Nosiruddin Rabg‘uziy 11 - sinf - Adabiyot - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Nosiruddin Rabg‘uziy 11 - sinf

Yuklangan vaqt:

28.01.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6379.5 KB

Ko'chirib olish

11-sinf adabiyot darsligi asosida 7-mavzu: Nosiruddin Rabg‘uziy (XIII asr ikkinchi yarmi – XIV asr boshlari)

Rabg‘uziy turkiy yozma adabiyot tarixida alohida mavqe qozongan adibdir. Uning asl ismi Nosiruddin bo‘lib, Xorazmning Raboti O‘g‘uz degan joyida tug‘ilgan. Adib «Qisasi Rabg‘uziy» (hijriy 710, milodiy 1309–1310-yillar) asarining muqaddimasida otasi Burhoniddinning O‘g‘uz Rabotining qozisi bo‘lganligini aytib o‘tadi.

Asardagi: «... bu kitobni tuzgan, toat yo‘lida tizgan, ma’siyat (shariatga xilof tarzda ish tutish, gunoh) yobonin kezgan, oz ozuqlug‘, ko‘p yozuqlug‘ Rabot o‘g‘uzining qozisi Burhon o‘g‘li Nosiruddin ...», – deyilgan qaydlar buning dalilidir.

Asar Nosiruddin To‘qbo‘g‘aning topshirig‘i asosida yozilgan. Muallif uni «... yigitlar arig‘i (poki), ulug‘ otlig‘, qutlug‘ zotlig‘, ezgu xulqlig‘, islom yorig‘liq, mo‘g‘ul sanilig‘, musulmon dinlig‘, odamiylar inonchi, mo‘minlar quvonchi, himmati adiz (yuksak), aqli tengiz beg» deb ta’riflaydi.

Nosiruddin To‘qbo‘g‘abekka bag‘ishlangan she’riy madhiyada uning « ortug‘ yaroqlig‘ siyrati », «arslon mengizlik savlati», « ko‘rklug sifatlig‘ surati », « tuz so‘zlayur so‘zni uqa » singari sifatlari keltiriladi.

Rabg‘uziy yirik shoir va adib bo‘lishiga qaramasdan, uning boshqa asarlari haqida ma’lumotlar mavjud emas.

QISASI RABG‘UZIY (asardan parchalar) Uzum hikoyati Hikoyat kelturubdurlarki, shaytoni mal’un uzumni urug‘ini o‘g‘irladi. Hech vajh bila topolmadilar. Hamma hayvonlardan so‘rdilar. Hech qaysisi bilmadi, oxiri shaytonni tuttilar. Shayton aydi: « Uzumg‘a uch marta suv quymoqni manga bersangiz, topib beray », – dedi. Nuh alayhissalom qabul qildilar. Uzumni urug‘ini topib berdi.

Vaqtiki kemadin chiqdilar, barcha urug‘ini ektilar, uzumni uch suvini shaytoni layin sug‘ordi: avval tulkini qoni birla, andin sherni qoni birla, andin to‘ng‘izni qoni birla sug‘ordi. Aning bergan suvidin chog‘ir1 bo‘ldi, har kim chog‘ir ichsa, avval tulki bo‘lub, ko‘rmagan kishi birla do‘stluq og‘oz qilur. Andin mast bo‘lg‘onda yo‘lbarsdek bo‘lur, himmati jo‘sh bo‘lub, har kimga bir nimarsa berur.

Andin mastroq bo‘lsa to‘ng‘izdek yuraklik bo‘lub, hech ishdin qo‘rqmas, har qism yomon ishlar sodir bo‘lur, shayton bergan suvlar fe’lidur. Andin so‘ng, Nuh alayhissalom ikki marta suv berdilar, biri behishti zanjabildin erdi, andin shinni paydo bo‘ldi. Biri salsabildin, andin sirka paydo bo‘ldi... Bu nimarsalar har uyda bo‘lsa, uydin hargiz farishta kam bo‘lmas, deydurlar.

YILON VA QARLUG‘OCH HIKOYATI Hikoyatda kelturubdurlarki, kemani ichida uch nimarsa yo‘q erdi: biri mushuk, biri sichqon, biri qo‘ng‘iz. Bu uch nimarsa ke mada paydo bo‘ldi... Sichqon qochib yurib kemani teshdi, suv chiq a boshladi, kema to‘lib keladur, hammalaridin hush ketti... Munoj ot qildilar, xitob keldiki, bu sichqon ishidur.

Yo‘lbarsni peshon asini silagil deb. Ani peshonasini siladilar, burnidin mus huk tushdi, sich qonni tutib yedi. Andin so‘ng, Nuh alayhissalom aydilar: – Bir kimarsa bo‘lg‘aymu, kemani teshigini topib berkitg‘ay?

Yilon aydi: – Agar ushbu xizmatni bajo keltursam, nima berursiz? Nuh alayhissalom aydilar: – Nima tilasang, berurman. Yilon aydi: – Nimani go‘shti shirin bo‘lsa, shuni bersangiz. Nuh alayhissalom qabul qildilar. Yilon kirib izlab, teshikni topib, halqa bo‘lib yotti, suv to‘xtadi, kirgan suvni sochib ado qildilar. Teshikni mo‘m birla berkitib xotirjam bo‘ldilar. Vaqtiki, kemaga kirdilar... Kema ravon bo‘ldi... Olti oy suvni ichida yurdilar... Vaqtiki, kemadin chiqdilar. Yilon keldiki:

– Yo Nuh, manga qilg‘on va’dangizni bering, – dedi. Nuh alayhissalom oruni1 buyurdilar, borib har nimarsani go‘shtini totg‘il, qaysi nimarsani go‘shti shirin bo‘lsa, yilong‘a berayluk. Ul borib, odamni go‘shtidan totlig‘ go‘sht yo‘q ekan, deb kelur erdi. Qarlug‘och borib so‘rdiki: – Nimani go‘shti totlig‘ ekan? Oru aydi: – Odamning go‘shtidin totlig‘ go‘sht yo‘q ekan. Qarlug‘och aydi: – Ey birodar, tilingni chiqorg‘il, man totib boqay, – dedi. Tilini chiqorg‘on hamon uzub oldi. Oru gung bo‘lib, g‘ingishlab bordi. Qarlug‘och ham orqasidin kelib turdi. Harchand so‘z so‘rsalar, g‘ingshib Qarlug‘ochga qaraydur.

Qarlug‘och aydiki: – Biyobonda manga uchrab: «Baqani go‘shtidin totlig‘ nimarsa yo‘q ekan», – deb holo kech kelganiga so‘zlayolmas. Nuh alayhissalom yilonga baqani buyurdilar. Ul zamondin bu zamong‘acha yilon topsa baqani yer, bo‘lmasa tuproq yer. Yilon bildiki, Qarlug‘och odam farzandiga yaxshilik qildi. Oru manga bo‘lishdi deb, yilon Qarlug‘ochg‘a dushman bo‘ldi deb, yilon Qarl ug‘ochg‘a dushman bo‘ldi. Ul sababdin Qarlug‘och odam farzandi birla bir uyda debdur.

«Nuh to‘foni qissasi»ga ishlangan miniatyura

O'xshashlar

Nosiruddin Rabg‘uziy she’rlari haqida 11 - sinf

Abdulhamid Cho'lpon 11 - sinf

Abdurauf Fitrat 11 - sinf

Alisher Navoiy 11 - sinf

Anbar Otin 11 - sinf