Ichki sekretsiya bezlari haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf - Odam va uning salomatligi - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Ichki sekretsiya bezlari haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf

Yuklangan vaqt:

07.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1348.765625 KB

Ko'chirib olish

8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 201434- §. Ichki sekretsiya bezlari haqida umumiy tushuncha

Odam organizmida uch xil bez bo‘ladi:

• Tashqi sekretsiya bezlariga teridagi ter, yog‘, sut, so‘lak (quloqoldi, tilosti va jag‘osti) hamda me’da va ichak shilliq qavatidagi shira ajratuvchi bezlar kiradi. Bularda hosil bo‘ladigan suyuqliklar tashqi muhitga chiqariladi. Shuning uchun bu bezlar tashqi sekretsiya bezlari deb ataladi.

• Ichki sekretsiya bezlari. Bular odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo‘lib, ularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar organizmning ichki muhitiga, ya’ni qon va limfaga quyiladi. Shuning uchun bu bezlar ichki sekretsiya bezlari , deb ataladi. Ichki sekretsiya bezlariga gipofiz, epifiz, qalqonsimon, qalqon orqa, ayrisimon, buyrakusti bezlari kiradi.

• Aralash bezlar. Bularning to‘qimasi ikki qismdan iborat Bularning to‘qimasi ikki qismdan iborat bo‘lib, bir qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik xuddi tashqi sekretsiya bezlariga o‘xshab tashqi muhitga chiqariladi, ikkinchi qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik esa xuddi ichki sekretsiya bezlari singari organizmning ichki muhitiga, ya’ni qon va limfaga quyiladi. Aralash bezlarga me’daosti va jinsiy bezlar kiradi.

• Ichki sekretsiya bezlari odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo‘lib, ularda ishlab chiqariladigan suyuqlik gormon, deb ataladi. Bezlarda ishlab chiqariladigan gormon bevosita bezning to‘qimasidan o‘tayotgan qon va limfaga quyiladi.

• Ichki sekretsiya bezlarida ishlab chiqariladigan gormonlar nihoyatda oz miqdorda, ya’ni grammning milliard qismiga teng. Ammo shunga qaramay, ular odam organizmidagi barcha moddalar almashinuvi jarayonlarida muhim ahamiyatga ega. Ichki sekretsiya bezlarining hammasi birga qo‘shilgan holda organizmning endokrin sistemasini tashkil etadi. Bu bezlar odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo‘lsa ham, ularning funksiyasi bir-biriga chambarchas bog‘liq. • Gipofiz bezi no‘xatsimon, massasi 0,5—0,6 g ga teng bo‘lib, bosh miyaning ostki sohasida, kalla suyagining turk egarchasi deb atalgan qismida joylashgan. Gipofiz uch bo‘lakdan iborat: oldingi, oraliq va orqa bo‘laklar

• Gipofizning oldingi bo‘lagidan somatotrop va boshqa xil gormonlar ajraladi. Bu gormon bolalar va o‘smirlarning o‘sishini, rivojlanishini, organizmda oqsillar sintezlanishini boshqaradi. Ba’zi sabablarga ko‘ra, bolalar va o‘smirlarda bu gormon ko‘p ishlab chiqarilsa, bo‘y me’yoridan ortiq o‘sib ketadi. Bu holatga gigantizm, bunday odam esa gigant deb ataladi. Agar bu gormon kamroq ishlab chiqarilsa, bo‘y o‘sishi sekinlashadi, bunday holga nanizm deyiladi (54- rasm). Bunday bo‘yi past odam gipofizar pakana deyiladi. Ularning bo‘yi past bo‘lsa ham aqliy faoliyati normal bo‘ladi. Bo‘y o‘sishi to‘xtagan katta odamlarda somatotrop gormoni ko‘p ishlab chiqarilsa, akromegaliya kasalligi sodir bo‘ladi. Bunda odamning burni, labi, iyagi, tili, qo‘l va oyoq panjalarining hajmi kattalashadi.

• Shuni alohida ta’kidlash kerakki, gipofiz organizmdagi barcha ichki sekretsiya bezlarining ishini tartibga soluvchi hukmron bez bo‘lishi bilan birga, uning funksiyasi markaziy nerv tizimi tomonidan, ya’ni oraliq miyada joylashgan gipotalamusdan ajraladigan neyrogormonlar orqali boshqariladi. • Epifiz bezi bosh miyaning asosida, ya’ni o‘rta miya sohasida joylashgan bo‘lib, uning massasi 0,2 g. Unda melatonin gormoni ishlab chiqariladi. Bu gormon gipofizning oraliq bo‘lagidan ajraladigan intermidin gormoni singari, odam organizmida pigment almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi.

Savol va topshiriqlar • Odam tanasida qanday bezlar bor? • Nima uchun ichki sekretsiya bezi deb ataladi? • Gormon nima? • Aralash bezlar qanday xususiyatlarga ega? • Gipofiz bezi qayerda joylashgan va qanday tuzilgan? • Epifiz bezining joylashuvi va funksiyasi haqida nimalarni bilasiz?

O'xshashlar

Qon aylanish sistemasi haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf

Moddalar va energiya almashinuvi haqida umumiy tushuncha. 8 - sinf

Odam va uning salomatligi to‘g‘risida umumiy tushuncha. 8 - sinf

Organizmning ichki muhiti. 8 - sinf

Oliy nerv faoliyati haqida tushuncha. Shartsiz va shartli reflekslar. 8 - sinf