Anbar Otin Risolayi falsafayi siyohon 11 - sinf - Adabiyot - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Anbar Otin Risolayi falsafayi siyohon 11 - sinf

Yuklangan vaqt:

28.01.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6495.5 KB

Ko'chirib olish

11-sinf adabiyot darsligi asosida 17-mavzu:

«RISOLAYI FALSAFAYI SIYOHON»DAN («Qarolar falsafasi risolasi»dan) Avvalg‘i fasl Bu faslda barcha qarolar borasida bu aqli qosir va noraso ilan bayon qilurman. Aslida, qaro nimarsalar qarong‘ulikda ko‘zga ko‘runmas, ammo bu falaki kajraftor o‘z shevalari ilan zamonani zulmat ichra qaro chodirga burkabdurki, bu chodir o‘z qarolig‘i qirq yilg‘i jilosida ichidagi barcha qarolarni ham namudor etgay...

Har kishida o‘tkur idrok bo‘lsa bilurki, qarong‘u tunda qaro baxt, qaro niyat va qaro fikr nechuk robita birla zulmat quc hog ‘ida harakat qilur. Qaro tunda qaro baxt harakat qilg‘oni shu bo‘lurki, barcha mazlumlar bedor va vahshat biym (qo‘rquv, vahm)ida og‘ir zahmat va mehnatg‘a giriftor bo‘lurlar... Aksar Janub va Sharq xalqlari monandi Arab, Eron, Afg‘on, Seylon, Hind va Kashmir xalqlari qaro yuz, oq ko‘ngul xaloyiq erurlar.

Ul xaloyiq aslzoda oq tanlar kabi andom, a’zoyi badan, qo‘l-oyoq, til, ko‘z, aql-hush, g‘ayrat, quvvat va tafakkurga moy ildurlar... Ul qaro xalq oftob so‘zonida mehnat qilib, o‘zlari har qancha kuyganlari holda, hosillarini hamtavoqlarig‘a tuhfa qilurlar. Misol andoqdurki, qazon bovujud qarodur, o‘zi o‘tda kuyub qaro bo‘lg‘oni holda ovqat pishirub odamlarni to‘ydurur... Qarolar bordurlarki, alar o‘zlari qaro bo‘lg‘onlari holda ma’rifat nuri siyratlarida to‘ladur va ul nurlarni fasohat va til durdo nalari vositasi ila olamg‘a oq shu’la socharlar.

Misol uldurki, qaro charog‘ o‘zi qaro yog‘ va kuyundig‘a giriftor bo‘lg‘oni holda nuri ilan kulbani ravshan qilur. Husn bobidagi eng muqaddam omillar ham qaroliqdurlarki, go‘zal siymoni asosi qaro qosh-u qaro soch va qaro xol bo‘lur.

IKKINCHI FASL Bu faslda man farqi qarolar taqdirini bayong‘a keltirurman. Avvalo, farq iborasi uldurki, ayollar boshini ikki qismga ajratib, peshonasidin, ya’ni burni ustidin ayriliq yo‘l tushar, shu(l) yo‘lni farq deyurlar, ma’nisi ulki o‘ng taraf va chap tarafni farq qil moq uchun zarurdir. Ma’lum bo‘ldiki, farq deb ayol boshidag‘i chiziqni nom olduk. Bas, farq ayol boshida bo‘lsa, ul farq qay xilda bo‘lmog‘ini ham bilmoqni taqozo qilur.

Ayol sochini farqi har ikki tarafg‘a barobar taralg‘on bo‘lub, nihoyat, silliq bo‘lg‘onidan yaroqqos jilosi bo‘lur, ul jilog‘a nazar solub, bu ayol taqdirini nelar bilan o‘turini muoyina tafakkur ko‘zi ila ko‘rib bo‘lur.

Bu farq egasini man inson onosi har nechuk donishmand enagasi deb bilurman, ul ono shundog‘ onodur va mohir donodurki, Aflotun va Arastuni, Laqumojis va Doniyolni, Xizr ila Ilyosni, Iskandar-u Doroni, Luqmon va Sulaymonni, Abu Sino va Ulug‘bekni, Jomiyni, Sa’diyni, Navoiyni, Firdavsiyni, Bedil va Xayyomni, Nodira va Uvaysiyni, meni va seni o‘z qornida o‘n oy ko‘tarub, turli ofatlardin saqlab, yegan g‘izosidan rasamat berib, to‘qson to‘qquz to‘lg‘oq dardini tortub tug‘ub, hanuz ko‘z ochishg‘a majolimiz va sut emmoqqa kamolimiz bo‘lmag‘on murg‘ak va g‘ilmak holimizda ko‘zimizni ochib, olamni ko‘rish va sut emish qobiliyatig‘a davvor-u mohir qilibdur, ko‘z mujgonlarini shona qilib, un-din barcha xilmlarni bartaraf qilib, nimjon barmoqlarimizni silab, band-bandig‘a yig‘ilg‘on kirlarni artib, qo‘limizg‘a biror narsalarni ushlatub, harakat-ish o‘yinlarni o‘rgatti.

O‘shal ono o‘zi o‘rgatgan harakatlar chaqaloqdin voqe’ bo‘lganda, kamoli xushnudlikdan boz1 bolani qaynoq va yumshoq ko‘ksiga bosub, hidlab, bo‘salar qilur. Go‘yo boladin sodir bo‘lg‘on harakatlar bolani hushyor, botirlig‘idin bo‘lubdur va go‘yo onog‘a bir ulug‘ foydaliq mehnat qilib berubdur. Bas, shundog‘ mehribon ono ham mazkur farqi qarolari jumlasidandur...

Farqi qarolarni qaro soch, qaro ko‘z, qaro xol va lola yuz, la’ldek lab, sadafdek tish va hokazolar ila tasvir etganda, ularda o‘z husni jamollarig‘a yarashgon aql, farosat-u himmat va g‘ayrat, xizmat-u mehnatlari ham bordurki, ul fazilatlari ila birga yodla moq lozimdur.

UCHINCHI FASL Bu faslda men baxti qarolar borasida so‘z yuritaman, aslida din peshvolari baxti qaro deb o‘z aqidalari bilan dunyoda faqat mehnat va mashaqqat bilan kun o‘tkuzib, toat va ibodatni maromiga yetkazmagan va yana pir xizmatini munosib qilib, pir yo‘llanmasini olmaganlarni aytishadi. Bizning fikrimiz bu aqidaga zid holda, aksincha, umri mehnat va mashaqqat bilan o‘tib ketgan guruh ayni bebaxt odamlardirki, ularni baxti to dunyo turguncha barq urib, dostonlarni yoritib turadi.

Bilmoq kerakki, Farhod shahzodalikdan ishq gadosi bo‘lishni afzal bilib, o‘z ma’shuqasining orzusini ro‘yobga chiqarmoq uchun qoya toshlarni, daryo(larni) to‘sib, sahroni obod etish uchun mehnat va mashqqatga giriftor bo‘ldi. Shunday ekan, ma’lum bo‘ladiki, Farhod kabi doston bo‘lib uning orzusi butun bashariyat orzusi bo‘lsa, nima uchun bu toifa mashaqqat chekkanlar baxtiqaro bo‘ladi?! Haqiqatni aytganda, baxtiqaro shu toifalardirki, ular mehnatdan yiroq bo‘lib, besh kun ko‘rgan umrini rohat bilan o‘tkazish maqsadida ming hiyla va aldovlar bilan ustamonlik qilib, o‘zgalar mehnati bilan davlat to‘plab, obro‘ va boylik hosil qilib, ommaning nafratiga giriftor bo‘lib umri ado bo‘lar.

Ular shoh bo‘lsa, zolim mulla bo‘lsa, so‘zi boshqa, ishi boshqa amaldor bo‘lsa, «jafokor» nomi bilan dunyodan o‘tishadi, biror kishi u toifani yaxshi nom bilan yod etmaydi va hech bir donishmand (ularning) hayoti haqida esdalik uchun doston ham to‘qimaydi. Bas, ma’lum bo‘ldiki, dunyoda to‘rt oyoqli hayvonlardek yeb-ichib, maishatni hunar qilib, benom-u nishon o‘lib ketgan odamlarni baxtiqaro desa bo‘lar.

TO‘RTINCHI FASL Bu faslda qora zulmat haqida so‘z yurutmoqchiman. Aqlga ishoradirki, hech zulmat oq bo‘lmas, albatta, bu « zulmat » so‘zi qarong‘ilikning baland sifati bo‘lib, bu so‘z ifodaga kelgan zahoti tinglaguvchi nazarida yorishmog‘i dushvor bo‘lgan qarong‘i manzara ko‘ringay. Bundoq manzarani ko‘rguvchi uni tasvir etishga qobiliyat paydo qilgan va uni ko‘rish quvvatiga ega bo‘lgan, zulmat tasavvuriga ojiz va uni ko‘rish qobiliyatidan begona kishi « zulmat » deb qarong‘i kechani bilar va u kecha so‘ngidan yaqin soat va muayyan vaqtda yorug‘ kun kelishini, albatta, bilar... Zulm ustun kelib, bir mamlakatni bosib tursa, bu zulmni oftob va tong ravshanligi bartaraf etolmas, bunday zulmatni adolat kuchi yengar.

Adolat kuchiga chiday olmagan zulmat ko‘pincha majoziy hokim va zolimlar tarafidan joriy qilinadi... Zolim aqlining yo‘qligidan bexabar o‘zini, shubhasiz, aqlli va dono hisoblab, har ishni qilish fikriga kelsa, o‘sha ishni nihoyat ma’qul va maqbul va xaloyiq uchun majburiy qilar, u rejasini amalga oshiradi, … ijrosiga farmon beradi. O‘sha farmon qilgan mashaqqati el boshiga zulmdirki, o‘sha zulm soyasi «zulmat» deyilar... Tarixi tahrir 1328 hijriysi (1910) milodiy.

O'xshashlar

Anbar Otin 11 - sinf

Jahon Otin Uvaysiy 7-sinf.

Abdulhamid Cho'lpon 11 - sinf

Abdurauf Fitrat 11 - sinf

Alisher Navoiy 11 - sinf