Nerv sistemasi va sezgi organlari. 7- sinf - Zoologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Nerv sistemasi va sezgi organlari. 7- sinf

Yuklangan vaqt:

08.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1331.955078125 KB

Ko'chirib olish

31-§. Nerv sistemasi va sezgi organlari 7-sinf zoologiya darsligi asosida. 2017.

• Markaziy nerv sistemasi. Baliqlarning markaziy nerv sistemasi bosh miya va orqa miyadan tashkil topgan. Orqa miya uzun naydan iborat bo‘lib, umurtqa pog‘onasi nayi ichida joylashgan. Orqa miya ning ikki yonidan ichki organlarga, suzgichlarga, teri va muskullarga nervlar chiqadi (63-rasm). • Bosh miya miya qutisi ichida joylashgan bo‘lib, nerv nayi oldingi qismining o‘zgarishidan kelib chiqqan. Baliqlar va barcha umurtqali hayvonlarning bosh miyasi oldingi miya, oraliq miya, o‘rta miya, miyacha va uzunchoq miya deb ataladigan bo‘limlardan iborat. Miya ning hamma bo‘limlari baliqlar hayotida katta ahamiyatga ega. Miyacha harakatlanish, uzunchoq miya nafas olish, qon aylanish, hazm qilish organlari ishini boshqarib turadi.

• Sezgi organlari baliqlarga atrof-muhitni yaxshi bilib olishga imkon beradi. Ular yordamida baliq o‘z ozig‘ini topadi yoki yaqinla shayotgan dushmanini bilib oladi. Suvdagi sharoitni aniqlashda ham sezgi organlari katta yordam beradi. Sezgi organlari orasida ko‘zlar muhim ahamiyatga ega. Baliqlarning ko‘zi qovoqsiz, boshining ikki yonida joylashgan. Ular yaqin masofadan ko‘radi, narsalarning shakli va rangini farq qila oladi. Ko‘zlar oldida joylashgan ikkita burun teshigi hid sezuvchi hujayralarga ega bo‘lgan xaltachalarga ochiladi. • Eshitish organlari miya qutisining ikki yonida joylashgan, suyaklar bilan qoplangan ichki quloqdan iborat. Suv zich muhit bo‘lganligidan tovushni yaxshi o‘tkazadi. Tajribalarda baliqlar qirg‘oqda yurgan odam qadami, suzib kelayotgan qayiq ovozi, qo‘ng‘iroq va o‘q tovush larini yaxshi eshitishi aniqlangan.

• Ta’m bilish hujayralari baliqlarning og‘iz bo‘shlig‘i, halqumi hamda butun tana yuzasida joylashgan. Zog‘ora baliq, treska va boshqa bir qancha baliqlarning boshida joylashgan mo‘ylovlar tuyg‘u vazifasini bajaradi. • Baliqlar hayotida ayniqsa yon chiziqlar ning ahamiyati katta. Yon chiziqlar baliq tanasining ikki yonida qator bo‘lib joylashgan teshikchalardan iborat. Teshikchalar maxsus sezuvchi hujayralari bo‘lgan naychalar bilan tutashgan. Yon chiziqlar suv oqimi, suv ostidagi narsalarni sezishga yordam beradi. Yon chiziqlari tufayli hatto ko‘r bo‘lib qolgan baliq ham to‘siqlarni sezadi, harakat qilayotgan o‘ljasini tutib oladi.

• Reflekslar. Agar baliqni biror narsa bilan turtsak, u o‘zini tezlik bilan chetga oladi. Bu jarayon quyidagicha sodir bo‘ladi. Ta’sir sezgi hujayralari tolalari orqali markaziy nerv sistemasining bosh miya yoki orqa miya qismiga uzatiladi. U yerdan ta’sirga hosil bo‘lgan javob tegishli organlarga uzatiladi. Organlardagi muskullar qisqarishi tufayli organizm ta’sirga javob beradi. Baliqlar o‘z o‘ljasini sezganida ham xuddi shunga o‘xshash holat sodir bo‘ladi. Zog‘ora baliq chuvalchangni ko‘rganida hosil bo‘lgan qo‘zg‘alish ko‘rish nervi orqali markaziy nerv sistemasiga boradi, u yerdan javob nerv tolalari orqali muskullarga keladi. Bu ning natijasida baliq o‘ljasini ushlab oladi. Hayvonlar ning ta’sirga shunday javob qaytarish reflekslari tug‘ma bo‘lganidan shartsiz reflekslar, ya’ni instinkt deyiladi. Shartsiz ref lekslar irsiy bo‘lib, baliqlarning hayoti davomida o‘zgarmasdan saqlanib qoladi va nasldan naslga o‘tadi. Bitta turga kiruvchi hamma hayvonlarning shartsiz reflekslari bir xil bo‘ladi.

• Shu bilan birga hayvonlarning hayoti davomida hosil bo‘ladigan reflekslar ham bor. Agar akvariumdagi baliqlarga biror signal bilan ta’sir etib, masalan, chiroq yoqib oziq berilsa va bunday oziqlanish bir necha bor takrorlansa, bu signal oziq berilmaganda ham baliqlarni jalb qila boshlaydi. Hosil bo‘lgan bunday reflekslar shartli reflekslar deyiladi. Shartli reflekslar nasldan naslga o‘tmaydi va uzoq saqlanib qolmaydi.

Savol va topshiriqlar • Baliqlarning orqa miyasi qanday tuzilgan? • Baliqlarning qaysi sezgi organlari rivojlangan? • Yon chiziqlar qanday vazifani bajaradi? • Baliqlarda shartsiz reflekslar qanday hosil bo‘ladi? • Shartli reflekslar qanday hosil bo‘ladi?

O'xshashlar

Qushlarning ichki tuzilishi va sezgi organlari. 7- sinf

Yomg‘ir chuvalchangining tashqi tuzilishi, nerv sistemasi va rivojlanishi. 7- sinf

Yassi chuvalchanglar tipi kiprikli chuvalchanglar sinfi. 7- sinf

Daryo qisqichbaqasining ichki tuzilishi. 7- sinf

Parrandachilik. 7- sinf