Qonning tarkibi va shaklli elementlari - Valeologiya - Dars ishlanmalar

Qonning tarkibi va shaklli elementlari

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: QONNING TARKIBI VA SHAKLLI ELEMENTLARI Dars o`tishning texnologik xaritasi Maqsad va vazifalar Qonning tarkibi va shaklli elementlari haqida ma’lumot berish, o`quvchilarda axloqiy – ekelogik tarbiya berish mavzusiga oid bilim, ko`nikma va malaka hosil qilish, kasbga yo`naltirish O`quv – tarbiya jarayonining mazmun mohiyati Qonning tarkibi va shaklli elementlari: qon plazmasi, eritrotsitlar, leykositlar, trambositlar va qonning ivishi mazmun mohiyatini tushuntirish orqali bolalarga biologik bilimlar hosil qilish, axloqiy, ekologik tarbiyani shakllantirish Dars jarayonini amalga oshirish usullari, texnologiyasi Metod: “Sinf bilan ishlash”, “Og`zaki bayon qilish”, suhbat Usul: savol – javoblar Shakl: ma’ruza, jamoada ishlash Vosita: 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi, savollar, rasmlar, elektron darslik, komp’yuter Nazorat: og`zaki, o`z-o`zini nazorat qilish. Baholash: rag`batlantirish, balli sistema asosida Kutilayotgan natijalar O`qituvchi: “Qonning tarkibi va shaklli elementlari” mavzusini yoritishda qisqa vaqt ichida o`zlashtirishga erishadi. O`quvchilar faolligini oshiradi. O`quvchilarning darsga, fanga qiziqishi ortadi. Bir qancha o`quvchilarni baholaydi. Maqsadga erishadi. O`quvchi: yangi bilimlarni egallaydi. Yakka tartibda ishlash ko`nikmasi ortadi, nutqi rivojlanadi – ravonlashadi, o`z-o`zini nazorat qilishni o`rganadi. Kelgusi rejalar O`qituvchi: o`quvchilarni biologiya faniga qiziqtirish yo`llarini, mavzuning hayotga fan, tibbiyot bilan bog`lanishini boyitish. O`quvchi: qonning tarkibi va shaklli elementlari haqida tasavvur qiladi, qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlaydi, o`z fikrini ravon bayon qila oladi, mustaqil fikrlaydi.

Maqsad: a) ta’limiy maqsad – o`quvchilarga odam organizmidagi qon haqida, uning ahamiyati, tarkibi va shaklli elementlari to`g`risida tushuncha berish; b) tarbiyaviy maqsad – mavzu asosida qonning irsiy, milliy-insoniy tushunchasi haqida bilim berish; s) rivojlantiruvchi maqsad – organizmdagi qon miqdori, gigiyenik ahamiyati haqida tushuntirish. Dars turi: yangi tushuncha bilimlarini shakllantiruvchi, BKMni rivojlantirish. Dars usuli: an’anaviy, zamonaviy. Jihozlar: Ko`rgazmali plakatlar, 8 – sinf uchun tayyorlangan standart dars ishlanmasi, elektron darslik, darslik. Bosqichlar Mazmuni Metodlar Vaqti Tashkiliy qism 1-bosqich Salomlashuv. Darsda qatnashuvchi o`quvchilar davomati, o`quv qurollari shayligini ko`rish, darsga muhit tayyorlash Og`zaki muloqot 4 daqiqa Otilganlarni takrorlash 2-bosqich O`qituvchi ishtirokida o`tilgan mavzuni takrorlash, sinf jamoasi bilan ishlash Jamoa bilan ishlash, og`zaki topshiriq va taqdirlash. 8 daqiqa Yangi mavzuni bayoni 3-bosqich Mavzu bo`yicha o`quvchilarni savol-javob orqali bilimlarini so`rash hamda mavzu mazmunini ko`rgazmali ma’ruzasi – jamoaviy. Elektron darslikni namoyish etish. Og`zaki bayon, tushuntirish, savol- javob, darslik bilan ishlash, rasmlar bilan tanishish 20 daqiqa Mustahkamlash 4-bosqich Mavzu bo`yicha o`quvchilarning bilimlarini savol-javob orqali aniqlash, past o`zlashtiruvchi o`quvchilarga e`tibor berish. Savol-javob, o`z- o`zini baholash 9 daqiqa Darsni yakuni, baholash, uyga vazifa berish 5-bosqich Darsda faol ishtirok etgan va savollarga javob bergan o`quvchilarni rag`batlantirish (baholash va siylov), darsni yakunlash, uy vazifasini berish (uyga vazifa qanday bajarilishi va nima qilinishi tushuntiriladi). O`quvchilarni rag`batlantirish 4 daqiqa I.Taskiliy qism: a) Salomlashish

b) Yo`qlama s) o`quv – qurollar shayligini ko`rish d) muhit tayyorlash. II. O`tilgan mavzuni takrorlash: savol – javob, o`quvchilar tomonidan so`zlash. Savollar: 1. Organizmning ichki muhiti va uning tarkibiy qismlari haqida so`zlang. 2. Gomeostoz nima? 3. Qon qanday funksiyalarni bajaradi? III. Yangi mavzuning bayoni: Reja: 1. Qon plazmasi. 2. Qonning shaklli elementlari. 3. Qonning ivishi. Probirkaga bir tomchi geparin moddasini tomizib, ustiga 2-3 ml qon quyib, sentrifugada bir necha minut davomida aylantirilsa, u 2 qismga: ustki qismida rangsiz qon plazmasiga, pastki qismida esa qonning qizil rangdagi quyuq qismi – shaklli elementlariga ajraladi. Uni o`quvchilarga tushuntiriladi. Qon plazmasi tarkibida oqsillar, yog`lar, uglevodlar, mineral tuzlar, gormonlar, fermentlar, antitelolar bo`ladi. Plazma tarkibida o`rtacha 90- 92 % suv, 7-8 % oqsillar, 0,9 % tuzlar, 0,1 % glyukoza, 0,8 % yog` bo`ladi.

Qonning doimiy harakati natijasida bu moddalar hujayralarga o`tadi va o`zlashtiriladi. Demak, qon orqali tanaga ozuqalar o`tib organizmni oziqlantirar ekan. Savol: Qon orqali oziqlanganda qanday hodisa ro`y beradi? O`quvchi: Butun organizm nafas oladi, oziqlanish natijasida harakat uchun energiya to`playdi. Qonning shaklli elementlariga eritrositlar, leykositlar va trombositlar kiradi. Eritrositlar suyaklarning ko`mik qismida hosil bo`ladi. Yetilmagan yosh eritrositlarda boshqa hujayralardagi singari yadro bo`ladi. Yetilgan eritrositlarda yadro yo`qoladi, ya’ni odamning qoni tarkibidagi eritrositlar yadrosiz bo`ladi. 1 mm 3 qonda o`rtacha 5 mln dona eritrosit bo`ladi. Eritrositlarning normal miqdorda bo`lishi odamning sog`lig`iga, ovqatlanishiga, jismoniy mashqlar bilan shug`ullanishiga, quyoshning ultrabinafsha nurlarini yetarli qabul qilishiga bog`liq. Savol: Qon tarkibida eritrositlarni ko`p bo`lishi uchun nima qilish kerak? Javob: Normal ovqatlanish, jismoniy mashqlar bajarish kerak. Eritrositlarning asosiy vazifasi organizmning barcha hujayralarini kislorod bilan ta’minlashdan iborat. Eritrositlarning soni va ular tarkibidagi gemoglobin miqdorining kamayishi kamqonlik (anemiya) kasalligi deb ataladi. Kamqonlikning kelib chiqishiga va surunkali qon yo`qotishlar, temir moddasi va vitaminlar yetishmovchiligi, oshqozon – ichak tizimi, buyrak, nurlanish, o`sma kasalliklari sabab bo`lishi mumkin.

Savol: Kamqonlikning umumiy alomatlari qanday bo`lishi mumkin? Javob: Kamqonlikning umumiy alomatlari teri rangining oqarib ketishi, darmonsizlik, tez charchash, bosh og`rig`i, bosh aylanishi, hansirash, yurakning tez urib ketishida kuzatish mumkin. Leykositlar (oq qon tanachalari) yadroli qon hujayralari bo`lib, ular granulatsitlar (donador) va agranulotsitlarga (donasiz) bo`linadi. Leykositlar mikroblar va zararlangan hujayralarni yutib halok bo`ladi. Yallig`langan joyda to`planib qoladigan yiring o`lik leykositlar hisoblanadi. 1 mm 3 qonda 6-8 ming dona leykosit bo`ladi. Leykositlar sonining ko`payishi leykositoz, kamayishi leykopemiya deb ataladi. Leykositlar suyaklarning ko`mik qismida va taloqda (limfositlar) hosil bo`ladi. Leykositlarning asosiy vazifasi organizmni yuqumli kasalliklardan himoya qilishdir. Ular organizmga kirgan mikroblarni yutib, eritib yuboradi.. bu hodisa fagositoz deyiladi. Savol: Oq qon tanachalarining organizmga qanday ahamiyati bor? Javob: U himoya vazifasini bajaradi. Trombositlar (qon plastinkalari) suyaklarning ko`mik qismida va taloqda hosil bo`ladi. Yadrosi bo`lmaydi. 1 mm 3 qonda 300-400 ming dona trombosit bo`ladi. Ular leykositlarga o`xshab 2-5 kun yashaydi. Trambositlarning asosiy vazifasi qonning ivishini ta’minlashdan iborat. Ular soni kamayganda qonning ivish xossasi buziladi. Savol: Trambositlarning asosiy vazifasi nimadan iborat? Javob: Trambositlarning asosiy vazifasi qonning ivishini ta’minlaydi.

Qonning ivishi – organizmning muhim himoya reaksiyasi hisoblanadi. Qonning bu xossasi turli jarohatlanishlarda organizmni ortiqcha qon yo`qotishdan saqlaydi. Sog`lom odamda 3-4 minut ichida iviydi. Ba’zi odamlar qon plazmasining tarkibida qonning ivishida muhim ahamiyatga ega bo`lgan biologik modda – antigemofil omil yetarli bo`lmaydi. Bu kassallik gemofiliya deb atalib, u nasldan naslga, ya’ni ota- onadan bolaga o`tadi. Bundan tashqari, trombositlarning soni kamayganda, ovqat tarkibida Ca ionlari, K vitaminining miqdori yetishmay qolganda ham qonning ivishi kamayadi. Savol: Gemofiliya kasalligi qanday kasallik? Javob: Qon plazmasining tarkibida qonning ivishida muhim ahamiyatga ega bo`lgan biologik modda – antigemofil omilining yetarli bo`lmasligidir. IV. Mustahkamlash. Yuqorida mavzuni bayon etish bilan birga har bir rejadan so`ng tushunchani mustahkamlash uchun savol-javobdan foydalaniladi va o`quvchilar baholanadi. Bunda o`quvchilarning BKMlarni o`zlashtirishda natijaga erishish mumkin. O`tgan mavzuni so`rashdan so`ng va savol-javob natijasidan keyin o`quvchilar baholanadi. Yangi mavzuni bayon etishdagi savol-javob mavzuni mustahkamlash ham hisoblanadi. V. Uyga vazifa: Darslikdagi mavzuni o`qib o`rganish, “Qon” haqida qo`shimcha ma’lumotlar to`plab kelish (bu navbatdagi mavzuni o`rganishda asos bo`ladi, bog`lanish yuzaga keladi), daftarga mavzudagi

uchragan termin va BKM elementlarini lug`aviy ma’nosi bilan yozib kelish. Foydalanilgan adabiyotlar

O'xshashlar

inson tanasining tuzilishi va vazifalarining evolyutsion taraqqiyoti hujayra haqida umumiya tushuncha 8-sinf

Ichki sekresiya bezlari