Hujayra tiriklikning irsiy birligi. 10 - sinf - Biologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Hujayra tiriklikning irsiy birligi. 10 - sinf

Yuklangan vaqt:

03.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1425.5849609375 KB

Ko'chirib olish

10-§. Hujayra tiriklikning irsiy birligi 10 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2017

• Tirik organizmlar ko‘payish, ya’ni o‘ziga o‘xshaganlarni yaratish xususiyatiga ega bo‘lib, bu xususiyat genetik axborotni nasldan naslga o‘tkazish bilan bog‘liq. Ko‘payish xususiyatiga molekular darajada qaralsa, bu hodisa DNK molekulasining ikki hissa ortishi bilan ifodalanadi.

• Hujayra o‘z irsiy axborotini barqaror va uzviy ravishda keyingi avlodga o‘tkaza oladigan irsiy birlik bo‘lib, avlodlarning bardavomligini ta’minlaydi. Irsiyatning moddiy asosi bo‘lgan DNK molekulasi o‘z-o‘zini ko‘paytirish xususiyatiga ega, lekin bu jarayon faqat tirik hujayradagina amalga oshadi.

• Matritsali sintez reaksiyalari. Genetik axborot DNK molekulasidagi nukleotidlar ketma- ketligida ifodalangan. Genetik axborot asosida biopolimerlar sintezlanishi matritsali sintez reaksiyalari deyiladi.

• DNK reduplikatsiyasi. Irsiy axborotni nasldan naslga o‘tkazish DNK molekulasining fundamental xususiyati – reduplikatsiyasi bilan bog‘liq. DNK molekulasining ikki hissa ortishi reduplikatsiya deyiladi.

• Hujayrada irsiy axborotning amalga oshirilishi. Organizmlar hayotining asosiy sharti, bu – hujayralar oqsil molekulasining sintezlay olish qobiliyatidir. Har bir tur boshqa turlardan farqlanuvchi, unikal oqsillar to‘plamiga ega.

• Tashqi muhitdan ovqat tarkibida qabul qilingan oqsillar bevosita shu organizmning hujayralari oqsillari o‘rnini bosa olmaydi. Bu oqsillar organizmlarning hazm qilish organlarida aminokislotalarga parchalanadi.

• Oqsillar strukturasini DNKdagi nukleotidlar ketma-ketligi belgilaydi. Oqsillarning birlamchi strukturasi haqidagi genetik axborotlar DNK zanjirida nukleotidlar izchilligi tarzida birin- ketin joylashgan.

• Oqsillar tarkibiga kiruvchi har bir aminokislotaning nuklein kislotalarda ketma-ket joylashgan uchta nukleotid (triplet, kodon) yordamida ifodalanishi genetik kod deyiladi. DNK tarkibida 4 ta har xil nukleotid bo‘lishi nazarda tutilsa, 4 3 =64 ta kod hosil bo‘ladi.

• Bitta aminokislota 2, 3, 4, 6 ta kod yordamida kodlanar ekan. Genetik kod 1962-yili Amerika bioximiklari M. Nirenberg va S. Ochaolar tomonidananiqlangan .

Genetik kodning xususiyatlari: • Har bir aminokislotani nukleotidlar tripleti kodlaydi. • Har bir triplet (kodon) bitta aminokislotani ifodalaydi. • Bitta aminokislotani bir necha triplet kodlashi mumkin. • Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun universal. • Genetik kodning 61 tasi «ma’noli».

• Oqsilning tuzilmasi haqidagi axborot yadrodan sitoplazmaga i-RNK tomonidan o‘tkaziladi. DNK qo‘sh zanjirining bir qismi yoziladi va zanjirlarning birida komplementarlik asosida (A–U, G–S) RNK- polimeraza fermenti yordamida i-RNK sintezlanadi.

• Translatsiya irsiy axborotni i-RNK tilidan aminokislotalar tiliga tarjima qilish. Translatsiya jarayonida RNKdagi axborot asosida ribosomalarda oqsil molekulasining birlamchi strukturasi hosil qilinadi.

• Ribosomalarda i-RNK kodonlariga t- RNK antikodonlari komplementar tarzda bog‘lanadi. t-RNK tomonidan keltirilgan aminokislotalar fermentlar yordamida, ATF energiyasi hisobiga o‘zaro peptid bog‘lar orqali birikadi, ya’ni oqsil sintezlanadi

Savol va topshiriqlar • Replikatsiya, transkripsiya so‘zlarining ma’nosini tushuntirib bering. • DNKdan RNKning sintezlanish mexanizmini izohlang. • Genetik kod xususiyatlari nimalardan iborat? • Matritsali sintez nima? • Oqsil sintezida ribosomalar qanday funksiyalarni bajaradi?

O'xshashlar

Hayot mohiyati va tiriklikning xususiyatlari. 10 - sinf

Evolutsiyani harakatlantiruvchi kuchlari. Irsiy o‘zgaruvchanlik. 10 - sinf

Odamda uchraydigan irsiy kasalliklar. Reproduktiv salomatlik. 10 - sinf

Populatsiya – turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang‘ich birligi. 10 - sinf

Gen va hujayra muhandisligiga asoslangan biotexnologiya. 10 - sinf