Moddalar almashinuvi – hujayra hayotiy faoliyatining asosi. 10 - sinf - Biologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Moddalar almashinuvi – hujayra hayotiy faoliyatining asosi. 10 - sinf

Yuklangan vaqt:

02.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1898.517578125 KB

Ko'chirib olish

8-§. Moddalar almashinuvi – hujayra hayotiy faoliyatining asosi 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Moddalar almashinuvi organizm va tashqi muhit o‘rtasida to‘xtovsiz sodir bo‘ladigan, tirik organizmlarning o‘sishi, hayot faoliyati, ko‘payishini ta’minlaydigan kimyoviy o‘zgarishlar majmuyidir.

• Hujayraning tuzilishi hamda tarkibining yangilanib turishini ta’minlaydigan biosintetik reaksiyalar yig‘indisi plastik almashinuv (assimilatsiya, anabolizm) deb ataladi.

• Hujayrani energiya bilan ta’minlab beradigan reaksiyalar yig‘indisi energetik almashinuv (dissimilatsiya, katabolizm) deb ataladi. Hujayra hayot faoliyatining doimiyligini saqlashni ta’minlovchi plastik va energetik almashinuv reaksiyalari yig‘indisi metabolizm , metabolizm mahsulotlari esa metabolitlar deyiladi.

• Plastik almashinuv bilan energiya almashinuvi bir- biri bilan chambarchas bog‘langan. Plastik almashinuv reaksiyalari uchun zarur energiya manbayi ATF energetik almashinuv reaksiyalarida hosil bo‘ladi.

• Energetik almashinuv – dissimilatsiya. ATF barcha hujayralarning universal energiya zaxirasi bo‘lib hisoblanadi. ATF hujayrada fosforlanish reaksiyasi natijasida hosil bo‘ladi.

• ATFning sintezi uchun kerak bo‘ladigan energiya hujayrada organik moddalarning parchalanishidan hosil bo‘ladi. Bu energiya ATFning kimyoviy bog‘larida saqlanadi.

• Energetik almashinuv bosqichlari. Hujayrada kechadigan energetik almashinuv jarayoni hujayraning nafas olishi deb ham ataladi.Nafas olish jarayonida kisloroddan foydalanadigan organizmlar aerob organizmlar, nafas olish jarayoni kislorodsiz muhitda kechadigan organizmlar anaerob organizmlar deyiladi.

Aerob organizmlarda energetik almashinuv 3 bosqichda o‘tadi • Tayyorgarlik bosqichi. • Kislorodsiz bosqich – glikoliz. • Kislorodli bosqich – hujayraning nafas olishi

• Tayyorgarlik bosqichi. Bu bosqich tirik organizmlarning ovqat hazm qilish organlarida va hujayra lizosomasi fermentlari ishtirokida o‘tadi. Bu bosqichda ovqat hazm qilish organlarida ishlab chiqiladigan fermentlar ta’sirida yuqori molekulali organik birikmalar kichik molekulalarga, ya’ni oqsillar aminokislotalarga, lipidlar glitserin va yog‘ kislotalariga, polisaxaridlar esa monosaxaridlarga parchalanadi.

• Kislorodsiz bosqich. Kislorodsiz bosqich (glikoliz)da tayyorgarlik bosqichida hosil bo‘lgan kichik molekulali organik moddalar, masalan glukoza kislorod ishtirokisiz fermentlar ta’sirida parchalanadi. Glikoliz – glukozaning ko‘p bosqichli kislorodsiz parchalanishidir.

• Kislorodli parchalanish . Aerob organizmlarda glikolizdan so‘ng energetik almashinuvning oxirgi bosqichi – kislorodli parchalanish sodir bo‘ladi. Bunda glikoliz jarayonida hosil bo‘lgan moddalar metabolizmning oxirgi mahsulotlari (CO 2 vaH 2 O)gacha parchalanadi.

• Kislorodli bosqichda 2 molekula sut kislotasining to‘liq parchalanishi natijasida 2600 kJ energiya ajralib chiqadi. Shundan 1440 kJ energiya ATFning fosfat bog‘lariga bog‘lanadi. Qolgan 1160 kJ energiya issiqlik sifatida tarqalib ketadi.

Savol va topshiriqlar: • Moddalar almashinuvi jarayonining mohiyati nimada? • Moddalar almashinuvining hujayradagi funksiyasini tushuntiring. • Glikoliz bosqichida bo‘lib o‘tadigan jarayonlarni tushuntiring. • Kislorodli parchalanish bosqichidagi reaksiyalarni tushuntiring. • Plastik almashinuv bilan energiya almashinuvi bir-biri bilan bog‘liqligini izohlang.

O'xshashlar

Moddalar almashinuvi. 9 - sinf

Hujayra tiriklikning irsiy birligi. 10 - sinf

Hujayra tarkibiga kiruvchi suv va anorganik moddalar. 9 - sinf

Gen va hujayra muhandisligiga asoslangan biotexnologiya. 10 - sinf

Hujayra irsiyatining o‘zgarishiga olib keladigan jarayonlar. 10 - sinf