Erkin Vohidovning tarjimonlik mahorati - Adabiyot - Diplom ishlar

Erkin Vohidovning tarjimonlik mahorati

Yuklangan vaqt:

24.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

201 KB

Ko'chirib olish

“ Erkin Vohidovning tarjimonlik mahorati ”

MUNDARIJA Kirish .................................................................................................. 3 I. BOB. ERKIN VOHIDOV VA O‘ZBEK TARJIMACHILIK TARAQQIYOTI 1.1. Gyote va uning “Faust” asari haqida .............................. …………. 1.2. Gyote va Erkin Vohidov ijodiy ruhiy uyg‘unligi ............................ II BOB. ERKIN VOHIDOV TARJIMASINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATI 2.1. “Faust” tarjimasida shakl va mazmun mutanosibligi ........ …………. 2. 2. Tarjima va badiiyat uyg‘unligi ........................................................... Umumiy xulosa ............................................................................... Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati ..................................................

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimiz mustaqillikga erishgach xalqimizning boy va qadimiy madaniy merosi, urf-odat, an’ana va milliy qadriyatlarini o‘rganish va qayta tiklashga alohida ahamiyat berib kelinmoqda. Mustaqilligimizning ilk yillaridayoq xalqimiz ma’naviyatining asos-manbalaridan bo‘lgan diniy- ma’rifiy mazmundagi asarlarni chuqur o‘rganish, ularning tarjima, sharh, nashr tahlil hamda davr talablari asosidagi talqinlarini amalga oshirish dolzarb xususiyat kasb etib kelmoqda. Darhaqiqat, xalqimiz ma’naviyatini yuksaltirishda o‘zbek tarjima adabiyotining ham o‘rni beqiyosdir. Nodir va durdona asarlarini o‘zbek tiliga o‘girish, shu asosda ularni adabiyotimiz va ma’naviyatimiz xazinasining bebaho boyligiga aylantirish juda qadimiy an’anaga egadir. Bugungi kunda o‘zining serqirra va sermahsul tarjimonlik faoliyati bilan o‘zbek tarjimachilik adabiyotini rivojiga katta hissa qo‘shib kelayotgan iste’dodli shoir, tarjimon, O‘zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Erkin Vohidov dir. Uning tarjimachilik sohasidagi jo‘shqin faoliyati o‘tgan asrning 70-yillarida boshlangan edi. Mohir tarjimonning bu sohadagi faoliyatining cho‘qqisi Gyote ning “Faust” asarining o‘zbek tiliga tarjima qilinishi deb aytish mumkin. “Faust” asari jahon adabiyotining eng muhim masalalari xususida bahs yuritadigan buyuk asardir. Bu asarning o‘zbek tiliga mahorat bilan o‘girilishi xalqimizning ma’naviy erishgan yutug‘laridan biri bo‘lib, shoir ijodining ana shu qirrasi yuzasidan, aytarli biror tadqiqot qilinmagan.. Bitiruv malakaviy ishining mavzusiga ana shu talab va mezonlar nuqtai nazaridan qaraganda uning dolzarb ekanligi yaqqol namoyon bo‘ladi. Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. O‘zbek adabiyotshunosligida adabiy aloqa va o‘zaro ta’sir masalalarining muhim ko‘rinishidan biri hisoblangan badiiy tarjimachilikning o‘ziga xos xususiyatlari, o‘zbek adabiyotida tarjimachilik taraqqiyotining bosqichlari haqida va umuman,

uning adabiyotimiz rivojidagi o‘rni xususida ayrim fikr mulohazalar bildirib o‘tilgan. Badiiy tarjimachilik bugungi kunda ham dolzarblik xususiyat kasb etib kelmoqda. Jahon adabiyotining nodir namunalarining o‘zbek tiliga o‘girilishida Abdulla Qahhor, Abdulla Oripov, M. Shayxzoda, O.Sharafidinov, Jamol Kamollar bilan bir qatorda E.Vohidovning tarjimonlik faoliyati muhim o‘rin tutadi. O‘zbek adabiyotshunosligida badiiy tarjimachilik haqidagi V.Abdullayev, V.Zohidov, O.Sharafiddinov, N.Mallayev, N.Komilov, G‘.Salomov va boshqalarning tadqiqotlarida qiziqarli ma’lumotlar berib o‘tilgan. Erkin Vohidov ning tarjimonlik mahorati, ayniqsa, uning “Faust” tarjimasi bilan bog‘liq ayrim fikr-qarashlar M.Qo‘shjonov, G‘.Salomov, O.Sharafiddinov, N.Rahimjonov, S.Meliyevlarning maqolalarida ko‘zga tashlanadi. O‘zbek adabiyotshunosligi va tarjimashunosligida Erkin Vohidov ning tarjimonlik faoliyati monografik tarzda tadqiq etilmagan. Shundan kelib chiqib bitiruv malakaviy ishda “Faust” asari tarjimasi misolida Erkin Vohidov ning tarjimonlik mahoratini o‘rganish, tahlil va talqin qilish maqsadga muvofiqdir. Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi. Erkin Vohidov ning tarjimonlik faoliyati haqida ayniqsa, “Faust” asari ining o‘zbek tilidagi tarjimasi va tarjimon mahorati to‘g‘risida o‘zbek adabiyotshunosligida bugungi kungacha keng miqyosli tadqiqotlar amalga oshirilgan emas. Shu ma’noda, ushbu muammoni monografik tarzdagi tadqiq va tahlili bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligini tashkil etadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi. Ushbu bitiruv malakaviy ishdan ko‘zlangan asosiy maqsad Erkin Vohidov ning tarjimonlik mahoratini “Faust” asari tarjimasi misolida o‘rganish, tahlil va talqinlarini amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari. Yuqorida bayon qilingan

asosiy maqsaddan kelib chiqib bitiruv malakaviy ishimizda quyidagi vazifalarni amalga oshirish nazarda tutiladi: - o‘zbek tarjimachilik adabiyoti tarixiy taraqqiyot bosqichlarini o‘rganish; - Gyote va uning “Faust” asari haqida ma’lumotga ega bo‘lish va Erkin Vohidov ning tarjimonlik faoliyatiga doir ma’lumotlarni to‘plash va umumlashtirish; - Erkin Vohidov ning tarjimonlik mahoratini Gyote ning “Faust” asari tarjimasi misolida o‘rganish; - Erkin Vohidov ning badiiy tarjimachilik faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlarini matndagi asliyat va badiiy tarjimaning qiyosi asosida o‘rganish. - biz ishimizni Erkin Vohidov va Posho Ali Usmon tarjimalari qiyosida ko’rib chiqish. Bitiruv malakaviy ishining metodologik asoslari. Ushbu ishimizni bajarishda I.A.Karimovning ma’naviyat, adabiyot, adabiy meros va milliy qadriyat haqidagi fikrlariga tayandik. Shuningdek, o‘zbek adabiyotshunosligida Erkin Vohidov ning tarjimonlik faoliyati hamda “Faust” asari ning o‘zbek tilidagi tarjimasi haqidagi M.Qo‘shjonov, G‘.Salomov, I.G‘afurov, N.Rahimjonov, S.Meliyev va boshqalarning ilmiy nazariy fikrlari asosida qiyosiy tahlil usulini qo‘lladik. Himoyaga olib chiqiladigan asosiy holatlar. Bitiruv malakaviy ishida quyidagi holatlar himoyaga olib chiqiladi: 1. Erkin Vohidov yetuk tarjimon, uning mehnati bilan Gyote ning “Faust” asari o‘zbek o‘quvchilariga taqdim etildi. 2. Tarjima jarayonida shakl va mazmun uyg‘unligi saqlanib qolinganligi imkoniyat darajasida tahlil etildi. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi. Ushbu bitiruv malakaviy ish 2 bob (4 fasl), xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I. BOB. ERKIN VOHIDOV VA O‘ZBEK TARJIMACHILIK TARAQQIYOTI 1.1. Gyote va uning “Faust” asari haqida Tarjima so‘z san’ati rivojini belgilaydigan muhim omillardan biridir. Irqi va dini, o‘y-qarashlari farqli bo‘lgan el-elatlar orasidagi makon va zamon chegaralarini, so‘zsiz, tarjima orqali yengib o‘tish mumkin. Binobarin, tarjima uchun umumbashariy g‘oya-fikrlarni o‘zida mujassam etgan asarlar tanlanishi tarjimon muvaffaqiyatini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Shuningdek, mahorat bilan amalga oshirilgan tarjima nafaqat asar muallifini, balki tarjima muallifini ham mashhur qiladi. Demak, tarjima jarayoni bilan bog‘liq mashaqqatli mehnat tarjimonga asarga qayta jon bag‘ishlovchi ikkinchi muallif maqomini beradi. Bu esa tarjimon oldidagi mas’uliyat nechog‘lik ulkan ekanligini ko‘rsatadi. Tarjima uchun yuksak umumbashariy g‘oyalar bilan sug‘orilgan asar tanlash u qadar mushkillik tug‘dirmas, biroq uning tarjimasi bilan bog‘liq mas’uliyat susaysa, nafaqat tarjimon, balki asar muallifi haqida ham biryoqlama taassurot paydo bo‘lishi muqarrar. Bu jarayonda asarning asliyatdagi va tarjimadagi namunalarini qiyoslash muallif va tarjimon mahorati haqida birdek fikr aytish imkonini beradi. Ma’lumki, o‘zbek adabiyotida jahon adabiyoti durdonalarining go‘zal namunalarini tarjima qilish qadimiy an’analarga egadir. Ayniqsa, boshqa tilda yaratilgan durdona asarlarni o‘zbek tiliga tarjima qilish, adabiy aloqa va tasvir talablari asosida unga izdoshlik qilish, umuman, sharq adabiyotidagi an’anaviylik va izdoshlik talablari asosida ish ko‘rish, ijod qilish va barkamol asar yaratib adabiyot taraqqiyotiga samarali ta’sir o‘tkazish o‘tgan asrlarda keng miqyosda davom ettirilgan va bu jarayon hozir ham davom etmoqda. Umuman olganda, tarjima adabiy aloqa va o‘zaro ta’sirning eng faol, eng ommalashgan va eng mahsuldor shaklidir. “Tarjima do‘stlik ilmidir, tarjima o‘zgani birodar, tanishni qadrdon, do‘stni

qarindosh qiladi”, - deb yozgan edi o‘zbek tarjimashunosi Sh. Shermuhamedov. Shu bilan bir qatorda, tarjima, ayni paytda san’atdir. San’at bo‘lganda ham san’atning oddiy turlaridan emas. Tarjima bamisoli sehrgarlik san’atidir. Zero, tarjima ijod ahli uchun darsxonasi keng bo‘lgan “adabiy, shaxsiy, mahorat maktabidir”. Shuning uchun ham jahon adabiyoti tarixida, uning boyish, yangi-yangi asarlar evaziga mazmundor bo‘lishida tarjima va tarjimonlarning ulushi benihoya salmoqlidir. Ko‘ngillar aro ko‘prik vazifasini o‘tayotgan tarjima-adabiy aloqa va o‘zaro ta’sir tarixida ham nurli sahifalarni tashkil etadi. Necha yuz yillar davomida tarjima tufayli bir adabiyotda paydo bo‘lgan asar jahon kezadi, million-million qalblarga shavqu surur, estetik zavq bag‘ishlaydi, ma’naviy oziq beradi, ajoyib va original asarlarning bunyodga kelishiga ijobiy hissa qo‘shadi. Hofiz va Sa’diy, Jomiy va Navoiy she’riyati bilan G‘arbni, SHekspir va Balzak, Dante va Gyotening mo‘jizakor asarlari bilan Sharq kitobxonlarini ham oshno etgan, ularning qalbida junbush uyg‘otgan, badiiy so‘z san’atining qudrati va quvvatini namoyish etgan ham ana o‘sha tarjimalardir. XX asrga kelib Sharq va G‘arb adabiyoti namunalarini o‘zbek tiliga o‘girishga katta e’tibor qaratildi. Qizig‘i shundaki, jahon va G‘arb adabiyoti namunalarining tarjimasi ko‘proq bevosita emas, balki bilvosita amalga oshiriladigan bo‘ldi. Ya’ni bu asarlar chet tilidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri emas, balki rus tili va asliyat orqali tarjima qilinadigan bo‘ldi. Hatto ayrim qardosh xalqlar adabiyoti namunalarini ham rus tili orqali tarjima qilinishi bu holatning noxush an’anaga aylanishini anglatar edi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, tarjimachilik sohasida ham keskin o‘zgarishlarni sodir bo‘lishiga olib keldi. Sharq va G‘arb adabiyotiga tegishli bo‘lgan, umuman olganda, jahon adabiyotining nodir namunalari

asliyatidan endi to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zbek tiliga o‘giriladigan, eng muhimi asl manbaning ma’no-mazmunining ikki karra talofat ko‘rishini oldini oldi. Hozirda esa ingliz, nemis, fransuz, koreys, arab, hind va boshqa ko‘plab jahon xalqlari tillarida yaratilgan noyob va muhtasham adabiy-badiiy obidalarni o‘zbek tiliga o‘girish orqali xalqimizning ma’naviy va madaniy hayotida muhim yangiliklar yaratish an’anaviy tusga kirib bormoqda. O‘zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Erkin Vohidov ijodiy izlanishlarining muhim qanoti uning o‘zbek tarjimachilik san’atini rivojlantirish yo‘lidagi ko‘p qirrali faoliyatiga daxldordir. Bugungi o‘zbek tarjima san’atining rivoji haqida gap ketganda, bu sohada g‘ayrat ko‘rsatayotgan fidoiylar safini avvalida Erkin Vohidov nomining e’tirof etilishi g‘oyat tabiiydir. Zotan, shoir iqtidori, ko‘p yillik zahmatli izlanishlari mahsuli sifatida dunyoga kelgan, jahonning turli tillarida yaratilgan asarlar tarjimasi nafaqat shoir ijodiy yo‘liga ko‘rk bo‘lib qo‘shilgan, balki o‘zbek kitobxonlari ma’naviy xazinasining qator nodir va muqaddas durdonalar hisobiga to‘lishishiga zamin yaratdi. Xo‘sh, mo‘tadil nasr yoxud nazm o‘zaniga tushib olgan ijodkorni tarjima maydoniga yetaklaydigan kuch, ma’naviy omil nimada? Ko‘p asrlik mumtoz adabiyotimiz shuningdek, XX asr o‘zbek realistik adabiyoti tarixiga nazar solish orqali bu savolga yetarlicha javob olish mumkin. Binobarin, biror xalqqa mansub ijodkor o‘zga millat yoxud xalq adabiyoti namunasi tarjimasiga, avvalo, ma’naviy ehtiyoj – o‘z xalqi kitobxonlarini o‘zga xalqlarning nodir asar mo‘jizalaridan bahramand etish maqsadida qo‘l uradi. Bunga zamin yaratadigan ikkinchi omil esa, ijod jarayoniga daxldor. Inchunun, tarjimaga ayniqsa, she’riy asar tarjimasiga bo‘lgan mayl shoir ijodiy laboratoriyasida keng miqyosli tafakkur imkoniyatlarini shakllanishi bilan bog‘liq holda yuzaga chiqadi. Buning uchun shoir ijodida turli mavzudagi ixcham hajmli she’rlaridan voqeaband she’rlar yaratishga, keyinroq ballada va dostonlar mashqiga tadrijiy tarzda o‘tish jarayoni

kechmog‘i lozim. Ayni shu mashq maydonida orttirilgan tajriba ijodkorga yirik hajmli epik va liro-epik polotnolar yaratish g‘ayratini baxsh etadiki, badiiy ijod tabiatiga xos bu bezavol imkoniyat va qudratni zamonaviy she’riyatimiz yalovbardorlari Erkin Vohidov, Abdulla Oripov adabiy izlanishlari misolida yaqqol kuzatish mumkin. Erkin Vohidovning “Faust”, Abdulla Oripovning “Ilohiy komediya” tarjimasigacha bo‘lgan masofani ko‘plab she’r va dostonlar mashqi ila bosib o‘tganliklari ilm ahliga yaxshi ma’lum. Bu fikrlar Erkin Vohidov `ijodiy intilishlariga ham daxldor bo‘lib, adibning eng yirik va sara tarjimalarini qator voqeaband she’rlar tarjima jarayonida orttirilgan tafakkur majmui sifatida baholash maqsadga muvofiqdir. Shoirning tarjimonlik faoliyati rus shoirasi Lesya Ukrainkaning “Mag‘oralarda”, S.Yeseninning she’r ларини rus tilidan o‘zbekchaga o‘girish asosida boshlanib, keyingi yillarda ulkan va rang-barang miqyoslarni zabt etdi. Bu serqirra faoliyati bilan mohir tarjimon italyanchadan Pasternak tarjima qilgan Gyotening “Faust” asarini 1970-75 yillarda o‘zbek tiliga ugirdi. Buyuk nemis mutafakkiri Yohann Wolfgang Gyote 1749 yil 28 avgustda Frankfurt-Mayn shahrida amaldor oilasida dunyoga keldi. Uning ajdodlari hunarmand kosiblar bo’lib, katta bobosi chilangar, kichik bobosi temirchi edi. Otasi Jogann Kaspar Gyote esa Laypsigda huquqshunoslik kollejini tugatib, bir necha vaqt hukumat idoralarida adliya ishlari bilan shug’ullanadi. Gyotening shahodat berishicha, otasi nihoyatda qattiq qo’l, injiq va talabchan kishi bo’lgan. Onasi esa otasining aksi o’laroq, nihoyatda ochiq ko’ngil, xushfe’l, talantli, xayol surishni yaxshi ko’radigan bilmdon oqila ayol edi. U Frankfurt-Mayn shahri meri Yohann Wolfgang Tekstorning qizi Katerina Elizabet Tekstor bo’lib yoshligida juda ko’p yaxshi tarbiyachilar nazariga tushib, nemis klassiklari Kristian Shubart, August Byurger, Kristof Viland hamda Gotxold Efraim Lessing asarlarini ko’p mutoala qilgan edi. Gyote yoshligini eslar ekan, o’zining aqliy kamoloti shakllanishida

Shekspir, Linney va Spinozalar xizmatini ham alohida ta’kidlaydi. Uning ilmiy va ijodiy dunyoqarashida keyinchalik Spinoza falsafasi hamroh bo’ldi. U Spinozaning “Etika”sini mukammal o’rganganligini o’zining “Poyeziya va haqiqat” asarida ko’rsatib berdi. 1770 yil avgustdan boshlab Gyote Frankfurt-Maynda advokat bo’lib ishlay boshladi. Bu paytlarda mamlakatda avj olgan hukumronliklarga qarshi kurash, shuningdek millatlar jipsligi masalasi Gyote ijodiga katta ta’sir ko’rsatdi. 1773 yilda uning tarixiy dramasi “Gyots fon Berlixingen” yuzaga keldi. U asarida 1480 yilda 1560 yilgacha bo’lgan ritsarlar davri hayotini hamda dehqonlar urushi qonli kunlarini badiiy tasvirlashga kirishdi. Germaniya tarixidagi eng fojiali davr sanalgan XVI asr dehqonlar urushi asarning bosh mavzusi bo’lib, ozodlik uchun kurashganlar obrazi katta ilhom bilan yaratildi. Gyotening keyingi bir necha dramatik asari mavzuining muhimligi badiiy qimmati jihatidan “Gyots Berlixingen” tragediyasi darajasiga ko’tarilmadi. “Klavixo” (1774; mazmini Bomarshening “Xotiralar”idan olingan), Jon Sviftning hayoti haqidagi “Stella” (1776) tragediyalari va “Mahzunlik namoyishi” (1777) dramatik hazily shular jumlasidandir. 1770 yillar davomida uning bir qancha “Umid”, “Elegiya”, “Ko’l bo’yida” (“Auf dem See”), “May qo’shig’i”(“Mailied”), “Visol va hijron”, “Tashrif va xayrlashuv” (“Willkommen und Abschied”), “Atirgul” (“Heidenrőslein”) nomli she’riy asarlari paydo bo’ldiki, bunda muallif inson qalbidagi sevgi va sadoqatni, tabiat go’zalligini, bepoyon olamni maftunkor tasvirlaydiki, kitobxon undan beqiyos ilhom oladi, tabiatga shaydo bo’ladi, uni ardoqlaydi va madh etadi. Gyotening she’riy javohirlaridan ayrimlari “Sayohatchining kechki kuylari” (“Jägers Abendlied”), “Visol va Hijron”, “G’arbu-Sharq devoni” (“Westőstlicher Diwan”) dan parchalar (tarjimon M. Shayxzoda) aynan shu asarning 1985 yil ikkinchi marta “Mag’ribu-Mashriq devoni” (“Westőstlicher Diwan”) nomi bilan tarjimasi (tarjimon S. Jabborov ba S.Salimov), “Umid” (tarjimon Shukrullo)lar

o’zbek kitobxonlariga yaqindan tanish. Xullas, Gyote lirikasi quvnoq hayajon, ezgulikka to’la tuyg’u va nafosat bilan sug’orilgandir. Gyote o’z-o’zidan mamnun bo’lsa-da, lekin hayot borlig’i bilan moslashishga intilgan emas. Gyote endi hayotiy muhit bilan mushtarak kishinigina komil inson deb ta’riflay boshladi. Qahramon qonunlarga hurmat-e’tibor bilan qarashi lozim. Gyote qo’zg’olonning har qanday turini ma’qul ko’rmaydi. Qo’zg’olon ur-yiqitdan bo’lak narsa emas. Shaxs barkamolligi bu davrda Gyote uchun, avvalo, go’zallik ideali ifodasiga aylandi. Gyotening g’oyaviy qarashida yuz bergan bu burulish uni klassisizm uslubiga olib keladi. U bir zamonlar yunon va rim san’atida ko’ringan shakllardan sirli sokinlik, go’zallik va komillik namunalarini izlay boshlaydi. Kechikkan ma’rifatparvarlik klassisizmi Gyote ijodi uchungina emas, Yevropaning boshqa mamlakatlari uchun ham xosdir. Bunga o’zining “Ifigeniya Tavridada”asari bilan Gyote yo’l ochib berdi. Asarning ilk nusxasi 1779 yil yozilgan bo’lib, unda Orest rolini Gyotening o’zi, uning turmushdoshi Korota Shreter Ifegeniya rolini o’ynaydilar. Pyesaning tugal nusxasi 1786 yili Italiyada yaratiladi. Gyotening “Ifigeniya Tavradada” pyesasi Yevripidning pyesasida Orest ajnabiylar qatl etiladigan Tavridadan Ifigeniya yordamida qochib, o’limdan qutuladi. Gyote asarida esa Ifigeniya Orestni qochishga undovchi “uchar” Piladning gapini yo’qqa chiqarib, uni Tavridada qolib, podshoh Foantdan rahm-shafqat so’rashga da’vat etadi. Foatning chindan ham ko’ngli yumshab, qabihona qonunni bekor qiladi va Orestni o’limdan qutqaradi. Orest o’z nomining yolg’on-yashiq bilan bulg’amay, qutqarib qolinishi faqat axloqiy g’alabagina to’la-to’kis g’alaba ekanligidan dalolat beradi. “Torkvato Tasso” (1790) tragediyasi ham “idealist” bilan amaliyotchi o’rtasidagi to’qnashuv asosida qurilgan. Lekin muallifning ikkilanishi tufayli bu pyesa chinakkam shiddatkorlikdan mahrum bo’ladi. “Ifigeniya”dagi singari “Torkvato Tasso” asarida ham klassisizmning uch birlik qoidasi to’la saqlangan.

Lekin “Ifigeniya” haqiqiy yunon dramasiga yaqin tursa, “Torkvato Tasso” asarida yangi davrdagi Yevropa klassisizmi ta’siri sezilib turadi. Buyuk shoir adabiy faoliyatining ilk davriga mansub bo’lgan “Yosh Verterning iztiroblari”chalik dovrug’ taratgan, qizg’in muhabbat qozongan birorta prozaik asarni o’sha davr nemis adabiyotida qayd etish ancha mushkul. Yevropada biror mamlakat yo’qki, bu roman tarjima etilmagan bo’lsa. Inqilobiy Fransiyada feodalizm tartibotiga qarshi ko’tarilgan xalq “Yosh Verterning iztiroblari” romanidan mamnun ekanliklarini bildirganlar. Mazkur asarning o’sha davrdagi ommaviyligidan dalolat, albatta “Yosh Verterning iztiroblari” rus tilida chop etilganidan tashqari, 1975 yilda G’afur G’ulom nomli Adabiyot va san’at nashriyoti tarjimon Yanglish Egamova bevosita nemis tilidan o’girgan. Adabiyotshunos Ibrohim G’ofurov ta’biri bilan aytganda, “Navoiylar asos solgan gulshanga” buyuk nemis shoiri Gyote asarlarini iqtidorli shoirimiz Erkin Vohidov nazmga, tarjimon Yanglish Egamova nasrga olib kirdilar. Har biri o’z o’rni va bahosiga ega bo’lgan mazkur ijod durdonalarini o’zbekchaga ag’darish uchun jur’at va xohishni o’zi kamlik qiladi, albatta. Ulug’ yozuvchining ijodini o’rganish san’atkor hayoti tarixini o’rganish va uning ta’limidan bahra olish demakdir. Gyote ijodini o’rganish uning shaxsiy dunyosini bilish, ijod manerasidan saboq olishdir. Gyote yoshligidanoq kundalik yuritib, hayotidagi muhim sanalarni, ajoyib uchrashuvlar natijasini hamda sayohatidagi ba’zi bir esda qoladigan epizodlarni qayd qilib borgani ma’qul. Lekin, u Krakovdan Sharq tomonga o’tmaganligi tarixiy manbalardan ma’lumdir. Uning esdaliklari va “Mag’ribu-Mashriq devoni” (“Westőstlicher Diwan”)da u narsa yana yaqqol ko’zga tashlanadi. Bu asar “Faust”dan keyin, uning ijodida alohida sahifani tashkil etadi. Bu yerda “Faust”da qayd qilingan ayrim g’oyalar va obrazlarni qayta jonlantiradi. “Mag’ribu-Mashriq devoni” (“Westőstlicher Diwan”) o’n ikki kitobdan iborat: “Qo’shiqchi kitobi”, “Hofiz kitobi”, “Sevgi kitobi”, “Mushohada kitobi”, “Qobus kitobi”, “Soqiynoma”, “Norozilik kitobi”, “Hikmat kitobi”, ”Zulayhonoma”, “Temurnoma”, “Masal kitobi” va “Jannatnoma”dir. Bu kitoblarda falsafiy lirika

javhari yaratilib, inson taqdiri, tinchlik va ozodlik barilla kuylanadi. Sharq obrazi bamisoli ertaklardagidek donishmandlik, aql va idrok timsoli bo’lib yangraydi. Asar allegorik shaklga moyil, asosan sharq poetikasi uslubida yaratilgan. Gyote sharq poeziyasini mukammal o’rganib, undan badiiy uslublarining ayrim turlarini, jumladan, so’zlar yaxlitligi, sharqqa xos belgilarni ko’proq qo’lladi. Gyote zamondosh sharqshunoslardan Lorsbax, Keyzergarten va Dits bilan yaxshi tanish bo’lgan. Ular Gyotega Sharq adabiyoti va uni tilini o’ganishda faol yordam berganlar. Arab tilini qisman o’rgangan Gyote Quroni Karimning 10 ta surasini o’zi olmon tiliga tarjima qilgan. Ingliz sharqshunosi Xenri Bromsning dalolat berishicha, Gyote sharhshunoslar, sayohatchilarning Sharq haqidagi turli janrdagi 48 ta kitobini o’rganib chiqdi. Mashhur o’zbek shoiri Maqsud Shayxzoda ilk bor o’zbek kitobxonlarining Gyote ijodi bilan tanishtirdi va o’zbek adabiyotida yangi bir sohaga - uning ijodini o’rganishga asos soldi. Taniqli o’zbek shoiri E. Vohidov “Faust”ni, Muhammad Ali bilan Azim Suyunlar “Sayyohning tungi qo’shig’i” (“Wanderers Nachtlied”)ni, N. Muhammadiyev bilan Sadriddin Salimov “Devon”dan parchalarni tarjima qilishdi. Olim Sadriddin Salimov “Mag’ribu-Mashriq devoni” (“Westőstlicher Diwan”)ni asliyatdan o’girish ustida faol ish olib borgan bo’lsa, Salim Jabborov “Devon”ning ilmiy sharhi ustida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi. Gyote nemis adabiy tilining ham yaratuvchisi hisoblanadi. Uning dostoni uslubida oddiy xalq tili oliy tabaqa kishilari tiliga xos tantanavorlik, rang-baranglik va dramatizm bilan uyg‘unlashib ketgan. Gyote o‘z davridagi ijokorlardan farqli o‘laroq butun nemis millati nomidan gapirib, uning asriy orzu-armonlarini ifodalagan. Shuning uchun ham uning XVIII asrning so‘nggi shoiri va ayni paytda, yangi davrning birinchi shoiri, deyishadi. Gyote ijodi nemis adabiyoti va butun Yevropa madaniyati taraqqiyotiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shoir ijodi adabiyotshunos olimlar tomonidan keng tadqiq etilgan. Gyote asarlari jahon xalqlarining ko‘pgina tillariga tarjima qilingan. ”Faust” asari o‘zbek tilida Erkin Vohidov tarjimasida nashr etilgan.

Shoir o‘zi orziqib kutgan kunlar milliy qadriyatlarimiz, dinimiz va tilimizni qayta tiklash, xalqimizning ko‘p asrlik nodir merosi, urf-odatlarini yosh avlodga, qolaversa, ko‘p yillik mustabid tuzum asoratida yashagan zamondoshlarga ibrat qilib ko‘rsatish masalasi kun tartibiga qo‘yiladigan onlar kelishini sabrsizlik bilan kutdi. Yillar davomida orttirgan ijodiy tajribasini shu yo‘lga safarbar etish orzusida tunni tongga uladi: Muqaddas Quroni Karim va hadislar, mo‘tabar qo‘lyozmalar, muazzam pandnomalar asrorini kashf etishga urindi. Chunki “ Gyote o‘z “Faust” ning tashqi qurilishini tuzishda islom madaniyatidan bir qadar foydalangan. Ammo “Faust”ning ichki mazmuni nuqtai nazaridan ham Gyote islom (Sharq) ta’siridan holi qolmadi” 1 . Nihoyat mazkur durdonalar ko‘ngliga solgan yolqin junbushga kelib, yana tarjima qalamini qo‘lga oldi. Erkin Vohidov “Faust”dan tashqari, Pushkin, SHevchenko, Qaysin Quliyev, Maxsatiy Ganjaviy, Sergey Boruzdin, Sergey Esenin kabi adiblarning asarlarini o‘zbek tiliga o‘girdi va aytish mumkinki, tarjimonning bu jasorati, o‘zbek tarjimachiligi zabt etgan ulug‘vor cho‘qqi deyishga arzirli. Erkin Vohidov shu paytga qadar o‘zbek xalqining ma’naviy mulkiga aylantirgan asarlar talaygina va ularning ko‘pchiligini jahon adabiyoti durdonalarini tashkil etadi. Shu tariqa u rus, turk, ozarbayjon tillarini puxta o‘zlashtirgan, ma’no tovlanishlarini chuqur his qila oladigan serqirra tarjimon sifatida nafaqat o‘z ona vatanida, balki Sharq va G‘arb mamlakatlarida tanildi. Xalqaro Gyote mukofotini olgan shoir bu yuksak mukofotlarni nafaqat o‘z mehnatlariga berilgan baho, balki jonajon xalqiga ko‘rsatilgan hurmat-ehtirom namunasi deb biladi. Bu nodir asarlarning o‘zbek kitobxoni ma’naviy dunyosiga kirib borayotganidan olam-olam quvonch, bahramandlik tuyadi, jonajon yurtiga erk baxsh etgan yaratganga shukronalar aytadi. Ma’lumki, Gyote ijodi insoniyatning kamolot sari tashlagan eng ulkan qadamlaridan biri bo‘ldi. Shu sababdan Gyote ni “Faust” asarini jahon adabiyotida zo’r asar, deb e’tirof etishadi. “Faust” she’riy shaklining murakkabligi, har satrda 1 Саломов Ғ.Таржима назарияси асослари.Тошкент. 1983. 35-бет

turfa xil ma’no anglatishi, son-sanoqsiz ism va timsollarning o‘sha davr Yevropa tarixiy geografiyasi bilan chambarchas bog‘lanib ketganligi va nihoyat qadimgi Sharqda tarqalmay kelgan. Uning tarjimasi Sharqda keyin ham bo‘lmagan. Orzuga ayb yo‘q deydilar. “Faust”ni o‘zbek tilida ko‘rish va o‘qish ishtiyoqi ustun kelgani uchun uning tarjimasiga qo‘l urildi. Ammo bu degani – “Faust” o‘zbek tilida beqiyos jaranglaydi degani emas. Ehtimol, bu asar hali bir necha bor tarjima qilinar. Chunki tarjima nusxalari ko‘paygan sayin buyuk ijodkorlar dahosining yangi-yangi qirralari ham ochilib borishi shubhasizdir. Gyote shunos O.Mendel’shtam « Gyote xaqida suhbat» kitobida shunday yozadi: « Gyote poemasi zamonaviy ilmu-irfon ma’lumi bo‘lgan barcha fanning quvvatlarini o‘zida mujassamlashtirgan. Gyote ni mutolaa kilish, avvalo, mashaqqatli mehnat demaqdir». Erkin Vohidov birinchi bo‘lib bu mashaqkatli va ayni paytda, g‘oyat sharafli ishga qo‘l urdi va buning uddasidan chiqdi. Bundan uch yuz yil muqaddam boshqa zaminda yaratilgan asarni o‘zbek o‘quvchisiga yetkazish uchun faqat shoirlik iste’dodining o‘zi kifoya qilmasligini yaxshi bilgan mutarjim bir necha yil qunt bilan tayyorgarlik ko‘rdi, ilmiy va ijodiy izlanish olib bordi. Erkin Vohidov asl nusxa sifatida foydalangan Posternakning ruscha tarjimasi, rus she’riyati qozongan katta zafar deb baholangan va tarjimon 1947 yilda bu ishi uchun birinchi darajali Davlat mukofoti bilan taqdirlangan edi. Posternak o‘zigacha bo‘lgan yuz yillik tajribaga suyangan, chunki ungacha o‘nlab rus adiblari bu sohada kuchlarini sinab ko‘rgan edilar. O‘zbek mutarjimi uchun esa, Gyote butunlay yangi olam, ochilmagan qo‘riq. O‘zbekcha tarjima bilan astoydil tanishish Erkin Vohidovning mashaqqatli mehnati va zo‘r ijodiy yutuqqa erishganini ko‘rsatadi. Erkin Vohidov shunday deydi: Men tarjimachilik bilan ham shug‘ullandim. Ushbu mashg‘ulotimning eng asosiysi Gyotening «Faust»si deb bilaman. Tarjima jarayoni men uchun eng ulug‘ maktab bo‘ldi. Agar kog‘oz ustida eng ko‘p ter to‘kkan bo‘lsam, o‘sha tarjima ustida to‘kkanman. Ona tilimiznint naqadar boy ekanligiga imon keltirgan bo‘lsam, o‘sha tarjima jarayonida imon keltirganman.

Azbaroi tarjima asl nushadan kam bo‘lmasligi uchun tilimiz boyligidan imkon boricha to‘liq foydalanish uchun izlandim, til xazinasidan so‘zlar axtardim. Shoh asarlar tarjimasi adabiy til uchun sinovdir. Chunki bunday vaqtda ona tilining ishlanganligi va imkoniyatlari qay darajada ekanligi ayon bo‘lib qoladi. Ochig‘ini aytganda, «Faust» singari yozma adabiyot obidalari tarjimasini har qanday til ham ko‘tara olmaydi. O‘zbek tili tarakkiyoti va she’riyatining hozirgi mavqei eng murakkab asarlarni tarjima etishga to‘la imkon berishini Erkin Vohidov yana bir marta isbotladi. Darhaqiqat, o‘ziga xos ramziy uslubda yozilgan «Faust» tarjimasida til masalasi dolzarb masala hisoblanadi. Zamonaviy adabiy til - bu hozirgi so‘zlashuv normalariga rioya qilgan xalqning ko‘p asrlik tilidir. Badiiy tarjima ana shu til bilan bunyodga keladi. «Faust» tarjimasiga kelganimizda esa, shuni aytish kerakki, bu asarning faqat o‘ziga xos bo‘lgan talablari ham bor. Masalan «Hamlet»ni yoki «Faust»ni eski iboralardan, arxaik uslubdan umuman foydalanmasdan turib tarjima qilganda ham ulardagi davr ruhini bersa bo‘ladi. Lekin «Faust»ning yo‘rig‘i boshqa. Mazkur poemaning tili o‘z zamonida ham o‘ziga xos uslubga ega ramziy til sifatida ma’lum bo‘lgan. Xuddi shu sababdan «Faust»ning o‘ziga xosligini aks ettiradigan til uslubi tanlashga to‘g‘ri keladi. Mutarjim Erkin Vohidov ham Gyote yashagan davr ruhini, asardagi ramziy-majoziy lug‘atga asoslangan uslubni aks ettirish uchun ona tilining barcha qatlamlaridan, sheva va lahjalardan, o‘tmish adabiy til, kadimiy turkiy so‘zlardan juda unumli va o‘rinli foydalangan. Majoziy tasvirlar, goh yoyiq goh yopiq va sirli istioralarni kayta yaratish orqali Erkin Vohidov Gyote aytmoqchi bo‘lgan teran fikrlarni, ramziy ishoralarni, uning ruhiyatini o‘zbek kitobxoniga yetkaza olgan, shuning uchun ham tarjimada milliy kolorit ham saqlangan, davr ruhi ham berilgan, muallif uslubi ham to‘liq saqlangan. 1.2. Gyote va Erkin Vohidov ijodiy ruhiy uyg‘unligi

O’zbek adabiyoti namoyandalarining kecha va bugunda qilgan ulkan mehnatlari xalqimizning she’r xazinasiga kishilik zexni va dahosining g’oyatda barkamol asarlarini qo’sha oldi. Iste’dodli shoir Erkin Vohidov asliyat she’riyati bilangina emas, jahon xalqlari adabiyotidan qilgan qator tarjimalari ham mashhur. Uning mehnati tufayli bugungi o’zbek kitobxoniga Yesenin, F.SHeller, Iqbol, Ulfat, R.Hamzatov, L.Ukrainka, A.Bilok singari barkamol rus shoirlarining asarlari qadrdon va yaqin bo’lib qolgan, ijod maktabiga aylangan. O’zbek shoirining iqtidori va qalami Navoiylar asos solgan gulshanga nemis shoiri Yohann Volfgang Gyoteni ham olib kirdi. Gyotening jahon adabiyotida yuksak qadrlanib kelgan asari “Faust” she’riyatimiz uchun o’lmas mulkka aylandi. Erkin Vohidovning “Faust”i ijodiy erkinligi va filologik puxtaligi bilan o‘zbek tarjimachiligida tamomila yangi tajriba edi. Tarjimon A. Sokolovskiy va N. Xolodovskiylarning ruscha tarjimalaridan foydalangan. Erkin Vohidov o‘z tarjimasida bir emas, balki bir necha manbaga tayangan. Bundan tashqari, uning tarjimasi ijodiy asardir. O’zbekcha “Faust”ni uning asl nemischa asliyat bilan ham qiyoslash mumkin. Negaki, Erkin Vohidov asarning bir nechta ruscha tarjimalaridan foydalangan ekan, bu bilan o’ziga qandaydir yig’ma, oraliq “tanqidiy tarjima matni” tuzib olishni maqsad qilib qo’ymagan. Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, Boris Pasternak tarjimasi bosh manba, asos qilib olingan. Ana shuning uchun biz ishimizni Erkin Vohidov va Posho Ali Usmon tarjimalari qiyosida ko’rib chiqdik. “Faust”ning o’zbekcha tarjimasi o’zining badiiy qimmati, ma’nosi san’ati bilan fojianing mavjud barcha turkiy tarjimalari orasida eng yaxshilardan biri, balki a’losidir. “Faust”ga yozilgan “Bag’ishlov” Gyotega xos yuksak did bilan o’girilgan, unda oktava (sakkiz misrali she’r 1-3-5 va 2-4-6 misralar qofiyalanib, 7-8 satrlar juft qofiya-masnaviy bo’lib keladi) talabiga rioya qilingan.

Tarjima qilingan asarlarda izohlar berish, oddiy kitobxonga qorong’i bo’lgan ilmiy, falsafiy, diniy, afsonaviy tushunchalarni sharhlash, birinchidan, asar mazmunini o’quvchiga to’la yetkazishga xizmat qilisa, ikkinchidan, bu o’sha asar muallifining bilim darajasini namoyish qiladi. Gyote “Faust”dek shoh asarni yaratishda juda ko’p tarixiy manbalardan, yunon, rim, yahudiy, ba’zan hatto fors afsonalaridan ham mo’l-ko’l foydalangan. Ayrim hollarda Pasternak matnining mazmunini oqizmay-tomizmay o’girishga berilib ketganda Erkin Vohidov Gyotedan uzoqlashgan. Tarjimada asliga monand muqobil so’z topish, uni o’z o’rnida qo’llay bilish tarjimondan mahorat va did talab qiladi. “Teatr muqaddimasi” qismidan shoir tilidan aytilgan quyidagi misrani olish mumkin: Б. Пастернак: Пусть мысль твоя, когда она зрет, Предстанет нам законченно честа. Наружный блеск рассчитан на мгновень, А правда переходит в поколенья 1 . E . Vohidov : Bas , o ’ ylar toshqinin tindirolsak biz , Mukammal go ’ zallik shunda tug ’ ular . Jilvaning umridir bir lahza faqat , - Avlodlarga qolur haqiqiy san ’ at . 2 P . Usmon : Necha yillar o ’ tib topadi qaror , 1 Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955, стр. 40. 2 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 14- bet .

Inson zakosi-la yaralgan san’at. Joziba oniydir, chin san’at xalos Avlodlar nazdida topadi ixlos 3 . Gyote das Echte (“haqiqiy narsa”) deganda haqiqiy san’atni nazarda tutadi. Pasternak uni mavhum “ правда ” tushunchasi bilan bersa, E.Vohidov “haqiqiy san’at” deb ma’noni konkretlashtiradi – bu asl nusxaga to’la muvofiq bo’lib, P. Usmon bu so’zni “chin san’at” tarzida tarjima qiladi. Shuningdek, E. Vohidov “ мысль ” so’zini aynan “o’y” yoki “fikr” deb qo’ya qolmaydi, balki obrazli qilib, o’ylar toshqini degan ibora bilan o’giradi. P. Usmon esa asliyatga yaqin borib, badiiylashtirgan holda, “necha yillar o’tib topadi qaror ” deb beradi. Xuddi shunga o’xshash – Пастернак: Кропанье пошлостей – большое зло, Вы этого совсем не сознаете. Бездарных и проходимцев ремесло, Как вижу я, у нас в большом почете. 4 E . Vohidov : San ’ atda kosiblik – koziblikka teng , Nahot odatiydir sizga bu holat . Bu yerda noqobil qalamkashlarning Hurmati balandga o ’ xshar bag ’ oyat . 5 3 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 14- bet . 4 Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955, стр. 41.

P.Usmon: Unday asarning g’alizligin sezmaysiz nahot, Chin san’atkorni etmaydi u o’ziga asir! Noshud janoblar ijod etgan har bir naqorat Dono bir hikmat misol etar sizlarga ta’sir. 6 Birinchi misra – “ Кропанье пошлостей – большое зло ” (bo’lmag’ur narsalarni yozish g’irt bema’nilikdir) so’zlarini birma-bir aynan o’ziday ag’darish uchun hech qanqay mahorat hojat emas, ammo bundan “San’atda kosiblik – koziblikka teng” degan hikmat chiqarish uchun Erkin Vohidovning tadbiri kerak. Olmonshunos olim va tarjimon Posho Ali Usmonda esa to’g’ridan-to’g’ri tarjima orqali ma’no jihatdan juda yaqin borganligini ko’ramiz. “Teatr muqaddimasi” tarjimasida ba’zi saktaliklar (kamchilik, me’yordan chetga chiqish) ham uchraydi. Пастернак: Я вам сказал, что нам во благо. Вы и варите вашу брагу. Без разговоров за котел! 7 5 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 15- bet . Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 15- bet . 6 7 Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955, стр. 45.

E . Vohidov : Bizga nima kerak sizlarga ayon , Sizdan shinni qilish – bizlardan qozon . Tezgina kirishing , fursat kutmaydi . 8 P . Usmon : Ma ’ lumingizkim , orzuimiz ayni shu tob Sipqormoq o ’ tkir , safoli bodai nob ; Paysalga solmay , kirishing ishga darhol ! 9 Asl nusxadagi stark Getr ä nke (“ o ’ tkir ichimlik ”) Pasternak tarjimasida “брага” (“ bo ’ za , xonaki pivo ”) ga ; E . Vohidovda “ shinni ” ga ; P . Usmonda “ o ’ tkir , safoli boda ” ga aylanaga . Kontekstdan ma ’ lum bo ’ ladiki , “ o ’ tkir ichimlik ” deganda direktor tomoshabinni maftun qiladigan asarni nazarda tutadi . Брага asl nusxaga sal yaqinlashsa - da , “ shinni ” direktorning tiliga sira yopishmaydi . Posho Ali Usmon tarjimasigina asliga monand . Umuman , “ Teatr muqaddimasi ”, ba ’ zi bir kamchiliklarga qaramasdan , yaxshi tarjima qilingan . Pasternak bilan jasurona bellashgan Erkin Vohidov o ’ ziga xos fusunkor lirik misralar yaratadiki , ularga munosib baho bermoq darkor . “ Jilvaning umridir bir lahza faqat , “ Kulgi – zar , ko ’ chada yotmas , azizim ”, “ Do ’ stim , har hunarning o ’ z amali bor , taxtaga arra - yu , temirga sandon ” kabi hikmatona misralar o ’ quvchining xotirasida muhrlanib qoladi . ” Faust ” dek durkun san ’ at asarining falsafiy - lirik ma ’ nosini kitobxonga yetkazishning o ’ zi kattakon san ’ at . 8 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 20- bet . 9 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 18- bet .

“ Arshi a ’ lodagi debocha ” sahnasida tangri , farishtalarning mutasaddilari Rafoil , Jabroil va Mikoil hamda Mefistofel ishtirok etadi . Uch maloika har doim harakatda va rivojlanishda bo ’ lgan koinotga hamdu sanolar o ’ qiydi . o ’ z - o ’ zidan ma ’ lumki , afsonaviy maloikalar koinotni emas , balki uning “ yaratuvchisi ” bo ’ lga tangrini madh etishlari zarur edi . Bu yerda esa , aksincha , Gyote ularning madhiyasi orqali o ’ zining koinot haqidagi fikrini izhor etadi . Bizningcha , tangri deganda tabiatni nazarda tutadi . Lekin buni muallif ochiq ayta olmaydi , u yashagan sharoit majoziy tarzda fikr yurutishni taqoza etardi . Maloikan rafoil tilidan barcha jonli mavjudotga hayot baxsh etuvchi quyosh madh etiladi . Rafoil monologining keyingi to ’ rt misrasi shunday : Пастернак: Дивятся англы господни, Окинув взором весь предел. Как в первый день так и сегодня Безмерна слава божьих дел. 10 E . Vohidov : Hayrat nigohini tikmish malaklar , Ajabkim , kuch bermish belgisiz dunyo . Yaralmish onidin to bu dam qadar Mangu musharrafdir suniy taolo! 11 P. Usmon: Maloik ahliga qudrat-nigohi, 10 Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955, стр. 47. 11 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 23- bet .

Hech kim bilmas qayda uning asrori; Nechuk topmish esa azaldan qaror Hozir ham o’shanday cheksiz, purviqor. 12 Asl nusxaning mazmuni shunday: “Uning (Quyoshning) nigohi farishtalarga kuch baxsh etadi, vaholanki, ularning hech qaysisi buning mohiyatiga tushunmaydi; bu bepoyon ulug’ ishlar (borliq) azaldagidek purviqor (yani dunyo avvaldan qanday mavjud bo’lsa, hozir ham shunday)”, demoqchi Gyote. Lekin Pasternak ham, Erkin Vohidov ham shoirning fikrini chetlab o’tishgan. Darvoqe, Gyotening bu ajib misralari Posho Ali Usmon tarjimasida ancha tuzuk berilgan. Asl nusxada bepoyon koinotning purviqorligi kuylansa, B. Pasternakda va E. Vohidovda tangrining “musharrafligi” tarannum etiladi. Bunday deyish buyuk Gyotening dahriyligini inkor qilish bo’lardi. Muallif Rafoil, Jabroil va Mikoil kabi afsonaviy obrazlardan voqeylikni bayon qiluvchi shartli majoziy obrazlar sifatida foydalanadi, Tangri va Mefistofel ham shunday obrazlarning prototipidir. Jabroil, Mikoil, tangri va Mefistofel monologlari bag’oyat go’zal tarjima qilingan. Masalan, Mefistofel bilan Tangri diologlari E. Vohidovdan ko’ra P. Usmon tomonidan shoirona yuksak mahorat bilan o’girilganligiga quyidagi chaqmoq misralar dalildir: Mefistofel: Gapirmayman yulduz, sayoralardan, so’zlayman yer uzra ovoralardan. Inson – koinotda kichkina xudo, Shunday yaralagan u azal iptido. 12 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 19- bet .

U balki tuzukroq yashardi bukun, Sen solmagan bo’lsang ko’ngliga uchqun. O’sha uchqunni u aql deb atar, Kuni u tufayli hayvondan battar… 13 Mafistofel: Quyoshu koinot menga qorong’u, valek u. Kishilik dunyoning – kichik xudosi, Lek o’zgarmas holi, ohu nidosi, Bermasayding unga yog’du samoviy Yahsardi boyaqish inson binoyi; Sen bergan yog’duni der ruh, zakovat, Shu bois hayvondek kechirar hayot. 14 Tangri: Arzing shumi? Yana o’sha eski gap! Bir ishkal topursan har ishda, ajab! Ro’zi olamdin sen, demak, norizo? 15 Tangri: 13 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 24- bet . 14 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 20- bet . 15 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 25- bet .

Boshqa aytar gaping yo’q erur nahot? Topganing shikoyat, nuqul shaytonzot. Hech ne bo’lmay maqbul, noliysan chunon. 16 Mefistofel: Tangrim, olamingda ish juda rasvo! Shu uqubatda yasharki odam – Rahmim kelar unga hatto mening ham. 17 Mefistofel: Ha, Tangrim! G’amxona ekan bu jahon. Aftoda, xor-zordir inson bolasi; Dilimni ezadi uning nolasi. 18 Nemischa asliyatning ruscha tarjimasidan Erkin Vohidov o’zbek tiliga o’girganda, yana bir karra erkinlikka yuz tutush monologning ma’nosini birmuncha o’zgartirishga sabab bo’lgan. E. Vohidov: Men-ku avlo ulamolardan, Tabiblardan, fuzalolardan, Bular ichra jin urmagan kam, 16 O ’ sha kitob . 20- bet . 17 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 25- bet . 18 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 20- bet .

Menda-chi, dars olur jinlar ham. 19 Erkin Vohidov tarjimasi mazmunan asl nusxadan ancha-muncha uzoqlashgani satriy tarjimadan ko’rinib turibdi. Bunda matnni tarjima qilishdan ko’ra uni talqin etish, asarni o’zimizning tushuncha va tasavvurlarimizga moslashtirishga o’xshab ketadi. Tarjimada yevropacha kolorit saqlanmagan: yurist va magistrlar “ulamayu fuzalolar” deb olingan. Ma’lumki, ulamo–olimlar, bilimdonlar; fuzalo–fazl egalari, olimlar degan so’z–bularning hech qaysisis ham magistr (ilmiy darajaga ega bo’lgan gumanitar fanlar muallimi) va yurist (huquqshunos), so’zlariga ekvivalent bo’la olmaydi. Bundan tashqari, mazkur so’zlarni qo’llash, chamasi, sal me’yordan oshgan ko’rinadi. Bu esa Gyote asarining kontekstiga sharqiy tus beradi. Holbuki, yevropalik shoirning asari o’zining yevropacha uslubi bilan mukammal bo’ladi. Mazmunan asliyatga to’g’ri keluvchi jihatni tarjimon Posho Ali Usmon tarjimasida ko’rish mumkin. Mirzayu poplar, huquqshunos, magistr Zehnda zotan mendan ustunmasdir: Vijdon azobi yo’q menda begumon, Xavf solar qalbga na do’zax, na shayton Shu bois menda shodlikdan yo’q nishon. 20 B. Pasternak ruscha tarjimada juda erkin parvoz qilib yuborgan – gohi parchalarda muallif beradiagan fikrni unutib yuboradi yoki uni o’z hukmiga bo’y so’ndiradi, natijada Gyotega xos jo’shqin falsafiy misralar o’rniga Pasternak lirikasi paydo bo’lgan. Rus tilidan Erkin Vohidov tomonidan o’zbek tiliga tarjima qilinganda esa asar leytmotiv (asosiy maqsad)i ma’lum darajada o’z vaznini yo’qotgan. 19 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 31- bet . 20 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 23- bet .

Erkin Vohidov: Goh ilhom zabt etsa ko ’ ngillar kunjin , Uchurmiz chulg ’ anib moviy tumanga . Lekin yelkamizga osilgan xurjun , Darhol olib tushar bizni tubanga. Safsata vijdonga po’shida bo’lar. O’zimiz tanbalmiz, bo’shangmiz xarob. Shafqat, nomus deymiz, aslida bular, Ojizlik yuziga tortilagan niqob. Turfa xil sababu uzr yagona Ko’ngilni aldamoq uchun bahona. Bola-chaqa deymiz, uy-joy va xotin… Goh o’tdan qo’rqamiz, gohida suvdan. Yo’q, bular ojizlik slogan qo’rquvdan, Zohir hadik esa, tubanlik botin. 21 Har qanday asarning mazmunini turlicha aks ettirish mumkin, ba’zan bir misra nari tursin, hatto bitta so’z ham she’rning mazmunini o’zgartirib yuboradi. Mazkur asarning o’zbekcha tarjimasida tarjimon P.Usmon asliyatga og’ishmay rioya qilib, muallifning fikri, muddaosini haqqoniyat tarozisiga solib, uni asliga muqobil holda kitobxonga yetkazishga uringanligini quyidagi misrada ham ko’rishimiz mumkin. Jasorat ila orzu yozganda qanot, 21 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 43- bet .

Ishonch-la boshlar bizni mangulik sari. Orzuga o’rin qolmas qalbda nihoyat, Bo’lmasa kishi hayotida barori. G’am, tashvish o’rin olgach yurak to’rida, Ezilar kishi maxfiy g’am-anduhidan. Beshumor g’avg’o bermay osoyish bir on, Yangi niqobda mudom bo’lar namoyan: Gohida o’t, suv, xanjar, goh bo’lib zahar, Goh uy, goh xotin bo’lib etadi zohir. Titraymiz hech ne solmay tahdid har safar, Hech ne yo’qotmay tushar tashvish, gangir bosh. 22 Yuqoridagi parchani rus va o’zbek tillaridagi B.Pasternak hamda E. Vohidovlar tarjimasida asl nusxaga muvofiq keladigan misralar matnda umuman uchramasligini kuzatish mumkin. Tarjimonlar bergan misralar asliyatga ta’sir qilmasa-da, asarga biroz ortiqchalik qilgan. Lirik sahnalar tarjimasi favqulodda jozibali chiqqan. “Ko’cha” sahnasidagi Faust monologlari bunga yaqqol dalil bo’ladi. Darhaqiqat, lirika bobida Pasternak va E. Vohidov Gyote fikrini “yanada rivojlantirgan”ligini tarjimon P.Usmon tarjimasi bilan solishtirganda sezishimiz mumkin. Пастернак: О небо, вот так красота! 22 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 32- bet .

Я в жизни не видал подобной. Как неиспорченно – чиста И как насмешливо – беззлобна! Багрян1 губ, румян1 щек,- Я их вовеки не забуду! Несмело покосилась вбок, Потупив взор, - какое чудо! Я как ответила впопад! Нет, это прелесть это клад! 23 E . Vohidov : O , qanday latofat ! Ichurman qasam, Bundayin umrimda ko’rmadim also. Naqadar pokiza, ma’sum bu sanam, Andak tikoni ham yo’q emas ammo. Qip-qizil lablaru qontalash yuzlar, Yerga qarab turgan uyatchan ko’zlar. Ko’zlarimdan nari ketmaydi also, Bir umr yodimda qolgay bu siymo. Qanday ohang berdi u qisqa so’zga, 23 Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955, стр. 164.

Iloj yo’q qoyilman demakdan o’zga. 24 Asliyatga mos yani Posho Ali Usmonning bevosita tarjimasini solishtiradigan bo’lsak: Ont ichamanki, suluv ekan chunon! Bunday go’zalni ko’rmaganman, inon. Odob-tavoze’, nazokatli, ma’sum, Aqlimni oldi u shirin takallum. La’li lab, yuzlar qirmiz, guyo alvon. Toki tirikman, unutmam hech qachon. Ko’zi ko’zimga tushganda banogoh, Bag’rimni tildi otashin u nigoh. Muxtasar javob aylab ul jilvakor, Asiru maftun etdi meni takror! 25 Darhaqiqat, ba’zi jiddiy va nojiddiy kam-ko’stlarni nazardan soqit qilganda, shubhasiz, asarning Erkin Vohidov tarjimasi bugungi kunda ulkan adabiy yutuqlar darajasidadir. Unga Gyotega xos nozik lirizm ko’p jihatdan o’z aksini topgan. Zotan, Boris Pasternak singari talantli lirik shoir-tarjimon bilan Erkin Vohidovdek mohir, zabardast so’z ustasi bellasha olishi mumkin edi. ”Faust” fojiasini qayta yaratish bilan birga E. Vohidov va olmonshunos tarjimon Posho Ali Usmon ko’hna she’riyatimiz xazinasini yangi noyob durdona bilan boyitishdi. Ushbu bitiruv 24 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 142- bet . 25 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 109-110- betlar .

malakaviy ishimizda “Faust” tarjimasi haqida fikr yuritar ekanmiz, Erkin Vohidov (B.Pasternak tarjimasi bilan birgalikdagi) va Posho Ali Usmon tarjimalarining afzalliklari hamda mukammalliklari qiyosiy o’rganildi. II BOB. ERKIN VOHIDOV TARJIMASINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATI 2 .1. “ Faust ” tarjimasida shakl va mazmun mutanosibligi O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasida “Faust” tarjimasiga bag’ishlab o’tkazilgan muhokamada shoir Erkin Vohidov asarni o’zbekchalashtirish jarayonida buyuk Gyotedan ilhomlanib yaratgan o’zining asliyat she’rlarini mazkur tarjimaning hoshiyalariga yo’l-yo’lakay bitganligini eslatgan edi. Biz Gyotening “G’arbu Sharq devoni” ajoyib hofizona ruh bilan sug’orilaganini yaxshi bilamiz. Xuddi shuningdek, atoqli shoirimiz Erkin Vohidovning ham “Tirik sayyoralar” to’plamidagi aksariyat she’rlari ulug’ Gyotening gumanistik g’oyalari ruhida yozilgan, deb dadil ayta olamiz. “Faust” tarjimasini adabiy tanqidchiligimiz haqqoniy ravishda barkamol ijodiy qayta yaratuvchilik namunasi deb e’tirof etdi. Darhaqiqat, ba’zi jiddiy va nojiddiy kam-ko’stlarni nazardan soqit qilganda, shubhasiz, asarning Erkin Vohidov tarjimasi bugungi kunda ulkan adabiy yutuqlar darajasidadir. Unga Gyotega xos nozik lirizm ko’p jihatdan o’z aksini topgan. Zotan, Boris Pasternak singari talantli lirik shoir- tarjimon bilan Erkin Vohidovdek mohir, zabardast so’z ustasi bellasha olishi mumkin edi. ”Faust” fojiasini qayta yaratish bilan birga E. Vohidov va olmonshunos tarjimon Posho Ali Usmon ko’hna she’riyatimiz xazinasini yangi noyob durdona bilan boyitishdi. Ushbu bitiruv malakaviy ishimizda “Faust” tarjimasi haqida fikr yuritar ekanmiz, Erkin Vohidov (B.Pasternak tarjimasi bilan birgalikdagi) va Posho Ali Usmon tarjimalarining afzalliklari hamda mukammalliklari qiyosiy o’rganiladi. Nemis Gyoteshunosi Genri Poshmann „Faust“ tragediyasiga „So’nggi so’z yozar ekan“, uni shunday ta’rifladi: „Jahon adabiyoti tarixida „Faustdek“ ko’p

mashhur bo’lgan va kam tushunilagan kitob bo’lmasa kerak“. Darhaqiqat, „Faust“ni asl nusxasida o’qigan kishi bunga to’la imon keltirishi mumkin. Asarni ham o’qigan sayin kitobxon yangi-yangi va teran mazmunli fikrlarga duch kelaveradi, undagi oddiy bir personaj monologida ham olam-olam ma’no borligiga ishonch hosil qilaveradi. „Faust“ning birinchi qismi to’rt ming olti yuz o’n ikki misradan iborat bo’lib, unda ikki yuzdan ko’proq izohtalab ibora va tushuncha bor. Mazkur maqolamiz „Faust“ tragediyasida Gyote tomonidan qo’llanilgan ba’zi bir istiloh, diniy tushuncha va nomlar, xos so’zlar (realiya) hamda ba’zi bir mifologik tushunchalarning izohi va tarjimasiga bag’ishlanadi. Tarjimaning keyingi nashrlarida bu fikrlarni e’tiborga olish o’zbek o’quvchisini „Faust“day ulkan asar bilan yanada yaqinlashtirish ishiga yordam bersa kerak, deb o’ylaydi. „Teatr muqaddimasida“ shoir tilidan bayon etilgan quyidagi savolda „Olimp“ so’zi tilga olinadi. Goethe: Wer sichert den Olymp? Vereinet Gőtter? Des Menschen Kraft, im Dichter offenbart. 26 Пастернак: Кто подвиги венчает? Кто защита Богам под сенью олимппийских рощь? Что это – Человеческая мощь, В поэме выступившая открыто. 27 26 Иоганн Вольфганг Гёте. Фауст. Часть первая. Издательство «Просвещение», Ленинград, 1971, стр.21. 27 Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955, стр. 43.

E . Vohidov : Kimdir ul , zabt aylab Olimp masnadin , Tanggrilar posboni bo ’ lolgan qodir ? Uldir odamzotning buyuk qudratin Qalbida mujassam aylagan shoir . 28 Asliyatga mos tarjimani tarjimon P . Usmon tarjimasida ko ’ rish mumkin : Olimp tog ’ ini kim aylamish obod ? Bu shoirdagi nazm va e’tiqod, Bu shoirdagi insonga xos qudrat! 29 Asliyatdagi shoir monologida o’nta savol bor, javob esa bitta. Daekvat tarjima taqozasi bilan asl nusxadagi ikki misra to’rt misraga aylangan, zotan, bunday usul tarjima nazariyasiga xilof emas. Ammo asliyatdagi “Olimp” so’zini izohlashga to’gri keladi. Olimp – yunon asotirlariga ko’ra, Zevs mutassadi bo’lgan ma’bud va ma’budalar maskani sanalmish tog’ tizmasi bo’lib, uning atrofi bulut bilan qoplangan, tepasi esa doimo ravshan emish, unda hech qachon qish bo’lmasdan, doimo yoz emish. Mana shunday jozibani tarannum etgan, uni abadiylashtirgan zot – shoir demoqchi muallif. “Arshi a’lodagi debocha”da tangri, samo qo’riqchilari, Mefistofel va uch maloika ishtirok etadi, ularning hammasi diniy tushuncha va obrazlardir. O’zbekiston milliy ensiklopediyasida shunday deyiladi: “Xristianlikdagi to’rt asosiy farishta (arxangellar – Gavriil, Mixail, Azrail, Serafiil) islomdagi Jabroil, Mikoil, Azroil va 28 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 17- bet . 29 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 16- bet .

Isrofilga muvofiq keladi. Bular Qur’onda “al-muqarrabun” (yaqinlar, yaqinlashtirilganlar) deb atalgan”. Demak, xristianlardagi Rafael nomining arabcha transkripsiyasi – Isrofil, Gavriilniki – Jabroil, Mixailniki – Mikoil (yoki Mikol), Izrailniki Azroildir. “Fauatda” Rafael, Gabriel va Mixail shaklida berilgan nomlar rus tiliga Rafail, Gavriil va Mixail shaklida o’tgan, o’zbek tiliga esa Rafoil, Jabroil va Mikoil shaklida transkripsiya qoidasiga ko’ra, tarjimon Erkin Vohidov “Faust” tarjimasida Rafailni Rafoil deb emas, Isrofil deb berish kerak edi. “Samo qo’riqchilari” tuchunchalariga izoh berilmagan. Tarjimon olim Posho Ali Usmon tarjimasida esa Rafailni Isrofil tarzida ko’rish mumkin va “Osmondagi prolog” tushunchasiga izohlarni tushunarli tarzda ilova qilgan. Xristianlar tasavvuricha, qadimgi qirollar o’z qo’shinlariga ega bo’lganidek, tangri ham o’ziga tobe bo’lgan kishilar ustidan hukumronlik qilish uchun muayyan qo’shinga ega emish. Samo qo’shinlari asarda ishtirok etmaydi, muallif tomonidan eslatiladi, xolos binobarin mazkur tushunchani izohlab, kitobxonning ongiga yetkazish tarjimon P.Usmon tomonidan amalga oshirilgan. ”Faust” tragediyasi bamisoli sirli bir olam. Uni tushunib olish va tamomila mohiyatiga yetish uchun Posho Ali Usmon tragediyaning bosh qahramoni Faustdan tortib, “Valpuriy tunidagi tush”dagi yalmog’izlargacha izohlar berib o’tgan. “Faust”ning 1971 yili “Aufbau – Verlag. Berlin und Weimar” nashrida Gotthard Erler tomonidan Mefistofelga quyidagicha izoh berilgan: „Mefistofel – xristian diniga mansub kishilarning Faust haqidagi kitobida shayton shu nom bilan mashhurdir, bu nom Mefistofilos, Mefostofiles va Mefistofil kabi eski shakllariga ham egadir. „Mefistofel“ so’zi qadimgi yahudiycha „mefis“ (buzg’unchi, vayron qiluvchi) va „tofel“ (yolg’onchi) so’zlaridan olingan bo’lsa kerak. Lekin bu so’zning yunoncha „mefoto-files“ (yorug’likni sevmaydigan) va „me-fausto-files“ (Faustni sevmaydigan) degan ma’noni anglatadi degan fikr shubhalidir, albatta“. 30 Demak, Mefistofelni o’zbek tilidagi „iblis“ so’zi bilan izohlasa bo’ladi. 30 J. W. Goethe. Faust. Verlag Berlin und Weimar, 1971, S. 652.

Ma’lumki, shoir qaysi millatga mansub bo’lsa, o’z asarini o’sha millat urf- odat, rasmu rusumi va taomil- udumlari asosida yaratadi. Unda o’z xalqiga xos so’zlar va istilohlar ba’zan so’zma-so’z tarjima qilinsa, ba’zan esa, transliteratsiya qilinadi va izohlanadi. Gyote tomonidan „Faust“ tragediyasida keltirilgan magistr, doktor kabi so’zlar o’zbek kitobxoniga tamoman tushunarli deb bo’lmaydi. Zeroki magistr (o’rta asrlar universitetlarining quyi darajali gumanitar fanlar muallimi) bo’lsa, doktor (o’rta asr universitetlarida eng yuqori ilmiy daraja bo’lib faqat teologiya (ilohiyat ilmi), huquqshunoslik, ilmi tabobat (meditsina) fanlaridan dars beruvchilarga berilgan) so’zlari oddiy kitobxonga asl nusxa mazmunini anglashga halal beradi. Asarda o’limni qumsagan Faustning ko’ziga uni “yangi muhitu fazolar”ga eltishi zarur bo’lgan “Feuerwagen” (“o’tli arava”) parvoz qilib kelayotganday bo’lib ko’rinadi. E.Vohidov: Ana, uchib keldi o’tli arg’umoq, Uning qanotida uchmoq istayman. Belgisiz bu odam,sirli bu ravoq Bag’riga otilmoq: quchmoq istayman. 31 P. Usmon: Uchqur qanotin yengil qoqib samoda, Men sari parvoz etib kelar mahoda! Tayorman shu dam yiroqlarga uchishga, Yangi muhitu fazolarni quchishga. 32 31 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 45- bet . 32 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 34- bet .

Asl nusxadagi “Feuerwagen” (“o’tli arava”) rus tiliga “ колесница ”, Erkin Vohidov tarjimasida «o’tli arg’umoq”, Posho Ali Usmon tarjimasida esa, “mahoda” deb berilgan. Rivoyatga ko’ra, колесница Iso minib yuradigan o’tli arava , lekin “o’tli arava” emas, chunki nemischa “Feuerwagen” so’zining ma’nosi ham zotan “o’tli arava”dir, bir so’z bilan aytganda, колесница o’zbek tilidagi mahoda 33 so’ziga muqobil bo’lar ekan. Tarjimashunos G’. Salomov yozganidek, “Har bir so’z qo’llanilgan o’rnida qanday ma’no bersa, tarjimada xuddi ana shunga yopishib tushadigan kalima topishga to’g’ri keladi. Bundan tashqari, har bir tilda so’z bilan ma’no dialektikasi o’ziga xos ko’rinishda bo’ladiki, tarjimada buni hisobga olmasdan iloj yo’q”. Faust o’z monologida cherkovda jaranglagan kuy va jom “pasxaning ilk soatidan” darak berayotganini ritorik savollar bilan quyidagicha bayon etadi: E. Vohidov: Ilohiy bu ovoz labimdan Tortib oldi o’lim sharbatin. Xabar qildi qo’ng’iroq bu dam Elga qutlug’ ayom soatin. Xuddi shunday dafn tunida Malaklarning qo’shiq unida Olam uqdi hadis hikmatin. 34 Asl nusxadan ko’rinib turibdiki, monolog uchta ritorik savoldan iborat, afsuski, tarjimalarda ritorik savollar saqlanmagan. Holbuki, ritorik savol she’riy nutqdagi 33 Узбекско-русский словарь. Госиздат иностранных и национальных словарей. М., 1959; , стр. 258. 34 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 46- bet .

ifodalilikni kuchaytiruvchi uslubiy vositalardan biridir. Monologdagi “Osterfest” (“pasxa bayrami”) rus tiliga “ Христова пасха ” deb to’g’ri o’girilgan. Erkin Vohidov uni negadir “qutlug’ ayom soati” deb bergan. Yuzaki qaraganda, shunday deb o’girsa ham bo’ladigandek, chunki har qanday bayram qutlug’ sanalishi tabiiy hol. Biroq asliyatda keltirilgan bayram ma’lum bir voqeaga bog’liq bo’ganligi uchun uni “qutlug’ ayom” deb o’girib bo’lmaydi, zero pasxa, bu xristianlarning Iso payg’ambar sharafiga o’tkaziladigan bayramidir. “ Начало братству нового завета ” misrasi “Olam uqdi hadis hikmatin” deb tarjima qilingan. Ma’lumki, “ новый завет ” – xristianlarga mansub bo’lgan Injil va boshqa kitoblarning majmuasi bo’lib, unda Iso haqidagi rivoyatlar bayon qilinadi. U xristianlarda “Isoning iztiroblari” deb ham ataladi. “ Новый завет ”ni Sharqda “Ahdul jadid” deb atash rasm bo’lgan. Taasufki, hurmatli shoirimiz E. Vohidov uni “hadis” deb berganki, bu “ новый завет ”ga muqobil bo’la olmaydi, chunki “hadis” Muhammad payg’ambar haqidagi rivoyatlarni o’z ichiga oladi. 35 Posho Ali Usmon tarjimasida esa asliyatga mos va xoslikni ko’rishimiz mumkin: Ajab, qanday kuy ekan muncha dilrabo, Ne kuchkim zahar ichishim ko’rmas ravo? Nahot, qo’ng’iroq ovozi qilsa nogoh- Bizni pasxaning ilk soatidan ogoh? Shu kuy emasmi xaloskor dafn bo’lgan tun Malaklar dilin etgan asiru maftun? Dilga tassalli shu kuy emasmi asli? Shu kuy-la boshlanmas, nahot, 35 Qarang : Узбекско-русский словарь. Изд-во иностранных и национальных словарей, М., 1959, стр. 647.

Ahdul jadidning ilk fasli? 36 Shoir tomonidan keltirilgan har bir realiy (xos so’zlar) asarning uzviy bir bo’lagini tashkil etadi, tasvirlanayotgan voqeani reallashtiradi, asar yozilgan davr dunyoqarashlarini aks ettiribgina qolmay, personajlarning davriga bo’lgan munosabatlarini ham belgilaydi. Badiiy tarjima qilinar ekan, undagi lirik momentlarni tarjimon o’z tilidagi so’zlar vositasi bilan bayon etadi, ammo badiiy asar yozilgan til egasining diniy qarashlari hamisha ham mos kelavermaydi, bunday holda diniy tushuncha yoki obrazni sharhlashdan boshqa iloj yo’q, ammo o’sha diniy tushuncha yoki obrazni mensimay tashlab ketish tarjima nazariyasiga tamoman xilofdir. Mana bir misol: E. Vohidov: Agata! Kampirdan nari yur bir oz, U bag’oyat ayor, dog’ulli juda. Lekin o’sha kampir u kun ko’zguda Bo’lajak qaylig’im ko’rsatgani rost. 37 „Faust“ tragediyasining mazmuniga aslo salbiy ta’sir ko’rsatmaydigan kichik bir monolog, uning bezagi esa, “in Sankt Andreas Nacht” („muqaddas Andrey tunida“) degan diniy tushuncha. O’sha tushunchani B. Pasternak „ в новолунье “, undan o’girgan E. Vohidov esa „ko’zguda“ deb xulosa chiqargan. Natijada diniy tushuncha va u bilan bog’liq bo’lgan mazmun berilmagan. Nemislarning diny aqidalariga ko’ra, avliyo Andrey tunida, 29 noyabrdan 30 noyabrga o’tar kechasi 36 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 35- bet . 37 Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972, 53- bet .

qaysi qiz uning (avliyo Andreyning) sha’niga ibodat qilsa, tushuga o’zining bo’lajak qaylig’i kirar emish. Avliyo Andrey haqidagi tushunchanining Erkin Vohidov tarjimasida aks etmaganining boisi – rus tarjimonining o’sha tushunchani „ в новолунье “ shaklida ifodalashidir. „Faust“ qomusiy bir asardir, unda Faust haqidagi xalq kitobida keltirilgan ko’pgina xos so’zlar o’rin olganki, ularni tarjimada aks ettirmaslik Gyotedek buyuk bir siymoning dahosiga soya tashlashdek nuqsonga yo’l qo’yishdir deb o’ylaymiz. O’sha diniy tushunchani tarjimon Posho Ali Usmon „Andrey tuni“ deb berib asl nusxa mazmunini to’g’ri ifodalagan: P. Usmon: Yur, ketdik, Agata! Bunday jodugar – Bilan gaplashishdan qilaman hazar. O’sha kampir, bilsang, Andrey tunida Ko’rsatdi bo’lajak yorim tushimda. 38 Faust doimo intilishda, u ilmga tashna, hamisha nima bilandir mashg’ul bo’lishni istaydi; u ruhiy tushkunlikni o’z tajribasi bilan yengishga harakat qiladi, undan bahra olmoq istaydi. Faust o’z tashnaligini „ новый завет “ („ahdul jadid“ yoki Injil)ni o’z ona tili-nemis tiliga o’girish bilan bosmoqchi. Asl nusxadagi „neues Testament“ (nemis tilidagi bu iboraning „neuer Bund“ degan sinonimi ham bor) rus tiliga „ новый завет “ (o’zbekcha tarjimasi: yangi vasiyat), o’zbek tiliga esa Yangi ta’lim shaklida ag’darilgan. Bizningcha, sharqcha atamasi „ahdul jadid“ deb bersa, maqsadga muvofiq bo’lardi. Faust iblisni bartaraf qilishda to’rt unsur kuchiga tayanarkan, bu uning tabiatni – asosiy kuch manbai deb bilishidandir. Demak, asliyatdagi „Spruch der Vier“ (tarjimasi: to’rt unsur hikmati) iborasini tarjimonimiz berganidek, „to’rt duo“ deb emas, balki „to’rt unsur hikmati“ deb o’girish maqsadga 38 Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007, 40- bet .

muvofiq bo’lur edi, zotan, asl nusxadagi ma’nosi shunday. „Duo“ (mazmuni: xudoga iltijo qilib, undan xayru ehson tilash) so’zini ishlatish bilan tarjimon tabiat kuchlaridan madad umid qilgan Faustni xudojo’y, taqvodor bir kishiga aylantirgan. Asl nusxaga bunday yondashish asar mazmuniga putur yetkazmay qolmaydi, albatta. Akademik I. Yu. Krachkovskiy Sulaymon al-Bo’stoniyning “Iliada”ni arab tiliga tarjima qilish tajribasi haqida shunday deb yozgan edi. ”Tarjima o’rtamiyona arab kitobxoniga tushunarli bo’lsin deb al-Bo’stoniy uni izohlashga kirishadi, lekin izohlash arab adabiyoti va hayoti yordamida, boshqacha qilib aytganda, klassik Gomer davrini islom va islomgacha bo’lgan arab adabiyoti va hayoti bilan qiyoslash orqali amalgam oshirilmog’i kerak edi. U arab adabiyotidan har bir fakt, har qanday xos so’zgagina emas, balki har bir fikrning o’ziga xos muqobilini yoki tarjimani ravshanlantiruvchi faktni izlab topishga muvaffaq bo’lgan. Qanchadan-qancha ulkan kitoblarni, she’riy lug’atlarni, antologiylarni o’rganish naqadar zahmat talab etganligi ma’lum, zeroki, ba’zan bir misra she’r ma’nosini berish uchun biror shoirning katta hajmli she’riy asarini o’qib chiqishga to’g’ri kelgan. Binobarin, tarjimaning o’zidan ko’ra, uni izohlashga ko’p vaqt ketgan… tom ma’nodagi kitob so’z boshi, tarjima va izohdan iborat bo’lishini fahmlash qiyin emas, ulardan birinchi va uchinchisi, ko’pincha, mustaqil tadqiqotlarga zamin bo’ladi”. 39 “Faust”dek ensiklopedik asarni tarjima qilish ham shoirdan al-Bo’stoniy amalga oshirgan xizmatni talab qiladi. “Faust” bir qarashda juda anglab olsa bo’ladigandek tuyuladi, biroq unig ichiga kirib borgan sayin u qiyinlashib boradi, ba’zan tarjimon oldida o’tib bo’lmas to’siqlar ham paydo bo’ladi. Taniqli tarjimashunos olim I. Kashkin yozganidek: “Tarjimaning buyuk iste’dod sohiblari uchun ham majburiy bo’lgan beshafqat qonunlari bor”. “Faust” fojiasining Erkin Vohidov tarjimasi adabiyotimizga kiritilishi bilan chegaralanib qolmaydi. Milliy kolorit masalasi asarda dialektik nuqtai-nazardan hal qilinadi, u xalq turmush tarsi bilan chambarchas bog’langan, ular asar qahramonlarida talqin qilinadi, maxsus belgilar orqali ifoda qilinadi. Milliy buyoq 39 Акад. И.В.Крачовский. Тзбранные сочинения, т. III . Изд-во Академии Наук СССР, М.Л., 1956. стр. 337.

adabiyotdagi konkret xususiyat bo’lib, asarlarda har xil berilishi mumkin. ”Faust”da bu hol ko’proq realiya so’zlar orqali amalga oshirilgan. Ayniqsa, muallifning notanish so’zlar: Furiya, Asmodiy, gnomlar, nimfalar, favn, sakid, lamiya, peney, pallada, dioskur, boread, geba, geya, yazon kabi so’zlarni izoh bilan tushuntirilishi birmuncha yengillik tug’diradi. Lekin Erkin Vohidov tarjimasidagi “Faust”ning birinchi qismi kerakli izohlar bilan kam ta’minlanganligi tufayli, unda tushunilishi murakkab terminlar mavjuddir. Ayniqsa, Undina, Frosh, Brander, Altmayer,”runda”, Sivilla, “mater dolorosa”, mammon, purist, flyuger, skeptik kabi so’zlar izoh talab edi. Bular juziy xarakterdagi kamchiliklar bo’lib, asarning keyingi nashrida ya’ni tarjimon Posho Ali Usmon e’tiborini tortdi. Mazkur so’zlarning izohlarini keltirib o’tamiz: Undina – o’rta asr adabiyotida go’yo suvda yashovchi va odamlar bilan ishqiy munosabatda bo’luvchi afsonaviy ayol timsoli. Frosh, Brander, Altmayer – pivo nomlariga ega bo’lgan talabalar: Frosh – “birinchi semestrdagi tulik”, Brander – “ikkinchi semestrdagi tulki”, Altmayer – “keksa janob” degan ko’chma ma’nolarni anglatadi. “ Runda ” – talabalarning mayxona va shu kabi joylarda ataydigan udumi bo’yicha, ziyofat paytida birovni o’zlariga papa yoki qirol etib saylash. “ Sivilla ” – antik davrda karomat qiluvchi ayol. Nasroniy din aqidalariga ko’ra, u Iso payg’ambarning zuhur (paydo bo’lish) etishini oldindan aytib berar emish. Keyinchalik esa, folbin xotinlarga nisbatan qo’llanilgan laqab. Mater dolorosa – tarjimasi: dardkash ona (Isoning onasi). Chormix qilingan Iso uchun g’am chekayotgan Bibi Maryam haykali nazarda tutilmoqda. “Dardkash ona” lotincha diniy bir qo’shiqning boshlanishidir, bu qo’shiq keyinchalik duo sifatida cherkovda kuylangan. Bu qo’shiqqa ko’p bastakorlar kuy bastalagan, shu jumladan, Haydn va Rossinilar ham kuy bastalagan.

“Mammon” – mashhur ingliz shoiri Djon Miltonning “Yo’qolgan jannat” dostoni (uni Gyote 1797 yilning iyul-avgust oylarida o’qib chiqqan)da tasvirlanishicha, shaytonlar boshlig’i – Mammon shaytonlar uchun o’tdek lovullab turadigan oltin qasr qurgan emish. Mammon haqidagi fikrni Gyote o’sha asardan olgan bo’lishi ehtimoldan holi emas. Purist – bu bilan Gyote milliy tildagi chetdan kirgan so’zlarni chiqarib tashlab va ularni o’z tilidagi so’zlar bilan almashtirishga urinuvchi publtsist va tilshunoslarni nazarda tutadi. Flyuger – Gyote kompozitor va publitsist Yohann Reyxardtni riyokorligi va subutsizligi uchun shunday deb ataydi. U Gyote bilan do’stona munosabatda bo’lishiga qaramasdan, payt poylab, Gyotega qarshi anonym xarlar yozgan. 1796 yilning 30 yanvarida Shillerga yozgan xatida Gyote uni soxta do’st deb atagan edi. Skeptik – har narsaga shubha bilan qarovchiva bilishning barcha imkoniyatlarini inkor qiluvchi faylasuf. Bu yerda ingliz agnostik faylasufi David Yum nazarda tutilmoqda. Bundan yuz yil muqaddam “Faust”ni ruschaga ag’dargan dastlabki tarjimonlar chor hukumat nazoratining ta’qibidan qochib, asarning o’ta “dahriy” o’rinlarini yumshatar, yoki olib tashlar edilar. E. Vohidov esa asliyatga eng yaqin bo’lgan ruscha nusxasini tanlagan, bu buyuk nemis san’atkorining tetik va sog’lom fikrlari, kurashchan dunyoqarashning o’zbek she’rxoniga yetib kelishiga imkon bergan. Ulkan san’atkor o’zi yashagan muhitdagi ziddiyatlar mohiyatini chuqur anglab, davr ruhini ifodalovchi muammolarni g’oya bilgani, voqelikni yuksak mahorat bilan haqqoniy tasvirlagani tufayli “Faust” salkam bir yarim asrdan buyon necha-necha millionlab kitobxonlar avlodini tarbiyalab kelmoqda. Hozirgi kunda “Faust”ning rus, ingliz, fransuz, arab, xitoy, turk, urdu, bengal, yahudiy, tatar, qozoq va boshqa tillardagi tarjimalari safida iste’dodli shoir Erkin Vohidov va tarjimon olim Posho Ali Usmon tomonidan o’zbekchalashtirilgan nusxaning borligi faxrlidir.

“Faust”ni tarjima qilish men uchun orzu bo’lib, jur’at bilan qalam ololmay yurgan kezlarimda, - deb hikoya qiladi E.Vohidov biz bilan suhbatda, - Alisher Navoiy nomli kutubxonaning nodir kitoblar bo’limida A. L. Sokolovskiyning nasriy tarjimasi (Peterburg, 1902) mavjudligidan vofiq bo’lib qoldim. Kitob bilan tanishib, har bir satrga, so’zga berilgan sharh, izohlar bilan oshno bo’lganim menga dalda bo’ldi. N. Xolodkovskiy va B. Pasternak o’z tarjimalari bilan menga ko’mak berayotganday bo’laverdilar. Faustning dunyosi meni tamomila o’z qa’riga tortgan, boshqa ishga esa qo’lim bormay qolgan edi. Nihoyat Gyote bilan bo’lgan besh yillik muloqot natijasida o’zbekcha “Faust” yaratildi. “Erkin Vohidov “Faust”ni san’atkor sifatida shakllanib, balog’otga yetgan chog’ida tarjima qildi, - deb yozadilar adabiyotshunos Ibrohim G’ofurov va shoir Jumaniyoz Jabborov, - “Faust” kabi genial san’at asarini tarjima qilmoqlik uchun, - deb ta’kidlaydi ular, - ijodkor shu asar darajasida fikran va aqlan yetilgan bo’lmog’i lozim. Asarning barcha falsafiy, ma’naviy badiiy mintaqalaridan bezavol harakat qilish, ya’ni uni tom ma’noda anglash va o’z qalbiga ko’chirishi lozim. “Faust”ni o’qiganda biz o’zbek shoiri mana shunday ijodiy-psixologik jarayonini boshidan kechirganligiga, asarning so’zlari, shakily jihatlarigina emas, Gyotening qalbi idrokining izlarini ham qog’ozga tushurganligiga ishonch hosil qilamiz”. Nemis adabiy tilining asoschisi va jonkuyar targ’ibotchisi Gyote o’z asarlarida mahorat bilan xalq tilidan, uning rang-barang uslubiy bo’yoqlaridan, maqol, metal, hikmatli sozlaridan unumli foydalangan va o’z navbatida o’zi ham aforizm darajasidagi purhikmat durdonalar yaratgan, biz o’zi yuritayotgan “Faust”da ham yuqoridagi fazilatlar bir dunyo. Asarda Gyota dunyoqarashining turli qirralarini ifodalovchi, qaysi personaj tilidan aytilishidan qat’iy nazar, o’quvchi xotirasida muhrlanib qoladigan aforistik satrlar, maqol, metal, idiomalar o’rinli qo’llangan. “…Har hunarning o’z amali bor, taxtaga arra-yu, tamirga sandon”, “O’zim gad ova lek ko’nglim shoh”, “Qorni to’ysa gadoning, unga bayram o’sha kun”, “Sen uchun ikki pul odamning so’zi”, “O’z nafsi balosin yenga olsa kim, murod- maqsadiga yetadi doim”.

Quyidagi falsafiy satrlar fikrimizga dalil bo’la oladi: Shoir Erkin Vohidov va tarjimon Posho Ali Usmon tomonidan qilingan Gyotening “Faust” tarjimalari buyuk nemis shoirining bir shoh asari shunchaki o’zbekchalashtirilganida emas, balki o’zbek kitobxonlari jahon adabiyoti durdonalaridan bahramand bo’lishidir. Asar o’ziga xos bir nazmiy tarannum bilan o’zbek she’riyati zaminiga o’tkazildi. Biz “Faust” tarjimasi bilan faxrlanamiz, uni o’qiymiz, yutuq va kamchiliklarini ikki tarjima orqali qiyosiy ravishda o’rganishga harakat qilamiz. Hozir bizdagi o’zbek tarjimachiligini tilni asos qilib olganda, shartli ravishda, bevosita tarjimalar deb ikki guruhga bo’lish mumkin. Bevosita tarjima deganda bir tildagi asarning ikkinchi tilga to’g’ridan-to’g’ri asliyatdan o’girilishi tushuniladi. Masalan, A.S.Pushkin, M.Gorkiy, V.V.Mayakovskiy, M.A.Sholoxov, B.Kerboboyev, M.Tursunzoda, M.Avezov, Ch.Aytmatov kabi so’z ustalarining asarlari o’zbek tiliga bevosita ruscha, tojikcha, qirg’izcha, qozoqcha asliyat nusxasidan o’tkazilgan. Bilvosita tarjima deganda esa boshqa tillardan rus tiliga va u orqali o’zbek tiliga o’girilgan ishlar kiradi. Masalan, V.Shekspir, H.Hayne, Y.V. Gyote, F.Shiller, Gi.de.Mopassan, M.Tven, J.Svift kabi jahonga mashhur yozuvchilarning asarlari o’zbek tiliga ingliz, nemis, fransuz tillaridan emas, balki rus tilidan tarjima qilingan. Kuzatishlar tarjimaning bu ikki turi orasida (shartli ravishda ularni “tur” deb olamiz) katta farq borligini ko’rsatadi. Bilvosita tarjima tarjimondan bevosita tarjimaga nisbatan ancha ko’p kuch sarflashni talab qiladi. Chunki bevosita tarjima qilganda tarjimondan tilni chuqur va mukammal bilishdan tashqari, muhit va davrni o’rganish, o’sha xalqning urf-odatlari bilan yaqindan tanishish talab qilinsa, bilvosita tajimada, yuqoridagilardan tashqari, qo’shimcha yana bir xalqning tabiiy, iqtisodiy- siyosiy, ma’naviy yashash sharoitlari, urf-odatlari, madaniyati va hatto tilini o’rganishga to’g’ri keladi.

Juda ko’p san’atkorlar – so’z ustalari tarixiy shaxs bo’lgan Faust haqida asar yozish ishtiyoqida yonganlar, lekin ularning hech qaysi biri Gyotedek “Faust”ni rus tiliga tarjima qilish uchun ham bir talay qalamkashlar zahmat chekkan, ammo ularning hech biri tragediyani Boris Pastrenakchalik yuksak mahorat bilan o’gira olmagan. Marhum akademik V.M.Jirmunskiy o’zining “Gyote rus adabiyotida” nomli asarning xotimasida yozgandi: “Ruscha “Faust” masalasi hamon ilgarigidek hal bo’lmasdan qolmoqda. Buni na Xolodkovskiy, na simvolizm an’analari qiynog’ida qolgan Bryusov uddalay oldi. Vaholanki, ruscha “Faust”ning yaratilishi klassiklar merosini o’rganishda g’oyat muhim vazifalardan biridir; bu jumboq, ehtimol,sovet (sobiq) adabiyoti tomonidan yechilar”. V.M.Jirmunskiyning bu orzusini B.Pasternak ro’yobga chiqardi. Boris Pasternakning “Faust”i o’zining barcha fazilatlariga qaramay, o’ta erkin tarjima isoblanadi. Bamisoli Yohann Volfgang Gyote motivlari asosida Boris Pasternak rus she’riyatining ajoyib namunasini bunyod etgan. O’zbekcha “Faust”ning birinchi tarjimoni – xasos shoir Erkin Vohidovning e’tirof etishicha, u fojianing birinchi qismini o’girganda A.L.Sokolovskiyning nasriy (Peterburg, 1902), N.Xolodkovskiy va B.Pasternakning nazmiy tarjimalaridan foydalangan. “Faust”ni o’tgan asrning 70 yillarining boshlarida O’zbekiston Xalq shoiri, O’zbekiston Qahramoni Erkin Vohidov tarjimasida o’qigan edik. Mazkur asarni olmonshunos olim Posho Ali Usmon bundan 35 yil avval olmon tilidan, yani asliyatdan o’girgan edi. Bizda sho’rolar davrida aynan bir asarning faqat bitta tarjimasigina nashr etilardi. Istiqlol davri bunday qatag’onni inkor etdi. Muayan bir asar bir necha ijodkor tomonidan tarjima qilinishi va nashr etilishi mumkin. Nihoyat, Posho Ali Usmon tarjimasi kitobxonlar qo’liga tegdi. Bu hol bizni behad quvontirdi. To’g’ri, E.Vohidov tarjimasida badiiy silliqlik va ravonlik ustuvor, biroq teran bir botiniy falsafa mujassam bo’lganmazkur asarda ruh ko’tarinkiligi, uning shidddati, voqea va fojeasi Posho Ali Usmon tarjimasida o’ziga xos yorqinlik kasb etadi.

Ushbu tarjimaning mashaqqatli mehnat, ijodiy salohiyat, sabr va bardosh mevasi sifatida o’zbek kitobxoniga taqdim etilishining o’zi katta tuhfadir, desa bo’ladi. Garchand tarjima jarayonida poeziya qoidalaridan chekinishlar ro’y bergan bo’lsa-da, har bir so’z tarjimasini tanlashda va uni poetik obrazlar yaratish uchun qo’llashda keng imkoniyat yaratgan, natijada kitobxon bilan asar o’rtasida favqulodda jonli muloqot yuzaga kelgan. Mohirona talqin etilgan voqealar o’quvchini o’ylashga, yovuzlik va ezgulikni ilg’ashga, idrok etishga undaydi. Asarda Gyote ilgari surgan falsafiy fikrlar, mushohadaga boy bo’lib, uning dunyoqarashi tarjimon Posho Ali Usmon tomonidan to’g’ri idrok qilingan. Tarjimada sharhlash, ya’ni kommentariya yo’li bilan maqsadga erishilgan. “Faust” bir zarb bilan tarjima qilinadigan, bir zarb bilan o’qiladigan asar emas. Undagi ishoralar, nozik iboralar muallif nima demoqchi ekanligini anglab yetishga majbur etadi, kitobxonni o’yga toldiradi. Professor G’aybulo Salomov ta’rifi bilan aytganda, ushbu badiiy tarjima o’zining ilmiyligi bilan ajralib turadi. Tarjimada she’riyat va mazmun uyg’unligi mavjud, eng asosiy tarjimada Gyotega xos zalvorlilik o’z aksini topgan. Tarjimaning mukammaligi unda milliy koloritning saqlanishi bilan o’lchalanadi. Bu jihatdan “Faust” tragediyasining Erkin Vohidov tarjimasida biroz kamchiliklarni kuzatishimiz mumkin. “Faust”ning birinchi qismi E.Vohidov tomonidan izoh bilan ta’minlanmagan jihatini Posho Ali Usmon izohlar bilan ilova qilgan. Nemis xalq urf-odati, udm-taomiliga xos so’zlar asosan birinchi qismdan o’rin olganligini P.Usmon e’tiborga olgan. Yuqorida aytib o’tganimizdek, garchand tarjima jarayonida poeziya qoidalaridan chekinishlar ro’y bergan bo’lsa-da, “Faust” tragediyasining Posho Ali Usmon tarjima qilgan nashrida bartaraf etilgan.

UMUMIY XULOSA Xulosa qilib aytganda , jahon adabiyoti xazinasining abadiy barhayot durdonasi “ Faust ” ning tilimizda butun salobati va salohiyati bilan namoyon bo ’ lishini ilmiy va adabiy jamoatchilik qizg ’ in kutib olishdi . O‘zbek adiblarining ijodiy yutuqlari, o‘z vatani, xalqi oldidagi xizmati haqida gapirganda, nafaqat ularning ori ginal asarlari, balki boshqa xalqlar adabiyotidan qilgan tarjimalarini ham nazarda t utamiz. Chunki dunyo adabiyotining benazir namunalari qanchalik ko‘p tarjima qilinsa, san’atkor adibning iste’dodi tufayli ona tilida yangidan hayot topsa, kitobxon qalbidan joy olsa, u ham ma’naviyatimizni boyitadi va ham umumbashariy yagonaligimiz binosiga bir ustun bo‘lib xizmat qiladi, do‘stlik va birodarlik iplarini mustahkamlaydi. Gomer va Sofokl, Dante va SHekspir, Firdavsiy va Umar Xayyom, L.Tolstoy va M.Dostoyevskiy, Gyugo va Bayron yaratgan noyob badiiy obidalar va yana qanchadan-qancha atoqli adiblarning o‘lmas asarlari o‘zbek o‘quvchisining ma’naviy mulkiga aylandi. A.Qodiriy, G‘.G‘ulom, M.Ismoiliy, Mirtemir, Y.Shamsharov, M.Shayxzoda, A.Oripov, A.Muxtor, Zulfiya, Q.Mirmuhamedov, I.G‘afurov, M.Ali, X.Ahrorova, K.Qahhorova, R.Parfi, Sh.Rahmon, J.Kamol va yana boshqa o‘nlab iste’dodli adiblarimiz ana shu mananiy mulk ijodkorlaridirlar. Shular qatorida ko‘p yillardan beri ham go‘zal she’riyati, g‘azallari, dostonlari va ham ajoyib tarjimaviy ijodi bilan el ko‘nglidan joy olib kelgan adib O‘zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Erkin Vohidovdir. E.Vohidov dastlab rus shoirlari Aleksandr Blok, Mixa il Svetlov, Sergey Yesenin she’rlarini tarjima kilib kuch sinadi - tarjima mahoratini egallab bordi. Ayniqsa, S.Yeseninning “Fors taronalari” turkumiga kirgai sha.rlari tarjimasi o‘tgan asrning 60-yillarida mashhur bo‘lib ketgani esimdan chiqmaydi. Rus shoirining Sharqii kumsab, Sharq oxdnglarida yaratgan mahzun va latif qo‘shiqlari butun oxori, dilrabo ohanglari bilan tilimizda yangrab, she’riyat muxlislari dilini rom etgan edi. Aslida “edi” deyishim o‘rinsiz. Bu tarjimalar hozir ham va bundan keyin ham shunday maftunkor jozibasini saqlab qoladi: S.Yesenin go‘yo

o‘zbekcha kuylayotganday, “1001 kecha"ni o‘qib, Shahrizodaga, afsonaviy Shohinaga oshiqi beqaror bo‘lib, Sa’diy g‘azallari ruhida rubob chertib qo‘shiq aytayotganday. Keyin Erkin aka Mirzo G‘olib, Mirzo Bedildan ayrim g‘azallarni tarjima qildi. Biroq uning tarjimachilikdagi eng katta yutug‘i nemis shoi ri I.V.Gyotening “Faust” nomli muazzam she’riy asaridir. “Faust” nafaqat Gyote ijodining, balki dunyo adabiyotining shoh asarlaridan hisoblanadi. Xuddi shu ma’noda bemalol ayta olamizki, bu asar tarjimasi ham o‘z salohiyati, qimmati va badiiy yuksakligiga ko‘ra o‘zbek tarjima adabiyotining shohona namunalari qatoridan joy oldi. Agar Gyote o‘z asar lari ustida umr bo‘yi ishlagan, uni o‘z tafakkuri, ijodiy kashfiyotlari hosilasi deb baholagan bo‘lsa, E.Vohidov ham tarjima ustida o‘n yildan ortiqroq ijodiy mehnat qildi, o‘z iste’dodi, o‘zbek she’riyatining, til boyligimizning cheksiz imkoniyatlarini namoyish etdi. “Faust” jahon adabiyotida bir adabiy mo‘jiza bo‘lsa, uning o‘zbekcha tarjimasi - E.Vohidov yaratgan yangi, muqobil buyu k badiiy mo‘jiza bo‘ldi, deya olamiz. “Faust” - ikki qismdan iborat she’riy dramatik fojia. Unda hayot va o‘lim, lahza va abadiyat, poklik va nopoklik, akdiy parvoz va ojizliklar, rostlik va hiyla- nayrang kabi insonda mujassam bo‘lgan va inson zotini qiynaydigan ziddiyatlar, bu ziddiyatlardan qutulishga talpinish, tafakkur cheksizligi, orzular parvozi bilan tabiiy instinktlar zanjiri, amaliyotchilik shavqiyu uning oqibatida yuz beradigan turfa hangomalar, fojialar tasvirlanadi. Shoir go‘yo Inson zotini hujayralarigacha tahlil qilmoqchiday, uning buyukligi nimadayu tubanligi nimada, uning ilohiy mohiyati bilan dunyoviy tashvishlari qanchalik muvofiq keladi, qanchalik bir-birini inkor etadi yoxud to‘ldirib boradi, inson ruhiping qudragi nimada, kamoloti, me’roji qayergacha boradi - barini turfa sahnalarda, turli timsol va tiplar, qiyofalar orqali ko‘rsatmoqchi bo‘ladi. Gyote o‘z asarida zamon va makonni, davrlarni bir joyga jamlab, dok tor Faust va iblis Mefistofel ko‘z oldidan o‘tkazadi. Shu bois asarda XIX asr voqealari qadimgi dunyo miflari, Yunon- rim asri voqealari, shu davrning badiiy asarlari qahramonlari, va yana ajabrog‘i, Faust va uning shogirdlari yaratgan

ilmiy kashfiyotlar (chunonchi, Vagner ixtiro etgan shishadagi mitti Hamunkulus) birga qo‘shilib, aralashib, o‘zaro suhbatda, harakat-faoliyatda namoyon bo‘ladilar. Muallif bu bilan inson fikriy va badiiy tafakkuri rivojini ko‘zdan kechirmoqchi bo‘ladi, tarixni jonlantirib so‘zlatish bilan Faust talpingan haqiqatlarni oydinlashtirish, uning qalb kechinmalari, orzularini qabartirib berish niyatida bo‘ladi va ayni paytda inson umri, uning tarixiy bosqichlari fojialar zanjiridan iboratligini ko‘rsatib beradi. Asarning asosiy mazmuni - inson ruhi uchun Rahmon va Shayton orasidagi kurashdan iborat, ammo ana shu azaliy ziddiyat aslnda hayot ziddiyati, turfa - odamlar xislati, niyatlari, intilishi, faoliyatidagi ziddiyatlar majmuidan ibo rat. Voqealar doktor Faust va shayton Mefistofel qiyofalarida, ular munosabatlari va dialoglarida go‘yo jamlanadi, boshqa epizodpar ham shu oqimga qo‘shib yuborilgan. Mefis tofel Tangri bilan shartlashib, Faustni - Iisonni to‘g‘ri yo‘ldan chalg‘itish, uni orzulardan, yaratish va erkdan mahrum etish, tanazzulga ro‘baro‘ etish payida bo‘ladi. Tashri bunga ruxsat beradi, chunki Shayton Insonni ko‘rolmaydi. Usha hasad qiladi, uning buyukligi, aqlu idrokiga g‘ashi keladi. Tangri esa shu orqali Insonni sinaydi va inson bu sinovdan muvaffaqiyatli o‘tadi: uning jismi halok bo‘lsa ham, ruhi shaytonga taslim bo‘lmasdan samolarga parvoz etadi - ozod bo‘lib asliga qaytadi. Shayton mot bo‘ladi. Gyote asarida Iso dini g‘oyalari ham, Sharq falsafasi, ayniqsa, tasavvuf g‘oyalari ham (Gyote Hofiz, Rumiy asarlarini tarjimada o‘qib, ular ta’sirida “G‘arbu Sharq devoni"ni yozgan) bor. YA’ni inson - ulug‘ ilohiy vujud, uning asl javharini yengish, nobud qilish mumkin emas. Asarda ulug‘vorlik va tubanlik, asl san’at va sayoz nazmbozlik, buyuk niyatlar va mayda, maishiy tuyg‘ular, o‘zini hik- mat va donishga, ilm-fanga bagishlash va manfaatparastlik, boylik to‘plash falsafasi kabi hamisha, hamma zamonda mavjud intilishlar to‘qnashuvi, davr charxpalagida aylanuvchi xilma-xil voqea-hodisalar tasviri ichidan ulug‘ gumanistik goyalar nuri porlab ko‘zga tashlanadi - inson sharaflanadi.

Mana shunday voqealar, qahramonlar xilma-xilligi, zaminu zamonni so‘zlatish asar qurilishida ham ifodalangan. Chuqur falsafiy, hikmatona mushohadalar qatorida oddiy xalq tiliga xos xususiyatlar, mumtoz she’riyat namunalari yonida xalqona ohang - maromlarda bitilgan qo‘shiq, laparlar keltiriladi. Insoniyat manzaralari ko‘z oldingizdan o‘taveradi. Iste’dodli shoirimiz Erkin Vohidov ana shunday murakkab asarni barcha jozibasi, xilma-xil ohangiyu biroz arxa- iklashgan til uslubini ham ona tilimizda qayta yaratgan. E.Vohidov asl olmoncha nusxani emas, balki B.Pasternakning ruscha tarjimasini asos qilib oladi. Tarjimon Gyote haqidagi o‘nlab adabiyotlarni o‘rgandi, boshqa ruscha Tarjimalarni ham nazardan o‘tkazdi, kerakli paytda olmon tilidagi asl nusxaga ham murojaat qildi. Shu bois o‘zbekcha tarjima asliyat ruhi, buyuk Gyote san’atkorligini bera olgan deb baralla ayta olamiz. Bunda, birinchidan, shoirimizning Gyote olamiga chuqur kirib borgani, cheksiz muhabbati, asardagi barcha nozik jihatlar, teran tafakkuriy qatlamlarni ilg‘ab olol- gani bo‘lsa, ikkinchidan, rus shoiri B.Pasternak tarjimasi- ning asl nusxaga yaqinligi ham rol o‘ynagani aniq. Xullas, qudratli ijodkorlarning o‘zaro “hamkoru hamdo‘stligi”, bir- birini nechogli to‘g‘ri tushunishiga misol bu. E.Vohidov o‘z tarjimasining ikkinchi nashri (1985) so‘zboshisida bunday deydi: “Faust” kabi asarlar haqida so‘chlash juda qiyin. Tarjima qilish ham oson emas. Men "Faust"ni juda ulkan qasrga o‘xshataman. Uning umum qurilmasidin tortib har bir naqshigacha abadiyat uchun mukammal qilib yaratilgan. Axir Gyote kabi ulug‘ va zahmatkash daho bu asarni oltmish yil yozgan. O‘n besh ming misraga yaqin bu mo‘jizani insoniyat tarixining mag‘zi desa bo‘ladi. Bu tarix bir inson qismatida mujassam bo‘lganki, uni akl va idrok bilangina emas, balki yurak bilan his etmoq darkor”. E.Vohidov ana shu muazzam qasrning tarxu andozasi, salobati, naqshu koshinlariga monand o‘zbekcha badiiy qasr bunyod etib, yuksak so‘z san’atini namoyish eta olgan. “Faust” asarining go‘zalligi, falsafiy mazmuni, asar yaratilgan davr ruhi o‘zbek o‘quvchisiga yetkazilgan.

Ba’zi misollar keltiramiz. Bag‘ishlovdan: Borligim band etgan aldoq soyalar, Yana bo‘ldingizmi qarshimda paydo? Shoyadki, nazmingiz bo‘lsa muyassar, Yeshligim shavqlari so‘nganmi va yo? Yo‘q, siz tuman kabi bosib sarbasar Uylarim chulgandi dudingiz aro. Siz bilan tin olsam to‘lar ko‘kragim. B. Pasternak tarjimasi: Vi snova zdes izmenchiviye teni, Menya trevojivshix s davnix por, Naydetsya l vam nakonets voploshenye. Ili ostil moy molodoy zador? No vi, kak dim, nadvinulis, videnya Tumanom mne zastlavshi krugozor. Lovlyu dixanye vashe grudyu vseyu I vozle vas dushoyu molodeyu.2 “Faust” o‘ziga xos salobatli, muhtasham fojeiy asar. Shunga muvofiq ohang vazmin, marom hazin va o‘ychan. SHe’ riy tuzilish, vazn, qofiya, boringki, so‘z va

iboralar qatori ilm shunga muvofiq. Bag‘ishlovdan boshlab bu xususiyat aniq sschilib turadi. Ammo umumiy fondagi ana shu vazmin, salo batli ohang ichida turli darajadagi yengil she’riy parchalar, xalqona ruxdagi lapar va qo‘shiqlar, hattoki hazil-mutoyiba ham bor. Ammo bu hakda keyinroq gapiramiz. Hozir shuni aytmoqchimizki, Erkin Vohidov asar boshidan boshlab ana shu muazzam nazmiy koshona ruhiga kirib, uning betakror hazin, o‘ychan falsafiy ma’nolari, she’riy salobatini ona tilida yangidan ijod qila olgan. Tanlangan so‘z va iboralar tizimi, o‘n bir bo‘g‘inli she’riy quyma satrlar daf’atan o‘quvchiga ta’sir etib, uni tafakkur va badiiyatning mahzun, biroq goyat jozibali olamiga yetaklaydi. “Bag‘ishlov” yozishdan maqsad o‘quvchi yoki tamoshabinni asar ruhiga olib kirishdir, uning diqqati, qalb torini o‘zga bir olamga bag‘ishlashdir. Ruscha va o‘zbekcha satrlar bu vazifani a’lo darajada bajargan. Gyotening poetik niyati yorqin she’riy butunlikda tarannum etilgan. Ana shunday baland parda, o‘ziga xos fojiaviy va ichki xilma- xillik, ziddiyatlarga boy tuyg‘ular “jangi”, fikrlar olishuvi, xarakterlar to‘qnashuvi, xullas, butun bir qaynoq hayot tasviri o‘zbek tilida yangrab turadi. Bunda tar jimon iste’dodi, mahorati ikki yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: 1) o‘zbek she’riyatining, asrlar davomida rivojlangan tilimizning nazmiy javohirlarini ishga solish, o‘z o‘rnida topib ishlatish; 2) Gyote san’atiga muqobil bo‘ladigan yuksak she’riy san’atni ko‘rsatish, ulug‘vor asarning butun jozibasi, qimmatini qayta tiklash. Har ikki yo‘nalish bir-birini to‘ldiradi va biri ikkinchisini taqozo etadi. Erkin Vohidov asarning ma’no-mazmuni bilan birga ba diiy go‘zalligi, alohida til xususiyatini berishga intilar ekan, undagi har bir sahna, ko‘rinishlar tasviri, she’riy dialog va monologlar tuzilishiga qarab so‘z tanlaydi, jomli lavhalar, otashin, ba’zan esa dardu alamga ko‘milgan dil izhorlarini yorqin va ta’sirchan satrlarda gavdalantiradi. “Teatr muqadsimasi” - asarning kirish qismi. Uch kishi qatnashadi. YA’ni: teatr direktori, shoir va qiziqchi. Uchta xarakter, uchta dunyoqarash: shoir kjsak ideallar jarchisi bo‘lsa, direktor foyda olish payida har qanday kjsak san’atni

qurbon qilishga tayyor odam. Qiziqchi fikran shoir tarafida, ammo hayot tarzi uni direktorga bog‘lab qo‘ygan. Shu “Muqaddima”ning o‘zidanoq Gyote insoniyat hayotining tub zidsiyatini bayon etgan, hayotning o‘zi, insoniyat tarixi, turfa qarashlar, tiynat va fitratlar olishuvi - o‘zi bir teatr. Hayot, tabiat, ehtiroslar, nafs va u bilan bog‘liq ama- liyotchilik - Mefistofelda, yuksak ideallar, tafakkur, qalb, ruhiy parvoz - Faust timsolida jam. Kropanye poshlostey - bolshoye zlo. Vi etogo sovsem ne soznayete. Bezdarnix proxodimiyev remeslo. Kak viju ya, u vas v bolshom pochete. deydi shoir teatr direktoriga qarab. Bu parchaning so‘zma- so‘z tarjimasi mana bunday: “Tubanliklarni kavlashtirish - katta falokat. Siz buni hecham tushunmayapsiz. Iste’dodsiz to‘dalarning hunari sizda qadrlanarkan, ko‘rib turibman ”. San’atda kosiblik - koziblikka teng. Nahot odatiydir sizga bu holat. Bu yerda nokobil kalamkashlarning Hurmati balandga o‘xshar bagoyat. Gyotening iste’dodsiz nazmbozlarga nafrati kapa. Afsuski, ular hamma zamonda bor va har doim behisob “muxlislar”ga ega. O‘zbek shoiri shu satrni maqol darajasiga ko‘tarilgan hikmatli jumlaga aylangan misra bilan o‘shrgam: “San’ atda kosiblik - koziblikka teng”. Balki, dersizki, “koziblik” ko‘pchilikka tanish emas. Ammo yolg‘onchilik, firibgarlik ma’nosini beradigan bu arabcha so‘z shu yerda juda munosib! Bu tarjimon mahoratiga bir misol, xolos. Voqean, Erkin

Vohidov qadimiy “sharqona” adabiyotimiz xazinasi, til boyligidan unumli foydalangan. Chunonchi, sabo, sermung, u spin, xiradmand, mehrob, bid’at, gilmon, komil tartib, xisravi gardun, mir’ot, analhaq, avliyo, sallamno, dahri jabbor va hokazo. Bu so‘zlar asarga ko‘tarinki ruh bag‘ishlagan va Gyote uslubini aks ettirishga ko‘mak bergan. Mana bu so‘z o‘yini tarjimasi ham ana shu topqirlikning nishonalaridan: Grif (gnusavo): Ne grivacham, a grifam! Ochen stranno Nam udrujil, zachisliv strarikani! Zvuchaniyem korney jivut slova. V nix slishni grammaticheskiye svoystva. “Grust”. “grija”. “grob” privodyat nas v rasstroystvo. Mi ne jelayem etogo rodstva. Tarjimasi: Grif (bo‘gsh): Ajab shndots gurux? Griflarmiz biz, Keksa guruxga hech yo‘s aloqamiz. Kari deb nom olish kimga ham yoqur, Har bir so‘z ma’nosin qilmoq uchun his, Ahli donish o‘zak tovushga boqur.

Bizning nomimizga bo‘libdi ushash Giryayu girixu girdlig. giriftor. Bu so‘zlarning bari grifga o‘xshash, Bo‘lmoq istamaymiz biz ularga yor! Griflar - afsonaviy maxlukdar, afsonalarda ular yer osti xazinalarini qo‘rikdaydilar. Biroq “Faust”da barcha afsonaviy qahramonlar kabi griflar ham muayyan toifa odam lar timsoli bo‘lib kelgan. Mefistofel ularning keksyalmgn ustidan kuladi. Tarjimon grif, gryuze (qarilik) so‘zlariga hamohang ravishda giribon, girya (yig‘i), girih (tugun), giriftor so‘zlari bilan so‘z o‘yini yasagan. Ayni vaqtda bu so‘zlar ruscha so‘zlarga ham ohangdosh. Ammo keltirgan misollarimizga diqqat qilgan kishi ruscha matndan o‘zbekcha matn biroz ko‘proq ekanini sezadi: ruschada 6 misra, o‘zbekchada 9 misra. Bunday holni asarning boshqa qismlarida ham ko‘ramiz. Buni tarjima usullaridan biri deyish mumkin. Tarjimachilik amapiyotida bu hol uchrab turadi. Masalan, ingliz shoiri E.Fitsjerald Umar Xayyom ruboiylarining bir qismini ikki hissa orttirib tarjima qilgan. Albatta, bu juda ma’qullanadigan usul emas. Lekin E.Vohidov zaruriy o‘rinda bu usulni qo‘llagan va u badiiy muqobillikka erishishga yordam bergan. “Faust” tarjimasining qiyinchiliklaridan biri unda turli she’riy janrlar, qofiyalanish tizimining mavjudligidir. E.Vohidov bunda ham original ruhiga sodiq qolib, deylik tersinani tersina, oktavani oktava bilan o‘girgan. Qofiyalar tez-tez almashinib turadi, she’riy vazn ham. Chunonchi, Imperator nutqi 11 bo‘g‘inli bo‘lsa: Garchi ikki karra so‘zladi, ammo Gapidan topmadim zarracha ma’no.

Olomon nutqi 5 bo‘g‘inli: Bunda yo‘s gumon: Hamma gap yolgon. Biz bilamiz, kim – Dono munajjim. Eshitdik yuz bor, Hammasi bekor. Aldab o‘tdi boz Bizni lo‘ttiboz. Sharobxo‘r nutqi 7 bo‘g‘inli: Shodligimga yo‘s to‘ssh, Xamma dustu ulfatim. Mening boyligim qo‘shiq, Erkinlikdir odatim... Shu tariqa, asarda yuzdan ortiq personaj nutqi ohangi, leksikasi, ifoda tarzi bilan jaranglab turadi va shunga ko‘ra, shuncha odamning yashash tarzi, xarakteri namoyon bo‘ladi. Xullas, “Faust” tarjimasi ulkan ijodiy mehnat, chuqur tafakkur va shoirona jasoratning mahsuli va shu bois u adabiyotimiz tarixida voqea bo‘ldi, ma’naviy boyligimizni yana boyitdi. Bu asar tarjimalari bilan o‘rganilib kelinmoqda. Ammo u hali yana chuqurroq, maydalab tahlil qilinishi kerak, toki tarjimon mehnati,

noyob mahorati munosib bahosini olein. Zero, “Faust” tarjimasi Erkin Vohidov nomini yuksaklarga ko‘targan ijodiy yutuqlardan biri bo‘lib turibdi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsyasi. Toshkent, “O’zbekiston“ nashriyot- matbaa ijodiy uyi, 2005. 2. Verfassung der Republik Usbekistan. Taschkent, „Usbekistan“, 1992. 3. I. Karimov. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. Toshkent, „O’zbekiston“ 2010. 4. I. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent, „Ma’naviyat“, 2009. 5. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Тошкент, «Ўзбекистон» , 2001. 6. “ O ’ zbekiston ovozi ” gazetasi . 12-son, 28-yanvar 2010 yil. 7. K. K. Martens. Deutsche Literatur. Verlag “Proswestschenie”, Moskau, 1971

8. Н . А . Жирмунская . Хрестоматия по нем1кой литературе XVIII века. « Просвещение », Ленинград , 1976 9. J. W. Goethe. Faust. Verlag Berlin und Weimar, 1971 10. Иоганн Вольфганг Гёте. Фауст. Часть первая. Издательство «Просвещение», Ленинград, 1971 11. Гете. Фауст. Перевод Б.Пастернака. ГИХЛ, М., 1955 12. Gyote . Faust . Erkin Vohidov tarjimasi . G ’ afur G ’ ulom nomidagi Adabiyot va san ’ at nashriyoti , Toshkent , 1972 13. Gyote . Faust . Posho Ali Usmon tarjimasi . Alisher Navoiy nomidagi O ’ zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti , Toshkent , 2007 14. G ’. Salomov va boshqalar . Tarjimon mahorati . “ Fan ” nashriyoti , Toshkent , 1979 15. K . Jo ’ rayev . Tarjima san ’ ati . “ Fan ” nashriyoti , Toshkent , 1982 16. G ’. Salomov . Tarjima nazariyasi asoslari , “ O ’ qituvchi ” nashriyoti , Toshkent , 1983 17. Ibrohim G ’ afurov . Tarjimonlik mutaxassislgiga kirish . “ Mehridaryo ” nashriyoti , Toshkent , 2008 18. Akmal Saidov . Gyote – yurist . “ O ’ zbekiston ” nashriyoti , Toshkent , 2010 19. Tarjima san’ati. 5-kitob. G’afur G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, Toshkent, 1980 20. Sh. Karimov. Nemis adabiyoti tarixi. “Mumtoz so’z” nashriyoti, Toshkent, 2010 21. S. Abduraxmonov. Gyote hayotiga chizgilar. “Nasaf” nashriyoti, Qarshi, 2000

O'xshashlar

Ogahiyning lirik qahramon yaratish mahorati

Xurshid Davron she’riyatida poetik obraz va shoir mahorati

O’zbek dramaturgiyasida hayot haqiqati va badiiylik (Erkin A’zam dramalari misolida)

Qutadg‘u bilig” ning ikki tarjimasi

Abdulla Oripov she’riyatida xalqona poetik tafakkur muammosi masalasi