga zarar etkazdi va bu bilan uzoq istiqbolga mo’ljallangan iqtisodiy potentsialning samaradorligini pasaytirib yubordi. Endilikda kadrlarni boshqarish sohasida asosiy e’tibor ularni rivojlantirishga (birinchi navbatda ularni to’g’ri tanlash, tayyorlash va malakasini oshirish hisobiga) qaratilmoqda, bu esa mehnat unumdorligi darajasini ko’taradi va bu bilan boshqaruv jarayonini iqtisodiy jihatdan samarali qiladi. Banklarda personalni boshqarish jarayonida umumiy boshqaruv uslublaridan biri bo’lgan ijtimoiy uslub korxonada muhim rol o’ynaydi. Bu uslublar xodimlarning jamoadagi o’rni va moxiyatini, etakchilarni aniqlash, ularni qo’llab-quvvatlash, xodimlarni ishga qiziqtirishni korxona pirovard maqsadlari bilan bog’lash, mexnat nizolarining oldini olish, ular ro’y bergan taqdirda bu nizolarni xal etish imkonini beradi. Ushbu uslublar quyidagi xususiyatlarga ega:

1. Ijtimoiy rejalashtirish — ijtimoiy me’yorlar (turmush darajasi, mexnatga xaq to’lash, uy-joyga extiyoj, mexnat sharoiti va boshqalar)ni ishlab chiqish, ijtimoiy maqsad va mezonlarni belgilash imkonini beradi. 2. Tadqiqotlarning ijtimoiy uslublari personalni tanlash, baxolash, joyjoyiga qo’yish va o’qitish uchun zarur ma’lumotlarni tayyorlashda, asoslangan qarorlar qabul qilishga xizmat qiladi. 3. Shaxsiy sifatlar — ijtimoiy shaxsning tarkibiy qismi bo’lib, xodimning mehnat jamoasida barqaror namoyon bo’ladigan xususiyatlarini ko’rsatadi. 4. Axloq — insonning jamiyatda ma’naviyatga, axloqiy me’yorlarga amal qilgan xolda o’zini tutishidir. 5. Sherikchilik — xar qanday ijtimoiy guruxlarning eng muxim xususiyati bo’lib, insonlarning o’zaro munosabatlarini belgilaydi. Banklarda ijtimoiy tizimni boshqarish yoki personalni rejalashtirish o’z navbatida ko’proq quyidagi yo’nalishlar bo’yicha rivojlanadi: I. Kadrlar bilan ta’minlash jarayoni: -kadrlarni izlash va tanlash; -kadrlarni o’qitish. 2. Kadrlardan samaraliroq foydalanish uchun shart sharoitlar yaratish: -ijod va innovatsiya boshqarish; -motivlar bilan bog’liq omillarni boshqarish, (moddiy va ijtimoiy - psixologik rag’batlantirish tizimini yaratish) 3. Makroekonomik boshqaruv: -korporatsiyaning optimal-tashkiliy dizaynini ishlab chiqish; -nazorat qilish formasini tanlash va uni boshqaruv strategiyasi bilan bog’lash. 1.3. Tijorat banklarida personalni baholashni sifat mezonlari va bosqichlari Bank xodimlarini baholash - xodimlarni boshqarish tizimining barcha tarkibiy qismlari bilan uzviy bog’langan yagona yo’nalishidir. Chunonchi, ish o’rinlariga nomzodlarni tanlashda ularning kasb darajasini baholash mansabga kasbiy bilimlari va ko’nikmalari eng yuqori darajada mos bo’lgan kishini tayinlash, xizmat bo’yicha o’sishni rejalashtirishda esa xodimning kasbiy

salohiyatini ro’yobga chiqarish va rivojlantirish nuqtai nazaridan unga ko’proq to’g’ri keladigan lavozimni tanlash, bo’sh o’rinlarni to’ldirishda maksimal darajada kasbiy muvofiqlikka ega bo’lgan shaxsni shu o’ringa o’tkazish imkonini beradi. Baholash xodimlarni rivojlantirish maqsadlarida undan samarali foydalanish uchun katta imkoniyat beradi. Kadrlar zaxirasi guruhiga kiritish va lavozimni o’zgartirishda mehnatni baholashning miqdoriy va sifat o’lchamlari bilan birga, natijaga erishish bilan bog’liq bo’lgan omillar bo’yicha baholash ham ko’zda tutilgan. Bunda baholash mezonlari, uni o’tkazish davriyligi, ekspertlar tarkibi katta rol o’ynaydi. Xodimning ijrochilik faoliyatini baholash, uning mehnati natijalari tavsiflarining (miqdoriy va sifat ko’rsatkichlarining) egallab turgan lavozimi talablariga mosligini aniqlash jarayoni sifatida, shunday axborotni shakllantiradiki, uning yordamida aynan mana shu muvofiqlik aniqlanadi. Bunda yuqorida sanab o’tilgan (shuningdek, ko’plab boshqa) mezonlarni biz xodimdan talab qilinadigan maqsadga erishish, natijani qo’lga kiritish vositalari sifatida qabul qilamiz, shundan keyin kamchiliklarni bartaraf etish yo’llari belgilanadi va kasbiy tayyorlash tadbirlari rejalashtiriladi. Bunday baholash mutaxassisning individual rivojlantirishi uchun asos bo’ladi. Amaliyotda bunday baholash birinchi galda xodimning o’ziga o’z xattiharakatlarini, ish uslubi va shakllarini tuzatib borishi uchun kerak. Olib borilayotgan tadqiqotlarga ko’ra, ko’pincha rahbar bergan baho xodimning o’ziga o’zi beradigan bahoga to’g’ri kelmaydi, bu esa ishdan qoniqmaslikni, ishtiyoqni va motivatsiyani kamaytiradi, ichki kayfiyatda ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. Bunday vaziyatda xodim ish talablari va andozalariga nisbatan noto’g’ri maqsadlarni qo’yishi natijasida rahbar bilan ziddiyatli munosabatlar yuzaga kelishi mumkin. Bank xodimlarini moddiy rag’batlantirish haqida qarorlar qabul qilishda baholash ahamiyati katta hisoblanadi. Ish natijalarini baholash moddiy rag’batlantirish maqsadlarida ham qo’llaniladi. Buning uchun xodimlarning funktsional majburiyatlaridan kelib chiqib ularning bir oydagi kasbiy faoliyati

natijalarini baholash uslubi ishlab chiqilishi mumkin, unga muvofiq ish natijalari miqdoriy (hajm) va sifat (professionallik darajasi) ko’rsatkichlarida baholanishi lozim. Xodimlarni baholashda bank xizmatchilari faoliyati natijalariga ta’sir ko’rsatadigan omillarni hisobga olish kerak. Baholashning sifat mezonlariga quyidagilar kiradi: -ish sifati. Juda ko’p hollarda ish sifati mehnat unumdorligiga qaraganda muhimroq hisoblanadi. Bank xodimi ishning samaradorligini baholashda uning faoliyati va ishdagi xulq- atvorining turli tavsiflarini baholash natijasida olingan axborot bitta ko’rsatkich bo’yicha hisobga olinsa, kombinatsiyalansa yoki birlashtirilsa, bu ko’rsatkich integral baho bo’ladi. Agar faoliyat yoki ishdagi xulq-atvorning alohida jihatlari, masalan, mehnat unumdorligining darajasi yoki ishga kechikishlarning yo’qligi baholanayotgan bo’lsa, bunday ko’rsatkichlar oddiy mezonlar deb qaralishi mumkin. Integral va oddiy ko’rsatkichlardan foydalanishga bog’liq yana bir masala – bu turli baholanayotgan ko’rsatkichlarning kompensator imkoniyatlari. Masalan, rahbar o’zining unchalik yuqori bo’lmagan professional kompetentligini yuksak tashkilotchilik qobiliyatlari bilan qoplashi mumkin. Baholash mezonlari insonga emas, balki muayyan lavozimga xos xususiyatlarni hisobga olishi lozim. Mezonlar xolis va asoslangan bo’lishi, ularni kim bajarayotganiga bog’liq bo’lmasligi kerak. Xodim faoliyatini baholash mezonlarini ishlab chiqishda hisobga olinishi kerak bo’lgan bir nechta parametrlarni ajratish mumkin. 1. Baholash mezonlari vaqt (topshiriqni bajarish muddatlari), sarf- xarajatlar (byudjet, cheklovlar), sifat (sifatning sub’ektiv va ob’ektiv baholari, ayniqsa, mijozlarga xizmat ko’rsatishda), miqdor (qanchalik ko’p va boshqa miqdoriy o’lchanadigan tarkibiy elementlar)ga bog’liq. 2. Mezonlar ishdagi kritik ko’rsatkichlarga bog’lanadi. Juda kam hollarda ko’rsatkichlar ishdan ajratilgan holda belgilanadi. Qanday natijalarga erishilishi mumkinligini prognozlash qiyin.

3. Mezonlar o’ziga xos maxsus xususiyatlarni (ko’rsatkichlarni) hisobga olishi kerak, ular asosida ishning muvaffaqiyatli yakunlanganligi va qo’yilgan maqsadlarga erishilganligi haqida xulosa qilinadi. Bunday ko’rsatkichlar orasida “zarur axborot o’z vaqtida taqdim etilgan”; “ish ikki baravar tez bajarildi” va h.k.larni ko’rsatish mumkin. 4. Baholash mezonlari xodimning lavozim majburiyatlariga va ish funktsiyalariga tegishli bo’lishi kerak. 5. Baholash mezonlari har qanday miqdoriy o’lchanadigan funktsiyani hisobga olishi lozim. 6. Baholash mezonlari tijorat banki maqsadlariga mos kelishi darkor, bank maqsadlariga erishish esa sarf-xarajatlarni qisqartirish, samaradorlikni va unumdorlikni oshirish, loyihani amalga oshirish, jarayonni qayta tashkil qilish yoki ijtimoiy foydalilikni hisobga olishi kerak. Sifat mezonlari bajarilgan ish hajmini (ya’ni qanday ish va qanday miqdorda bajarilganini) belgilaydi, bunda quyidagilar hisobga olinadi: - vaqtinchalik ishga kelmayotgan xodimning vazifalarini kamida ikki hafta davomida asosiy ishdan ozod etilmagan holda bajarish (lavozim yo’riqnomasiga muvofiq o’zaro bir-birini o’rnini bosish tartibi bo’lmasa); - ijrochidan ancha ko’p vaqtni, yuqori faollikni va tashabbuskorlikni talab qiluvchi rejadan tashqari topshiriqlar (ishlar)ni bajarish; - bank rahbariyati, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining topshirig’i bilan ijrochidan ancha ko’p vaqtni, yuqori faollikni va tashabbuskorlikni talab qiluvchi ishlarni bajarish; - o’z lavozim majburiyatlari doirasidagi ishning yuqori darajadagi jadalligi (keskinligi). Baholash standartlari uchun asos bo’lib birinchi galda muayyan lavozim uchun bajariladigan ishning sifati va hajmi darajasiga nisbatan talablar xizmat qiladi, ular lavozim yo’riqnomasida ko’zda tutilgan bo’ladi. Baholash amalda

olingan natijalarning belgilangan darajaga nisbatan solishtirilishidan iborat bo’lib, ballarda ifodalanadi va rahbariyatga baholash varaqasida taqdim etiladi 3 . Bajarilgan ish sifati tegishli lavozim uchun mo’ljallangan talablarga mos keladi (lavozim yo’riqnomalari va ish rejalariga muvofiq). - umidlar oshig’i bilan oqlangan (6-9 ball) (ish natijalari tegishli lavozim uchun belgilangan standartlar darajasidan oshiq). Bank xodimlari faoliyati natijalarini baholashni joriy etish va keyinchalik undan foydalanishda turli muammolar va qiyinchiliklarga duch kelinadi. Bugungi kunda mavjud tajribadan kelib chiqib natijalarni tayyorlash, olish va ulardan foydalanishga doir bir necha jihatlarni ajratish mumkin. Faoliyat natijalarini baholash tizimining qanchalik samarali ekani mana shularga bog’liq. 1. Baholashdan foydalanib, biz erishmoqchi bo’lgan maqsadlarni aniq anglash. Har qanday baholash singari, mehnat natijalarini baholash ham, ayniqsa boshlang’ich bosqichda, puxta ishlab chiqilishi va rejalashtirilishi kerak. 2. Baholash natijalari bo’yicha ma’muriy qarorlar qabul qilish uchun resurslarning mavjudligi. Baholash talabdan kelib chiqishi kerak, chunki uning yakunlari bo’yicha xodimni yuqori lavozimga yoki boshqa bo’linmaga o’tkazish, moddiy (ma’naviy) rag’batlantirish, maoshni oshirish va h.k. haqida. 3. Rahbariyat tomonidan xodimlarning qo’llab-quvvatlanilishi bankda baholash ishlarining oson kechishini ta’minlash bilan birga, eng asosiysi – baholash natijalari bo’yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun resurslarni ta’minlaydi. 4. Maqsadlarga mos keladigan va baholash faoliyatining asosiy bazasi hisoblanadigan baholash metodikasini ishlab chiqish. Bizning fikrimizcha, bank xodimlarini baholash uslubini ishlab chiqish bir necha bosqichlarni o’z ichiga oladi. Bular: 3 Меркулова И.В. Деньги, кредит, банки: учебное пособие / И.В. Меркулова, А.Ю. Лукьянова. – М.: КНОРУС, 2010. – 352 с.

1. Baholash uchun mezonlar guruhini shakllantirish. Bunda quyidagi qoidalarga rioya qilish nihoyatda muhimdir: - mezonlar tegishli lavozim yoki lavozimlar guruhi uchun lavozim yo’riqnomasida aks ettiriladigan asosiy (belgilovchi) xulq-atvor turidan olinishi kerak; 6-rasm. Bank xodimlarini baholash bosqichlari - hech narsani e’tibordan chetda qoldirmaslik va shu bilan birga, metodikani ortiqcha ko’rsatkichlar bilan xaddan tashqari murakkablashtirmaslik uchun mezonlar me’yorida bo’lishi kerak. Mezonlar oddiy bo’lishi, murakkablari esa oddiylariga ajratilishi kerak; - mezonlar haqiqatan ham muhim bo’lishi, faoliyat vazifalariga javob berishi, tashkiliy madaniyat va uzoq muddatli maqsadlar doirasida bo’lishi lozim; - mezonlar joriy davrga mos kelishi va zarurat bo’yicha yangilanishi darkor; - “jamoada ishlay olish” o’lchami; - jamoa ishi maqsadlarini tushunib etish; - jamoa ishida o’z o’rni, roli va vazifalarini anglash, hamkorlik uchun ochiqlik; 2. Ijro standartlarini ishlab chiqish: Bank xodimlarini baholash bosqichlari Baholash yakunlari bo’yicha teskari aloqaning mavjudligi Xodimlar xizmati tarki bida baholashni tayyorlash va o’tkazish bilan shug’ullanadigan mutaxassislarning mavjud ligi Ekspertlarni tayyorlash Baholash uchun mezonlar guruhini shakllantirish Ijro standartlarini ishlab chiqish

- ishchi standartlari sifatida o’rtacha xodim tomonidan erishila oladigan (xulqatvor darajasida namoyon bo’ladigan) ko’rsatkichlar belgilanishi kerak, chunki bunday xodimlar ko’pchilikni tashkil qiladi. Har qanday jamoa xodimlari darajasi “normal taqsimlash” yordamida ta’riflanadi: - odatda ularning 50 foizdan ortiqrog’i – o’rtacha xodimlar; - taxminan 15-20 foizidan – o’rtadan yuqori va o’rtadan past darajadagi xodimlar va 5 foizdan – yuqori va past professionalizm darajasiga ega xodimlar); 3. Ekspertlarni tayyorlash. Ekspertlarni tayyorlash vazifasiga quyidagilarni kiritish mumkin: - barcha ekspertlar tomonidan baholash o’lchamlarini bir xil tushunish; - xodimlar faoliyatining haqiqiy natijalarini solishtirilish uchun ish standartlarini belgilash ko’nikmasini o’zlashtirish; Xatolarga yo’l qo’yilishi mumkinligini tushunib etish va ularni aniq bilish ularning oldini olishga imkon beradi. Gap inson omili bilan bog’liq xatolar haqida ketmoqda, ular adabiyotlarda “ekspertlar xatolari” deb ataladi. Ular negizida shaxsiy afzalliklar, insonning individual tajribasi, uning qarashlari, tasavvurlari, atrof-muhitni, shu jumladan boshqa kishilarni qabul qilish xususiyatlari va h.k.lar yotadi. 4. Xodimlar xizmati tarkibida baholashni tayyorlash va o’tkazish bilan shug’ullanadigan tayyor mutaxassislarning borligi. 5. Baholash yakunlari bo’yicha teskari aloqaning mavjudligi. Baholash mehnat samaradorligini oshirishga rag’batlantira oladigan omil bo’lishi uchun uning natijalari – mehnat unumdorligiga berilgan baholar va ekspertlarning tavsiyalari – albatta xodimlarga etkazilishi kerak. Shunday qilib, yuqoridagilardan xulosa qilib ishonch bilan ta’kidlash mumkinki, xodimlarni baholash zamonaviy va istiqbolli texnologiya bo’lib, alohida xodimning ham, umuman mehnat jamoasining ham ish samaradorligini oshirishni ta’minlaydi.

2 BOB. TIJORAT BANKLARIDA PERSONALNI SAMARALI BOShQARIShNING XOZIRGI HOLATI VA XORIJ TAJRIBASIDAN FOYDALANIShNING AHAMIYaTI. 2.1 «Turonbank» OATBning tashkiliy-iqtisodiy tavsifi Turonbank moliya xizmatlar bozorida 20 yildan buyon faoliyat ko’rsatib kelmoqda va bugungi kunda mamlakatimizning universal banklaridan biri hisoblanadi. Bank doimiy ravishda o’sib, rivojlanib, barqaror moliya muassasasi sifatidagi obro’-e’tiborini mustahkamlab kelmoqda. O’zbekistonning etakchi banklari bilan bir qatorda Turonbank iqtisodiyotimizning asosiy tarmoqlari va kichik biznesni mablag’ bilan ta’minlash, yangi bank texnologiyalarini joriy etish va investitsiya loyihalarini qo’llab-quvvatlashda faol qatnashib kelmoqda. Ochiq Aktsiyadorlik Tijorat Turonbank respublikada ochilgan birinchi tijorat banklar qatoriga kiradi, 1990 yil 6 oktyabrda o’tkazilgan ta’sis konferentsiyasida a’zolar tomonidan tasdiqlangan, 1990 yil 6 noyabrda Davlat banki tomonidan № 713 raqam ostida ro’yxatga olingan. 1993 yili 17 aprelda a’zolar Umumiy Yig’ilishi qaroriga binoan bank «Turon» Ochiq Aktsiyadorlik Tijorat Konsolidatsiya Bankiga aylantirildi. 2002 yilning 29 iyunidan boshlab O’zR Markaziy Banki litsenziyasiga muvofiq bank o’z faoliyatini Aktsiyadorlik Tijorat Turonbank sifatida davom ettirdi. Turonbank qishloq xo’jaligi rivojlanishini qo’llab-quvvatlash bo’yicha Rekonstruktsiya va Rivojlanish Evropa Banki bilan hamkorlikdagi investitsiya loyihasini amalga oshirmoqda. Bu loyiha 10 yilga mo’ljallangan bo’lib, 2002 yilda boshlangan va 2012 yilda tugatilishi kerak. 2003 yilda bank o’z tashqiqtisodiy faoliyatini rivojlantirish, xorijiy banklar bilan korrespondent munosabatlarni o’rnatish hamda yirik xalqaro moliya institutlari bilan aloqalar o’rnatish va bu aloqalarni rivojlantirish bilan shug’ullanadi. Buning natijasida Turonbank O’zbekistonda birinchi bo’lib «Bistraya pochta» tezkor pul o’tkazish muassasi vakili hamda «Western Union» xalqaro pul o’tkazish muassasi vakiliga aylandi.

Turonbank tashqiqtisodiy faoliyatini xalqaro moliyaviy hisob-kitoblarni amalga oshirish maqsadida ham rivojlantirdi. Buning natijasida 2004 yilda bank SWIFT SCRL xalqaro tashkilotining a’zosi bo’ldi. Bu bilan bog’liq ravishda bankning mijozlar bazasi ko’payib bormoqda va diversifikatsiya qilinmoqda, xalqaro operatsiyalar va pul o’tkazish aylanmalari (oborotlari) hajmi ko’payib bormoqda. Universal bank sifatida Turonbank 2005 yilda aktsiyalarning qo’shimcha emissiyasini o’tkazdi va davlat muassasalari hamda yirik tijorat tuzilmalarni yangi aktsiyadorlar sifatida jalb qildi. 2007 yildan boshlab bank moliya bozorda O’zR Markaziy Banki litsenziyasi va Aktsiyadorlar Umumiy Yig’ilishi qarori asosida Ochiq Aktsiyadorlik Tijorat Turonbank sifatida faoliyat ko’rsatmoqda. Mazkur yilda Turonbank «Reyters» diling tizimi a’zosi, VISA International xalqaro to’lovlar tizimining assotsiatsiyalashgan a’zosi bo’ldi, Credit Suisse bank (Shveytsariya) bilan naqd pullik xorijiy valyuta etkazib berish bo’yicha bitim tuzdi. 2007 yildan boshlab bank pul o’tkazishning Contact deb nomlangan yangi tizimini joriy etmoqda, bu bilan Turonbank O’zbekiston bo’yicha pul o’tkazishlar hajmidagi o’z hissasini ko’paytirmoqda. 2008 bank faoliyati uchun ayniqsa baxayr bo’ldi. Moody’s xalqaro reyting agentligi OAKB Turonbankiga E+ moliyaviy barqarorlik reytingini berdi, bu reyting esa qarzni to’lashga qodirlik V3 bahosiga tengdir. Bu reyting bankning yirik klientlar (ular ichida ham davlat korxonalari va hukumat muassasalari, ham xususiy kompaniyalar) bilan mustahkam ishchi aloqalar, rivojlangan filiallari, daromad va operatsion samaradorligi ko’rsatikichlarining yaxshilanib borishi, shuningdek aktivlar sifatining talab darajasida ekanligini hisobga oladi. Barcha reytinglar bankning barqarorligidan dalolat beradi. Bank «Money Gram» pul o’tkazish tizimini joriy etdi va O’zbekistonda birinchilar qatorida pul o’tkazishlar bozoriga «Zolotaya Korona» tizimini kiritdi, JP Morgan Chase banki (AQSh) hamda Moliya va kredit bank (Ukraina) bilan korrespondentlik munosabatlarni o’rnatdi.

2008 yil O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan Yoshlar yili deb e’lon qilindi. Bu hodisa bank kredit siyosatida o’z munosib aksini topdi. 286 yosh oila ipoteka, iste’mol va mikro kreditlar oldilar, shuningdek yosh oilalar o’z biznesini rivojlantirishi uchun kreditlarga ega bo’ldilar. Turonbank mijozlari tadbirkorligini qo’llab-quvvatlash va unga yordam berish maqsadida yangi bank texnologiyalarni rivojlantiradi va joriy etadi. Bank xizmatlarini ko’rsatish jarayoniga o’zgarishlar kiritildi, masalan, 2008 yilda Internet-Banking va Sms-Banking hisob raqamlari bo’yicha masofadan xizmat ko’rsatishning yangi yanada modifikatsiyalashgan tizimlari joriy etildi. 2009 yilda bankning Ustav kapitali 2,2 mlrd. so’mga ortdi va 2010 yilning 1 yanvariga 13,0 mlrd. so’mni tashkil etdi. 2009 yilda «Promsvyazbank» OAJ (Rossiya Federatsiyasi) bilan korrespondentlik munosabatlar o’rnatildi va, AQSh valyutasi, evro va Rossiya rublida korrespondentlik hisob raqamlari ochildi. Credit Suisse (Shveytsariya), Commerzbank AG (Germaniya) i HSBC Bank London Branch banklariga naqd pullik xorijiy valyutani etkazib berish tizimi tashkil etildi. 2009 yil davomida Electron, Classic, Gold i Business kabi to’rt xil valyutali korporativ Visa karta asosida emissiya loyihasi muvaffaqqiyatli amalga oshirildi. Xususan 2009 yilning may oyida, aholi tomonidan Turonbankning ilk ishchi kartasidan foydalanish imkoniyati yaratildi. 2010 yilda Turonbank 5,6 mlrd. so’mga teng o’z aktsiyalarining qo’shimcha emissiyasi haqida e’lon qildi, Turonbankning ustav kapitali ikki barobar o’sdi, bu esa potentsial aktsiyadorlarning bank faoliyatidan manfaatdorligi to’g’risida dalolat beradi. Bundan tashqari Turonbank 2010 yildan boshlab, aholiga «Unistream» va «Migom» tizimlari bo’yicha pul o’tkazish xizmatlarini amalga oshirmoqda. 2010 yilning noyabr oyida OAT Turonbankning moliya bozorida faoliyat ko’rsatayotganiga 20 yil to’ladi. 2011 yilning boshida Turonbank ustav kapitali 23,8 mlrd. so’mni tashkil etdi, uni aktsiyadorlar va partnyorlari qo’llabquvvatlamoqda, bank diversifikatsiyalangan mijozlar bazasi va O’zR

Vazirliklari va yirik qo’shma korxonalar kabi qator yirik korporativ mijozlarga ega. Turonbank dunyo bo’yicha 75 bank bilan korrespondentlik munosabatlar o’rnatdi, shuningdek ulardan 14-tasi bilan korrespondentlik hisob-kitoblarni amalga oshirmoqda. 175 ming kishi, shu jumladan omonatchilar uchun ishonchli bank hisoblanadi. O’z faoliyatini amalga oshirish davrida, aholiga bank xizmatlarini ko’rsatish maqsadida Turonbank 18-ta filial, 150-tadan ziyod qo’shimcha bo’linmalar ochdi hamda 17 ming turli kompaniyalar uchun ishonchli sherik bo’lib kelmoqda. Turonbank quyida keltirilgan assotsiatsiya, jamg’arma va xalqaro tashkilotlar a’zosidir: Aholi omonatlarini kafolatlash jamg’armasi; Respublika banklararo Valyutali birjasi; «Toshkent» respublika jamg’armaviy birjasi; O’zbekiston Respublikasining Banklar Assotsiatsiyasi; O’zR savdo-sanoat palatasi; SWIFT xalqaro elektron to’lovlar tizimi; VISA International xalqaro to’lovlar tizimi; «REUTERS» informatsion-diling tizimi. O’z vazifalarini bajarish jarayonida ban r quyidagi asosiy tamoyil va qadriyatlarga tayanadi: Moliyaviy xavfsizlik — Turonbank o’z aktivlarini barqaror tarzda o’sib borishini ta’minlovchi oqilona va o’rinli bank tavakkalchiligi siyosatini amalga oshiradi. Obro’-e’tibor — Turonbank ishonchli va nufuzli kredit-moliya instituti obro’sini saqlashga intiladi. Individual yondashuv — bank xodimlari har bir mijoz bilan alohida ish yuritadi, uning bank xizmatlariga bo’lgan ehtiyojlarini to’laligicha qondirish, ish yuritish uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratib berishga harakat qiladi.

Mijozlar — har bir mijozga, uning bankdagi hisobining hajmi va faoliyat doirasiga bog’liq bo’lmagan tarzda, bank xodimlari yuqori sifatli bank xizmatlarini ko’rsatadilar. Bank jamoasi — Turonbank o’z xodimlarini qadrlaydi va ularda tashabbuskorlik, mas’uliyat va ishchanlik kabi qobiliyatlarining namoyon bo’lishiga shart-sharoitlar yaratadi. Ichki strategik rivojlanish dasturiga muvofiq, Turonbank o’z faoliyatining barqarorligini ta’minlaydi va asosiy e’tiborini o’z resurslarining rivojlanayotgan istiqbolli sohalarga yo’naltirish, iqtisodiyot real sektorini mablag’ bilan ta’minlashda bank ishtirokini kengaytirish, mijozlar bazasini kengaytirish va diversifikatsiya qilish, raqobatli muhitni rivojlantirish va bank xizmatlarini yaxshilashga qaratadi. Bank faoliyatini kenggaytirish, takomillashtirish va har bir mijoz talablarini qodrivuchi moliyaviy qarorlar qabul qilishni yo’lga qo’yish, yangi bank xizmatlarini joriy etish bank rivojlanishining asosiy strategik yo’nalishini tashkil etadi. Bankning investitsiyalarni jalb etuvchi jihatlarini kuchaytirishni ta’minlash hamda boshqarish va texnologik jarayonlarni zamonaviylashtirish yo’li bilan moliya bozorida yuqori darajadagi mavqeni saqlab turish. Bankning ustuvor vazifalari quyidagicha: Mamlakatimizning barcha tuman va viloyatlarida, shu jumladan Toshkent shahrida, Turonbank filiallari to’rini va qo’shimcha bo’linmalarini kengaytirish; Bank faoliyatining an’anaviy standartlariga sodiqlik, oqilona moliya siyosatini olib borish, sifatli menejment va yangi texnologiyalardan foydalanish mijozlarning bankga nisbatan ishonchini mustahkamlash va bank nufuzining ortishiga xizmat qildi. Kredit siyosatini takomillashtirish jarayonida bank kredit bilan bog’liq tavakkallarning minimal darajada bo’lishini ta’minlash va kreditlar sonini ko’paytirishga katta e’tibor qaratadi. 2.2. “Turonbank” OATB da kadrlar siyosatining hozirgi holati va uning tahlili

Banklar hozirgi paytdagi egallab turgan mavqelarini saqlab qolish va o’z faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirish uchun doimiy ravishda xodimlar faoliyatining unumdorligini oshirib borish lozim. Buning uchun bankda uning barcha iqtisodiy, moliyaviy va personal ko’rsatkichlari uzluksiz ravishda xalqaro bank amaliyoti talablari darajasida kompleks ravishda tahlil etilishi zarur. Bu esa bank faoliyatida personal menejmenti usullarini takomillashtirishni taqozo etadi. Shu asosda banklarning moliyaviy barqarorligini yanada mustahkamlash imkoniyatlari kengayadi. Banklarning moliya bozorida ishtirok etish imkoniyatlari, bank xizmatlari bozoridagi mavqei, bank faoliyatining kuchli va zaif tomonlari tahlil asosida o’rganiladi. Natijada bank faoliyati samaradorligini oshirish va maksimal darajada foydaga ega bo’lish uchun aniq qaror qabul qilinadi. Ma’lumki, banklar faoliyatiga ta’sir etuvchi omillardan biri bu xodimlarning kasb mahorati va malakasidir. Shu sababli banklarda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan risklarni doimo oldindan ko’ra bilish, baholay olish va unga qarshi choratadbirlar ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. O’z navbatida, bankning rivojlanishi va sog’lom faoliyat yuritishi hamda foydaga ega bo’lishi faqatgina uning bozor talablariga javob berishi bilan emas, balki raqobatchi banklarning faoliyatiga va ayni paytda bank personali menejmentini to’g’ri tashkil etilishiga ham bevosita bog’liq. Shuning uchun banklar o’z faoliyatida taktik va strategik qarorlar qabul qilishda bank personali menejmentiga alohida e’tibor berishlari lozim. So’nggi yillarda milliy moliya bozorda izchillik bilan rivojlanib borayotgan “Turonbank” OATB o’zining iqtisodiy salohiyatini yil sayin mustahkamlab borib, mamlakat qishloq xo’jaligida hamda iqtisodiyotning barcha sohalarida ham amalga oshirilayotgan tarkibiy-tashkiliy, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni yanada jadallashtirish va chuqurlashtirishga katta hissa qo’shib kelayotganini mamnuniyat bilan qayd etish mumkin. Bankning ustuvor vazifalaridan kelib chiqib, bank likvidliligi bo’yicha o’rnatilgan me’yorlarga rioya qilgan holda, daromadlilik darajasini oshirish, bank

moliyaviy ko’rsatkichlarini mustahkamlashga alohida e’tibor qaratib kelmoqda. - jadval 2007-2011 yillar davomida bank moliyaviy ko’rsatkichlari dinamikasi 01.01.2008 01.01.2009 01.01.2010 01.01.2011 Bank aktivlari 69 477 258 123 029 646 195 745 300 218 834 180 Bank majburiyatlari 62 991 786 111 747 931 177 393 878 196 271 619 Bankning umumiy kapitali 6 606 545 11 281 715 18 351 422 22 562 561 Bank daromadlari 14 053 583 18 798 653 30 434 235 41 265 145 -rasmda keltirilgan bankning aktivlarini tahlil qilganimizda 2008yilda 69 477 258 mln. so’m bo’lib, 2011 yilga kelib 218 834 180 mln. so’mni tashkil etgan, ya’ni o’sish kuzatilgan. Bank majburiyatlari va jadvalda keltirilgan boshqa ko’rsatkichlar ham oshgan. Bozor munosabatlari sharoitida bankda kadrlar salohiyatini mustahkamlash, barcha darajalarda rahbar va bo’lajak rahbar xodimlar o’rnini bosuvchi kadrlar zaxirasini shakllantirish, xodimlarni o’zgaruvchan sharoitga tezkor moslashtirish maqsadida hisobot yilida xodimlarni tayyorlash, qayta tayyorlash hamda malakasini oshirish yo’nalishidagi ishlar O’zbekisto Respublikasi Prezidentining 2005 yil 15 apreldagi “Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish choratadbirlari to’g’risida”gi qarorida ilgari surilgan. Shunga ko’ra barcha ishlar tijorat banklarini kasbiy jihatdan yuqori malakali kadrlar bilan mustahkamlash, bank xodimlarining mas’uliyati va madaniyatini oshirish borasidagi vazifalardan kelib chiqib tashkil etilgan. «Ahbor-Reyting» reyting agentligi «Turon» ochiq aktsiyadorlik-tijorat bankiga 2012 yil III choragi uchun monitoring natijalariga ko’ra (prognoz – «barqaror») milliy shkala bo’yicha «uzV++» darajasidagi kredit reytingini tasdiqladi. 2012 yil III choragining yakunlari bo’yicha bank aktivlari o’tgan yil III choragining yakunlari bilan taqqoslaganda 17,11 foizga o’sdi va 531,5 mlrd. so’mni tashkil qilgan. Shu jumladan bankning kredit portfeli 8,50 foizga ko’paydi va 318,6 mlrd. so’mni, yoki bank jami aktivlarining 59,94 foizini tashkil qilgan.

Bundan tashqari, bankning investitsiyaviy portfeli 2011 yil III choragi bilan taqqoslaganda 18,33 foizga ko’paydi va 26,3 mlrd. so’mga etgan. Tahlil etilayotgan davr yakunlari bo’yicha bankning kapitallashuvi barqaror darajada, deb baholanadi. Chunonchi, «Turon» bankining xususiy kapitali bundan avvalgi yilning xuddi shunday davri yakunlari bilan taqqoslaganda 29,97 foizga ko’paygan va 42,0 mlrd. so’mga etgan. «Turon» bankining likvidlik pozitsiyasi maqbul, deb baholanmoqda. Masalan, bankning likvid aktivlari 2012 yil III choragining yakunlari bo’yicha o’tgan yilning xuddi shu davri bilan solishtirganda 32,41 foizga ko’payib, bank aktivlarining 24,82 foizini tashkil etgan (2011 y. III ch. – 21,95 foiz). Shu bilan bir vaqtda bankning joriy aktivlari va joriy majburiyatlari o’tgan yilning xuddi shu davri bilan taqqoslaganda tegishli tarzda 42,35 foiz va 29,79 foizga oshgan. Buning natijasida «Turon» bankining joriy likvidlik koeffitsienti 2011 yil III choragining yakunlari bo’yicha 42,01 foizdan 2012 yil III choragining yakunlari bo’yicha 46,07 foizga qadar oshdi, bu esa qulay daraja sifatida baholanadi. Bankning sof foizli daromadi o’tgan yilning xuddi shu davriga nisbatan 2,45 foizga oshdi va natijada bankning operatsion daromadlarining 26,03 foizini (2011 y. III ch. – 29,56 foiz) tashkil etdi. Shu bilan bir vaqtda bankning vositachilikdan sof daromadlari 2011 yil III choragining yakunlari bilan solishtirganda 43,66 foizga oshgan va ularning bank jami operatsion daromadlaridagi ulushi 60,63 foizni tashkil etgan. 2012 yil III choragining yakunlari bo’yicha bankning layoqatlilik koeffitsienti (barcha xarajatlarning barcha daromadlarga nisbati) 96,47 foizni tashkil etdi (2011 y. III ch. – 95,88 foiz). «Turon» bankining sof foydasi o’tgan yilning xuddi shu ko’rsatkichi bilan taqqoslaganda 43,46 foizga ko’paygan va 2,3 mlrd. so’mni tashkil etgan. «Turonbank» OATB mamlakatimiz moliya bozorida faoliyat ko’rsatayotgan ishonchli kredit muassasalari qatorida turadi. Bugungi kunda mazkur bank mijozlarining 70 foizini nodavlat tuzilmalar, binobarin, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik vakillari tashkil etadi.

O’tgan davr davomida bank tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik vakillariga 3 mlrd. 500 mln. so’mlik kreditlar taqdim etildi. Shundan mikrokreditlar 500 mln. so’mni, viloyat tadbirkor ayollariga taqdim etilgan kreditlar 195 mln. so’mni, servis va xizmat ko’rsatish sohasini rivojlantirish uchun ajratilgan kreditlar esa 260 mln. so’mni tashkil qildi. Bundan tashqari, tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishga qaror qilgan kasb-hunar kollejlarining bitiruvchilariga 35 mln. so’mlik, yosh oilalarga 250 mln. so’mlik kreditlar taqdim etildi. Mazkur kreditlar hisobiga viloyat hududida 55 ta yangi ish o’rni yaratildi. 2011 yilning 1 yanvar holatiga bankda 1176 nafar xodim faoliyat ko’rsatmoqda. 883 nafari filiallarda band. Turon bank xodimlari sonining o'sish dinamikasi -rasm. 2009-2011 yillarda “Turonbank” OATB xodimlari soni dinamikasi 4 Bankning jami xodimlar soni 2009 yilda 1050 kishini tashkil qilgan bo’lsa, 4 «Туронбанк» ОАТБ йиллик ҳисоботлари. 95010001050110011501200 2009 2010 2011

2011yilda 1176 kishini tashkil qildi. Bu esa bankda xodimlarni baholash tizimining to’g’ri tashkil qilingani, jamoada sog’lom raqobat va musobaqa muhiti yaratilgani, karerani rejalashtirish, jamoada ishlash, jamoani tashkil etish qobiliyati va xodimlarda jamoada ishlash ko’nikmalarini rivojlantirishga alohida e’tibor berilayotganidan dalolat beradi. Xulosa qilib aytsak, kadrlar bilan ishlashni tashkil qilish bo’yicha maxsus o’quv yurti ham, yoki alohida bir xizmat ham yo’q, barcha bilim va malaka faqat ish jarayonida, yillar mobaynidagi izlanishlar, o’rganishlar asosida yuzaga keladi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, tashkilotlarda kadrlar bilan ishlash xizmati ma’muriyatning eng yaqin ko’makchisi, xodimlarni jipslashtirishga alohida hissa qo’shadigan bir bo’g’in, shuning uchun ham bu ishga mutasaddi qilib biriktirilayotgan xodim tashabbuskor, bilimli, qat’iy, yangilikka intiluvchan fidoyi inson bo’lishi kerak. O’tkazilgan tadqiqotning keyingi bosqichida bank xodimlari o’rtasida anketa so’rovlari o’tkazildi. Uning natijasida bank xodimlarining o’rtacha yoshi 35ga teng, xodimlarning 65 foizi oliy ma’lumotli, 35 foizi – o’rta maxsus ma’lumotli, shuningdek 75 foizi bank ishi mutaxassislari, 25 foizi esa boshqa mutaxassislardir. Shu bilan bir qatorda, bank xodimlarining anketa savollariga bergan javoblari tahlili shuni ko’rsatdiki, xodimlarning 10 foizi 2-chi mutaxassislikka o’qishni va 20 foizi oliy o’quv yurtlarida o’qishni hohlaydi, 10 foizi esa maxsus kurslarda o’qishga intiladilar (yangi innovatsion texnologiyalarni qo’llash bo’yicha). Bundan tashqari, ularning 30 foizi malaka oshirish kurslariga Bank xodimlari o'rtasida o'tkazilgan anketa so'rovlari natijasi oliy ma'lumotlilar o'rta maxsus ma'lumotlilar bank ishi bo'yicha mutaxassislar boshqa yo'nalishdagi mutaxassislar

qatnashayotganini bildirishdi hamda 30 foizi boshqa banklarda stajirovka o’tashga xohish bildirdi. “Turonbank” OATB kadrlarni malakasini oshirish va ikkinchi mutaxassislik uchun Toshkent Moliya Instituti bilan hamkorlikda ishlar olib bormoqda. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda bank menejmentining o’ziga xos xususiyatlarini va maqsadlarini ko’rsatib o’tish maqsadga muvofiqdir. Bu xususiyatlarga: - pul bozori sharoitida xo’jalik sub’ekti sifatida bank ishini rentabelligini ta’minlash; - kreditor va jamg’armachilar qiziqishini ta’minlash maqsadida, bankni ishonchli sherik sifatida uning balansi likvidligini ta’minlash; - bank mijozlariga ko’rsatilayotgan xizmatlar hajmi, turi, sifatini yaxshilagan holda ular orasidagi aloqalarning doimiyligini ta’minlash uchun mijozlar talablarini maksimal qondirish; - jamoaning ishlab chiqarish, tijorat hamda ijtimoiy muammolarini birgalikda hisobga olgan holda hal qilish; - mutaxassislarning salohiyatidan to’laroq foydalanish maqsadida ularni tayyorlash, qayta tayyorlash va joy-joyiga qo’yish. Ushbu maqsadlarga erishish uchun bank menejmenti miqdoriy va sifat hamda ijtimoiy ko’rsatkichlarga tayanadi. Muallifning fikpicha, bank tizimining rivojlantirilishi quyidagi nihoyatda muhim fundamental muammolap echimini topishga tayanishi kerak: - banklap va davlat hokimiyati o’ptasidagi o’zapo munosabatlarni rivojlantirish; - monopoliyaga qapshi siyosat va bank sohasida paqobatning pivojlanishi; - banklarning kpedit siyosatini iqtisodiyotning real sektori rivojlanishiga ta’sirini belgilash; - banklapning kadplap siyosatini hamda kadrlarning sifatini oshirish.

XXI asr boshida jamiyatimizda o’tkazilayotgan islohotlarning mazmunmohiyati avvalambor kadrlar siyosati, mamlakatimizda olib borilayotgan bunyodkorlik ishlari, bosh ustuvor yo’nalishlar va ularni yanada chuqurlashtirish bilan bog’liq. Shu bois O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tishini ta’minlashda va uning “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi”ni amalga oshirishda bilimdon va ishbilarmon xodimlarni shakllantirishga erishish muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga. Bunday sharoitda, rivojlangan mamlakatlar banklari tajribasida bo’lganidek, inson resurslari jamoaning bosh aktivi sifatida tahlil qilinib, ular bilan ishlash birinchi o’ringa chiqarilishi lozim. Bankning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun kadrlarni tanlash, o’qitish, ularga baho berish va rag’batlantirish, boshqarishning alohida usullari, tadbirlari, dasturlaridan foydalanish va ularni takomillashtirish maqsadga muvofiqdir. Kadrlarni tanlash, joylashtirish va ularni malakasini oshirish bo’yicha amalga oshirilishi zarur bo’lgan birinchi navbatdagi vazifalar quyidagilar: - xodimlar bilan shartnomaviy munosabatlarni o’rnatish; - ish beruvchi va xodim o’rtasidagi mehnat shartnomasini tuzish borasida xodimga ishga qabul qilinganligi to’g’risidagi buyruqni rasmiylashtirish; - kadrlar sifat tarkibi (xodimlarning ma’lumot darajasi, ish staji va tajribasi, yoshi uning sifat tarkibini anglatadi)ni o’rganib chiqish; - asosiy ish joylariga tajriba va malakasi etarli, ma’lumot jihatdan zamon talabiga javob beradigan xodimlarni qo’yish; - xodimlarni o’rganib borish va ularni kasbiy jihatdan o’sishiga e’tibor berib, bosqichma bosqich lavozimlarida o’stirib borish. Kadrlar sifatini yaxshilashning asosiy yo’llaridan biri har bir korxona, bank “Oliy va o’rta maxsus ma’lumotli mutaxassislar bilan to’ldirilishi lozim bo’lgan lavozimlar namunaviy nomenklaturasi”ni ishlab chiqib, tasdiqdan o’tkazish hamda nomenklaturaga qat’iy rioya qilishdir. Bunda maqsad - asosiy lavozimlarga faqat etarli ma’lumotga ega, malakali mutaxassislarni tanlash, shu bilan bir vaqtda, joy joyiga qo’yish tamoyillarini buzish holatlarini yanada kuchli nazoratga olish orqali tizim kadrlari sifatini mustahkamlashdan iborat.

Shu o’rinda alohida qayt etishimiz kerakki, bankda barcha tarkibiy tuzilmaning rahbar xodimlari, markaz, boshqarma va mustaqil bo’lim boshliqlarining har biri o’z o’rnida rahbar lavozimlarga zaxira tayyorlab borishi va bu ishlarni bevosita kadrlar xizmati bilan hamkorlikda amalga oshirishi yaxshi samara beradi. Kadrlar salohiyatini yaxshilashni maqsad qilib qo’ygan har bir tijorat banki o’z yo’nalishidagi oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari bilan hamkorlik aloqalarini o’rnatishi maqsadga muvofiqdir. Kadrlar xizmatining talabalarga amaliyot o’tash mobaynida e’tibor bilan munosabatda bo’lishi, ularni bank faoliyati bilan yaqindan tanishtirish hamda belgilangan amaliyot rejasini haqiqatda bajarish ishlariga bosh bo’lishi talabada shu bankka qiziqish uyg’otadi. Yangi xodimlar, yosh kadrlar jamoaga tezroq kirishib ketishi uchun ularni turli tadbirlarga jalb qilish, topshiriqlar berib borish o’zining ijobiy natijalarini beradi. Lekin ko’p holatlarda rahbarlar bu tadbirlarga e’tiborsizlik bilan qaraydilar, bu esa yosh xodimlarda loqaydlik va befarqlikni yuzaga keltirish mumkin. -jadval Xodimlarni jalb qilishning tashqi va ichki manbalari afzalliklari va kamchiliklari Jalb qilishni afzalliklari Jalb qilishni kamchiliklari Xodimlarni jalb qilishning ichki manbalari  xizmatda o’sish imkoniyatlarining paydo bo’lishi (bankka bog’langanlik darajasining oshishi, ijtimoiy-psixologik muhitning yaxshilanishi;  kadrlarni jalb qilishga kam xarajatlar;  lavozimga da’vogarlarni bankda yaxshi bilishadi;  da’vogar mazkur bankni yaxshi biladi;  mazkur bankda qaror topgan mehnatga haq to’lash darajasining saqlanishi;  bo’shagan shtat lavozimini qo’shimcha moslashishsiz tez to’ldirilishi;  bankdagi yosh kadrlarning o’sishi uchun egallagan lavozimni bo’shatish;  kadrlar siyosatining “ochiqligi”;  kadrlarga bog’liq holda qaror topgan vaziyatni boshqarishning yuqori darajasi;  xodimlar malakasini maqsadga yo’nalgan holda  kadrlarni tanlash imkoniyatining cheklanganligi;  rahbar lavozimiga bir nechta da’vogar paydo bo’lganda jamoada keskinlik yoki raqobatchilikning paydo bo’lishi;  ish yuzasidan masalalarni hal qilishda oshna-og’aynigarchilikning paydo bo’lishi, chunki kechagina rahbar lavozimiga da’vogar boshqa hamkasblari bilan teng edi;  mazkur bankda katta ish tajribasiga ega xodimga rad javobini berishni istamaslik;  bo’shagan rahbar lavozimiga o’zo’zidan uning o’rinbosari tayinlanishi sababli rahbar

oshirish mumkinligi;  kadrlar qo’nimsizligini oldini olish imkoniyatining paydo bo’lishi; lavozimiga da’vogar oddiy xodimlar faolligining pasayishi;  mehnat unumdorligining oshishi (agar yangi lavozimga o’tkazish da’vogar istagiga mos kelsa);  o’z kadrlari bandligi muammosi hal etiladi;  motivatsiya, mehnatdan qoniqish darajasining o’sishi.  yangi lavozimga miqdoriy o’tkazish kadrlarga talabni qondirmaydi;  faqat qayta tayyorlash yoki malaka oshirish orqali kadrlar sifatiga ehtiyoj qondiriladi, bu esa qo’shimcha sarf- xarajatlar bilan bog’liq. Agar kadrlarga o’z vaqtida sabr-toqat bilan ish sir-asrorlari o’rgatilsa, imkoniyatiga qarab ish berilsa va ular bosqichma bosqich o’stirilib borilsa, albatta, xodimda bankka nisbatan sodiqlik shakllanadi va uni kadrlar zaxirasiga kiritish mumkin bo’ladi. Xodimlar malakasini oshirishning o’ziga xos uslublari mavjud, bular: malaka oshirish kurslari, seminarlar, stajirovkalar, o’zaro tajriba almashishdir. Tijorat banklarining kadrlar salohiyati bankning eng katta boyligi bo’lib, shu bilan birga dolzarb muammolapdan bipi hamdir. Hech qanday bank yaxshi mutaxassislapsiz mavjud bo’la olmaydi, chunki bank xodimlapini o’qitish, ularning malakasini oshirish bank biznesining muvaffaqiyati bilan o’zapo chambapchas bog’liq. Kelajakni ko’zlovchi bank o’z xodimlapini o’qitish jarayonini to’xtatmaydi. Moliya bozoplapida muttasil yuz beradigan o’zgapishlap banklarga o’z ta’sirini o’tkazmay qolmaydi. Bankning eng professional xodimlapi esa bunday salbiy ta’sirlapni baptapaf etishga qodir bo’ladi. Demak, zamonaviy bank o’z xodimlapini tayyoplash va o’qitish uchun ko’p vaqt, kuch va mablag’ sapflashi lozim. Bu esa bankning oddiy xodimlapiga ham bank Kengashining a’zolapiga ham tegishli. O’zbekiston banklapi uchun kadplapni tayyoplash va qayta tayyoplash masalasi bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega. Bizga ma’lumki, banklar faoliyatiga ta’sir etuvchi omillardan biri xodimlarning soni, kasb mahorati va malakasiga bog’liq. Shu sababli banklarda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan risklarni doimo oldindan ko’ra bilish, baholay olish va ularga qarshi chora-tadbirlarni ishlab chiqish natijasida bank daromadini oshirish mumkin.

Xulosa o’rnida aytish mumkinki, bank boshqaruvida yuzaga keladigan vazifalarni amalga oshirish uchun bank tizimida menejment va marketingni rivojlantirish yo’llarini ishlab chiqish zarur. 2.3. Banklarda personalni boshqarish jarayonida samarali faoliyat ko’rsatish tizimi tahlili Banklarda turlicha boshqaruv tizimlari mavjud. Misol uchun sifat menejmentida tijorat bankining yuqori xizmat ko’rsatish sifatiga erishish va uni saqlab qolishga qaratilgan amallarning barcha turlari bilan tartibga solinadi. Bankning biznes jarayonlarini tahlil qilish va baholash masalalarini qamrab oladi va unda belgilangan vazifalarni bajarilishi usullarini ta’riflaydi hamda erishilgan natijalarni qayd etadi. Ushbu usul banklarni faoliyatini boshqarish tizimlarida ham shunday funktsiyalar mavjud. Shu bois yuqorida sanab o’tilgan harakatlarning barchasini bankning boshqaruv bo’limlari nazorat qiladi. Bank faoliyatining uchta asosiy tarkibiy qismidan iborat: - bank xodimi; - axborot texnologiyalari; - hujjatlaridan iborat. Samarali mehnat tizimiga erishishda ilk bora xodimlarning malakaviy darajasi tahlil etiladi. Shundan so’nggina boshqa omillar tahlil etiladi. Bank xodimlarining samarali mehnat tizimi asosi bo’lib, xodimlarning ongli ravishda har qanday ishni birinchi martadanoq to’g’ri bajarishga harakat qilishining rag’batlantirilishiga qaratiladi. Shuning uchun bu tizimning asosini birinchi navbatda rahbariyat bilan bank xodimlarining o’zaro munosabatlari tashkil etadi. Bank rahbari o’z xodimining ish davomida yo’l qo’yilgan birorta buzilishni sezganda uni xodimlar bilan ishlash bo’limida maxsus blanka orqali “bank xodimlarining bank blankalarini buzishlari” nomli daftarda qayd etadi. Samarali faoliyat ko’rsatish tizimi dasturi bank faoliyatida qatnashuvchi barcha xodimlarni qamrab oladi. Asosiy talablar rahbar uchun ham kichik barcha xodimlar uchun ham bir xil belgilanadi.

Ushbu tizim iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarning boshqaruv usullarida yaxshi natija berib kelmoqda. Sababi, bu usullar soddaligi va barcha xodimlarga tushunarli bo’lishidadir. Shuningdek bunda madaniy omillar katta rol o’ynamaydi. Shuning uchun bu usullardan bir necha mamalakatlar samarali foydalanib kelmoqda. Xorijiy iqtisodiy adabiyotlarda tejamli ish yuritish tizimi – tejamli ishlab chiqarish tizimi deya yuritiladi va u quyidagicha ifodasi mavjud: Tejamli ishlab chiqarish – korxona tomonidan ishlab chiqilgan va barcha turdagi yo’qotishlarni bartaraf etishga muttasil intilishga asoslangan menejment mohiyatidir. Tejamli ishlab chiqarishda biznesni optimallashtirish jarayoniga har bir xodimning jalb etilishi va iste’molchiga maksimal darajada yo’nalganlik nazarda tutadi. Bizningcha, bank tizimida tejamli ish yuritish tizimi bu bank faoliyatida barcha turdagi moliyaviy yo’qotishlarni bartaraf etishga asoslangan menejment mohiyati bo’lib, unda mijozlarga tejamli va sifatli xizmat ko’rsatish, bankning Bank xodimlarining samarali faoliyat ko’rsatish tizim i Ishni bajarish Bank x ujjat - larini belgilan - gan tartibda joriy etish Bank hujjat i - ni xalqaro standart - larda joriy etish Ishdagi kamchilik, xatolarni belgilangan standartlar - dan chiqish - lari uchun javobgarli - gini ta’minlash Ishda yuqori natijaga erish il - ganda xodimlar - ni rag’batlan - tirish ( bonuslar ) Ish joyidagi harakatlarni tartibga solish Bankning elekt ron lokal hujjatlarini ta’minlash Kun yakunida ish natijasini belgilangan benuqsonlik ko’rsatkichlariga mosligini tekshirish Ish joyini tashkil etish

xarajatlarini esa eng maqbul jarayonga keltirish asosida bank xodimlarini jalb etish nazarda tutiladi. Tejamli ishlab chiqarish maqsadlari o’ziga xos bo’lib, u quyidagi omillardan tashkil etgan: - bankning mehnat xarajatlarini qisqartirish; - bankga yangi xizmat ko’rsatish usullarini jalb etish; - mijozlar pul mablag’larini saqlash va mijoz ko’rsatmasi asosida pul o’tkazmalrini o’z vaqtida bajarilishini kafolatlash; Samarali faoliyat ko’rsatish tizimi faoliyati bank xodimlari mehnati sifatini muntazam ijrochi darajasida har kuni, har haftada, har oyda va yil yakunlari bo’yicha baholab boriladi. Bank xodimi mehnati sifatini baholash zarurligini bir nechta sabablar bilan izohlashimiz mumkin. Birinchidan, baholash natijalari bank xodimlari lavozimlarida o’sishi va ish haqini oshirish masalalari bo’yicha qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Ikkinchidan, baxolash natijalarini tahlil qilib bank xodimining ish joyidagi faoliyati haqida to’liq tasavur olish yoki mavjud kamchiliklarni bartaraf etish rejasini tuzib chiqishimiz mumkin. Samarali faoliyat ko’rsatish tizimini joriy etishdan oldin bank rahbariyati boshqaruv xodimlari bilan bevosita har bir bo’limga mas’ul ijrochilar bilan birga bankda yo’l qo’yilgan kamchiliklarni og’irlik darajasiga qarab ularning puli qiymatini belgilab oladi. Bankning xodimlar uchun samarali faoliyat ko’rsatish tizimi o’z o’zini cheklashlarning muayyan bir yig’indisi va bank faoliyati doirasida o’zining shaxsiy tashbbuskorlik ko’rsatish imkoniyatini belgilaydi. Mehnat intizomi hamda samaralilik tamoyillari bankdagi boshqaruv qadriyatlari va madaniyat elementlariga aylanadi. Bunday sharoitlarda bank xodimlari yangi ko’nikmalarni rivojlantirishi, odatlarini o’zgartirishi va mukammallika intilishi talab etiladi. Mukammallaushv jarayonida barcha menejerlardan toki oddiy bank xodimlarigacha jalb qilinadi. Uni amalga oshirish uchun esa katta moddiy

xarajatlar jalb qilinmaydi. Shundan so’ng ichki intizom o’zini nazorat qilish ko’nikmasi bank xodimi o’ziga va boshqa xodimlarga va banka nisbatan hurmat paydo bo’ladi. 16-rasm. Samarali faoliya ko’rsatish tizimi tamoyillari. Bu tamoyillarni har bir bank uchun doim to’ldirish o’zgartirish va yangilab borish talab etiladi. Shuningdek ularni tahlil qilish va umumiylashtirishga asoslanib yanada takomillashtirish mumkin. Ko’pgina banklarda personal faoliyatini baholashning rasmiy tizimi mavjud bo’lib, har yili o’tkaziladigan attestatsion suhbatlar ko’pincha xodim tomonidan ham, suhbatni o’tkazadigan menejer tomonidan ham havotirli kayfiyatlarni keltirib chiqaradi. Buning oqibatida ko’pchilik menejerlar attestatsion suhbatni o’tkazishni orqaga suradilar, ba’zan esa umuman o’tkazmaydilar, hattoki uni o’tkazish tashkilot uchun majburiy bo’lsa ham. Turli tashkilotning maqsadlari turlicha bo’ladi. Ularning asosiylari quyidagilar bo’lishi mumkin: - o’qitishga ehtiyojni aniqlash; - kuchli tomonlarga tayangan holda va zaif tomonlar bo’yicha teskari aloqani ta’minlab, ularni engish yo’llarini muhokama qilib, joriy unumdorlikni yaxshilash; - keyingi davr uchun maqsad va vazifalarni belgilash, bunda ular etishib bo’ladigan bo’lishiga intilish; - tashkilot ichidagi zarur xizmat siljishlari uchun nomzodlarni aniqlash; Ichki intizomni takomillashtirish Bankda samarali faoliyat ko’rsatish tizimi tamoyillari Mavjud kamchiliklarni ochiq muhokama qilish Mijozlar ehtiyojlarini etiborga olish Sifatli xizmat ko’rsatish Tizim faoliyatiga barcha bank xodimlarini ja lb q ilish Standartlash - tirish Doimiy yangilanish

- salohiyati yuqori bo’lgan nomzodlarni ajratish va ularni xizmat bo’yicha ko’tarish haqida kerakli qarorlarni qabul qilish uchun axborotni to’plash. Umuman olganda, personal faoliyatini baholashdagi eng asosiy uchta maqsad quyidagilardir: - joriy faoliyatni yaxshilash; - ishlab chiqarish maqsadlari va vazifalarini aniqlash; - o’qitishga, rivojlantirishga ehtiyojlarni baholash. An’anaviy tanlov uslublari ko’pchilik banklarni qoniqtirmay qo’ygach, ular xodimni baholashning yangi uslublarini qidirib topish va joriy etishga harakat qila boshladilar. Bu izlanishlarning bir necha yo’nalishlarini e’tirof etishimiz mumkin. Fikrimizcha, banklarda xodimlarni boshqarish jarayoniga rahbarlarni kengroq jalb etish uchun ushbu shartlarni bajarish darkor. Jumladan: - samarali kommunikatsiya tizimini yo’lga qo’yish. Bu tizim rahbarlarga xodimlarni boshqarish jarayonida ularning faol ishtiroki nima uchun muhim va ahamiyatli ekanini anglatishni ifoda etadi; - xodimlar bilan ishlash jarayoniga rahbarlarni ularni qiziqtirishi mumkin bo’lgan ish uslublari vositasida jalb eta bilish. Bu maqsadga erishish yo’lida rahbarlardan nomzodlar bilan suhbatlashish, kasbiy ta’lim mashg’ulotlarini o’tkazish talab etiladi; - xodimlarni boshqarish jarayoni bilan tanishtiruvchi o’quv mashg’ulotlarini uyushtirish. Mashg’ulotlar davomida rahbarlar boshqaruv faoliyatiga oid nazariy bilimlarni olishi va tegishli amaliy ko’nikmalarni hosil qilishi lozim. Bankning boshqariluvchanligini ta’minlash maqsadida uning rahbarlari o’z vaqtida bank xodimlarining malaka darajasini baholash bo’yicha ishonchli axborotni olib turishlari lozim. Biroq ularga vaziyatning bir martalik “kesimi” emas, balki asosiy ko’rsatkichlarning (xodimning malaka ko’nikmalari va bilimlari darajasi va h.k.) berilgan mezonlarga qanchalik mosligini o’lchab borish va nazorat qilish imkonini beradigan doimiy monitoring kerak. Bundan tashqari, insonlarni motivatsiyalash uchun har bir xodimning salohiyatini va uning taraqqiyotini xolis baholash juda muhim.

Xodimlarni samarali boshqarishga va bo’linma yoki umuman tashkilot faoliyati natijalarini qandaydir bir davr uchun prognozlashga intilayotgan bank menejerlariga boshqaruv vositalari zarurdir. Bank xodimlarini boshqarishning asosiy vazifasi bankning muvaffaqiyatli faoliyatini ta’minlash bo’lib, bu xodimlarni izlash, tanlash, yollash, o’qitish, baholash va rag’batlantirishga bog’liq barcha kompleks muammolarni tizimli hal qilishni taqozo etadi. Bugunga kelib amaliyotchilar bank xodimlarining eng muhim xususiyatlarini ajratish zarurligini anglab etdilar, bu esa kadrlarga oid barcha jarayonlarni bir tizimga bog’lash imkonini beradi. Bank xodimlarining kasbiy va shaxsiy kompetentliklarini hamda kasbga qo’yiladigan talablarni aniqlashda ular natijaga erishish uchun qanday samaradorlikka egaligidan kelib chiqish lozim. “Kompetentsiya” va “kompetentlik” o’rtasida farq mavjud bo’lib masalan, “kommunikativ” kompetentsiyada axborotni aniq, tushunarli, ishonchli tarzda etkaza olish ko’zda tutiladi. Kommunikativ «kompetentlik» esa savodli va to’g’ri yoza olishni o’z ichiga oladi. Tabiiyki, bu tushunchalar bir-biriga yaqinlashishi mumkin, biroq kompetentlik faqat muayyan vazifalar darajasiga aloqadordir 5 . Bank xodimlari o’zlarining lavozim majburiyatlarini muvaffaqiyatli bajarishlari uchun zarur maxsus (professional) bilimlarga, ko’nikmalarga etarli darajada ega bo’lishlari, shuningdek bu bilimlarni amalda samarali qo’llashni bilish «konpetentsiya» tushunchasini tashkil qiladi. Boshqacha qilib aytganda, mutaxassis kompetentsiyalari – bu mutaxassislarga o’z ishini muvaffaqiyatli bajarishlari uchun zarur bo’lgan qobiliyatlar va shaxsiy fazilatlardir. Bugungi kunda qobiliyatlar uslubiga aksariyat xorij banklari ega. Ular ko’pincha bank boshqaruvidagi maxsus bo’linmalarda ishlab chiqiladi. Uslubning umumiy kontseptsiyasi bevosita bankning birinchi shaxslarining strategik tasavvurlariga asoslanadi. Bu axborot (bankning mazkur rivojlanish bosqichidagi asosiy kompetentsiyalar ro’yxati va tavsifini o’z ichiga oladi) o’ta maxfiy hisoblanadi. Qobiliyatlarning qaysi uslubi qabul qilinganini bilgan raqiblar 5 Морозова Г.И. Инновационный менеджмент в Российских коммерческих банках. Автореферат на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Москва. 1997. 29 с.

bankning faoliyati haqida to’liq tasavvurga ega bo’lishlari, uning kuchli va muammoli tomonlari, asosiy ustunliklari haqida fikr yuritishlari mumkin va h.k. Bank xodimlari o’z majburiyatlarini samarali bajarishlari uchun ular kreativlik, so’zlash san’ati, kirishimlilik, axborot bilan ishlash, eruditsiya, auditoriyani yaxshi bilish, tashkilotchilik kabi asosiy kompetentsiyalarga ega bo’lishlari kerak. Xodimlar kompetentsiyalari ro’yxatini yanada oshirish mumkin, lekin sanab o’tilgan kompetentsiyalarsiz bank xodimi o’z kasbining egasiga aylana olmaydi. 3 BOB. BANKLARDA PERSONALNI BOShQARIShDA XORIJIY TAJRIBALARDAN FOYDALANISh IMKONIYaTLARI. 3.1. Banklarda personalni boshqarishni xorijiy tajribalar asosida takomillashtirish. Chet el amaliyotida ishchi xodimlarni boshqarish muammolarini hal qilishga doir ikki yondashuv mavjud. Birinchi yondashuv - “inson resurslarini boshqarish” mazkur muammoni hal kilishning strategik jihatlarini, shu jumladan ijtimoiy rivojlantirish masalalarini qamrab oladi, ikkinchi yondashuv - “personalni boshqarish” esa ko’proq kadrlar bilan operativ ish olib borishga qaratgandir. “Inson resurslarini boshqarish” avvalo mehnat va bandlik sohasidagi munosabatlarni davlat yo’li bilan tartibga solish masalalariga, “personalni boshqarish” esa korxona darajasidagi mehnat munosabatlariga asoslangan. Atamalardagi farqlarga faoliyat hususiyati va yo’nalishlari sabab bo’lishi mumkin. Masalan, “personal” atamasi ko’pincha unchalik katta bo’lmagan

firmalar, masalan 200 kishidan qamrok kishi band bo’lgan korxona tomonidan ishlatiladi. “Inson resurslari” atamasidan foydalanuvchilar orasida xodimlarining soni 2,5 ming kishidan ortiq bo’lgan yirik tashkilotlar ustunlik qiladi. Zamonaviy bankda mehnatni tashkil qilishdagi asosiy o’zgarishlar ichki va tashqi faoliyat jihatlarini, nafaqat iste’molchilar ustuvorliklarini, balki xodimlarning so’rovlari va afzalliklarini ham hisobga olish zaruratini belgilab beradi. Bank xodimlarining tafakkuri va ta’lim darajasi yuqoriligi shunga olib keldiki, mehnatni tashkil qilishning teyloristik usullari samaradorligi pasayib ketmoqda. Hozirgi paytda an’anaviy «iqtisodiy samaradorlik» tushunchasi bilan bir qatorda «ijtimoiy samaradorlik» tushunchasi ham tobora keng qo’llanilmoqda. Iqtisodiy samaradorlik – bu tashkilotning maqsadlarini cheklangan resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish evaziga amalga oshirish (mehnat mahsuldorligi, rentabellik, muntazam o’zgarib turuvchi sharoitlarga moslashuvchanlik va b.). Ijtimoiy samaradorlik esa xodimlarning manfaatlari, ehtiyojlari va hohishistaklarini qoniqtirishni tavsiflaydi (mehnatga haq to’lash, jamoadagi muloqotdan qoniqqanlik va b.). Zamonaviy banklarning iqtisodiy samaradorligi ijtimoiy samaradorlik bilan bevosita va uzviy bog’langan bo’ladi. Bank bir vaqtning o’zida ham xo’jalik sub’ekti, ham insonlar hamjamiyati hisoblanadi. Har qanday insoniy hamjamiyat kabi, bankning mehnat jamoasi uchun ham uning a’zolari o’rtasidagi o’zaro aloqalarni tartibga soluvchi umumiy qadriyatlar va me’yorlar mavjudligi xarakterlidir. Shunday qilib, bankning korporativ madaniyati tashkilotning faoliyati xarakteri hamda ularning xulq-atvor me’yorini belgilab beruvchi qadriyatlar va e’tiqodlarni qamrab oladi. Korporativ madaniyat bankning individualligini, uning o’zini va atrof-muhitdagilarni qabul qilish xususiyatlarini aks ettiradi. U ko’plab sohalarni qamrab oladi. Biz esa faqat mazkur mavzu doirasidagi, bevosita mehnat faoliyati va mehnat munosabatlari bilan bog’liq sohalarni ko’rib chiqamiz. Ma’lumki, texnologiyalar va moliya kapitali hajmi kuchli raqobat quroli hisoblanadi, ulardan farqli o’laroq, korporativ madaniyat ko’zga yaqqol

tashlanmaydi. Biroq aynan tashkilotning samarali madaniyati insonlarning tashkilotga bog’liqligi va umumiy ishga sodiqligi kabi uning raqobat afzalligini shakllantiradi hamda xodimlarni bir jamoaga jipslashtiradi. Eng yangi texnologiyalar emas, balki korporativ madaniyat xodimlarda kelajak tasavvurini hosil qiladi, ularni tashkilot maqsadlariga erishishga undaydi. Bugungi kunda bank faoliyatining madaniy tarkibiy qismlariga ta’sir ko’rsatishga intilish tobora omaviylashib, rahbariyatning yaxshi muvofiqlashtirilgan va ustuvor strategiyasi jihatlarini kasb etadi. Personal menejmenti korporativ madaniyatni shakllantirish, o’zgartirish va undan foydalanishda boshqaruv va ishlab chiqarish samaradorligini, raqobatbardoshlikni oshirish omili sifatida tobora faol pozitsiyani egallamoqda. Natijada tashkilot madaniyati boshqaruv ta’siri markazidan o’rin oladi. Boshqaruv amaliyotida korporativ madaniyatga ta’sir ko’rsatishning bir nechta asosiy vositalarini ishlab chiqilgan. Korporativ madaniyatning o’ziga xos tayanch sifatidagi roli bankdagi ichki munosabatlarni, shuningdek, mijozlar, biznes-hamkorlar, davlat va jamiyat bilan munosabatlarni tartibga soluvchi qoidalar to’plamini ifodalovchi bank etika kodeksi rolini o’ynashini nazarda tutadi. Korporativ kodekslar qabul qilgan ko’plab banklarda etika me’yorlarini buzganlik uchun jarima chorasi sifatida ishdan bo’shatish belgilangan, xodimlarga esa ular guvoh bo’lgan qoidabuzarliklar haqida xabar qilish majburiyati yuklatilgan. Dastlabki korporativ etika kodekslari AQShda XX asrning boshlarida paydo bo’lgan. Bugungi kunda bu ayniqsa, dolzarb ahamiyatga ega bo’lmoqda. Bir tomondan, tadbirkorlikning yaratuvchanlik funktsiyasi juda yaqqol ko’zga tashlanayotgan bo’lib, bu haqda olimlar «iqtisodiy o’sishning innovatsion turi» deb gapirmoqdalar. Boshqa tomondan esa, innovatsion faoliyat bankning barcha bo’g’in va bo’limlarini qamrab olib, alohida bir kishilar yoki maxsus bo’linmaning alohida huquqi hisoblanmaydi. Xodimlar tadbirkorlik faoliyatining turli elementlarini tobora chuqurroq o’zlashtirmoqdalar. Bank rahbariyati hozirgi paytda ichki bank imijini shakllantirishga ko’p e’tibor qaratmoqda. Ichki imij bankning korxona ichki muhitini tashkil qiluvchi

xodimlari, menejerlar, aktsiyadorlar, kasaba uyushmasi a’zolarining psixologik munosabatini ifodalaydi. Ichki imijning ahamiyati tashqi imij ahamiyatidan kam emas. Bank haqidagi ijobiy tasavvur jamoani yanada jipslashtirishga xizmat qiladi, har bir xodimda ertangi kunga ishonch uyg’otib, uni firma bilan bog’laydi, yanada samarali ishlash va o’z malakasini oshirishni rag’batlantiradi va hokazolar. Bank personalini boshqarishda ijtimoiy omillarning o’sishi universal (umumjahon) tendentsiya hisoblanadi. Biroq bank personalini boshqarish turli mamlakatlarda o’z xususiyatlarini saqlab kelmoqda. Xususan, ular bozor iqtisodiyotidagi liberal, ijtimoiy yo’naltirilgan va korporativ modellar o’rtasidagi farqlar bilan bog’liqdir. Moslashuvchan mehnat bozoriga ega liberal modelga misol qilib AQShni keltirish mumkin. Amerika bank personalini boshqarishining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: - bank xizmatchilarini o’qitish alohida va bir tizimga birlashtirilmagan dasturlar bo’yicha o’tkaziladi, bu esa ba’zida banklarning amaliy faoliyatida ayrim anglashilmovchiliklarga olib keladi; - personal bilan ishlash xizmati bo’sh ish o’rinlariga nomzodlarning ob’ektiv tavsifnomasiga emas, balki test savollariga ortiqcha e’tibor qaratadi; - bankning yuqori rahbar xodimlari tashqaridan boshqa moliya-kredit tuzilmalaridan tanlab olinadi; - kadrlar qo’nimsizligi oshib, yiliga 20-25%ga etadi, xodimlarni ilgari surish uchun zaxira bilan ishlar samaradorligi past; - bank xodimlari malakasini oshirish masalasiga etarlicha e’tibor qaratilmaydi, bu maqsadlar uchun maxsus o’quv dasturlari yo’q; - Evropaga nisbatan solishtirganda 3-4 yillik shartnoma tizimidan foydalanadi; - bank xodimlari yillik daromadining 60-65%iga to’g’ri keluvchi ijtimoiy imtiyozlar tizimidan keng foydalanadi. - Evropa-qit’a modeli ijtimoiy yo’nalganligi bilan ajralib turadi. Bu erda ijtimoiy kafolatlar va uzoq muddatli bandlikka afzallik beriladi.

- Masalan, Frantsiyada bank personalini boshqarish uchun quyidagi jihatlar xarakterli: - personalni tayyorlash uchun xarajatlarning kattaligi (AQShdagi 5-6%ga qarshi 12%); - Frantsiya Markaziy bankining muvofiqlashtiruvchi roli, personal menejmenti va moliya-kredit tizimi jarayonlari metodologiyasini ishlab chiqishda namoyon bo’ladi; - xodimlarni turli lavozimlarga tayinlashda tanlovlardan foydalanish; - xizmat pillapoyasi bo’ylab harakatlanishning bilimlar darajasini oshirish va qayta tayyorlash bilan uzviy bog’liqligi; - barcha bank xizmatchilarini «Muloqot psixologiyasi» dasturi bo’yicha o’qitish; - ayol mutaxassislar va menejerlar salmog’ining yuqoriligi (20%gacha); - vaqt-vaqti bilan bank faoliyati, bo’sh ish o’rinlari va qo’llanayotgan kadrlar siyosati elementlari haqida personalni muntazam xabardor qilib borish. Frantsiyada bank xizmatchilarini tayyorlash va qayta tayyorlash markazi mavjud. Ushbu o’quv muassasasida tinglovchilar uchta dastur bo’yicha o’qitiladi: «SAR» va «VR» toifasi (oliy ma’lumotli shaxslar uchun) va «ITB» toifasi (bank menejerlari uchun ishlab chiqarishdan ajralgan holda o’qish dasturi). Personalni boshqarishning yaponcha modeli korporativlikka asoslanadi. Yapon mentaliteti bank xizmatchilari kadrlarini tanlash va ularni boshqarishni Evropa va AQSh banklariga nisbatan samaraliroq amalga oshirish imkonini beradi. Yaponlar tomonidan boshqarilayotgan AQSh banklarida mehnat unumdorligi amerikalik menejerlar boshqarayotgan banklarga nisbatan 30-40% ortiq. Yapon banklarida personalni boshqarishning eng muhim xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi: - bo’lajak bank xodimlarini ixtisoslashgan o’quv muassasalarining birinchi kursidan tanlash. Bankda ishlashga nomzodlar bank rahbarlari tarkibidan amaliyotchilarning ma’ruzalarini tinglaydilar. Bank istiqbolli talabalarning o’qishi uchun to’liq yoki qisman haq to’lash tizimidan foydalanadi va qo’shimcha

stipendiyalar va qo’shimcha mablag’lar ajratadi. Sarflangan mablag’lar uzoq muddatli kreditlar sifatida qaralishi yoki xodim bir necha yil ishlab bergandan so’ng kechib yuborilishi mumkin; - bankda mehnat qilayotgan va oilaviy an’analar tartibida o’z farzandlarini bank ishi bo’yicha mutaxassis qilib tayyorlash istagida bo’lgan ota-onalarga ssudalar beriladi va ish o’rinlari tayyorlab qo’yiladi; - banklarda qo’llanayotgan «butun hayotga yollash» tizimi ishlab berilgan yillarga muvofiq turli ijtimoiy imtiyozlarni va doimiy ish haqining o’sib borishini kafolatlaydi; - ixtisoslashgan o’quv markazlarida ishlab chiqarishdan ajralgan holda xodimlarning malakasini oshirish amalga oshiriladi; - xodimlarni ma’naviy rag’batlantirish tizimi keng amal qiladi, xizmat pillapoyasi bo’ylab harakatlanishda rang tizimi qo’llanadi; - xodimlarning o’z ishini menejerlar tomonidan berilayotgan baholar bilan parallel ravishda baholash usullari foydalaniladi; - bank menejerlari uchun muntazam seminar va anjumanlar o’tkazib turiladi; - banklar shtatida murabbiylar – yosh xodimlarga bir necha yil davomida g’amxo’rlik qiluvchi tajribali menejerlarning mavjudligi. Xalqaro amaliyot shundan dalolat beradiki, bankning iqtisodiy funktsiyasi (foyda olish) tobora ko’proq ijtimoiy funktsiya («inson kapitali»ning to’planishi, personalning mehnat xarakteri, sharoitlari, haq to’lash, korporativ manfaatlarning umumiyligidan qoniqqanligi va hokazolar) bilan asoslanmoqda. Shu munosabat bilan bank menejmentining umumiy tizimida personalni boshqarishning roli ortib bormoqda. G’arb mamlakatlari banklarida personalni boshqarish xizmatlari rahbari banklarning vitse-prezidentlari hisoblanadi. Bank menejmentining yana bir xususiyati bank biznesining xususiyatiga bevosita bog’liq. Bank biznesining boshqa tarmoqlardan farqi uning maxsus tovarpul bilan ishlashidir.

Yuqoridagilarni hisobga olgan holda bank menejmentining o’ziga xos xususiyatlarni va maqsadlarini ko’rsatib o’tish maqsadga muvofiq. Bu xususiyatlar: - pul bozori sharoitida xo’jalik sub’ekti sifatida bank ishini rentabelligini ta’minlash; - kreditor va jamg’armachilar manfaatlarini ta’minlash maqsadida, bankni ishonchli sherik sifatida uning balansi likvidligini ta’minlash; - bank mijozlariga ko’rsatilayotgan xizmatlar hajmi, turi, sifatini yaxshilagan holda ular orasidagi aloqalarning doimiyligini ta’minlash uchun mijozlar talablarini maksimal qondirish; - jamoaning ishlab chiqarish, tijorat hamda ijtimoiy muammolarini birgalikda hisobga olgan holda hal qilish; - mutaxassislarning salohiyatidan to’laroq foydalanish maqsadida ularni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularni joylashtirish. Bu maqsadlarga erishish uchun bank menejmenti miqdoriy, sifat va ijtimoiy ko’rsatkichlarga tayanadi. Miqdoriy ko’rsatkichlar bank menejmentining barcha sohalariga tegishlidir. Miqdoriy ko’rsatkichlarga bank mijozlari va raqamlari soni; depozit hajmi, kredit qo’yilmalari, operatsiya va xizmatlar hajmi va boshqalar misol bo’la oladi. Hozirgi davrda bank menejmentining aniq yo’nalishlarini ikkita yirik yo’nalishga ajratish mumkin. Birinchi guruh masalalariga bank ixtiyorida bo’lgan iqtisodiy muammolarni boshqarishni tashkil etish, ikkinchi guruh masalalariga esa bank jamoasini boshqarishni tashkil etish kiradi. 6 Bularning har biri alohida yo’nalishlardan iborat. Lekin biz ularning har birini alohida-alohida ko’rib chiqa olmaymiz. Biroq, ba’zi birlari bilan tanishib o’tishga harakat qilamiz. Bank doirasidagi menejment u yoki bu darajada personalni boshqarish sohasiga jalb etilgan. Personal bilan ishlash siyosatini shakllantirish, inson 6 Митрофанов Н.Г. Организация службы управления персоналом в современных условиях (На примере территориального управления банка России). Автореферат на соискание ученой степени кандидата экономических наук. Москва. 2003. 27 с.

resurslarini strategik rejalashtirish, xodimlarni jalb etish vazifasi, uni baholash, rivojlantirish, xodimlar mansab pog’onalarida ko’tarilishini boshqarish jarayonida amalda butun menejment tizimi qatnashadi. Ma’lumki, bank xodimlari malakasini oshirish tuzilmaviy xarakterga ega bo’lib, bundan ko’zlangan maqsad, boshqaruv ob’ektining malakasini oshirish manbasini aniqlashdan iborat. Boshqaruv sub’ekti xodimlar malakasini oshirish masalasiga jiddiy qarashi lozim. Xodimlar faoliyatida shaxsiy motivlashtirish, ko’nikma va kasbiy sifatlar kasbiy layoqatni rivojlantirish manbai sifatida namoyon bo’ladi. Har qanday tashkilot o’zidan yuqori turadigan boshqa bir tashkilotlarning (hudud, soha, mamlakat va hokazo) muhim bo’g’ini sifatida gavdalanadi. O’z navbatida, ma’lum bir kichik tashkilotlarni ham yanada kichikroq tizimlar va elementlarga (insonlar, texnologiyalari ishlab chiqarish vositalari va hokazo) ajratish mumkin. Gorizontal yo’nalishda har qanday tashkilot istemolchi, vositachi, raqobatchi, maslahatchi, ta’minotchilar bilan xamkorlik qiladi va assotsiatsiyalar hamda uyushmalarga a’zo bo’lib kira oladi. Bizning fikpimizcha, bank tizimining tapaqqiyoti quyidagi nihoyatda muhim fundamental muammolapning echilishiga tayanadi: - banklap va davlat hokimiyati o’ptasidagi o’zapo munosabat; - tijopat banklapining Mapkaziy Bank bilan o’zapo ta’sipi; - bank va mulkchilik; - bank (kpedit) siyosatidagi yo’nalish; - banklapning kadplap salohiyati. Xulosa qilganimizda, tijorat banklarining xodimlari bankning eng katta boyligi hisoblanadi va yana bip dolzarb muammolapdan bipi hamdir. Bankning eng mohip xodimlapi esa bu qiyinchiliklapni baptapaf etishga intiladilap. O’zbekiston banklapi oldida kadplapni tayyoplash va qayta tayyoplash masalasi jiddiy tupibdi. Hozipgi vaqtda pespublikamizda bank xodimlapini o’qitadigan o’quv yuptlapining keng tapmog’i bappo etildi. 3.2. Banklarda personalni boshqarish tizimi samaradorligi oshirish yo’llari

Tijorat banklarining amaliyoti moddiy rag’batlantirishdagi ko’p masalalarni yaxshi tomonga o’zgartirish mumkinligidan dalolat bermoqda. Odatda moddiy rag’batlar barqaror qismga (bazaviy to’lov, stavka) va o’zgaruvchan qismga ega. O’zgaruvchan qismga bo’linma ishidagi yuqori natijalar, muayyan xodimning yaxshi ishlashi uchun mukofotlar, kasbiy o’sish, bilimlar va ishda xorijiy tillardan foydalanganlik uchun, kompyuterda ishlashi uchun ustamalar, yangi faoliyat yo’nalishlarini ishlab chiqish va joriy etish uchun qo’shimcha maosh, o’rindoshlik uchun to’lovlar kiradi. Xodimlar ishining rahbariyat tomonidan adolatli baholanishi ularni samarali ishlashga eng yuqori darajada rag’batlantiradi. Agar bunday rag’batlantirish ancha kechiktirilsa, agar barcha xodimlarning ishiga maosh standartlar bo’yicha bir xil berilsa, har bir xodimning shaxsiy natijalari hisobga olinmasa, muvaffaqiyatni ham, hamma uchun bir xil darajada maoshning ko’tarilishini ham kutish befoyda. Har bir bank o’z xususiyatlariga, imkoniyatlariga va u erda qaror topgan an’analarga mos holda xodimlarning ham, umuman bankning ham manfaatlarini to’liq ta’minlaydigan rag’batlar tizimini ishlab chiqishi, joriy etishi va doim takomillashtirib turishi kerak. Ma’naviy-psixologik rag’batlantirish choralari juda turli-tumandir. Ko’pgina bank xodimlari rahbarlarning jamoa yig’ilishida maqtashlarini, mehnat daftarchasiga tashakkurnoma yozib qo’yishlarini va shu kabilarni shunday me’yor sifatida qabul qiladilar. Jamoani motivatsiyalashni qayta qurish esa jarayonga yangiliklarni kiritishni rag’batlantiradi, bankning bozordagi ahvolini yaxshilashga, xodimlar imkoniyatlaridan yanada samaraliroq foydalanishga va ularning bir xil fikrlaydigan jips jamoa sifatida birlashtirishga yordam beradi. Bularning barchasi bankning tashqi muhitdagi salbiy o’zgarishlarga dosh berishini bir necha baravar oshiradi. Tijorat bankida xodimlarni rejalashtirishda asosiysi: kerakli xodimlarni ta’minlash; xodimlarning ularning shaxsiy imkoniyatlari va istaklariga ham, mazkur ish o’rinlariga qo’yiladigan talablarga ham mos keladigan muayyan

darajadagi malakasini kafolatlash, xodimlarning mazkur tijorat banki kompleks faoliyatida faol ishtirok etishini ta’minlashga qaratilgan sa’y-harakatlardir. Tijorat bankida kadrlarni rejalashtirishning maqsad va vazifalari Kadrlarni rejalashtirish ham bank, ham xodimlar manfaatlarini ko’zlashi kerak. Bank uchun uning maqsadlariga erishishda kerakli vaqtda, kerakli joyda, kerakli miqdorda va tegishli malakaga ega bo’lgan xodimlarga ega bo’lish juda muhimdir. Kadrlarni rejalashtirish yanada yuqori mehnat unumdorligini va ishdan qoniqishni motivatsiyalash uchun sharoit yaratishi lozim. Uning asosiy vazifalaridan biri bankning barcha xodimlari manfaatlarini hisobga olishdir. Shuni nazarda tutish kerakki, kadrlarni rejalashtirish bankdagi umumiy rejalashtirish jarayoniga integratsiyalangandagina u samara berishi mumkin. TIJORAT BANKINING MAQSADLARI TIJORAT BANKIDA KADRLARNI RE JALAShTIRISh K adrlar strategiyasi Tijorat bankining bo’lg’usi kadrlar siyosati asoslarini ishlab chiqish. Xodimlarning lavozimda va kasbiy maho ratda o’sishi uchun imkoniyatlar yaratish. Yangi malakaviy ishlarni bajarish uchun kadrlarning rivojlanishini hamda ular bilimlarini o’zgarib borayotgan sharoitlarga moslashtirishni ta’minlash . Kadrlarga oid maqsadlar Bankning va har bir xodimning kadrlar siyosatidan kelib chiqadigan aniq maqsadlarini aniqlash Kadrlarga oid vazifalar Bankni uning maqsadlariga erishish uchun zarur bo’lgan xodimlar (kerakli vaqtda, kerakli joyda, kerakli miqdorda va tegishli malakali) bilan ta’minlash Kadrlarga oid tadbirl ar Bankni va har bir xodimning aniq maqsadlarini amalga oshirish uchun kadrlarga oid tadbirlar rejasini ishlab chiqish. Kadrlarga oid tadbirlarni amalga oshirish uchun sarf - xarajatlarni aniqlash.

Xodimlarni rejalashtirish jarayonini turlicha tizimlashtirish mumkin. Agar umuman rejalashtirish va xususan xodimlarni rejalashtirish takrorlanuvchi jarayonning bir qismi deb qarasak, dastlabki qadamlar sifatida quyidagilarni e’tirof etish mumkin: 1) muammoni belgilash va maqsadni qo’yish; 2) axborot to’plash; 3) alohida muqobil echimlarni va muqobilliklar kompleksini topish va ularni baholash (tadbirlarni belgilash); 4) amalga oshirish; 5) nazorat. Xodimlar sohasida rejalashtirishda dastlabki va asosiy band – echimi ko’zlanayotgan muammoni aniqlashtirish bo’lib, buning natijasida ko’zlanayotgan maqsadlarni ta’riflash mumkin. Xodimlarga oid maqsadlarni belgilashda xodimlarga doir siyosatdan kelib chiqiladi. Kadrlarni rejalashtirishning maqsad va vazifalarini 6-ilovada berilgan. Maqsadlarni rejalashtirish uchun katta axborot bazasiga ega bo’lish kerak, tegishlicha, xodimlar haqidagi axborotni to’plash va qayta ishlashni xodimlar sohasida rejalashtirish jarayonining boshlanishi deb aytish mumkin. Shuning uchun “maqsadli rejalashtirish” va “tadbirlarni rejalashtirish”ni ajratish hamda axborotni to’plash va qayta ishlashni rejalashtirishning muhim qismi deb baholash zarur. Strategik rejalashtirish uzoqni ko’zlaydigan qarorlarni qamraydi va odatda, bank faoliyatining turli sohalariga daxldor bo’ladi va uzoq muddatli tusga ega. Qisqa muddatli tadbirlarni rejalashtirish esa aniq qo’yilgan vazifalar doirasiga mos holda tizimlashtiriladi. Xodimlar sohasida rejalashtirishning tarkibiy qismlari to’g’risidagi muayyan tasavvur mana shunga asoslanadi – xodimlar sohasidagi maqsadlarni rejalashtirish (xodimlarga nisbatan siyosat); xodimlar sohasida strategik rejalashtirish; xodimlar sohasida operativ rejalashtirish, ya’ni tadbirlarni rejalashtirish 7 . Maqsadlarni rejalashtirishni quyidagi oraliq qadamlarga bo’lish mumkin: 7 Кибанов А.Я. Основы управления персоналом: учебник. -2-е изд., перер и доп. –М.: ИНФРА-М, 2008.447с.

1. Dastlabki pozitsiyani tahlil qilish – xodimlar sohasida qaror topgan vaziyatni, bankdagi umumiy vaziyatni va kon’yunkturani tahlil qilish, shuningdek, qo’llaniladigan vositalar va amalga oshiriladigan tadbirlarni tahlil qilish. 2. Maqsadlar tizimi loyihasi – maqsadlarni qo’yish, tanlash, tizimlashtirish va tasdiqlash. 3. Maqsadlar tizimi va ularga erishish haqida axborot. 4. Maqsadlar tizimini aniqlashtirish. Strategik yo’nalish nuqtai nazaridan xodimlar bilan ishlashning ikkita asosiy vazifasini ajratish mumkin. Xodimlar bilan olib boriladigan ishlar bank faoliyati tizimining ajralmas qismi ekanligidan hamda ular boshqa sohalar bilan uzviy bog’langanligidan kelib chiqadigan bo’lsak, uning oldida turgan vazifalarni hal qilishda bank faoliyatining boshqa sohalariga tegishli strategik maqsadlarni ham hisobga olish nihoyatda muhimdir. Tijorat bankining kadrlar strategiyasi - bu kelajakda bank faoliyati samaradorligining o’sishini ta’minlaydigan, bank xodimlarini doimiy bilim va kasb mahoratini oshirishga, bank faoliyatiga innovatsiyalarni joriy etishga qaratilgan kadrlarni boshqarish siyosatidir. Agar xodimlar bilan ishlar strategik yo’nalishsiz olib borilsa, uni faqat operativ ta’sir ko’rsatuvchi ishlar deb ta’riflash mumkin. Xodimlarni rejalashtirish bir qator o’zaro bir-biriga bog’liq tadbirlar yordamida amalga oshiriladi, bu tadbirlar xodimlar bilan ishlashning operativ rejasida birlashtiriladi. Uning tijorat banki uchun namunaviy varianti yuqoridagi 7ilovada keltirilgan. Har bir alohida holda xodimlarga talabni aniqlashda tegishli bo’linmalar rahbarlari ishtiroki tavsiya etiladi. Xodimlarga talabni rejalashtirish chizmasi 8ilovada keltirilgan. Xodimlarni jalb qilishni rejalashtirish vazifasi – istiqbolda kadrlarga bo’lgan talabni tashqi va ichki manbalar hisobiga qondirish (20-rasm).

18-rasm. Xodimlarni jalb qilish manbalari Xodimlarni jalb qilishning ichki va tashqi manbalarining afzalliklari va kamchiliklari 10-ilovadagi jadvalda keltirilgan. Xodimlarni bo’shatish yoki qisqartirishni rejalashtirish kadrlarni rejalashtirishda muhim ahamiyatga ega. Faoliyat yoki boshqaruvni oqilona tashkil qilish oqibatida ortiqcha ishchi kuchi paydo bo’ladi. Xodimlarni bo’shatishni rejalashtirish malakali kadrlarni tashqi mehnat bozoriga chiqarib yuborishni va ular uchun ijtimoiy tusdagi qiyinchiliklar paydo bo’lishini oldini olish imkonini beradi. Xodimlarni boshqarish bo’yicha ushbu faoliyat yo’nalishi so’nggi paytgacha mahalliy tijorat banklarida keng tarqalmadi. Bankdan bo’shab ketish xodim uchun jiddiy qadamdir. Shuning uchun xodimlarni boshqarish xizmati ishdan bo’shayotgan xodimlar bilan ishlashda ularning boshqa ishlab chiqarish, ijtimoiy va shaxsiy vaziyatga o’tishini mumkin qadar yumshatishga harakat qilishi kerak. Kadrlardan foydalanishni rejalashtirish shtat lavozimlarini to’ldirish rejasini ishlab chiqish orqali amalga oshiriladi. Ish joyini belgilashda malaka belgilarini hisobga olish bilan birga shaxsga psixologik va jismoniy yukni va da’vogarning bu sohadagi imkoniyatlarini ham hisobga olish kerak. Tijorat banklarida xodimlarni o’qitishga ehtiyoj mavjud bo’lib, unga xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish kiradi. Xodimlarni o’qitishni rejalashtirish bank ichida, bankdan tashqarida o’qitish va o’zini o’zi tayyorlash bo’yicha tadbirlarni o’z ichiga oladi, tashqi mehnat bozoridan yangi yuqori Xodimlarni jalb qilish manbalari Xodimlarni jalb qilishnin g ichki manbalari Xodimlarni tashqaridan jalb qilish Qo’shimch a ish Vazifalarni qayta taqsimlash yoki xodimlarni joydan joyga o’tkazish Yangi xodimlarni yollash Xodimlar lizingi

malakali kadrlarni izlamasdan xizmatchilarning o’z resurslaridan foydalanish imkonini beradi. Bundan tashqari, bunday rejalashtirish xizmatchining o’z ish joyida o’zgarib borayotgan vaziyatga moslashishi jarayonini tezlashtiradi. XULOSA Tadqiqot natijalari asosida quyidagi asosiy xulosalar va amaliyotda foydalanish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan: 1. Turonbank o’z mijozlariga turli xizmatlarni ko’rasatib, undagi xizmatlarning sifati, ulardan mijozlarning qoniqish darajasi va bu orqali bankning barqarorligi hamda rivojlanishi bank personalining mahoratiga bog’liq. Bu esa, o’z navbatida, bank personali menejmentining zamonaviy usullarga va rivojlangan davlatlar tajribasiga tayanishni talab etadi. Bunda personalning mehnat unumdorligini maksimal darajada oshirish, yuksak natijalarga erishish maqsadida ularni motivatsiyalashning yangi-yangi usullarini tashkil etish taqazo etiladi. Bunday yondashuvlarning asosiy maqsadi, bank maqsadlarini uning xodimlari

manfaatlariga mutanosib bo’lishini ta’minlash orqali bank samaradorligini ta’minlaydigan tizimni yaratishdan iborat bo’lishi mumkin. 2. Turonbankda personal menejmentini rivojlantirish bank xodimlari faoliyatining baholash mezonlarini ishlab chiqishni talab etadi. Tadqiqotda bank xodimlarini baholash mezonlaridan foydalanish taklif qilingan va bu mezonlar orqali bank xodimlarining psixologik darajasi, ularning kasb salohiyatini o’rganish, personalni egallab turgan lavozimiga mosligini aniqlash, rahbarlik lavozimiga tanlash va tayinlash amalga oshiriladi. 3. Bank o’z faoliyati davomida yuridik va jismoniy shaxslarga turli xil moliyaviy xizmatlar ko’rsatib o’z daromadlarini oshirishga intiladi. Bank har bir mijozning talabini qondirish eng avvalo, bank xodimining bilimdonligiga, ziyrakligi va qobiliyatiga bog’liq. «Turonbank» o’z xodimlarini malakasini oshirish davomida mustaqil fikrga va mustaqil qarorlar qabul qiluvchi, tashabbuskor, kutilmagan vaziyatlardan chiqib ketuvchi va o’z fikr-mulohazalarini erkin bildiruvchi xodimlarni shakllantirishga erishishi lozim. 4. Tijorat banklarida kadrlar soni xizmatlar hajmi va ularga qilinadigan mehnat sarflariga optimal nisbatda bo’lishi lozim. Shularni hisobga olib, dissertatsiyada bank xodimlari sonini optimallashtirish modeli ishlab chiqildi. Tavsiya etilgan modeldan tijorat banki xodimlariga bo’lgan talabni aniqlashda foydalanish mumkin. 5. Malaka oshirish kursiga jalb etish jarayonida alabatta, bank xodimining iqtidorliligiga, bilimiga va xulqiga katta e’tibor qaratiladi. Yosh mutaxassislar tanlov asosida personal menejeri tomonidan zaxiraga olinadi va ularning ish faoliyati davomida monitoring olib boriladi. Kelajakda mazkur xodimlardan rahbar kadrlar zaxirasi shakllantiriladi. 6. Mamlakat bank tizimi rivojlanishi va milliy iqtisodiyotda tutgan o’rni hamda samarali faoliyatini tashkil etish tijorat banklarida personal menejmentini takomillashtirishni taqozo etadi. Bunda boshqarish strategiyasi, bank xodimlaridan foydalanish maqsadlari va etarli darajadagi shart-sharoitlar yaratish tizimi muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI I. Normativ- huquqiy hujjatlar: 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - T.: O’zbekiston, 2002. 2. O’zbekiston Respublikasining «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tug’risida»gi qonun. - T.: O’zbekiston, 1995. 3. O’zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati tug’risida»gi qonun. - T.: O’zbekiston, 1996. 4. O’zbekiston Respublikasining «Valyutani tartibga solish tug’risida»gi qonuni. – T.: O’zbekiston, 2003. 5. O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to’g’risida»gi qonuni. – T.: O’zbekiston, 2002. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 26.11.2010 y. PQ-1438 –son «20112015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga

erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida»gi qarori. // Xalq so’zi, 2010 yil 27 noyabr. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 12.07.2007 y. PQ-670-son “Banklarning kapitallashuvini yanada oshirish va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi investitsiya jarayonlarida ularning ishtirokini faollashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori // Xalq so’zi, 2007 yil 13 iyul. 8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 15 apreldagi «Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori. // Xalq so’zi, 2005 yil 16 aprel. 9. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish kontseptsiyasi: O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruza. – T.: O’zbekiston, 2010. 56 b. 10. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz– Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. – T.: O’zbekiston, 2010. 80 b. 11. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. – T.: O’zbekiston, 2009. 54 b. 12. Karimov. I.A. Bank tizimi, pul muomalasi, kredit, investitsiya va moliyaviy barqarorlik to’g’risida. – T.: O’zbekiston, 2005. 13. I.A. Karimov «2012-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlari»ga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi. 2013 yil, 19-yanvar II. Darslik va o’quv adabiyotlar. 14. Abdullaeva Sh.Z. Bank ishi. - T.: Moliya 2005, 510 b. 15. Armstrong M. Praktika, upravleniya chelovecheskimi resursami. 10-e izd. – SPb.: Piter, 2009. – 848 s. 16. Arxipova S.V. Menedjment v kommercheskix bankax v usloviyax rossiyskoy ekonomiki. Avtoreferat na soiskanie uchenoy stepeni kandidata ekonomicheskix nauk. Moskva. 2001. 28 s. 17. Bazarov T.Yu. Upravlenie personalom. Praktikum. Ucheb. posob. – M.: YuNITI-DANA, 2010. – 239 s. 18. Bankovskiy menedjment: zadachi i resheniya: uchebno-prakticheskoe posobie. – M.: Izd-vo «Alfa-Press», 2009. – 232 s. 19. Bankovskiy menedjment: uchebnik / kol. avtorov; pod red. d-ra ekon. nauk, prof. O.I. Lavrushina. – 3 – e izd., pererab. i dop. – M.: KNORUS, 2010. – 560 s. 20. Bankovskiy menedjment: Uchebnik. /Pod red. O.I. Lavrushina.- 2-e izd., pererab. i dop.- M.: KNORUS, 2009.- 560 s.

21. Vesnin V.R. Upravlenie personalom. Teoriya i praktika. Uchebnik. – M.: «Prospekt», 2010. – 688 s. 22. Gerchikov V.I. Upravlenie personalom: rabotnik–samiy effektivniy resurs kompanii: ucheb. posob. -M.: Infra-M, 2008.-282s. 23. Gluxov V.V. Menedjment: Uchebnik. 3-e izd.- Spb.: Piter, 2008.- 608 s. 24. Gulyamov S.S. Upravlenie personalom kommercheskom banke (naprimere Respubliki Uzbekistan). Avtoreferat na soiskanie uchenoy stepeni kandidata ekonomicheskix nauk. Tashkent-Moskva, 2001, 28 s. 25. Daft R. Menedjment. 8 - e izd./ Per. s angl. Pod red. S.K. Mordovina.- SPb.: Piter, 2009.- 800 s. 26. Juravlyov P.V. Upravlenie chelovecheskimi resrursami: opit industrialno raxvitix stran. Uchebnoe posobie. – M.: «Ekonomika», 2003. 27. Zaytsev M.G. Metodi optimizatsii upravleniya dlya menedjerov: Kompyuterno - orientirovanniy podxod: ucheb. pos. 4-e izd. ispr. – M.: «Delo» ANX, 2008. – 304 s. 28. Ismailova N.S. O’zbekiston mebel ishlab chiqarish korxonalarida personalni boshqarish. i.f.n ilmiy dar. olish uchun taqdim etilgan BMI avtoreferati. Toshkent 2009. 26 b. 29. Q.X. Abduraxmonov, Sh.R. Xolmo’minov, A.B. Hayitov, A.M. Akbarov Personalni boshqarish. O’quv qo’llanma – T.: O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi, 2004. 30. Q.X. Abduraxmonov, Sh.R. Xolmo’minov, N.Q.Zokirova. Darslik. Personalni boshqarish. – T.: O’qituvchi, 2008. 656 b. 31. Kibanova A.Ya. i dr. Motivatsiya i stimulirovanie trudovoy deyatelnosti. Uchebnik. – M.: INFRA-M, 2009. – 524 s. 32. M. Sharifxo’jaev, Yo. Abdullaev. Menejment. Darslik – T.: O’qituvchi, Toshkent, 2001. III Ilmiy jurnallardagi maqolalar 33. Maksyutov A.A. Bankovskiy menedjment: Uchebno-prakt. posob.- M.: Izd. «Alfa-Press», 2007.-444 s. 34. Malenkov Yu.A. Strategicheskiy menedjment: ucheb. – M.: Prospekt, 2009. – 224 s. 35. Menedjment: uchebnoe posobie / kol. avtorov; pod red. N.Yu. Chausova, O.A. Kalugina. – M.: KNORUS, 2010. – 496 s. 36. Merkulova I.V. Dengi, kredit, banki: uchebnoe posobie / I.V. Merkulova, A.Yu. Lukyanova. – M.: KNORUS, 2010. – 352 s. 37. Meskon M.X. i dr. Osnovi menedjmenta, 3- e izdanie: Per. s angl.- M.: OOO «I.D. Vilyams», 2008.- 672 s. 38. Meskon M.X., Albert M., Xedouri F. Osnovi menedjmenta: Per. s angl. – M.: Delo LTD, 1995. – 704 s. 39. N.Q. Yo’ldoshev, O.S. Qozoqov. Menejment, Fan, Toshkent, 2004 y. 40. Odegov O.Yu. Upravlenie personalom v strukturno-logicheskix sxemax: Uchebnik. – M.: Akademicheskiy Proekt, 2005. – 1088 s.

41. Osnovi menedjmenta: uchebnoe posobie. / L.V. Plaxova, T.M. Anurina, S.A. Legostaeva i dr.- M.: KNORUS, 2009.- 496 s. IV. Internet saytlari. 42. Turonbank OATB yillik hisobotlari. 2000-2010 y. 43. http www.bankir.uz – Bankir.uz bank faoliyatiga oid axborot-resurslar sayti. 44. http www.turonbank.uz – Turonbank OATB sayti. 45. http www.bankir.ru - Bankir.Ru axborot agentligi sayti. 46. http www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki sayti. 47. http www.bfa.uz – O’zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi sayti.

O'xshashlar

Банк тизимида корпоратив бошқарувини ривожлантириш

Bitiruv malakaviy ishi (uslubiy qo'llanma)

Tijorat banklarida marketing faoliyatini boshqarish («Ipoteka bank» ATIB Mehnat filiali misolida)

Investitsiya loyihalari samaradorligini baholash

Investitsiya jarayonlarini moliyalashtirishda davlat byudjeti mablag’larining o’rni va ahamiyati