Hujayralarning hayotiy faoliyati. 5 - sinf - Botanika - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Hujayralarning hayotiy faoliyati. 5 - sinf

Yuklangan vaqt:

04.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12011 KB

Ko'chirib olish

7-§. HUJAYRALARNING HAYOTIY FAOLIYATI 5-sinf botanika darsligi asosida . 201 5.

• Tirik hujayralar ichidagi harakatni kuzatish hammani qiziqtiradi. Bu harakatni akvariumda o‘stirilgan elodeya suvo‘tidan tayyorlangan preparatda ko‘rish mumkin. Elodeyaning barglari bir qavat hujayralardan tuzilgan bo‘ladi, uni mikroskopda butunligicha ko‘rish mum kin

• Elodeya suvda o‘sganligi uchun mikroskopdagi suv tomc hisida tabiiy sharoitda o‘sgand ek tirik bo‘ladi. Shuning uchun uning hujayr alaridagi sito plaz maning uz luksiz harakati aniq ko‘r inadi. Sitoplazma bir yo‘n alishda harakatlanadi, ya’ ni hujayra ning turli qis midagi oziq moddalar va kis lorodning harakat yo‘nalishi tomon siljiydi.

• Hujayralar qobig‘ida teshikchalar bo‘lib, sitoplaz maning hara kati da vomida bir hu jayradagi oziq moddalar va kislorod ikkinchi hujayraga shu teshikchalar orq ali o‘tadi. Bu jarayonni kuzatish uchun hu jayra qobig‘i vazifasini o‘tay digan mayda (ko‘zga ko‘rinm aydigan) teshikchali kichkina sellofan xaltachaga bug‘doy unidan tayyorlangan ozgina xamir solib, og‘zi bog‘lab qo‘yiladi va stakandagi yodli suvga tushiriladi. Vaqt o‘tishi bilan xamir ko‘kish rangga kiradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, hujayralar qobig‘i orqali ular ichiga moddalar o‘tgan.

• O‘simliklarning har bir tirik hujayrasi yashash uchun nafas oladi va oziqlanadi. Bu jarayon hujayralarda quyosh nuri ta’ si rida, suv va unda erigan turli moddalar hamda kislorod bo‘lgan holdagina amalga oshadi.

• Tabiiyki, tashqi muhitdan hujayralar ichiga zarur moddalar qanday qilib kirishi mumkin, degan savol tug‘iladi. Hujayralar qobig‘i va sitoplazma o‘zi orqali hamma moddalarni ham o‘tkazavermaydi. Masalan, tuproqdan hujayralar ichiga suv va unda erigan moddalar kiradi.

• O‘simliklar hujayrasi ichiga tashqaridan kirgan turli eritmalar qayta ishlanib, hayotiy zarur moddalarga aylanadi. • Shunday qilib, hujayralar ichiga tashqaridan turli moddalar kiradi. Bu hujayralarning hayotiy xususiyatlaridan biridir.

• Hujayralarning o‘sishi va bo‘linishi. Hujayralarga xos muhim biologik xususiyatlardan biri ularning o‘sishi va bo‘linishi dir. Hujayralarning o‘sishini mikroskopda kuzatish ancha murakkab bo‘lsa-da, lekin ku zatish mumkin.

• Tabiiyki, yosh hujayralar ancha kichik bo‘lib, o‘sgan sari kattalasha boradi (23-rasm). Shuni aytish kerakki, har bir hujayra ma’lum o‘lchamgacha o‘sadi. O‘sish jarayonida o‘siml iklarning ayrim hujayralari shaklini o‘zgartirmagani hol da, ko‘pchilik hujayralar shak lini ma’lum darajada o‘zgartiradi.

• Hujayralarning qobig‘i yoshiga qarab qalinl ashadi. Qari huj ayralarda vak uol sitoplazmaga qaraganda ko‘proq joy egallayd i. Bu belgi yosh va qari hujayr alarni ajr atish imkonini be radi. Vaqt o‘tishi bilan qari hujayralarda sitoplazma va mag‘iz butunl ay yo‘qolib, ularning o‘rnini suv yoki hav o egallaydi, natijada ular nobud bo‘ladi.

• Siz endigina urug‘dan unib chiqqan niholning vaqt o‘tishi bilan o‘sib kattalashib, turli o‘lc ham va shakldagi barg, poya, kurtak, gul, meva hosil qil ishini yaxshi bilasiz. Salobatli yong‘oq, chinor, terak va boshqa daraxtl arning barcha organlari hujayral arning bo‘l inib ko‘payishi hisob ig a vuj udga kelgan.

• Hujayralar bo‘linish yo‘li bi lan ko‘payadi. Shuni ham aytish kerakki, hamma hujayralar ham bo‘linavermaydi. Faqat o‘sish nuqtasidagi hujayralargina bo‘l inadi. Hujayralarning bo‘li nishida mag‘iz katta rol o‘y naydi.

• Qari hujayralardan yosh huj ayralar yuzaga kelguncha ularda juda katta va murakkab biolog ik o‘zgarishlar sodir bo‘ladi, ya’ni mag‘iz oldingi shak lini va qobig‘ini yo‘qotadi

• Hujayra asosan uch xil: amitoz, mitoz va meyoz yo‘llari bilan bo‘linadi. Bo‘linadigan hujayralarda dastlab mag‘iz kattalashadi, so‘ng ikkiga bo‘linadi va ular maxsus parda bilan qoplanadi. Bu davrda sitoplazmada ham to‘siq paydo bo‘lib, ona hujayr ani teng ikkita yosh hujayraga ajratadi. Hujayra bo‘linishi bilan undagi plastidalar ham teng ikkiga ajra lib, yosh hujayralarga o‘tadi. Hosil bo‘lgan yosh hujayralar o‘zidagi oziq moddalar hisobiga o‘sishda davom etadi. Ular ona hujayra o‘lchamiga yetgach, yana yosh hujayralarga bo‘linadi. Shunday qilib, o‘simliklarning o‘sishi hujayralarning bo‘linib ko‘payishi va o‘sishi hisobiga boradi.

Savol va topshiriqlar • Elodeya bargi hujayralaridagi sitoplazmaning hara-katini qanday kuzatish mumkin? • Hujayralar ichiga moddalar qanday kiradi va ular qanday o‘zgarishlarga uchraydi? • Hujayralar o‘sish jarayonida qanday o‘zgaradi? • Yosh hujayralar ona hujayralardan qanday farq qiladi? • Hujayralar bo‘linishida mag‘izda qanday o‘zga- rishlar sodir bo‘ladi?

O'xshashlar

Hujayralarning hayotiy faoliyati. 6 - sinf

O‘simliklarning hayotiy shakllari. 5 - sinf

O‘simliklarning hayotiy shakllari. 6 - sinf

Botanika 5 sinf. So'z boshi. 5 - sinf

Kurtak. 5 - sinf