Paxta va zig‘ir tolasining arqoq va tanda iplari. Polotno va sarja to‘qish. Gazlamaning o‘ng va teskari tomonlarini aniqlash 5-sinf - Texnika va texnologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Paxta va zig‘ir tolasining arqoq va tanda iplari. Polotno va sarja to‘qish. Gazlamaning o‘ng va teskari tomonlarini aniqlash 5-sinf

Yuklangan vaqt:

19.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1270.5 KB

Ko'chirib olish

5-sinf texnologiya darsligi asosida 33-mavzu: Paxta va zig‘ir tolasining arqoq va tanda iplari. Polotno va sarja to‘ qish. Gazlamaning o‘ng va teskari tomonlarini aniqlash

Gazlamaning arqoq va tanda iplari haqida eshitganmisiz? Gazlamaning o‘ng va teskari tomonlari qanday aniqlanadi? To‘qimachilik iplarining tanda va arqoq o‘ralishi natijasida gazlama hosil bo‘ladi. Gazlama bo‘ylab boradigan iplar tanda iplar deb ataladi, ko‘ndalang joylashganlari esa arqoq iplar deyiladi. Tanda iplar – tekis, ingichka, yo‘g‘onligi bo‘yicha bir xil, zich o‘ralgan, xuddi simday tortilgan, pishiq, qattiq bo‘ladi. Gazlamada tanda ip uning uzunligini belgilaydi. Arqoq ip – yo‘g‘onligi bo‘yicha turli xil, ixcham, yumshoq bo‘ladi. Bunday ip cho‘ziluvchan, mato birdaniga tortilsa ip bo‘g‘iq tovush chiqaradi. Gazlamada arqoq ip uning enini belgilaydi. Gazlamaning milki bo‘ylab ko‘- pincha tanda iplar joylashadi, shu bois, pishiq o‘ralma chok yuzaga keladi. Chok mato iplarini titilishdan va cho‘zilib ketmasligidan saqlaydi. Chokdan chokkacha bo‘lgan masofa matoning eni deyiladi. To‘qimachilik matolarini ishlab chiqarish uch bosqich – yigirish, to‘qish va bezatishdan iborat bo‘lgan murakkab jarayondan iborat

Yigirish – bu uzun, yigirilgan ipni o‘rash yo‘li bilan qisqa tolalardan olinadigan jarayon. Yigirish fabrikasiga tola bosib taxlangan holda keltiriladi. Ularga maxsus mashinalarda bir nechta bosqichda ishlov beriladi: 1) tola titilganidan keyin bir xil qolipda aralashtirilib, tarkibidagi qo‘shilmalardan ajratilganidan so‘ng bo‘z holiga keladi; 2) bo‘zni tarab va tola hajmini cho‘zib eni yuzaga keltiriladi; 3) tola hajmini yanada cho‘zib, o‘rab, tayyor bo‘lgan yigirilma (yigirilgan iplar) chig‘iriqqa (aylanmaga) o‘ralashadi. Ishlab chiqarishdagi asosiy kasb yigiruvchi mutaxassis hisoblanadi. U bir vaqtning o‘zida bir nechta stanoklarda ish bajara oladi. Ish jarayonida yigiruvchi mutaxassis ipning uzilganini yengil va tez fursatda bartaraf qiladi, g‘altak va bobinani almashtiradi, jihozlarga xizmat ko‘rsatadi.

To‘qimachilik – yigirilgan iplardan mato olish jarayonidir. Tayyor iplar sexga kelib tushadi, to‘quv stanoklarida ulardan mato to‘qib chiqariladi. Tanda va arqoq iplar o‘zaro birlashib to‘qishni tashkil qiladi. Aylanma to‘qimachilikning keng tarqalgani – dasmolchilik, bo‘zchilik. To‘quvchilik stanogida ishni to‘quvchi boshqaradi. U bir vaqtning o‘zida 48 tadan 64 tagacha avtomat dastgohlarga xizmat ko‘rsatadi. Dastgoh to‘xtab qolsa, to‘quvchi uzilgan iplarni ulaydi, mato sifatini kuzatib boradi.

To‘quvchilik dastgohidan chiqqan gazmol uncha toza bo‘lmaydi – kulrang yoki sarg‘ish tusda, g‘ijim bo‘ladi. Bu mato pardozlashga jo‘natiladi: gazmolning ustki yuzasidagi tolalarning uchlari olib tashlanadi, oqartiriladi, bo‘yaladi yoki naqsh bosiladi, rasm tushiriladi. Gazlamaning ko‘rinishi va xususiyatlari uning to‘qilishiga bog‘liq bo‘ladi. Gazlamalar polotno, sarja, satin va atlas usulida to‘qiladi. Biz siz bilan polotno va sarja to‘qishni o‘rganamiz.

5-amaliy mashg‘ulot Polotno va sarja to‘qish Kerakli asbob va moslamalar: rangli qog‘oz, qaychi, yelim, chizg‘ich, qalam, o‘chirg‘ich, ishchi daftar. Ikki xil rangdagi qog‘ozdan polotno to‘qishni ko‘rsatish. Gazlama to‘qishda bo‘ylama qog‘oz – tanda va ko‘ndalang qog‘oz – arqoq hisoblanadi. Polotnoni qog‘ozdan to‘qish, odatda, quyidagi bosqichda amalga oshiriladi: 1. O‘lchamlari 105x150 mm li oq qog‘oz olib, oralari uzunasiga bir xil qilib chizg‘ichda chizib olinadi, so‘ngra to‘g‘ri qilib kesib chiqiladi (kesiklar soni juft bo‘lsin). Shunda ularning oralaridan to‘qib o‘tkaziladigan qog‘oz tasmalarning ikkala uchini ham oq qog‘ozning orqasiga keltirish mumkin.

2. Rangli qog‘ozdan tasmalar qirqiladi. Tasmaning eni oq qog‘ozdagi ikki kesik o‘rtasidagi masofaga teng bo‘ladi. Uzunligi esa oq qog‘ozning bo‘yi bilan barobar bo‘lsin. Oq qog‘ozdagi kesiklar bo‘ylama (tanda), rangli qog‘ozli tasmalar esa ko‘ndalang (arqog‘i) joylashadi. 3. Rangli tasmalar oq qog‘ozning orqa tomonidan o‘tkaziladi. Ular navbatmanavbat, goh tanda ostidan, goh ustidan o‘tkazib to‘qiladi. Har bir tasmaning uchi oq qog‘ozning orqa tomonidan kirib to‘qib borilib, oxirida yana orqa tomoniga chiqib tugasin. Ularning har ikkala uchi oq qog‘ozga yelimlab qo‘yiladi. 4. Tayyorlangan namuna ishchi daftarga yopishtiriladi.

Polotno to‘qishni amalda karton va ipda bajarish tartibi: 1. Ignaga ip o‘tkazilib, ramkaga mahkamlanadi. 2. Ip ramkadan bo‘ylamasiga aylantirib tortiladi. Bu bo‘ylama ip bo‘ladi.

3. Boshqacha rangli ip ikki qavat qilib mokiga o‘raladi va bo‘ylama iplar orasidan (birining ustidan, ikkinchisining ostidan) o‘tkaziladi. Bu ko‘ndalang iplar sanaladi. 4. Ish so‘nggida oxirgi ip uzilmay aylantirib qaytariladi. Gazlamaning ikki yon tomonida milk hosil bo‘ladi.

5. Tayyorlangan namuna ishchi daftarga ramkasi bilan yopishtiriladi.

Polotno to‘qishni amalda karton va ipda bajarish Sarja to‘qilishida bo‘ylama ip ikkita ko‘ndalang ipni yopadi. Biri o‘tkazilib, yana ikki ko‘ndalang ipni yopadi. Har gal shunday takrorlanadi. Sarja diagonal to‘qima bo‘lib, yumshoqdir. Uning o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, to‘qilishda 3 tadan ortiq ip ishlatiladi. Har bir arqoq ipi tashlanganda to‘qilish naqshi bir ipga suriladi. Sarja usulida qalin, og‘ir (paxmoq, shotlandka, kashemir) gazlamalar to‘qiladi.

Sarja to‘qish va uning amalda bajarilishi 1. Sarja to‘qishda ham xuddi polotno o‘rilishi kabi shu o‘lchamdagi oq va rangli qog‘ozlardan foydalaniladi hamda o‘sha tartibda kesib olinadi. 2. Rangli lentalar oq qog‘ozning orqa tomonidan o‘tkaziladi. Ular birinchi qatorda navbatma-navbat, goh 2 ta tanda ostidan, goh 1 ta tanda ustidan o‘tkazib to‘qiladi. 3. Ikkinchi qatorda lentalarni birinchi 1 ta tanda ostidan, goh 1 ta tanda ustidan va goh 2 ta tanda ostidan o‘tkazib to‘qiladi va oxirida yana orqa tomoniga chiqib tugaydi. 4. Uchinchi qatorda lentalarni goh 1 ta tanda ustidan va goh 2 ta tanda ostidan o‘tkazib to‘qiladi. 5. To‘rtinchi qator birinchi qatordagi kabi qaytadan boshlab to‘qiladi. Hamma qatorda lentalarning har ikkala uchini oq qog‘ozga yelimlab qo‘yiladi. 6. Tayyorlangan namuna ishchi daftarga yopishtiriladi.

Bo‘ylama ipning yo‘nalishini aniqlash Xohlagan buyumlarni tikish uchun bichganda, uning qismlari shakli buzilishiga va og‘ib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun matodagi bo‘ylama ipni aniqlash va yo‘nalishini esda tutish kerak. Matodagi bo‘ylama ipni aniqlashning asosiy belgilarini ko‘rib chiqamiz: 1) bo‘ylama ip doim matoning milki bo‘ladi; 2) matoni tortganda bo‘ylama iplar ko‘ndalang iplarga qaraganda kamroq cho‘ziladi; 3) bo‘ylama iplar silliq, ingichka va pishiq, ko‘ndalanglari yo‘g‘onroq, momiqroq va unchalik pishiq bo‘lmaydi.

Matoning o‘ng tomonini aniqlash Matoning tomoni o‘ng va ters tomonga ega bo‘ladi. Kiyimlarni tayyorlash uchun ularni farqlashni o‘rganish kerak. Matoning o‘ng tomonini tersidan farq qiladigan asosiy belgilarini ko‘rib chiqamiz: 1) matolarga bosilgan rasmlar matoning o‘ng tomonida yorqinroq ko‘rinadi; 2) matoning o‘ng tomonidagi kamchiliklar, ya’ni tugunlar, ilmoqlar kamroq bo‘ladi, ular atayin matoning ters tomoniga o‘tkaziladi; 3) sarjalik to‘qilgan matolarning o‘ngidagi diagonal bo‘rtma chiziqlar pastki chap burchakdan o‘ng tomondagi ustki burchakka qarab yuradi; 4) satinli gazmollarning o‘ng tomoni yorqinroq, yaltiroq, ters tomoni esa xira, qoramtirroq bo‘ladi.

Matodagi bo‘ylama ipning yo‘nalishini aniqlash texnologiyasi Materiallar va jihozlar: to‘rtburchak turidagi matoning ikkita namunasi (milki bor va milki yo‘q turidan), katta igna, lupa, bo‘r va qalam. Ishni bajarish tartibi 1. Milki bo‘lgan matoga bo‘r (qalam) bilan bo‘ylama ipning yo‘nalishini ko‘rsatib turgan mil (strelka)ni chizing. 2. O‘sha matoni oldin uzunasiga, keyin enidan torting. Qaysi holatda mato kamroq cho‘zilishini aniqlab, o‘sha yo‘nalishni tikuvchilik bo‘ri bilan chizing. Bu gazlamaning bo‘ylamasi bo‘ladi.

3. Milki bo‘lmagan gazlamani oldin bo‘yidan, keyin enidan torting. Gazlama qaysi yo‘nalishda kamroq tortilganini aniqlab, o‘sha yo‘nalishni tikuvchilik bo‘ri bilan chizing. 4. Milki bo‘lmagan gazlamani igna yordamida oldin chiziq bo‘ylab birinchi ipni, so‘ngra ushbu chiziq to‘g‘risidan ketgan ikkinchi ipni tortib chiqaring. Bu iplarni lupa orqali ko‘ring. Berilgan jadvalni ishchi daftaringizga chizib, to‘ldiring.

Matoning o‘ng va ichki tomonlarini aniqlash texnologiyasi Materiallar va asboblar: oqartirilgan, tekis bo‘yalgan va rasm bosilgan gazlamalarning namunalari, lupa.

Ishni bajarish tartibi 1. Naqsh bosilgan mato parchasini tanlab, ko‘rib chiqing. Qaysi tomonidagi rasm aniqroq? O‘ng tomonini aniqlang. 2. Parchalardan oqartirilgan va tekis bo‘yalganlarini tanlab oling. E’tibor bilan ko‘rib, matoning har bir tomonidagi tugunlarning va tuklarning sonini taqqoslang. Ularning o‘ng tomonini aniqlang. 3. Gazlama parchalaridan yuzi yaltiroq matoni tanlab, uning o‘ngini toping. 4. Quyida berilgan jadvaldan foydalanib, parchalarni ishchi daftarga ko‘chiring.

O'xshashlar

Gazlamani bichishga tayyorlash va bichish 5-sinf

Tikuvchilik xonasi. To‘qimachilik tolalari. Ip va gazlama haqida ma’lumot 5-sinf

Xalq hunarmandchiligi texnologiyasi. Kashtachilik tarixi haqida ma'lumot 5-sinf

Tikuv mashinasiga ip o‘rnatish, mashina choklaridan namunalar tikish 5-sinf

Dazmol va dazmollash usullari 5-sinf