Abdurauf Fitrat 11 - sinf - Adabiyot - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Abdurauf Fitrat 11 - sinf

Yuklangan vaqt:

28.01.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3595 KB

Ko'chirib olish

Abdurauf Fitrat (1886–1938) 11-sinf adabiyot darsligi asosida 18-mavzu:

Abdurauf Abdurahim o‘g‘li Fitrat 1886-yil Buxoro shahrida tug‘ildi. Dastlab eski maktabda, keyin Mirarab madrasasida, XX asr boshlarida Istanbulda tahsil oldi.

U yerda ijod bilan jiddiy shug‘ullandi. O‘sha davrda « Munozara », « Hind sayyohi bayonoti » singari nasriy asarlari hamda « Sayha » (« Chorlov ») nomli she’riy to‘plami chop etildi. 1917-yil aprelidan 1918-yil martigacha Samarqandda bosilgan « Hurriyat » gazetasiga muharrirlik qildi.

1918-yil Fitrat Toshkentga keladi va asosan, adabiy, ilmiy-ma’rifiy ishlar bilan mashg‘ul bo‘ladi. 1921-yil Buxoroga taklif etiladi. Shu davrda Fitrat tashabbusi bilan 70 nafar turkistonlik iqtidorli yoshlar Germaniyaga o‘qishga yuboriladi.

Fitrat 1923–1924-yillarda Moskva va Leningradda yashadi, Sharq tillari institutida ishladi. U yerda turk, arab, fors tillari va adabiyotidan dars berdi. Leningrad dorilfununining professori bo‘ldi.

Shu yillarda « Abulfayzxon », « Bedil », « Qiyomat », « Shaytonning tangriga isyoni » kabi asarlar yozdi. Fitrat maktab o‘quvchilari uchun « Adabiyot qoidalari » darsligini, tilshunos olim sifatida o‘zbek tilining qoidalari to‘g‘risida « Sarf », « Nahv » kitoblarini yozdi. Uning musiqashunoslik sohasiga doir « Shashmaqom », « O‘zbek klassik musiqasi ham uning tarixi », « Sharq musiqasi » kabi tadqiqotlari ham bor.

1937-yil asossiz ravishda « xalq dushmani » degan ayblov bilan qamoqq a olinib, 1938-yil 4-oktabrda Toshkent shahrining hozirgi Yunusobod tumani Bo‘zsuv qirg‘og‘ida otib tashlandi.

Mustaqillik davrida Abdurauf Fitrat ijodi keng ommaga qayta yetkazildi. Uning hayoti va ijodi to‘g‘risida ayrim ilmiy risolalar yozildi.

ABULFAYZXON Yo‘qsul o‘lkasining tarixidan besh pardali fojia (Drama qisqartirib berildi.) KIMSALAR1 Abulfayzxon2 – Buxorodagi o‘zbek xonlarining so‘nggisi; qirq-ellik yoshlarda. U l f a t – xonning xo‘jasaroyi (haram boshlig‘i); qirq-ellik yoshlarda. D a v l a t t o‘ q s o b a – xonning yaqin xizmatchilaridan. Q o z i N i z o m – Buxoroning qozi kaloni. Ellik-oltmish yoshlarda. H a k i m b i y – xonning inog‘i, so‘ngra otalig‘i; ellik-oltmish yoshlarda. R a h i m q o‘ r ch i – so‘ngra to‘qsoba, so‘ngra otaliq. Hakim- biyning o‘g‘li; o‘ttiz-qirq yoshlarda. M i r V a f o – Rahimxonning hukmronlik tarixiga bag‘ishlangan «Tuhfayi xoniy» asarining muallifi. Hakimbiyning odami, ellik- oltmish yoshlarda.

D o n y o l b i y – Hakimbiyning ukasi; qirq-ellik yoshlarda. I b r o h i m i n o q – so‘ngra otaliq; oltmish-yetmish yoshlarda. T o g‘ a y q u l b e k – mang‘it beklaridan. X o‘ j a K a l o n – mashhur xo‘jalardan. O x u n d – Buxoroning katta mullasi. N o d i r sh o h – Eron shohi. R i z o q u l i x o n – Nodirshohning o‘g‘li. M i r z o M a h d i – shohning bosh kotibi. Aliqulixon, Husaynxon, Ahmadxon – Eronning qo‘- shin boshliqlari. A b d u m o‘ m i n x o n – Abulfayzxonning o‘g‘li, 15 yashar. Y o‘ l d o sh, E r g a sh – qalandar kiyimli tilchilar, Hakimbiy- ning odamlari. Qorovullar, xizmatchilar, jallodlar, cholg‘uchilar.

BIRINCHI PARDA Kecha. Buxoro arkida. A b u l f a y z x o n ning uyi shohona to‘shalib, bezangan. O‘rtada osilg‘an muhtasham « Chil charog ‘»ning butun shamlari yonib turadir. Uyning o‘rtasida, kichkina kursichaning ustidag‘i shamdonchada yonib turg‘an shamning oydinlig‘i ostida Ulfat xo‘jasaroy, Mir Vafo ham Qozi Nizom taxta1 o‘ynab turalar. Tashqarida chalinib turg‘an cholg‘ular birozdan keyin sekinlashar, so‘ngra bitar. Q o z i N i z o m. Kisht! (Bir dona surar.) M i r V a f o. E..., otimiz ketdi-ku! U l f a t. Podshohi olam eson bo‘lsalar, yana ot topilar. Q o z i N i z o m. Tangri xoqonimizg‘a esonlik bergay. U l f a t. Omin! (Bir dona surar). M i r V a f o. Shu kecha tushimda xoqonimizni ko‘rdim, bo‘z bir otg‘a mingan, qo‘llarida qilich, yiroqlarg‘a qarab turg‘anlar edi. Q o z i N i z o m. Xudo xohlasa, yiroq yerlargacha borib, ko‘b o‘lkalarni olarlar. U l f a t. Nafas muborak, omin. M i r V a f o. Kisht! (Bir dona surar.) Q o z i N i z o m. Mana, emdi ish qiyinlashdi!

Hammalari taxtag‘a tikilalar. A b u l f a y z x o n ichkari uylaridan juda og‘ir bosib chiqar, o‘tirg‘anlarg‘a qarab yurar, hammalari turib qo‘l qovushturalar. A b u l f a y z x o n. Qani, kim kuchli? U l f a t. Xoqonimizning ikkala qullari ham yaxshi o‘ynaylar. X o n. Sen qaysi tomonda?! U l f a t. Men xoqonimizni olqab tomosha qilib turaman, hech bir yoqqa qo‘shilg‘anim yo‘q. X o n qaytib, katga2 chiqar. Yonboshlab, bir qo‘lini boshig‘a tirkab uzanar. Kuchli bir qayg‘u ostida ezilib turg‘ani ko‘rinadir.

M i r V a f o. Kisht! (Bir dona surar. O‘yinchilar singir lanib, taxtag‘a qaraylar.) X o n. Kim o‘tdi?! U l f a t. Mir Vafo qulingiz o‘tdilar. X o n boshini qimirlatar. O‘ y i n c h i l a r taxta boshidan turib, uyning eski yoqasidag‘i ko‘rpalarga o‘tiralar. X i z m a t ch i kirib, taxtani hamda kursicha bilan shamdonni olib chiqar. Xon (Qozi Nizomga). Farhod otaliqni ko‘rdingizmi? Q o z i N i z o m. Hazratimning buyruqlari bilan borib ko‘rgan edim. X o n. Nima qildingiz? Q o z i N i z o m. Otaliq qulingiz bilan uzun so‘ylashdim, hazratim buyursalar, hammasini arz qilayin. X o n. Aytingiz.

Q o z i N i z o m. Bordim, ko‘rishdim, so‘yladim: «eng ishonchli qullari bo‘lasiz. Xoqonimizning Siz xoqonimizning muborak mijozlarig‘a yoqmayturg‘an ishlar qilar ekansiz. Eron qo‘shini Qarshidan qaytgandan so‘ngra, sizning yur ishturishingiz boshqacha bo‘lg‘an ekan», – dedim. X o n. «Eron qo‘shinini Qarshidan qaytarg‘an yolg‘iz sen emassan», demadingizmi?! Q o z i N i z o m. Uni ham aytdim. «Nodirshoh tomonidan yuborilg‘an qo‘shinning Qarshidan qaytishi uchun sizgina emas, Hakimbiy inoq ham ko‘b tirishdilar», – dedim. X o n. Nima dedi?! Q o z i N i z o m. Otaliq qulingiz bu so‘zimga kulibgina qaradilar. «Eron qo‘shini ikki-uch bekninggina tirishmagi bilan yurtimizdan chiqmadi», – dedilar.

M i r V a f o. Xoqonimiz juda yaxshi biladilarkim, Nodirshoh qo‘shinining tuprog‘imizdan chekilishiga Hakimbiy inoq qullari ko‘b tirishdilar. Otaliq shuni ko‘rmak istamaylar chog‘i! Q o z i N i z o m. Otaliq deylarkim, Eron qo‘shinini tuprog‘imizdan biz chiqarmadik, o‘zi chiqdi. X o n. Nima... O‘zimi chiqdi?! Q o z i N i z o m. Otaliq qulingiz shunday deylar: «Eronning, – deylar – yangi to‘p, miltiqlar bilan yaroqlang‘an qo‘shini bizning qo‘shinimizni buza olg‘an bo‘lsa ham, o‘zbekning botirlig‘iki bilg‘ani uchun hurkib turar edi. Biz gayordam uchun Xiva qo‘shinining ham Buxorog‘acha kelganini eshitg‘ach, butun qo‘rqdi, ustalik bilan urushni yotqizdi-da, qaytib ketdi.

O'xshashlar

Abdurauf Fitrat ABULFAYZXON 11 - sinf

Abdulhamid Cho'lpon 11 - sinf

Alisher Navoiy 11 - sinf

Anbar Otin 11 - sinf

Go'ro'g'lining tu'gilishi 11 - sinf