Yomg‘ir chuvalchangining tashqi tuzilishi, nerv sistemasi va rivojlanishi. 7- sinf - Zoologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Yomg‘ir chuvalchangining tashqi tuzilishi, nerv sistemasi va rivojlanishi. 7- sinf

Yuklangan vaqt:

08.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2453.5595703125 KB

Ko'chirib olish

12-§. Yomg‘ir chuvalchangining tashqi tuzilishi, nerv sistemasi va rivojlanishi 7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017.

• Yomg‘ir chuvalchangi halqali chuvalchanglar tiрining kam tuklilar sinfiga kiradi. Kam tuklilar tuproqda va chuchuk suvlarda yashaydi.

• Yashash muhiti va tashqi tuzilishi.Yomg‘ir chuvalchangi chirindiga boy nam tuproqlarda hayot kechiradi. Uni ariqlar bo‘yida, beda, sabz avot va poliz ekinlari ekilgan dalalar tuprog‘ida uchratish mumkin. Kuchli jaladan so‘ng ba’zan ko‘plab yer yuziga chiqishi sababli ular yomg‘ir chuvalchanglari deb ataladi.

• Yomg‘ir chuvalchangi tanasining uzunligi 8–10 sm, oldingi uchi konussimon o‘tkirlashgan. Tanasi halqaga o‘xshash tortmalar bilan ko‘p sonli bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Har bir tana bo‘g‘imining qor in tomonida to‘rt juftdan kalta va ingichka tuklar joylashgan. Tuklar harakatlanayotgan chuvalchang uchun tayanch vazifasini bajaradi. Oldingi tomondagi bir necha tana halqalari yo‘g ‘onlashib, maxsus belbog‘ hosil qiladi.

• Terimuskul xaltasi. Chuvalchang tanasi bir qavat epiteliy hujayralardan iborat yupqa teri bilan qoplangan. Bu hujayralar ishlab chiqaradigan shilimshiq modda terini doim namlab turadi. Teri ostida halqasimon va bo‘ylama muskullar joylashgan. Musk ullar ostida ichki epiteliy qavati tana bo‘shlig‘ini o‘rab turadi. Tashqi va ichki epiteliy, halq asimon va bo‘ylama muskullar teri-muskul xaltasi deb ataladigan tana devorini hosil qiladi. Tana bo‘shlig‘ida ichki organlar joylashadi.

• Harakatlanishi. Yomg‘ir chuvalchangi tana shakli va tashqi tuzilishi tuproqda in qazib hayot kechirishga moslashgan. Chuvalchang hara kat langanida oldingi qismidagi halqa simon muskullar qisqa rib, tanasi cho‘ziladi va ingichkalashadi; u tanasining oldingi uchini tuproq zarralari orasiga tiqadi. Shundan keyin tana de vo ridagi bo‘ylama muskullar qisqaradi; tanasining oldingi qismi yo‘g‘onlashib tup roq zarralari suriladi. Chuvalchang tanasining keyingi qismini tortib oladi va o‘ziga yo‘l ochadi. Tuklari harakatlanganida tayanch vazifasini bajaradi. Teri ustidagi shilimshiq parda uning siljishini yengillashtiradi.

• Harakatlanishi. Yomg‘ir chuvalchangi tana shakli va tashqi tuzilishi tuproqda in qazib hayot kechirishga moslashgan. Chuvalchang hara kat langanida oldingi qismidagi halqa simon muskullar qisqa rib, tanasi cho‘ziladi va ingichkalashadi; u tanasining oldingi uchini tuproq zarralari orasiga tiqadi. Shundan keyin tana de vo ridagi bo‘ylama muskullar qisqaradi; tanasining oldingi qismi yo‘g‘onlashib tup roq zarralari suriladi. Chuvalchang tanasining keyingi qismini tortib oladi va o‘ziga yo‘l ochadi. Tuklari harakatlanganida tayanch vazifasini bajaradi. Teri ustidagi shilimshiq parda uning siljishini yengillashtiradi. • Tana bo‘shlig‘i. Yomg‘ir chuvalchangining suyuqlik bilan to‘lgan tana bo‘shlig‘ida ichki organlar joylashgan. Bu bo‘shliq yupqa pardadan iborat ko‘ndalang to‘siqlar bilan alohida bo‘lmalarga ajralgan. Tana bo‘shlig‘i bo‘lmalarining soni tashqi tana halqalari soniga teng. Tana bo‘shlig‘i devorining ichki yuzasi bir qavat bo‘lib joylashgan epiteliydan iborat.

• Nerv sistemasi. Tanasining oldingi qismidagi nerv hujayralari to‘planib, halqum usti va halqum osti yirik nerv tugunlarini hosil qiladi (26-rasm). Ularni halqumni ikki tomondan aylanib o‘tadigan halqa nerv tolalari birlashtirib turadi. Halqum osti nerv tuguni qorin bo‘ylab ketadigan nerv zanjiri bilan tutashgan. Qorin nerv zanjirida har bir tana bo‘g‘ini to‘g‘risida bittadan kichikroq nerv tugunlari joylashgan. Hamma nerv tugunlaridan teriga va ichki organlarga nervlar chiqadi. • Sezgi organlari va refleksi. Yomg‘ir chuvalchangining maxsus sezgi organlari bo‘lmaydi. Lekin chuvalchang terisida joylashgan nerv tolalari orqali yorug‘lik, harorat, kimyoviy va mexanik ta’sirlarni yaxshi sezadi. • Yomg‘ir chuvalchangi reflekslari ancha murakkab va xilma-xil bo‘ladi. Tanasining qaysi qismiga ta’sir qilinsa, o‘sha tomoni ta’sirlanib har xil harakat qiladi. Reflekslar yordamida chuvalchang o‘z ozig‘ini topadi, dushmanlaridan saqlanadi, kuchli yorug‘lik va issiqlikdan yashirinadi.

• Ko‘payishi. Yomg‘ir chuvalchangi – germafrodit hayvon. Ko‘payish davrida ikki chuvalchang bir-birini urug‘lantiradi. Chuvalchang tuxum qo‘yish davrida belbog‘chasidan shilimshiq modda ajratadi. Bu moddadan pilla hosil bo‘ladi. Har qaysi pillaga 2–3, ba’zan 6–20 tagacha tuxum qo‘yadi. Pilla chu val chang tanasidan sirg‘alib tuproqqa tushadi. Pilladagi tuxumlardan bir oydan keyin yosh chuvalchanglar chiqadi. Chuvalchanglar bir necha yil yashaydi. • Regeneratsiyasi. Yomg‘ir chuvalchanglari ham gidra yoki oq planariya singari tanasining jarohatlangan qismini tiklash xusu siyatiga ega. Chuvalchang tanasi uzilib qolganida undan yangi chuvalchanglar hosil bo‘ladi.

Savol va topshiriqlar • Yomg‘ir chuvalchangining tashqi ko‘rinishi qanday tuzilgan? • Teri-muskul xaltasi qanday tuzilgan? • Yomg‘ir chuvalchangi qanday harakatlanadi? • Tana bo‘shlig‘i qanday tuzilgan? • Yomg‘ir chuvalchangining nerv sistemasi qanday tuzilgan? • Yomg‘ir chuvalchangi qanday sezadi?

O'xshashlar

Yomg‘ir chuvalchangining ichki tuzilishi. 7- sinf

Nerv sistemasi va sezgi organlari. 7- sinf

Ko‘k kaptarning tashqi tuzilishi. 7- sinf

Itning tashqi tuzilishi, skeleti va muskullari. 7- sinf

Daryo qisqichbaqasining tashqi tuzilishi va ko‘payishi. 7- sinf